|
2000
|
|
|
Gure jauregian lau urte eta zertxobait gehiago egin zituen, hiru lehenak Mattin eta biok ikasle gintuela —nahiz eta Mattinek eskola haietarat ere anitzetan huts egiten zuen—, eta azkena ni bakarrik, zeren eta, hamabortz hamasei
|
bat
urte zituela, Mattinek Villagrandeko dukearen etxerat egin baitzuen, dukeak berak gonbidaturik, Madrilgo dantza eta eskrima eskolak eta gorterako joan jinak ikasbide egokiagoak izan zitezkeelakoan, Urbiainen irakasten zitzaizkionak baino.
|
|
|
Nola ez oroitu festa hura, aitak donejoane batzuetan eskaini ziguna, nik bederatzi
|
bat
urte nituela, komunionea egin berria...!
|
|
|
Eta iduri zuelarik ezen santa Barbara ere amaren erranetarat jartzen zela, abuztuko egun eguzkitsu batean hartu genuen Villagrandeko duke ohoragarria, Espainiako Handia, done Jakueren gurutzea eta ez dakit bertze zenbat kondekorazione zituen gizona, nik hamaika
|
bat
urte nituela, eta Mattinek, anaiak, hamalau.
|
|
|
Eta kontatu zidan haren jarraikian nola, berak hogeita bortz
|
bat
urte zituela eta bere anaiak hogei, upela handi baten garbitzeko manua eman zion aitak; ordea, nola Alain Coup d’Œil amorosturik baitzegoen neskatxa batez, eskatu zion bere anaiari ezen egin ziezaiola fabore hura eta garbi zezala berak upela, zeren eta orduan berean ikusi behar baitzuen.
|
|
|
Gogara eta xuxen, ustez. Baina egun batean, hamabi
|
bat
urte nituela, sententzia edo aforismo hura errotu zitzaidan buruaren erdian: Egia, bat eta bakarra da, ez dakit oraino nola.
|
|
|
—Guztiok ditiagu ilunaldiak, Joanes, eta nik ere izan nian ilunaldi izugarri bat, hamabortz
|
bat
urte nituela, noiz eta, hik bezalaxe, bekatutzat izaiten bainuen zernahi, baita neskatxei so egitea ere. Harik eta egun batean inkontru egin nuen arte munduko itsaso guztiak iragan zituen Bordeleko marinel zahar jakintsu batekin, zeinak erran baitzidan:
|
|
2001
|
|
|
Bakarrik, aittitte eta amamaren logelara sartu eta han horman osabaren erretratuari begira geratu zen, etxean zegoenaren kopia, osabak hemeretziren
|
bat
urte zituenean ateratakoa. Erretratu hartako hura aitatzat hartzen zuen Goiok umetatik edo, hobeto esanda, osabaren irudia ematen zion bere aita ezezagunari.
|
|
2002
|
|
|
Lehenengoak Ane zuen izena. Hogei
|
bat
urte nituen, eta erromantiko samarra nintzen ni, artean. Neska ederra zen, eta itsutu egin nintzen.
|
|
|
Eta erreakzio hegazkinek uzten zituzten kezko lerro ezin zuzenagoetan, nola irudikatzen nituen aingeruak jostetan, zinbilin zanbulun! Aurrerago, hamalau
|
bat
urte nituenean, Añorgako futbol taldeak Donostian jokatu behar zuen partidu batera joan nintzen, Donostiako Anoeta Zaharrera. Ez nuen partidurik ikusi.
|
|
|
Doña Remedios zuen izena. Emakume ezkongabea zen, berrogei
|
bat
urte zituena, eta ikasleei eskola orduetan España gora eta España behera ibiltzen zitzaiena –edo España gora eta España gorago, hobeki–, orain José Antonio Primo de Riveraren balentriak kontatzen zizkiela, orain Francorenak. Baina Sarak beste historia batzuk ere entzun izan zituen etxean, guztiz bestelakoak, batik bat bere amona Doloresek –amaren amak– kontatuak.
|
|
2003
|
|
|
Berrogei
|
bat
urte badu, nonbait han, sortu zitzaigula, Basarri, Monzon eta Etxanizen ondotik, Aresti, Azurmendi, Labéguerie, Xalbador, Laboa, Etxamendi, Lete, Iriondo, Lekuona, Artzeren belaunaldiko kantutegia. Hainbeste asmo, amets, ekintza, zalaparta, atsegin eta atsekaberen abiaburu apaingarria izan duguna!
|
|
|
Baina hik don Estebe ezagutzen duk, eta pentsa dezakek zer nolakoa izan zitekeen don Julian –eta, gelditu eta aurrez aurre so egiten zidala, honela esan zidan Patxi maisuak–: Hala ere, jakin nahi al duk zer sermoi bota zigun don Estebek, Azpila iritsi zen lehen urtean, nik hamabost
|
bat
urte nituela. Bere eragintxoa izan baitzuen nigan...
|
|
2004
|
|
|
Beharren arabera. Eta hirurogei
|
bat
urte zituen amona Sinforosa ere, hantxe zuten zernahitarako, batean barran, hurrengoan sukaldean, goiko gelak eta komuna garbitzen ibiltzen ez zenean. Eta Emma –etxeko neskamea–, berdintsu.
|
|
2005
|
|
|
Arrebarekin egindako" garkulu" en arabera, 58
|
bat
urte ditu gaur.
|
|
|
Trenez etorri ohi zen San Telmo hondartzan bainatzera bere lagun batekin. Batak eta besteak, nik bezalatsu, hamasei
|
bat
urte zituzten orduan.
|
|
|
Afari xumea egin dugu geure etxean. Ama oroi, ama gogoan, ama aurrean; ama jangelako pareta nagusiko argazki bikainean, bera buru, eta 50
|
bat
urte zuelarik.
|
|
2006
|
|
|
Mila bederatziehun eta hirurogeita bosgarren urtean, adinez hogeita
|
bat
urte nituela, hasia nintzen, zenbait hilabete lehenagotik, Zeruko Argia aldizkarirako artikuluak idazten. Oiartzungo. Lartaun?
|
|
|
Ezta axola ere. Behin, aitak erran zion aitonak aspaldi alde egin zuela etxetik, Anek hiru
|
bat
urte zituelarik. Aneri deigarria gertatu zitzaion aitak" alde egin" hitzak erabiltzea, baina ez zen argibiderik eskatzera ausartu.
