|
2008
|
|
|
Ez zaigu ahaztu
|
behar
ez zuela, Barandiaranen gisa, Azkuek aleman eskolako etnologia formakuntza izan. Berak ez zuen etnografia hutsaren egiteko irritsik.
|
|
|
Adibide argi bat ipintze ko, antzinan Bizkaiko ikuspegi hertsitik, bizkaieraren batasuna egiteko orduan, ikasi> forma aukeratu bazen, jaurerri honetan erabiltzen ziren beste aldaerak baztertuz (ikesi, >), berauek, linguistika aldetik, hautatua bezain onak izan arren, oraingo honetan Euskal Herri osorako nazio hizkuntza planteamenduan, gauza bera egiteko ordua heldu da erro bereko beste aldaera guztiekin ere. ...> bakotxa, > bedar, > barri, > bezela, > elexa/ eleiza, > edur, > > eskeini/ eski ni, guzur, > burraso, > roitu> edo solo> aldaerak holakotzat hartzen ari dira, hots, forma idatzien> aldaera mintzatu> hutstzat, dialektologoentzat biziki interesgarriak, baina hizkuntza idatzian inolako sarrerarik izan
|
behar
ez dute nak, duzti, > erten, > galazo> edo uzen> berba aspaldian baztertuek ere merezi ez zuten arra zoi berberagatik.
|
|
|
Gaztelaniaren eraginez mundu> ageri da askotan alor, > edo ezer
|
behar
ez den lekuetan; egon> aditza baino egokiago litzateke izan> testu horretan, baina larriagoa da dagoenaren> «susmoa»> jabetza genitiboaz agertzea, behar ez denean.
|
|
|
Gaztelaniaren eraginez mundu> ageri da askotan alor, > edo ezer behar ez den lekuetan; egon> aditza baino egokiago litzateke izan> testu horretan, baina larriagoa da dagoenaren> «susmoa»> jabetza genitiboaz agertzea,
|
behar
ez denean.
|
|
|
paratutako koplak maitasun sakratura erakartzeko bide ditu Etxeparek: egin
|
behar
ez dena erakutsiz, egin behar denera erakartzea du jomuga6.
|
|
|
Andre Mariari buruzko lekzioa eratzeko azalpenak eta etsenpluak elkar tzen ditu. Egin behar dena adieraztea azalpenetara mugatu eta egin
|
behar
ez dena darama etsenpluetara. Mundu ezagunaz, gizakiak bizi duenaz baliatuz,
|
|
|
Kontua da, ordea, kasu batzuetan ez dela komeni ezaugarri horiek bistan uztea, goiko adibidean agertu denez, edota, itzulpenez ari garelarik, jatorrizko testuak ematen ez duen informazioa premiarik gabe eskaini
|
behar
ez denean. Hor, itzultzaileak kontuz jokatu luke, bere hizkuntzako baliabide aberatsagoak ahalik eta gutxien erabiliz, bestela, jatorrizko egileak ematen ez duen argibideak emango lituzke, bere burua berridazle ez baizik eta erabateko birsortzaile bilakaturik.
|
|
|
zein, nazio? kontzeptuak lainotsuki adierazteko pro posatu nahi digu, eta hori ez da, ene ustez, oso ideia egokia, zehaztasuna
|
behar
ez duten testuinguruetan izan ezik.
|
|
|
Hola zezenzaletasunak edo flamenkismoak ezker eskuin ideologien gainetik espainiar irudi konpartitu bat osatzeko balio zezakeen bitartean, erlijioaren inguruan ezin lor zitekeen halako kontsentsurik. Beraz, erlijiotasun katolikoa, espainiar irudiaren parte gisa baztertu
|
behar
ez den arren, ezin jo daiteke beste bereizgarriak bezain «tipikotzat».
