|
2009
|
|
|
Nago itxaropenerako bigarren gune eta une
|
bat
egon daitekeelakoan. Hain zuzen XIX. mendeko azken hamarkada berebizikoa izan zen Donibane Lohizunen, urte horietan euskal kultura distiratsu agertu baitzen bertan, hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu zirelarik.
|
|
|
Euzkaldunak Inc. elkartearen oroitarri gabeko hilobien egitasmoa benetan «jarduera eskuzabala» izan zen; hala deskribatzen dute egunkari, eliza, hileta zerbitzu eta hilerriko artxiboak arakatzen hainbat arratsalde eta asteburu igaro zituzten boluntarioek. Milia ugari egin zituzten atzera eta aurrera, gora eta behera, hilobi lerroak kurrituz eta, nahiz eta markaturik ez egon, hilkutxa
|
bat
egon zitekeen lekuko lurrean arrastoak bilatzen saiatuz. Hilerriko artxiboak eliza katolikokoekin nahiz Gibson hileta zerbitzuenekin alderatu eta zuzendu zituzten.
|
|
|
Beraz, antropologia anglosaxoiaren munduan euskalaria naiz, onerako zein txarrerako. Onerako zein txarrerako, diot, antropologian halako errezelo
|
bat
dagoelako inork zu herrialde edo arlo urri murritz bakar batekin identifikatzeko. Halako sineste unibertsalista bat da nagusi:
|
|
|
«Douglass Italiara baldin badoa, non edo non Apeninoetan euskaldunak bizi direlako izango da. Kolonia
|
bat
egon behar du han ezkutatuta, Douglassek ez du-eta euskal gaia besterik ikertzen».
|
|
|
Saio hau idazten ari naizela, Nevada jaioterritik eta han dudan familiatik urruti naraman auto bidaian, aldameneko eserlekuko kutxatilaren pisua antzematen dut. Artemisia adaxka bat, Lake Tahoe ko harri bat, belatz luma
|
bat
daude barruan. Ezin dugu gure hizkuntza aukeratu, gure familia aukeratu ezin dugun bezala.
|
|
|
Hasteko, esan dezagun zehazgabetasun hori gakoa izan daitekeela Sweet Promised Landek aurkezten digun «gatazka» ulertzeko orduan. Gatazka horren muinean negoziazio prozesu
|
bat
dago, nortasun negoziazio bat zehatz esanda. Gizon bat, Dominique Laxalt, bi kulturaren/ errealitateren artean bizi da eta leialtasuna bietako zeini zor dion, «agindutako lurralde maitea» zein duen erabaki beharrean dago.
|
|
2010
|
|
|
Alde horretatik, iruditzen zait Barandiaranen moduko lanen atzean kazetaritzan dauden hutsuneei aurre egiteko ahalegin garbia dagoela. Eta objektibotasunaz, berriro, iruditzen zait elementu hautaketa ororen atzean intentzio
|
bat
dagoela (Barandiaranek berak hasieratik ematen du bere intentzioen berri). Kazetaritza, berez, ez da objektiboa.
|
|
|
elementu erreal edo konkretu asko daude eta bukaera, optimista?
|
bat
dago, eta horiek, eta beste gauza batzuk, ez dira nire absurdoaren kontzeptuarekin bateragarriak.
|
|
|
Izan ere, udaberriaren amaiera aipatzen da apur bat aurrerago. Hor Pablo Nerudaren pinpirinkeria famatu horietako
|
bat
dago itzaletan: «Podrán cortar las flores, pero no detendrán la primavera».
|
|
|
Horrela ikusten gaituzte. Eta ez dira ohartzen gu geu lotsatzen garela gehien, atentatu
|
bat
dagoen bakoitzean. Beharbada, horregatik erabaki dut nire lurraldera itzultzea.
|
|
|
Eskutik heldu eta pasillo luzean barrena abiatu dira Liuba eta biak. Korridorearen alde banatan liburuz betetako apalategi pila
|
bat
dagoela ikusteak ez du honez gero iheslaria harritu: liburuz betetako tenplua zeharkatzen ari dira.