|
|
|
Grigoriren begi suhartuek, hitz goriek eta bizitzeko zuen indar izugarriak liluratu egin zuten Alexander Nevski monasterioko pope zaharra –hirurogeita hamabost
|
bat
urte bazituen ordurako–, eta bere borondate onenarekin San Petersburgoko aristokraziako dama dotore eta aberatsei aurkeztu zien. Grigori Yefimovitxek –zikina, ezjakina, zabarra, lizuna, aker usainduna– erabat liluratu zuen gortearen inguru minguruan ibili ohi zen jende txolin eta kaskarina; mendietatik jaitsitako hartz bat herriko plazan aurkezten den moduan aurkeztu zieten tsarraren familiakoei, eta ustekabean jauregiko egongela eta saloietara sartu zen, aspaldiko bere bizileku naturalera sartu izan balitz bezala.
|
|
|
Migel aitatxi zena gaztetan bezala, nire ostatu emaile Jehane Lapeyrère ere zapatagina zen. 40
|
bat
urte zituen nik ezagutu nuelarik. Erreformazale suharra izanik ere, maiz aritzen zen kalapitan hiriko ministroekin.
|
|
2008
|
|
|
adierazi zuenez: . Komunioa egin berria,/ zazpi
|
bat
urte nituen;/ erbia jan zu, n tonto azkarrak/ guztiz aldatu ninduen(?)?. Baina ikuspegia aldatu ziola gehiegi esatea da, beharbada, Beñardo Orbe zen bezalakoa baitzen, eta, alde horretatik, egokiago litzateke esatea bere zinezko izaeraren kontzientzia bereganatu zuela memento horretan, edo, bestela esanda, kontzientziaren mugimendu hura izan zuela aldaketa, bere bizi ereduaren aldaketara ere eraman zuena ezinbestean:
|
|
|
hamar urterekin egin zuen, berak aurrerago bertso sorta batean aitortu zuenez: . Hamar
|
bat
urte nituenean/ zizt egin zidan eltxoak,/ baita nik hari eskaini ere/ neure estreinako bertsoak(?)?. Bertso sorta berean kontatzen zuenez, behiak zaintzen ari zela gertatu zitzaion ziztadarena, zeinak gorriune gero eta zabalago bat sortarazi baitzion azalean, behizain zegoelakoa ahaztarazi ziona, halako eran, non behi batek ihes egin eta Beñardo ez baitzen ohartu ere egin.
|
|
|
Bulegari egin zutenean, lanbidezko nolabaiteko maila igoera hura sari bat ere izan zen, greba batean langileekin lerratu ez zelako, administrazioko buruetako batek aitortu zionez?, administratzaile nagusiaren esanetara jarri eta, lanpostu berritik, fabrikan eragina zuèn jendearekin mintzatzeko aukera izan zuen: administrazio kontseiluko hainbat gizonekin, Mateo Sukunza ingeniariarekin batez ere, zeinak, garaitsu hartan, hogeita bost
|
bat
urte baitzituen. Nazariok galderak eta galderak egiten zizkion Mateori, fabrikaren organizazioari buruzkoak edo teknologia berriei buruzkoak, eta Mateok mutil berezi ezin baliotsuago baten aurrean zegoela egiaztatzen zuen.
|
|
|
Frai Millanek, izan ere, bere Erromako egonaldia gogora zezakeen, teologia ikasketak egin zituenean. Egun batean, hogei
|
bat
urte zituela, edozein kaletako eliza batean sartu eta santa Agataren koadro batekin topatu zen. Koadroa bigarren mailako pintore batena zen, baina koadroak erakusten zuèn irudia buru buruan grabatuta geratu zitzaion Millan gazteari:
|
|
|
edo, besterik gabe, banku batean esertzeko. Nazario, lehenik? 1870eko apirileko egun eguzkitsu batean jaio eta hogeita hamabost
|
bat
urte zituen?, etxeko lorategian zehar ibili zen, orain arrosa berantiarrak usaintzen gelditzen zela, orain zuhaitz tantaiei begira eta orain jauregiari: paseoa bukatu ahala aurrez aurre zuen, hain zuzen, jauregia, atalburuaren gainean orbetarren armarria, bi otso erakusten zituena, zuhaitz bati eusten?, eta bertan zuen, hiruzpalau metrora baizik ez, banku bat, jauregira jotzen zuena, non, estanpaz gehiago gozatzeko edo, eseri egin baitzen.
|
|
|
dantza mota guztiak debekatu zituenean, baita dantza askatua ere, herriko jaietako eta inguruko erromeria guztietako dantza, alegia?, bekatu mortala zelakoan. Erretoreak igande bateko meza nagusiko sermoi batean egin zuen predikua, Regina, hamahiru
|
bat
urte zituen orduan, sutan jarri zuena, hain zen dantzazale sutsua, herriko jaiak noiz iritsiko zain egoten zena, herriko plazan arin arinari eta fandangoari ekiteko.
|
|
|
Bulegari egin zutenean –lanbidezko nolabaiteko maila igoera hura sari bat ere izan zen, greba batean langileekin lerratu ez zelako, administrazioko buruetako batek aitortu zionez–, administratzaile nagusiaren esanetara jarri eta, lanpostu berritik, fabrikan eragina zuèn jendearekin mintzatzeko aukera izan zuen: administrazio kontseiluko hainbat gizonekin, Mateo Sukunza ingeniariarekin batez ere, zeinak, garaitsu hartan, hogeita bost
|
bat
urte baitzituen. Nazariok galderak eta galderak egiten zizkion Mateori, fabrikaren organizazioari buruzkoak edo teknologia berriei buruzkoak, eta Mateok mutil berezi ezin baliotsuago baten aurrean zegoela egiaztatzen zuen.