|
|
|
Baina ondoren, Astarloarengan zenbait ekarpen zuzen aurkitu izanak aparteko poza («verdadero gozo») eragiten zion. Erreakzio horrekin ematen du Azkuek lasaitu ederra hartzen zuela sabindar idoloen aurka (guztiz aurka behintzat) joan
|
behar
ez izateagatik. Adierazgarria da Azkuek ontzat ematea Euskaltzaindian bertan Astarloaren erretratu bat jartzea (eta Sabino Aranaren beste bat) 74, bai eta Akademiaren babespean antolaturiko lehen Euskal Egunak Astarloaren omenez egitea Durangon75 Zentzu horretan, argi geratzen da Azkuek ez zuela bere burua Arana Goiriren eta haren eskolakoen kontrako gisa jarri gura, baizik haien alboan kokatu nahiago zuela, osagarri gisa, biak bando berean euskararen alde lanean balebiltza bezala.
|
|
|
Egokiagoa iruditu zaigu lehenik eta behin zenbait kontzeptu argitzen hastea, oinarrizkoenetatik hasita, gero norberak ikastola bakoitzaren egoera soziolinguistikoaren arabera zehaztu dezan hemen egingo dugun proposamena. Eta, izan ere, horixe da hau, proposamen bat, arau gisa inolaz ere ulertu
|
behar
ez dena.
|
|
|
baizik ez daki askok. Bestalde, zuzentasuna eta egokitasuna nahastu, eta zuzendu
|
behar
ez liratekeenak ere zuzendu egiten zaizkie askotan:
|
|
|
Hain zuzen, gure ikasleei erakutsi behar diegu ez dela euskara berberaz baliatu behar egoera guztietan, horixe delako naturala, munduko hizkuntza guztietan bezala. Hala ere, profesionalok erregistro bereizketa hori egin eta horren arabera erabiltzeak ez du esan nahi erabilera lehenetsi
|
behar
ez dugunik.
|
|
2010
|
|
|
–gauzak bere bidetik joan izan balira? inoiz gertatu
|
behar
ez zukeen kaltea adierazten zuen erdararen zabalkundeak, lehenik eta behin.
|
|
|
esan ordez. Durango hiri bizkaitarrean? esanaz behar denean eta, bereziki,
|
behar
ez denean. Erakutsi egin luke eskolak, hitzek eta hitzarteek beren lekua dutela eta hitz forma bakarra izatea (are gutxiago hitzarte konplikatuena hautatzea) ez dela aberastasun seinale.
|
|
|
Galdetu ere egingo dio bere buruari, batek baino gehiagok: zertarako hainbat esfortzu eta hainbat neke, saio osoak gero ondorio praktikorik izan
|
behar
ez badu gizarte bizitzan. Hori ez da konponduko euskarazko klaseei enfasi handiagoa emanaz.
|
|
|
Behin eta berriro frogatutako datua da hori: begiak erne izan nahi dituenak ahaztu
|
behar
ez lukeen datua. Handik hasita, erdal lagunarteak eratzen dituzte sarri haurrek, adinean gora egin ahala.
|
|
|
Nahikoa lan dute bestela ere bertako pauta nagusietan integratzen, beren ingurumen hurbilean eragin efektiborik ez duten jakite kontu hutsei aparteko esfortzua dedikatzeko:
|
behar
ez dena ez da behar. Aldiz etorkinen potentzial humanoa, kulturala eta ekonomikoa eguneroko euskalgintza biziaren gurpilean txertatzen bada, bistan da lagungarri sendo gerta litekeela uhin berri hori hizkuntza normalkuntza kopuruz eta barne konplexutasunez osatzeko.
|
|
|
Negoziazio haietan lortu zen, gainera, ikastola guztiek ondasuna utzi
|
behar
ez izatea Jaurlaritzaren finantzazio berezia lortzeko. Gai horrek eztabaida eta gatazka handia eragin zuen ikastolen artean, ikastola batzuk horren kontra agertu zirelako hasieratik.
|
|
|
–Egin
|
behar
ez zenaren paradigma izan zen gertatu zena?, erantsi du Juanito Amenabarrek. –Sokatiran ibili beharrean, biok alde batera tiratzen hasiko bagina, eta akaso ez batek esaten duen norabidean, baizik eta norabide bateratu eta berdintsu batean, beharbada ez ginen joango nik nahi dudan tokitik aurrera, baina askoz ere hurbilago joango ginateke, eta aurrerago joango ginateke.
