|
2000
|
|
|
Elizak, jauregi, baseliza, gurutze eta armarri ugari zutik da oraindik, eta gure aseko dute. Marik
|
bazekien
non bizi.
|
|
2003
|
|
|
Horixe pentsatu zuen. Izan ere, Matiasek Idus osoa ezagutzen ez zuen arren,
|
bazekien
non zegoen itsasoa. Kale batetik begiratu eta itsasoa ikusten zuen.
|
|
2007
|
|
|
Liburua kutxan ezarri zuen zalu zalu eta gako ttipiarekin itxi. Orain
|
bazekien
non zen liburua. Baina gauza batek arranguratzen zuen.
|
|
|
Aharrausia egin eta zurtzuilera eraman zituen Migelek eskuak, nagiak ateratzeko ahalke balitz bezala. Ez zekien noiz eta nola, baina
|
bazekien
non amaituko zuten. Hasperen egin zuen gero Maria Josefak, eta ahulezia susmagarri bat nabaritu zitzaion begietan.
|
|
|
Jainkoaren semeak gizon guzien salbazioaren alde gurutzean bizitza eskaini zuenetik inork ez omen zuen negarra baizik zilegi, baina infernuaren furrinda orroka zebilen azken aldian, eta fede gabeko anaia desbideratu batzuk irriaren bideetan zebiltzan guztiz galdurik. Antigoaleko liburu bat aipatzen zuten aldeko arrazoiak emateko, eta fraide itsuak
|
bazekien
non zegoen. Ale bakarra egoten ahal zen mundu osoan; eskuratu nahi zuenak, berarekin eginen zuen topo.
|
|
2009
|
|
|
behingoz aska zitezen. Baina Feliperen osabak
|
bazekien
non zegoen une hartan, baita noren aurrean ere, eta hala, buruan zeukana inguratzen zuèn errealitatera egokitzen zuela, esan zuen:
|
|
|
Horixe nahi zuen, ordea, Feliperen osabak, Espainia haustea eta galtzea, katez lotuta zeuzkàn nazioak –Feliperen osaba noiznahi aritzen zen kateak gora eta kateak behera, inperioaren eta inperioak bere mende zituèn nazioen arteko arazoak planteatzeko– behingoz aska zitezen. Baina Feliperen osabak
|
bazekien
non zegoen une hartan, baita noren aurrean ere, eta hala, buruan zeukana inguratzen zuèn errealitatera egokitzen zuela, esan zuen:
|
|
|
Ez zegoen ezer! Baina Sylviek
|
bazekien
non zegoen eta emango zion haren berri.
|
|
|
Argi zegoen Biltzarra bertan behera utzi eta Ondarroatik lehenbailehen alde egin behar zutela. Carlosek Pellori galdetu zion ea
|
bazekien
non izan zen atrakua. Pellok JATAn izan zela erantzun zion.
|
|
|
Frantsesak ordurako
|
bazekien
non bizi nintzen. Arrazoi gehiago handik ez agertzeko.
|
|
2010
|
|
|
Benjamin Maria etxeko lotsa zen, bai, baina lotsak lotsatzen gintuen gu ere aldi berean, hura ahanzturaren hilarriaz estali nahi izatea ekintza ezin lotsagarriagoa zenez gero; Benjamin Mariaren ehorzketa ere ezkutuan joan baitzitzaigun, ez hilarririk ez oroigarririk? nahiz eta izebak
|
bazekien
non ehortzi zuten haurra, eta astero joaten zitzaion bisitan kanposantura, derradan hori ere; gaur, XX. mendeko bukaeran gauden honetan, heriotza ezkutatzen dugu, baina garai hartan ez zegoen ezkutatzerik, bizitza heriotzaren araberakoa zen, funtsean, heriotza on bat baitzen bizitza on baten zuribidea?, eta hala, heriotzak noiznahi egiten zuen kalera bere parafernalia guztiarekin:... etxekoen dolua eta lantuak; hilkutxa, garraiatzaileek bizkar gainean eramaten zutena; tortxa piztuak; segizioa eta segizioaren martxa pausoz pausokoa?. Ots, ots, bizion oñok!?, Lizardik zioen bezala?, hilari merezi zituèn hiletak, primerakoak, segundakoak edo tertzerakoak?