|
|
|
Frai Millanek, izan ere, bere Erromako egonaldia gogora zezakeen, teologia ikasketak egin zituenean. Egun batean, hogei
|
bat
urte zituela, edozein kaletako eliza batean sartu eta santa Agataren koadro batekin topatu zen. Koadroa bigarren mailako pintore batena zen, baina koadroak erakusten zuèn irudia buru buruan grabatuta geratu zitzaion Millan gazteari:
|
|
|
Hain harrapatuta gelditu zen Beñardo Orbe izebaren kontakizun harekin, agidanean, non guztiz aldatu baitzion mutilari bizitzari buruzko ikuspegia, berak beste bertso batean –bat batekotasunaren iraupen laburreko eremu txiki ia ikusezinetik geroaren mugarik gabeko eremu zabal ikusgarrira egingo zuèn bertsoan– adierazi zuenez: " Komunioa egin berria,/ zazpi
|
bat
urte nituen;/ erbia jan zu’n tonto azkarrak/ guztiz aldatu ninduen(...)". Baina ikuspegia aldatu ziola gehiegi esatea da, beharbada, Beñardo Orbe zen bezalakoa baitzen, eta, alde horretatik, egokiago litzateke esatea bere zinezko izaeraren kontzientzia bereganatu zuela memento horretan, edo, bestela esanda, kontzientziaren mugimendu hura izan zuela aldaketa, bere bizi ereduaren aldaketara ere eraman zuena ezinbestean:
|
|
|
hamar urterekin egin zuen, berak aurrerago bertso sorta batean aitortu zuenez: " Hamar
|
bat
urte nituenean/ zizt egin zidan eltxoak,/ baita nik hari eskaini ere/ neure estreinako bertsoak(...)". Bertso sorta berean kontatzen zuenez, behiak zaintzen ari zela gertatu zitzaion ziztadarena, zeinak gorriune gero eta zabalago bat sortarazi baitzion azalean, behizain zegoelakoa ahaztarazi ziona, halako eran, non behi batek ihes egin eta Beñardo ez baitzen ohartu ere egin.
|
|
|
Reginak, izan ere, nekez ahatz zezakeen herritarrek –gazteek nagusiki– herriko erretore etorri berriarekin izan zutèn auzia, honek –frai Bartolome Santa Teresaren eskolakoa nonbait– dantza mota guztiak debekatu zituenean, baita dantza askatua ere –herriko jaietako eta inguruko erromeria guztietako dantza, alegia–, bekatu mortala zelakoan. Erretoreak igande bateko meza nagusiko sermoi batean egin zuen predikua, Regina –hamahiru
|
bat
urte zituen orduan– sutan jarri zuena, hain zen dantzazale sutsua, herriko jaiak noiz iritsiko zain egoten zena, herriko plazan arin arinari eta fandangoari ekiteko. Eta etxeratutakoan –mezatik irtenda gero lagunarteko bizpahiru neska lagunekin asaskatu ondoren–, gaia atera zen, jakina.
|
|
2009
|
|
|
Umea hazten joan zenean, diskoak aukeratzen uzten zion. Norak hamar
|
bat
urte zituenean. Lau teilatu, izeneko bat zen bere gogokoena eta entzun, amuma esanez jarri zion, euskarazko kantu ederra. Orduan, bizitzan lehen aldiz, Rosa. Rosa garaiezin eta orojakituna?
|
|
|
guztiok bularreko haurrak bagina bezala hartzen gaitu Elizak, eta horrekin ez nago ados: zure ahizpak hogeita
|
bat
urte ditu, oker ez banago?
|
|
|
nik ez dakit nondik datorkidan desberdin izateko joera nabarmen hau, jantzietan eta orrazkeran islatzen saiatzen naizena, baina atzera begira jartzen naiz eta umetako gertaera bat gailentzen zait, argibidean jar nazakeena, ilunbidean ez bada, auskalo. Nik bederatzi
|
bat
urte nituen, eta Josebak, nire nebak, hiru: ez dakit zer gertatu zen, baina Josebak barrabaskeria bat egina behar zuen, aitari sekulako grazia egin ziona nonbait, aitak hari besapeetatik heldu, goratu eta ozen bai ozen esan ez zuen, bada:
|
|
|
Aita zoragarria izan dut, baina inoiz gorrotatu banuen, orduantxe egin nuen! Izan ere, Josebarenaren aurretik, nik ere eginak nituen barrabaskeria batzuk, gurasoek sekula barkatzen ez zizkidatenak; egun batean, bost sei
|
bat
urte nituela, gurasoen lagun batzuen semearekin hasi nintzen borrokan, eta aitak berehala ohartarazi zidan: –Kontuz, Txaro, neska bat zara, eta neskek ez dute borrokarik egiten?; mutilari, aldiz, inork ez zion hitz erdirik ere esan!
|
|
|
(?) Hamar
|
bat
urte zituela, Teofilo Mariak hotzeri zitala harrapatu zuen: hain zitala, non Diputazioaren babespean tuberkulosiaren aurkako dodekalogoa idatzi zuèn mediku espezialistarengana eramatea erabaki baitzuen amak, don Emeterio Izagirre doktorearengana?
|
|
|
bata hondartza puska bat zen, kartzelarekin muga egiten zuena, eta bestea hiri inguruan kokatua?, buruan zuèn lehenengo aireplano hura bereziki: kontua da 1911ko ekainean. Domingok hiru
|
bat
urte zituela, beraz, airetiko raid bat antolatu zutela, Paristik Madrilerainokoa, hainbat etapatan, eta etapa haietako batek, Angoulemetik irteten zenak, hiria zuela helmuga; ikuskizunak hiritar zein turisten baitan eragin zuèn ikusmina izugarria izan zen, hondartza ingurura bildu zèn jendetza haren erakusgarri.
|
|
|
Ametsetan agertzen zitzaizkiòn globo haietatik, Gabinok, bere zorionarekin lotzen zituelako edo, urdinak izaten zituen atseginen, agertu zitzaiòn lehen globoa ere, udako oporretan aitaren herrira joaten zirèn egun haietako batean izan zen, artean bost
|
bat
urte zituela, halakoa izan zuelako, ausaz, urdin urdina.
|
|
|
horia edo gorria izan zitekeen, urdina edo berdea, zuria edo beltza. Bost sei
|
bat
urte zituela, globo beltz bat ikusi, eta halaxe esan zien anai arrebei:
|
|
|
Izebaren beste oroitzapen bat ere behar zuen Domingok buruan: ikustekoa zen, izan ere, nola egoten zen izeba elizan, belauniko nahiz eserita, ezpainak mugitu ere gabe, begiak aldareari josita, eskaintzazko eta konfiantza osozko jarreran, harik eta egun batean. Domingok hamar
|
bat
urte zituen, eta izeba Ernestinarekin zapata batzuk erostera joan zen hirigunera, baita, erosita gero, etxerako bidean zegoèn eliza batean sartu ere, non halaxe egon baitziren izeba ilobak hamar bat minututan, isilik?, mutilak bere iruzkina egin zuen arte:
|
|
|
Geldi hor, Domingo! Orain batxilergoa bukatu, gero komertzioa ikasi, zerbait izan dezazun, eta gero ikusiko dugu, hogei hogeita
|
bat
urte dituzunean. Izan ere, ba al dakizu bospasei urtetan zenbat gauza gerta daitekeen?