|
|
2012
|
|
|
Pérezekin bat eginez (1991), Mitxelenaren erudizioa du seguruenik etsairik indartsuena norentzakoak. Irakurleari ez zaio lana
|
behar
ez denean oztopatu behar baina irakurleak maiz ez ditu Mitxelenaren aipamen zuzen eta zeharkako guztien giltzak. Beraz, bere esku geratuko da, testua osotasunean ulertu nahi badu behintzat, aipamen horien guztien erreferenteak zein izan daitezkeen bilatzea, irakurleari dena egina eman behar ez zaionez gero.
|
|
|
Irakurleari ez zaio lana behar ez denean oztopatu behar baina irakurleak maiz ez ditu Mitxelenaren aipamen zuzen eta zeharkako guztien giltzak. Beraz, bere esku geratuko da, testua osotasunean ulertu nahi badu behintzat, aipamen horien guztien erreferenteak zein izan daitezkeen bilatzea, irakurleari dena egina eman
|
behar
ez zaionez gero.
|
|
|
Ildo honetan, komeni da enuntziatua eta perpausa bereiztea, ez baitira gauza bera, eta, nolanahi dela ere, ez da ahantzi
|
behar
ez dela egoki enuntziatua perpausaren gauzatze soiltzat hartzea, enuntziatu guztiak ez baitira nahitaez perpausen isla zuzen. Beraz, berbaldi unitateak berbaldi irizpideen arabera definitu eta mugarritu behar dira, ez irizpide formal edo bestelakoen arabera.
|
|
2013
|
|
|
Soldaduak zirenez gero, nahiz eta astekari batentzat idatzi, beren soldadu larrutik idazten zuten, soldadu gisa bizi eta egiten zutena kontatzen zuten. Soldadu gisa gerlan inplikatuak ziren, eta beraz inplikazio horren arabera idazten zuten, zentsurari kasu emanez, kontatu
|
behar
ez zenik ahalaz ez kontatuz, gertakariei kutsu baikorra emanez, aitzinamenduak goraipatuz eta gibelatzeak isilduz.
|
|
|
Hor ageri da zein ziren gutunak ez helaraztearen irizpideak eta, aldi bakoitzean, irakurritako gutunetatik zenbat sesituak ziren eta zergatik. Egin ditugun zundaketa batzuen arabera, egunean gutun bakar batzuk baizik ez zituzten sesitzen, presoez hitz egiten zutelako,
|
behar
ez ziren xehetasunak ematen zituztelako edota «herri etsaiekin» trukatutako gutunak zirelako, adibidez.
|
|
|
Zentsuraren irizpideen arabera argitaratu
|
behar
ez ziren pasarte batzuk argitaratzeak ez du pentsatzera eman behar egunkari eta astekariak zentsurari ihes egiteko borroka batean ari zirenik. Funtsean, auto-zentsura zen zentsura guztietan eraginkorrena.
|
|
|
Pierre Duhourrek eman zituen azalpenek bazuten beste alde bat, gutxietsi
|
behar
ez zena: itsasoz ez ziren soldaduak bakarrik garraiatzen, salgaiak ere bai, eta hori funtsezkoa zen.