|
|
|
Benjamin Maria etxeko lotsa zen, bai, baina lotsak lotsatzen gintuen gu ere aldi berean, hura ahanzturaren hilarriaz estali nahi izatea ekintza ezin lotsagarriagoa zenez gero; Benjamin Mariaren ehorzketa ere ezkutuan joan baitzitzaigun, ez hilarririk ez oroigarririk... nahiz eta izebak
|
bazekien
non ehortzi zuten haurra, eta astero joaten zitzaion bisitan kanposantura, derradan hori ere; gaur, XX. mendeko bukaeran gauden honetan, heriotza ezkutatzen dugu, baina garai hartan ez zegoen ezkutatzerik —bizitza heriotzaren araberakoa zen, funtsean, heriotza on bat baitzen bizitza on baten zuribidea—, eta hala, heriotzak noiznahi egiten zuen kalera bere parafernalia guztiarekin:... etxekoen dolua eta lantuak; hilkutxa, garraiatzaileek bizkar gainean eramaten zutena; tortxa piztuak; segizioa eta segizioaren martxa pausoz pausokoa —" Ots, ots, bizion oñok!", Lizardik zioen bezala—, hilari merezi zituèn hiletak —primerakoak, segundakoak edo tertzerakoak— eta ehorzketa —agerikoa betiere— egin behar baitzitzaizkion, inondik ere; Benjamin Maria, aldiz, gauez eta ehortzi zuten; aingeru bihurtutakoak ez al zuen, baina, ageriko hileta dotorea merezi?
|
|
|
Baina, nahiz hori sinetsi nahi, mesfidantzak itsatsita jarraitzen zuen neure buruan, eta nire goiko gelara joan nintzen, gordelekuan begiratzera. Lubisek
|
bazekien
non zegoen. Politikan sartuta bazebilen —nire amak zioen bezala— eta talde harekin bat eginda, ordurako erakutsia izango zien, eta propaganda eta gainerakoak han egon zitezkeen ezkutatuta.
|
|
|
XIX. mendeko burgesia ingelesak
|
bazekien
non bilatu aberastasuna eta artez joaten zen, kosta ahala kosta, haraxe. Merkantilismoa deitu zitzaion, edo utilitarismoa, edo liberalismoa, harraparitza komertzialari.
|
|
2011
|
|
|
Zortziak eta hogeian mutil gazte argal bat atera zen tabernatik. Praka laukidunak zeramatzan eta kamiseta beltza; Martinek izena gogoratzen ez zuen arren,
|
bazekien
non bizi zen eta baita erdipurdiko ikaslea zela. Taberna hartako gazte guztiak ikertuak zituen, baita herriko beste hainbat gizon eta emakume ere.
|
|
|
PERU. (sinetsgaitz) Eiderrekin harremanetan egon zara?! Berak
|
bazekien
non zeunden??
|
|
2012
|
|
|
Orain
|
bazekien
non ikusi zuen Dasilva, baita nork lagundu zion ere zalantza guztiak argitzen. Baina, momentuz, eguneroko lanek arreta eskatzen zioten.
|
|
2013
|
|
|
Poesia ere bazeukan hatz mutturren egarrian. Kokatu ere
|
bazekien
non kokatu. Noren eskultura ipini behar zuen, ordea?
|
|
|
Guztiaz ere, bi labainkada haiek izan zituen arren, Pedrok
|
bazekien
non zegoen, eta hala erantzun zion, ausart bezain zuhur, izekok bere jarduna amaitu zuenean:
|
|
|
Ez zegoen elkarrizketarako denborarik ordea. Amaiak
|
bazekien
non lortu lupa bat. Turnerren aretoaren bila zebiltzanean museoko opari dendatik pasatu ziren, eta han The National Gallery logotipoa zuten plastikozko lupak saltzen zituzten.