|
|
|
han ikasitakoari emana bizi zen Regina enean, orain orratzak hartu eta jertse bat edo beste egiten zuela, orain egongela apaintzen paper batzuekin edo beste zernahirekin. Hamazortzi
|
bat
urte zituenean, baina? 1929an, beraz?, hiriko erakusleiho batean kolore askotako jertse liluragarri bat ikusi, barrura sartu, probatu, probatu besterik ez zuen egin, eta handik irten ez beste. Adak ongi oroit zitzakeen dendaren atzeko aldean zegoèn ehungailuaren hotsak, beste denbora baten adierazgarri zitezkeenak, artisautza sortzaile bati lotuak?
|
|
|
Eta Ildefonsok aitari zin egin, liburuak erakusten zituèn saiotxoei behin eta berriro ekin, eta halaxe lortu zuen bere zaletasun hura lantzea eta garatzea, halako moldez, non, hamasei
|
bat
urte zituela, herriko jaien programan sartu baitzuten, herritarrei bere emanaldia eskaini ahal izateko; arrakasta erabatekoa izan zen, baina hargatixe, beharbada, oroitarazi zion aitak:
|
|
|
Umeak amaren eskua estutu du, zerbait esan nahi dio. Zazpi
|
bat
urte ditu. Emakumeak esan du:
|
|
|
Bertzeek manatuta ari zitzaidan galdezka. Bederatzi
|
bat
urte zituen. Tikia zen, mehakila.
|
|
|
Etxetik urrun samar egokitu zitzaion, eta ezin izan zuen ezer egin barrukoei laguntzeko. Hamabi
|
bat
urte zituen orduan.
|
|
|
Behin batean bazen atzeratu harroxko bat, hogeita hamar
|
bat
urte zituenean larrua lehenbizikoz jotzen hasi zena.
|
|
|
horia edo gorria izan zitekeen, urdina edo berdea, zuria edo beltza. Bost sei
|
bat
urte zituela, globo beltz bat ikusi, eta halaxe esan zien anai arrebei:
|
|
|
han ikasitakoari emana bizi zen Regina enean, orain orratzak hartu eta jertse bat edo beste egiten zuela, orain egongela apaintzen paper batzuekin edo beste zernahirekin. Hamazortzi
|
bat
urte zituenean, baina –1929an, beraz–, hiriko erakusleiho batean kolore askotako jertse liluragarri bat ikusi, barrura sartu, probatu –probatu besterik ez zuen egin– eta handik irten ez beste –Adak ongi oroit zitzakeen dendaren atzeko aldean zegoèn ehungailuaren hotsak, beste denbora baten adierazgarri zitezkeenak, artisautza sortzaile bati lotuak– erabaki zuen bere... Regina enean bere lantegi txikia nahi zuela, alegia; bere erabaki hark bazuen bihozkadatik zerbait, baina bihozkada bat baino gehiago ere bazen; eta nola gogoz lan egiten baitzuen eta gustu handiarekin, bezero batzuk ere egin zituen berandu baino lehen:
|
|
|
Eta Ildefonsok aitari zin egin, liburuak erakusten zituèn saiotxoei behin eta berriro ekin, eta halaxe lortu zuen bere zaletasun hura lantzea eta garatzea, halako moldez, non, hamasei
|
bat
urte zituela, herriko jaien programan sartu baitzuten, herritarrei bere emanaldia eskaini ahal izateko; arrakasta erabatekoa izan zen, baina hargatixe, beharbada, oroitarazi zion aitak:
|
|
|
guztiok bularreko haurrak bagina bezala hartzen gaitu Elizak, eta horrekin ez nago ados: zure ahizpak hogeita
|
bat
urte ditu, oker ez banago...
|
|
|
nik ez dakit nondik datorkidan desberdin izateko joera nabarmen hau, jantzietan eta orrazkeran islatzen saiatzen naizena, baina atzera begira jartzen naiz eta umetako gertaera bat gailentzen zait, argibidean jar nazakeena, ilunbidean ez bada, auskalo. Nik bederatzi
|
bat
urte nituen, eta Josebak, nire nebak, hiru: ez dakit zer gertatu zen, baina Josebak barrabaskeria bat egina behar zuen, aitari sekulako grazia egin ziona nonbait, aitak hari besapeetatik heldu, goratu eta ozen bai ozen esan ez zuen, bada:
|
|
|
‘Hemen etxeko mutila! ’ Aita zoragarria izan dut, baina inoiz gorrotatu banuen, orduantxe egin nuen! Izan ere, Josebarenaren aurretik, nik ere eginak nituen barrabaskeria batzuk, gurasoek sekula barkatzen ez zizkidatenak; egun batean, bost sei
|
bat
urte nituela, gurasoen lagun batzuen semearekin hasi nintzen borrokan, eta aitak berehala ohartarazi zidan: ‘Kontuz, Txaro, neska bat zara, eta neskek ez dute borrokarik egiten’; mutilari, aldiz, inork ez zion hitz erdirik ere esan!