|
|
|
Hango lan haiei buruz ere idatzi zuen Jean Saint Pierrek. Nolako maniobrak egiten zituzten kontatzen zuen, azpimarratuz ez zela pentsatu
|
behar
ez zirelako lehen lerroetan, lasai bizi zirela:
|
|
2014
|
|
|
diskoa lortzea bera izan da, honenbestez. oroitzen dudanez, kasetea osaba izebaren batek grabatua zen, zalantzarik gabe, baina osaba izeben etxean behar lukeen LP a ez da inondik ino ra ageri. Malgré> moi, > biniloaren ziztada zikin eta xarmantaren gutiziari uko egin eta itunes zatarrean birtualki erosteko etsia hartu dudanean etorri da lehen ezustekoa, birritan pentsatuta hain ezusteko izan
|
behar
ez lukeena?: diskoko kantu guztiek lau
|
|
|
Hire Lau> teatro> Arestiar> liburuaren kontrazalean argita letxeak jarri hitzengatik Anaitasunako ateak itxi omen zizkioten hala dio behintzat Anaitasunako zuzendariari bidalitako gutunean Errebistaren ideologiaren kontrako zer erranik ez nuela erran be har. orduan hau eskatu nuen: erran zekidala, ea zein gai ukitu
|
behar
ez nituen, eta zein uki ahal nitzakeen Ez nengoela ni batere konforme zentsurarekin; eskritoreari mintzatzeko libertatea uka tzen baldin bazitzaion hobe zuela eskritoreak, klasikoen hiztegia taxutzea eta pinpilinpauxak bildumatzea.
|
|
2016
|
|
|
Hau baita gertatu
|
behar
ez dena, ezkondua ez den bikotea gurasoen etxean bederen ohe berean lo egitea, hau da familia onetako legea. Maila horretan Xexilik ama lasaitu nahi du.
|
|
|
Ondorioz, erran daiteke Lukuk proposatzen duen bidea baliagarria eta hedatzekoa izan daitekeela publikoa handitzeko eta lasaiago uzteko? Hipotesia da, erantzun osoa ezin da izan, antzerkian publikoaren tokia begiratu behar baita, itzulpenik
|
behar
ez duen publikoari erantzun behar zaio ere.
|
|
2017
|
|
|
Areago, helburuen maila da hemen finkatua. Hizkuntza politika bat antolatzekotan, egoera berria eta erakundeen indarrak mobilizaturik, maila hori da bistatik galdu
|
behar
ez dena: horretan dago erronka nagusia.
|
|
2021
|
|
|
Ez bai kontrastea adierazteko ere erabiltzen da: Ene bila zabiltzate, ez zeren mirakuluak ikusi dituzuen, baina zeren jan baituzue ogietarik, eta resasiatu izan baitzarete (Leizarraga); Eta haur erraiten du hunela, ez zeren dantzatzea bera hain gauza gaixtoa den, baina zeren dantzatik anitz okasino
|
behar
ez denik sortzen den (Axular); Baldin zure bihotza kexatua sentitzen baduzu, ez zenbait objet agradarrientzat duzun amodioa dela kausa, baina zeren duzun ezinbestezko higuintza bat presuna batentzat[...] (Haraneder); Lotsatua beraz eta tristatua, ez mundutik joateaz, baina zeren agertu behar zuen Jainkoaren aitzinean Biatiko Saindua gabe (Joanategi).
|
|
|
Pistolaren dirdira hura zen [biktorian parte hartu izanaren] froga (Sarrionandia); Egun egokia aukeratu zuen bai, nahiz eta [bide hura lehenago egin izanaren] irudipena eta [une hura lehenago bizi izanaren sentipena] zituen (Cano); Atari zaharraren aurrean eskularruak kentzen zituen, giltza bilatu, eta berriro [bere lagunari traizio egin izanaren sentsazioa] izaten zuen (Olarra); Orduan ohartu zen ez zuela [aurreko asteetan ikusiaren akordurik] ere (K. Izagirre); Beren herria ez dezaten utz hobe baten esperantzan,/ [urrunduaren damu samin hau] heiek ez dezaten jasan (Xalbador); Trenez bidaiatu
|
behar
ez zuen arren, [joanaren sentimendua], haren hurbiltasuna, astun etorri zitzaizkion gainera (Olmo).
|
|
|
Inori laguntzekotan, zuri lagunduko dizut; Norbaiti eskerrak ematekotan, Ane ezin dugu alde batera utzi; Berant etortzekotz, hobe duzu gakoa hartzea; Gehiago ez entseatzekotz, hobe duzu ikasketen uztea. Esaldi hauek adizki jokatuarekin eman behar bagenitu, baldintzazko formak erabiliko genituzke (inori lagundu behar badiot; norbaiti eskerrak eman behar badizkiogu; berant etortzekoa bazara; gehiago entseatu
|
behar
ez baduzu); baldintzazko perpausen adiera dute adibide horiek.