|
|
|
Guztiaz ere, bi labainkada haiek izan zituen arren, Pedrok
|
bazekien
non zegoen, eta hala erantzun zion, ausart bezain zuhur, izekok bere jarduna amaitu zuenean:
|
|
2014
|
|
|
Horrela, nik lehendik neuzkan beldurrak handituz joan ziren. Berak
|
bazekien
non jo! Ni beti azpian.
|
|
2015
|
|
|
Hurrena, Aranzadi elkartea lan honi buru belarri lotu zitzaionean, delako Agote harekin hitz egin zuen Pako Etxeberriak, eta Agote zaharra hil zenean, haren semearekin. Honek ere
|
bazekien
non zeuden hiru hilobiak, eta bertara joan ginen.
|
|
|
Zakur zaunkaren antzeko algara labur batek egin zion ihes. Orain
|
bazekien
non zegoen gordeta aitak ostutako diru guztia.
|
|
|
Orain
|
bazekien
non.
|
|
|
Garai horretan ohitura zen errekara joatea arropak garbitzera. Eta Karmenek
|
bazekien
non aurkitu Esteban, hau errekarako bidean bizi zen?, baita zein ordutan ere, gutxi gorabehera. Behar zuena ere bide batez aurki zezakeen, zeren hiltegia ere kale hartan zegoen, Erribera kalean; eta hara abiatu zen neska.
|
|
|
Non baina? Idazkariak
|
bazekien
non zeukan hiriak soto ahantzi bat. Idazkariek badakite nor gonbidatu bazkaltzera noizean behin, eta zerendako.
|
|
|
Horraino iristen zen Roman, lehenengoz entzun baitzuen izen hori. Aretxabaletak
|
bazekien
non zegoen, baina ez zen sekula sartu, ezta kaian bertan duen terrazan jesarri. Joseba bai, noiz edo noiz egona zen Muelle 4n, baina ez bigaren solairuan.
|
|
|
– Lehen aldia zuen, baina umetatik besterik egin izan ez balu bezalaxe murgildu zen. Bidartek
|
bazekien
non zapaldu eta nondik sartu.
|
|
|
Erantzi eta uretara sartu naiz, ez ziurrenik Bidarte bezain trebe (“umetatik besterik egin izan ez balu bezalaxe murgildu zen. Bidartek
|
bazekien
non zapaldu eta nondik sartu”), pipadunak masailen eta bekainen artean desagerrarazi dituen begi lerro irribarretsuen onespenarekin. “Gutarra dun; gutarra haiz”, ulertu uste izan dut haren behako ezkutuan.
|
|
2016
|
|
|
Mikelek dohaintzat zeukan areago, militantziarako dohain nagusia iruditzen zitzaionpuntuala izatea, eta ia segurua zen ordurako peaje aurreko deskantsu arloan egongo zela agindutako ordu orduan iritsi ahal izateko. Beraz,
|
bazekien
non zegoen Mikel; bazekien non zeuden Jon eta Jone; eta Stefano non zegoen zehazki ez zekien, baina hotelera bueltatua izan behar zuela iruditzen zitzaion. Berarekin parez pare zihoazen autoetako gidariei begiratzen zien; ez, inork ez zeukan Stefanoren antzik.
|
|
|
Mikelek dohaintzat zeukan areago, militantziarako dohain nagusia iruditzen zitzaionpuntuala izatea, eta ia segurua zen ordurako peaje aurreko deskantsu arloan egongo zela agindutako ordu orduan iritsi ahal izateko. Beraz, bazekien non zegoen Mikel;
|
bazekien
non zeuden Jon eta Jone; eta Stefano non zegoen zehazki ez zekien, baina hotelera bueltatua izan behar zuela iruditzen zitzaion. Berarekin parez pare zihoazen autoetako gidariei begiratzen zien; ez, inork ez zeukan Stefanoren antzik.
|
|
2017
|
|
|
Itzuli batzuk eman nituen, eta bizilagun batek esan zidan non dagoen baserria. Joan nintzen, Beari galdetzeko ea
|
bazekien
non zen operazioa, eta zer eta operazioa haren baserrian ari ziren egiten?. Vrignon Errekarteraino heldu zen autoz, Poliziak argi handi baten bidez gelditzeko eskatu zion arte.