|
|
|
Izebaren beste oroitzapen bat ere behar zuen Domingok buruan: ikustekoa zen, izan ere, nola egoten zen izeba elizan, belauniko nahiz eserita, ezpainak mugitu ere gabe, begiak aldareari josita, eskaintzazko eta konfiantza osozko jarreran, harik eta egun batean –Domingok hamar
|
bat
urte zituen, eta izeba Ernestinarekin zapata batzuk erostera joan zen hirigunera, baita, erosita gero, etxerako bidean zegoèn eliza batean sartu ere, non halaxe egon baitziren izeba ilobak hamar bat minututan, isilik–, mutilak bere iruzkina egin zuen arte:
|
|
|
(•) Hamar
|
bat
urte zituela, Teofilo Mariak hotzeri zitala harrapatu zuen: hain zitala, non Diputazioaren babespean tuberkulosiaren aurkako dodekalogoa idatzi zuèn mediku espezialistarengana eramatea erabaki baitzuen amak, don Emeterio Izagirre doktorearengana... ez, halere, amak berak aurretik bere ahalegintxoa egin gabe; Reginak bazuen, izan ere, jarrera berezko bat, etxera sartzen zirèn egunkari zein aldizkarietako iragarkiak irakurtzera bultzatzen zuena, baita bertan azaltzen zèn hainbat produktu –etxeko beharrez gain, Reginak bazuen beti beste behar bat buruan, berak asmatua– erostera ere:
|
|
|
bata hondartza puska bat zen, kartzelarekin muga egiten zuena, eta bestea hiri inguruan kokatua–, buruan zuèn lehenengo aireplano hura bereziki: kontua da 1911ko ekainean –Domingok hiru
|
bat
urte zituela, beraz– airetiko raid bat antolatu zutela, Paristik Madrilerainokoa, hainbat etapatan, eta etapa haietako batek, Angoulemetik irteten zenak, hiria zuela helmuga; ikuskizunak hiritar zein turisten baitan eragin zuèn ikusmina izugarria izan zen, hondartza ingurura bildu zèn jendetza haren erakusgarri. Orbetarrak, berriz, Regina eneko goiko terrazan zeuden... hantxe Regina ere, Adaz erditu berria, lepotik prismatiko batzuk zintzilik zeramatzàn senarraren ondoan, etxeko jaunak, lanean gutxitan huts egiten zuenak, baimentxo hura eman baitzion bere buruari egun hartan, pilotu trebeen hegaldi lurreraldien ikuskizuna ikusteko; Nazario Orbek, izan ere, ezin ahaztuzko oroitzapentzat behar zuen hamalau hamabost hilabete lehenago ikusia, 1910eko martxoaren 27an doi, noiz eta Hubert le Blon pilotuak exhibizioa egin baitzuen bere aireplano Bleriot XIrekin, hiriko hondartza inguruko ikusle ezin zurtuagoen begiradapean; pilotuak –heroiak– hiru egunetan jardun zuen, 27an bertan –igandea–, 28an eta 29an; hain liluratuta geratu zen Nazario igandeko erakustaldiarekin, non haren iruzkinak –lehen hegazkin haiek zurezkoak ziren funtsean– ongi baino hobeto laburbil baitezake une haietan bizi izandako esperientzia hunkigarria:
|
|
|
Geldi hor, Domingo! Orain batxilergoa bukatu, gero komertzioa ikasi, zerbait izan dezazun, eta gero ikusiko dugu, hogei hogeita
|
bat
urte dituzunean... Izan ere, ba al dakizu bospasei urtetan zenbat gauza gerta daitekeen?
|
|
2010
|
|
|
Orain kontatuko dizudana, adibidez, ez diot inori inoiz kontatu, ezta Meyer jaunari ere bere garaian. Eta arestian esandakoarekin lotua dago, orduan joan bainintzen lehen aldiz, zortzi
|
bat
urte nituela, mihitik, eta orduantxe ikasi lezioa, sekula ahaztuko ez nuena, hain izan zen handia hanka sartzeak eragin zidàn eskarmentua, aitortu beharrean banago ere eskarmentu hark ez ninduela betirako immunizatu, ni ere, zuhurra naizen arren, gizona bainaiz eta harri berarekin bi edo hiru aldiz egin baitezaket estropezu.
|
|
|
Geroztik, hala ere, ezer gutxi marraztu dut; nire erabaki honen azpian aitarekin izan nuèn porrot sentipena ote dago, eta indar negatibo baten inertzia, azken batean, ala beste porrot baten beldurra?, zeren, aitak eragotzi zidàn bideari berrekinez gero, ezinbestekoa bainuen, artista gisa, arrakasta, batere segurua ez zena?; esan nahi dizudana da nik azpian behar nuela galdera bat, nire kezka hari forma emateaz gain, kikildu eta atzera eragiten zidana: . Zertarako marraztu eta zertarako pintatu, gero jendeari, beharbada, gustatuko ez bazaio???; hogei
|
bat
urte nituela, gainera, erakusketa bat ikusi nuen hiriburuan, zuk ere zeurean aipatzen duzuna?, probintziako pintore inpresionista seinalatuenena; eta ni hain gustura sentitu nintzen areto hartan, non istantean etorri baitzitzaidan burura beste galdera bat, aurreko galderari erantzun ezin zehatzagoa ematen ziona, ihesbidearen ikuspegitik betiere: –Zertarako marraztu eta zertarako pintatu, besteen marrazkiak eta pinturak ikusiz berdin gozatzen badut?
|
|
|
Ai, zeinen ongi gogoratzen naizen, bai, egun haietaz, zazpi
|
bat
urte nituen arren!; nik ulertu egiten bainuen amonaren jarrera, are gehiago, hari ere, niri bezalaxe, ametsetan globoak agertzen hasi zitzaizkionetik; edo zepelinak; bolada hartan, zehatz mehatz esateko, zepelin bat ikusten zuen, herriko belardien kolorekoa; eta nola nik bai bainekien amonaren ametsen berri, benetan ikusten ote zituen globoak eta zepelinak, edo nire jokoa jokatzea erabaki ote zuen amonak??, haren defentsa egin nuen aitaren aurrean:
|
|
|
Zu nekez gogoratuko zara, Gabino, baina nik bost
|
bat
urte nituela ekarri zituen aitak Mendi eta Sasi. Nire oroitzapenak, hala ere, lainoen artekoak bezalakoak dira, txakurretara aurrerago zaletu bainintzen, hamabi hamahiru urte nituela.
|
|
|
Egia zen txikitatik izan zuela zaletasun hori, eta egia halaber ez zeukala zergati garbirik, baina bi egia horien artean isilpean utzi ohi zuen oroitzapen mami bat, atxikimendu horren arrazoi erabatekoa ez bazen ere haren pizgarri gisa gordetzen zuena bere baitan: bost
|
bat
urte zituela, aitak, amaren ezkutuan, Oihana hartu eta berarekin eraman zuen motorrean, buelta bat ematera.
|
|
|
Oihanak zazpi
|
bat
urte zituen orduan. Bazekien gutxi gorabehera non zegoen Amerika, eskolako mapetan ikusita, baina artean ez zeukan garbi Iparraldeko bisiten eta beste kontinente batean bizitzearen arteko aldea.