|
|
|
Instrumentalaren z atzizkiarekin eginiko postposizio sintagmek ere kausa adieraz dezakete, moduaz gain, gogo edo gorputz egoerarekin zerikusia duten izenekin batik bat: Ez da gosez hilko (Labaien); Egin
|
behar
ez nituenak eta beldurrez nahiz lotsaz egin ditudanak, (Mitxelena); esapide intentsiboa eratzen da izen bereko genitiboa aurretik duela: Beldurraren beldurrez ez zekien zer egin ere (F.
|
|
|
39.2.5b Aditzaren elisioa gertatzen da nahitaez aditza euskarritzat
|
behar
ez duen kontzesio gailuren bat daramaten moldeetan: adibidez, baina enklitikoa, nahiz marka eta arren postposizioa; halakoetan, aditzaren elipsiak menderagailuarena dakar berekin, baina geratzen da artean perpausaren kontzesio balioaren berri emango duen elementu bat, marka (nahiz), nolabaiteko menderagailua ere baden juntagailua (baina) edo postposizioa (arren).
|
|
|
Maisuek ariketak bildu dituzte. Aldiz, esan bezala, artikulurik
|
behar
ez denean zuzenean eransten zaio marka hori sintagmako azken osagaiari (§ 1.4b eta § 15.2.2h): Zein maisuk bildu ditu ariketak?; Arantxak hamar urte egin ditu gaur.
|
|
|
Sintagma baten laguntzan ageri da batzuetan, aurretik nahiz atzetik, partitiboan sarritan: Nehor bada munduan hain justurik, non barkamendu eskatze hau egin
|
behar
ez duen? (Leizarraga); Maitagarriagorik inor ezin izan delako (Inza); Askatasun oso bat behar zuen, inor jakile gabe, inor so egile gabe (Mirande); Toki horretan ez zeukan inor ezagunik (Agirre).
|
|
|
eroslea (bankua), salerosketaren gaia (etxe polita) eta salmentaren onuraduna edo jomuga (herriko gizon bat). Badira, ordea, hainbeste argumentu
|
behar
ez dituzten aditzak. Erori k, esate baterako, aski du argumentu bakarrarekin:
|
|
|
Ukagai bat baino gehiago dugunean, ez adberbioa errepikatzen da askotan bakoitzaren ezkerrean (ez hutsa edo eta juntagailuaz lagundua): Ezin da esplikatu, ez iraupenaren ez denboraren bitartez (Xarriton); Ez dugu ez egunik ez gaurik (Juaristi); Horregatik, ez genuen kanporatzen utzi
|
behar
ez aitarengandik heredatutako aje hura, ezta familiaren estutasunak ere (P. Lizarralde).
|
|
|
Igandeetan, ez dute ogirik egiten [Bestelako jaiegunetan, agian bai]. Hanpadurarik nahi edo
|
behar
ez badugu, nahikoa da adizki nagusiaren ondoren ematea mintzagaia (mintzagai aurreratugabeari dagokion posizioan, alegia): Ez da trenez etorriko (herrira); Ez dute ogirik egiten igandeetan.
|
|
|
Hor —idazleak hautatu duen idazteko moduak aski nabarmenkiro erakusten digunez— eta rekin hasten diren bi perpausak, elkarren artean nola halako lotura badute ere, ez daude perpaus elkartu bat osatzeko moduan. Testuaren hariak
|
behar
ez den etenik izan ez dezan, horrelakoak beharrezko gertatzen dira askotan. Eta, eta bezala, beste zenbait gailu —askotan" makulu" ere gertatzen direnak— erabili ohi ditugu.
|
|
2023
|
|
|
Bihotz umil bat, bihozbera, gaitzik gabea, Martziala deitu
|
behar
ez dena
|