|
|
2018
|
|
|
–Herrian oso kontrolatuta geunden: jendeak
|
bazekien
non bizi ginen. Gau hartan ezin genuen etxean lo egin:
|
|
|
Beti jendea zuzenean sartzen zen hona, herritarrak, Azpeititik eta Elgoibartik. Aitonak eta aitak egindako lanagatik, jendeak
|
bazekien
non zegoen gure lantegia.
|
|
2019
|
|
|
Inor munduan biziko ez balitz bezala. Baina neskak
|
bazekien
non zebilen Tom. Eta ondo zekien, borroka irabazten ari zela, eta pozik zegoen sufritzen zegoelako.
|
|
|
Burutik tximista bat bezain bizkor igaro zitzaion ideia txoro bat baino ez zen izan. Liburuzainak
|
bazekien
non bizi zen, etxeraino lagundu zion izatez. Hortik ganbarara bera zelatatzera igo zitekeela pentsatzera tarte handi samarra zegoen edonola ere.
|
|
|
Hernaniko Gizakia Helbururen egoitzan ultimatuma eman zioten. Edo serio hartzen zuen, edo
|
bazekien
non zegoen atea.
|
|
|
Tomas, bietan gazteena, gau lanetan ibilia zela ezagun zitzaionan. Hark
|
bazekien
non lo kuluxka egin eta non mokadua zakuratu, non urratsa azkartu eta non bidea lasaitasunez hartu. Santiago, asturiarra, oso bestelakoa zunan.
|
|
2021
|
|
|
Gorostidiren bidez! Etxebarrietak
|
bazekien
non bizi ginen, eta Adunakoa eta gero halaxe etorri zen gure etxera. Sarasketarekin batera, alegia.
|
|
|
Nikolasaren gorpuaren hondarrak hantxe daude, horregatik. Heriotzaren orduan ez ezik harekin urtetan bizi izan zen Karmen Aizpuru Ugaldek, Mentxuk,
|
bazekien
non. Emakumea, Elisaren senarra bezalaxe, Nikolasaren ahizpetako baten ondorengo zuzena zen.
|
|
|
aurpegiek, izenek, erabakiek, ildo eta korronteek. Lehen
|
bazekien
non zeuden marrak, non etsaiak. Orain?
|
|
|
Bizkor egin nituen kalkuluak. Fridak
|
bazekien
non bizi nintzen... Nagorerekin kontaktua egin izan zezakeen, eta hura prest agertu niri benetako agur ahaztezin eta gogoangarria oparitzeko, bera Ibonen beso gihartsuetan errenditu baino lehen...
|
|
|
Orduan, bere hatzaren mutur –nolabait– olioztatua sumatu nuen uzkiko sarreran haztamuka, behinola mediku hark egin zidan moduan, baina alde ederreko goxotasunarekin eta trebeziarekin:
|
bazekien
non estutu, non laxatu. Biderkatu egin zuen keinu hark ordura arte sentitzen ari nintzen plazera, erabatekoa zen eldarnioa, aurre eta atze, eta ezarian, nigan barneratzen, nigan sakontzen sumatu nuen falange hura, eta bidea eginez poliki baina irmoki, barru barruraino sartu zitzaidan, ni Fridarengan bezain hondoraino.
|
|
|
Baina hori ez zen okerrena. Patek
|
bazekien
non zegoen bere beldurren muina. Azkar mugitu zen gelan barrena, begietatik armiarma sareak kenduz aurrera egin ahala.
|
|
|
Berak eragin zidan Estibalitzen nebarekiko susmoa, kasuaren hasiera hasieratik. Lutxok ere
|
bazekien
non bizi zen nire koinata, bere konfiantza zuen. Lutxo ona zen jendea manipulatzen; bazitekeen bera, kazetari izanda, bere trebeziaz baliatuz, aitzakia ezin hobea asmatzea, elkarrizketa bat egin nahi ziela edo, eta gazteei erasotzea.
|