|
|
|
Inoiz ez dut jakin txikitako lagunak ote ziren, ala laneko harremanak bihurtu ote zituen adiskide. Nolanahi dela, 50eko hamarkada hasiera hartan, hamabost
|
bat
urte zituztela sartu omen ziren biak Montajes Alfonso Bergara-n, eta harrezkeroztik bereiziezinak bihurtu omen ziren.
|
|
|
Zu nekez gogoratuko zara, Gabino, baina nik bost
|
bat
urte nituela ekarri zituen aitak Mendi eta Sasi. Nire oroitzapenak, hala ere, lainoen artekoak bezalakoak dira, txakurretara aurrerago zaletu bainintzen, hamabi hamahiru urte nituela.
|
|
|
Orain kontatuko dizudana, adibidez, ez diot inori inoiz kontatu, ezta Meyer jaunari ere bere garaian. Eta arestian esandakoarekin lotua dago, orduan joan bainintzen lehen aldiz, zortzi
|
bat
urte nituela, mihitik, eta orduantxe ikasi lezioa, sekula ahaztuko ez nuena, hain izan zen handia hanka sartzeak eragin zidàn eskarmentua, aitortu beharrean banago ere eskarmentu hark ez ninduela betirako immunizatu... ni ere, zuhurra naizen arren, gizona bainaiz eta harri berarekin bi edo hiru aldiz egin baitezaket estropezu.
|
|
|
Geroztik, hala ere, ezer gutxi marraztu dut; nire erabaki honen azpian aitarekin izan nuèn porrot sentipena ote dago, eta indar negatibo baten inertzia, azken batean, ala beste porrot baten beldurra?, zeren, aitak eragotzi zidàn bideari berrekinez gero, ezinbestekoa bainuen, artista gisa, arrakasta, batere segurua ez zena...; esan nahi dizudana da nik azpian behar nuela galdera bat, nire kezka hari forma emateaz gain, kikildu eta atzera eragiten zidana: " Zertarako marraztu eta zertarako pintatu, gero jendeari, beharbada, gustatuko ez bazaio...?"; hogei
|
bat
urte nituela, gainera, erakusketa bat ikusi nuen hiriburuan —zuk ere zeurean aipatzen duzuna—, probintziako pintore inpresionista seinalatuenena; eta ni hain gustura sentitu nintzen areto hartan, non istantean etorri baitzitzaidan burura beste galdera bat, aurreko galderari erantzun ezin zehatzagoa ematen ziona, ihesbidearen ikuspegitik betiere: " Zertarako marraztu eta zertarako pintatu, besteen marrazkiak eta pinturak ikusiz berdin gozatzen badut?
|
|
|
Ai, zeinen ongi gogoratzen naizen, bai, egun haietaz, zazpi
|
bat
urte nituen arren!; nik ulertu egiten bainuen amonaren jarrera... are gehiago, hari ere, niri bezalaxe, ametsetan globoak agertzen hasi zitzaizkionetik; edo zepelinak; bolada hartan, zehatz mehatz esateko, zepelin bat ikusten zuen, herriko belardien kolorekoa; eta nola nik bai bainekien amonaren ametsen berri —benetan ikusten ote zituen globoak eta zepelinak, edo nire jokoa jokatzea erabaki ... " Amonak atzo amets bat izan zuen, aita:
|
|
2011
|
|
|
Gerra akabatu eta handik urtebetera edo izan zen, Leon Iraizozek hamalau
|
bat
urte zituela.
|
|
|
Izan ere, aitari horma bat egiten laguntzen ari zintzaizkiòn egun batean, zazpi
|
bat
urte zenituela, eskaileratik erori, buruarekin lurra jo, hogeita lau ordutan konortea galdu, eta halaxe itzarri zinen, Satur, bertze Satur bat bihurtuta, bizitza osorako:
|
|
|
Katuak lagunduko digu oraingoan Ihartzegarairen ezaugarri nagusian (Txillardegiren obra osoko giltzetako batean) barneratzen: hamabi
|
bat
urte zituela (orain berrogeita hamar ditu) sarritan joaten zen Goia baserrira arreba Ixaskunekin, bertako neska mutilekin olgetan. Behin batean, katu beltz gaxte bat leiho baten bestaldean egotera derrigortu zuten.
|
|
|
Laurak hogeita hamar
|
bat
urte ditu, Amak berrogeita bost, Mirenek hamahiru eta Beñatek hamar.
|
|
|
Ez diote sartzen uzten! Hogeita
|
bat
urte dituela hitz eman diet. Baina ez didate sinesten. Diru poltsa ere erakutsi diot gizonari; ez naiz ausartu beste ezer egiten.
|
|
2012
|
|
|
«Ez: Kafka Palestinara etorri, sagardi hau landatu eta aurrera atera zuen 1920ko hamarkadaren amaieran, eta kibbutz honetan hil zen 1944an, hirurogeita
|
bat
urte zituelarik. Ni mutiko bat nintzen artean, eta guztia kontatu zidan hementxe, eserita gauden leku honetan bertan».
|
|
2013
|
|
|
Raissari tipi tipitarik egin zitzaion ilargia liluragarri. Pare
|
bat
urte zituela, adibidez, negarrez hasten zen ilunabarreko otoitzaldia bukatu ondoren, eguzkia etzan eta gaua nagusitu ez bertze; haurrak, lehengo hitzekin borrokatzen orduantxe hasia zenak, eskua luzatu eta. Mar, Mar??, erraten zuen urduri, kanpora nahiko balu bezala, harik eta amak haurra kanpora atera eta Raissa isildu egiten zen arte, baita, segidan, ilargiari begira paratu eta irri zabala egin ere;. Mar, mar??, errepikatzen zuen Raissak, eta amak zuzentzen zion:
|
|
|
Izan ere, Antolin ezkondu zenean, ez zuen emazte bat nahi, lorepoto bat baizik. Senarrak, garai hartan pagoa baino lerdenagoa zenak, berrogei
|
bat
urte zituen, ilea urdina bezain ugaria, halako ukitu dotore bat ematen ziona, eta Katik, berriz, hogei. Katiri ondo jantzia eta hobeto pintatua joatea gustatzen zitzaion, eta Antolinek ere gozatu egiten zuen emaztearen jarrera harekin.
|
|
|
Osaba Tayyebek, izan ere, Raissaren osaba izan arren, gero eta alabago sentitzen zuen iloba, gibelera begira bizi zenak horregatik jokatu ote zuen afera hartan guztian alderantziz, Raissaren nahietara makurtze hura bere nolabaiteko aitatasuna agertzeko modu bat ere bazen neurrian??, ilobak osaba gero eta aitago sentitzen zuen bezala. Bide hartarik, hainbertze estutu ziren haien arteko harremanak, non, egun batean. Raissak hamar
|
bat
urte zituen, Omarrek hamabi eta Moshenek hamasei?, halaxe mintzatu baitzitzaion neska: –Badakit zein den bete nahiko nukeèn hirugarren desioa, eta badakit zer eskatuko diodan Al Qamar i:
|
|
|
Garai hartan, halaber. Raissak hamar
|
bat
urte zituela: 1388an 10, beraz?, Wadi Abyadetik Butanbeterako eta Turanbunerako bide sarea asfaltaturik jada, Wadi Abyad haztearekin batera, argindarra iristeaz gain, hogei etxe berri eraiki zituzten urte hartan?, goiti egin zuen bertako bidetik igarotzen zirèn automobil zein autobusen kopuruak, era esponentzialean ia; hurrengo urtean, berriz, merkatari batek, negozioetarako sen berezia zuenak, hoteltxo bat eraiki zuen bide ertzean; telebista bat ere paratu zuen, berant gabe:
|
|
|
Sei
|
bat
urte zituela, txapak gustatzen hasi, eta ehun bat pilatzera ere iritsi zen, asko eta asko lagunei erositakoak, hamar xentimo, bi erreal edo pezeta baten truke txapa bakoitza, zailtasunaren arabera?, aitak edo aititak emandako ezin konta ahala pagatxoz.
|
|
|
AITATXI MIGEL munduko gizonik zaharrena iruditzen zitzaidan haurretan. 60
|
bat
urte zituen papistek garbitu zutelarik. Ezagutu ditut gero bertze batzuk, adinean berdintzen zitzaizkionak.
|
|
|
Oso lagunak ere. Hor hamalau
|
bat
urte genituen.
|
|
|
Izan ere, Antolin ezkondu zenean, ez zuen emazte bat nahi, lorepoto bat baizik. Senarrak, garai hartan pagoa baino lerdenagoa zenak, berrogei
|
bat
urte zituen, ilea urdina bezain ugaria, halako ukitu dotore bat ematen ziona, eta Katik, berriz, hogei. Katiri ondo jantzia eta hobeto pintatua joatea gustatzen zitzaion, eta Antolinek ere gozatu egiten zuen emaztearen jarrera harekin.
|
|
|
Raissari tipi tipitarik egin zitzaion ilargia liluragarri. Pare
|
bat
urte zituela, adibidez, negarrez hasten zen ilunabarreko otoitzaldia bukatu ondoren, eguzkia etzan eta gaua nagusitu ez bertze; haurrak, lehengo hitzekin borrokatzen orduantxe hasia zenak, eskua luzatu eta" Mar, Mar...", erraten zuen urduri, kanpora nahiko balu bezala... harik eta amak haurra kanpora atera eta Raissa isildu egiten zen arte, baita, segidan, ilargiari begira paratu eta ir... " Al Qamar, Al Qamar...".
|
|
|
Sei
|
bat
urte zituela, txapak gustatzen hasi... eta ehun bat pilatzera ere iritsi zen, asko eta asko lagunei erositakoak –hamar xentimo, bi erreal edo pezeta baten truke txapa bakoitza, zailtasunaren arabera–, aitak edo aititak emandako ezin konta ahala pagatxoz.
|
|
|
Osaba Tayyebek, izan ere, Raissaren osaba izan arren, gero eta alabago sentitzen zuen iloba –gibelera begira bizi zenak horregatik jokatu ote zuen afera hartan guztian alderantziz, Raissaren nahietara makurtze hura bere nolabaiteko aitatasuna agertzeko modu bat ere bazen neurrian? –, ilobak osaba gero eta aitago sentitzen zuen bezala. Bide hartarik, hainbertze estutu ziren haien arteko harremanak, non, egun batean –Raissak hamar
|
bat
urte zituen, Omarrek hamabi eta Moshenek hamasei–, halaxe mintzatu baitzitzaion neska: " Badakit zein den bete nahiko nukeèn hirugarren desioa, eta badakit zer eskatuko diodan Al Qamar i:
|
|
|
Garai hartan, halaber –Raissak hamar
|
bat
urte zituela: 1388an10, beraz–, Wadi Abyadetik Butanbeterako eta Turanbunerako bide sarea asfaltaturik jada, Wadi Abyad haztearekin batera –argindarra iristeaz gain, hogei etxe berri eraiki zituzten urte hartan–, goiti egin zuen bertako bidetik igarotzen zirèn automobil zein autobusen kopuruak, era esponentzialean ia; hurrengo urtean, berriz, merkatari batek, negozioetarako sen berezia zuenak, hoteltxo bat eraiki zuen bide ertzean; telebista bat ere paratu zuen, berant gabe:
|
|
2014
|
|
|
Gerra amaitu zenean, etxera itzuli zen. Hogeita
|
bat
urte zituen, eta prakak labur eta estu geratzen zitzaizkion. Haren botinak luze eta puntadunak ziren.
|
|
|
Artean ikara ahotsean, Carmen Cobrerosek azalpenak eman zizkien. Bere anaia Javier 1994an hil zen, hogeita
|
bat
urte zituela, leuzemia tratatzeko jasotzen zuen kimioterapiak eragindako hutsegite multiorganiko baten eraginez. Zamorako hilerrian lurperatu zuten, Cobreros familiaren jaioterrian.
|
|
2015
|
|
|
Ez dut uste amets hori beteko duenik. Hamabi
|
bat
urte nituela, nire gelako beste bi lagun, lehen aipatu dudan Monty eta Jon Gurutz izeneko bat, orain ertzaina dela uste dudana, Zumarragara joaten hasi zirela jakin nuen, pintura akademia batera. Nik ere hara joateko baimena eskatuko nien gurasoei, eta hauek konforme.
|
|
|
Meritua ere bazuten gure aitak eta amak; izan ere, eskolaz kanpoko ikasketa horietarako ez bainintzen oso eredugarria suertatu: aurrena solfeoan apuntatu ninduen amak, hamar
|
bat
urte nituela; bi urte egin nituen plazako akademia zaharrean, musika bandako zuzendari zaharraren oihuen artean; lehenengo urtean txintxo samar joango nintzen seguru asko, baina bigarrengoan azaldu ere ez: plazan bertan geratzen nintzen, beste mutiko batzuekin futbolean; lehenengo bi ikasturte haiek gainditu nituen, baina, nire afizio eskasa ikusita, utzi egin nuen.
|
|
|
nire arreben jaunartzeko argazki guztietan, txistua ahoan dudala ageri naiz. Dantzetan ere saiatu nintzen, hamaika
|
bat
urte nitueneko garaitsu hartan: gurasoek bultzatuta ez, neure kasa eman nuen izena, gero horretan jarraitu duten lagun batzuekin batera (Iñaki Kortaberria, Patxi Zurutuza...); gutxi iraun zidan ilusioak, ordea, hanka mugimendu oinarrizkoenetan trebatu ondoren lehen dantza ikasten ari ginenean utzi bainuen taldea, aurreskua ikasten amaitu gabe.
|
|
|
Oroimenak eman ahala, baserritarrak besterik ez zeuden gure familian; aitaren aita, nire aitona Joxemari, ikazkin ibili zen gaztetan, mendian txondorra eginez, filmeko Tasio bezala; ezkondu eta gero, baserriko irabazi ziztrina osatzeko edo, fabrikan hasi zen, Beasaingo Bernedon; mandoak baino lan gehiago egiten omen zuen, baina hala ere barre egiten zioten bere lankideek, erdaraz egiten zuelako, eta hortik jarri zioten ezizena ere,. El Ruso?; ez dut uste boltxevikeen berri zekienik, gizajoak. Beste aldeko aitona, Patxi Elizegi, baserri xaxtarra eta mantentzeko bederatzi alaba?, arbel meatzean aritu zen lanean, harik eta, 50
|
bat
urte zituela, medikuak silikosia diagnostikatu eta lanerako ezgauza izendatu zuten arte. Haien aurretik, mendeetan atzera eginda, atxurra eta sardea beste tresnarik ez zen izango, eta bidezkoa zen, hortaz, sendi haien ondorengo bat luma erabiltzen trebatuko zelako poza eta itxaropena izatea.
|
|
|
Adibide bat jarriko dut: 14
|
bat
urte nituela, levis prakak eramatea zen modernoena, etiketa gorrikoak; inbidia moduko batez begiratzen nien nik halakoa zutenei, eta, halaz guztiz, inoiz ez nion amari eskatu levisak erosteko, eskatu ezean berari bururatu ez baina eskatuz gero erosiko zizkidala jakin arren. Errotiko insatisfazio bat bizi nuen, baina, aldi berean, insatisfazio horretan goxatuko banintz bezala.
|
|
|
Garai hartan, hamalau
|
bat
urte nituenean alegia, nik uste ohartu gabe nengoela zientzia eta letretako ikasgaien bereizketaz: denak ziren egin beharrekoak, eta denetan moldatzen nintzen ondo samar, ez nuen bat bereziki maitea, ezta beste bat gorrotatzen nuena ere; gero bai, konturatu nintzen batzuen eta besteen arteko aldeaz, bai eta nire gaitasun eta mugez ere:
|
|
|
marraztea gustatzen zitzaion, niri bezala, baina jarraipen eta arrakasta handiagoz, gaur egun ere hortik ateratzen baitu bizimodua; bera izan zen lehena gure artean punka deskubritzen, denok barre egiten bagenion ere Sex Pistolsen apologiak egiten zizkigunean, eta musika talde bat ere sortu zuen, Sats izenekoa, izena bera bezain zikina, non bera baitzen kantari eta liderra, musikarako dohain berezirik ez izan arren; ezta Sid Viciousek ere, erantzungo zukeen. Kezka artistiko horiez gain, zaletasun bitxi eta obsesiboak izaten zituen, betidanik; 12
|
bat
urte genituela, II. Mundu Gerraren zale itsua bihurtu zen, eta III. Reich arekin zerikusia zuen guztiarena ere bai, uste dudanez; ezizena ere hortik etorri zitzaion, Montgomery jeneral ingelesari hartua; gero, 13 urte genituela, fakirren gauzak interesatu zitzaizkion, eta teoria ez ezik praktika ere ikasi zuen: ni ikusia nago Monty bonbila txikiak ahoan sartzen, murtxikatzen eta irensten, kristal eta guzti, bai eta gauza xelebreagoak ere, gure harridura ahozabaldua eraginez, eta gure harridurak bere poza, uste dudanez.
|
|
|
Izan ere, garaitsu hartan plan bat egin nuen neure buruarekin, inori kontatu ez niona eta erabaki irmoaren izaera ere inoiz izan ez zuena, baina hala ere nire etorkizuneko asmoa izan zena: 14
|
bat
urte nituenean pentsatu nuen, hamazortzi betetakoan eta UBI bukatutakoan, ez ikasten segi ez lan bila hasi: Hego Amerika edo, hobeto, Afrika aldera joango nintzela, hango ezeukien alde zerbait egiteko, misiolari laiko moduan edo.
|
|
|
Manta elektrikoaz estali, tentsioa hartu, arnasa aztertu, odola atera, sueroa ipini, ahoa zabaldu, begiak miatu eta ohatilan etzanda eduki zuten zuzendari berria etorri bitartean. Hura agertu zenean, harritu egin zen ikusita berrogeita hamar
|
bat
urte zituela eta ile luzeduna zela, baina ez zuen komentariorik egin. Vitasen aurpegi besoek hezurretan ematen zuten.
|
|
|
Ordu erdi edo hitz egin genuen, garbi, eta mini alotransplanteaz galdetu nionean, esan zidan: , hogei
|
bat
urte bazenitu, transplante normal bat egingo genizuke, baina zuk 50 urte dituzu, eta horregatik egingo dizugu beste transplante mota hau. Mini alotransplantearekin gauzak astiroago joaten dira.
|
|
|
Jexuxekin hasterako, sartua zuen kaskezurrean soinuaren ilusioa. Diru pixka bat bazuen aurreztua, eta Donostiara joatea pentsatu zuen, hemezortzi
|
bat
urte zituela, soinua erostera. Donostiara goizeko trenean joan eta Egiara bidean jarri zen, Martzelino Larrinagak zuen tailerrera.
|
|
|
Alde batetik bestera gelditu gabe, bizkortasuna zerion alderdi guztietatik. Ederra zen oso, aurpegi borobilekoa, eta hogeita hamabosten
|
bat
urte zituen.
|