|
|
|
«Nik hala sentitu dut behinik behin kanta baterako hitzak egiten aritu naizenean. Nire kalkuluen arabera, 150 bat kantu ditut eginak, baina 80 bat egin nituenerako sentitzen nuen hor literatura lan
|
bat
bazegoela egina. Baina lan hori euskarri ez ohikoetan, CDtan, agertzen denez eta erabat sakabanatua dagoenez, ez dela literatura pentsatu ohi dugu».
|
|
|
Bigarren liburu horren prozesua arras ezberdina izan zen.«Euskal itsas odisea
|
bat
dago hor atzean, guk espedizioaren bidez berritu genuena. Oso gutxi aztertu eta sozializatu da euskal odisea hori eta herri bezala bizi izan dugun historiaren zatirik ederrenetakoa da.
|
|
|
hamar astetik hamar astera hainbesteko bat ordaintzen diogu unibertsitateko helduen hezkuntzako sailari mahai handi bat duen gela dotore bat erabiltzearen truke (denok haren inguruan eseri eta elkar ikus baitezakegu; Mahai Biribileko Zaldunak bezala). Unibertsitateak iragarri egiten ditu hamar asteko txanda horiek eta horrenbestez, ohiko kidez osatutako gune
|
bat
badago ere (hamarren bat), beste batzuk eskaintzaren arabera etortzen dira edo uzten dute. Orobat bereizten gaitu beste irakurketa talde batzuetatik mahaiburu iraunkor bat izateak:
|
|
|
urrezko aro baten gisa bizi izan genuen garaian loratu ziren Tara nahiz Glendalough. Amets garai hura bikingoen erasoen amesgaiztoak nahastu zuen, eta eraso haiek izan daitezke gure dorre monasterio biribil guztiz berezien eraikuntzaren bultzatzaileak. Glendalough en dorre monasterio bereziki eder
|
bat
dago?, fraideak bertan babesten baitziren beren liburuak hartuta, Kells eko Liburuaren antzeko eskuliburu irudidunak. Irlandarrok luzaroan izan gara herri literarioa.
|
|
|
Eliza
|
bat
balego ni sartzeko modukoa
|
|
|
Asouf, «bakardadea», poemetan behin eta berriz agertzen den hitza da. Halaxe sortu da kantua, beharbada, inor gabeko eremuan, baina bakardade espaziotsu horren hodeiertzean, bidaiaren akaberan behar bada, oasi
|
bat
dago, edo bizi nahi den lekua, edo maite den pertsona. Eta eresia bakardadezkoa eta tristea denean ere, ura edateko lekuagatik edo maiteagatik sortu da kantua.
|
|
2011
|
|
|
Duce rekin lotuak daude, zuzen edo zuzen samar. Berlinen Hitler izeneko
|
bat
dago, Adolf Hitler. Ez duzu aipatzen entzun??
|
|
|
Baliteke adibide horiek aliritzira hartuak direla iruditzea norbaiti, baina aitortu behar dut hautapena ez dela egokiera hutsekoa izan. Tebeo irakurle aseezina izan naiz urte askoan, eta irakurketa horretan aurkitutako euskaldunen eta euskalduntasunaren agerraldi txundigarrieenen eta ia beti sasikoen erregistro, hautapen eta dekantazio
|
bat
dago proposatzen ditudan adibideen atzean.
|
|
|
Thomas Wolfe nobelagile handiak (ez Tom Wolfe kazetariak) zioen gizon potolo baten barruan gizon txiki
|
bat
dagoela ihesi nahian. Eta susmatzekoa da gizon txiki baten barruan gizon potolo bat dagoela ihesi nahian.
|
|
|
Thomas Wolfe nobelagile handiak (ez Tom Wolfe kazetariak) zioen gizon potolo baten barruan gizon txiki bat dagoela ihesi nahian. Eta susmatzekoa da gizon txiki baten barruan gizon potolo
|
bat
dagoela ihesi nahian.
|
|
|
Eskema hau literaturaren mundura aplikatuz, narratzaile baten barruan poeta txiki
|
bat
dago ihes egin nahi duena eta, alderantziz, poeta orok dauka bere baitan ihes egin nahi duen narratzailea.
|
|
|
Zenbat aldatu diren gauzak! Garai batean gaztez josita egoten ziren aretoak hitzaldi
|
bat
zegoenean, eta gu geu izaten ginen gazte haiek. Batek esango dit orain betiko hitzaldi klasikoen formatua desfasatua dagoela, formula berriak bilatu behar direla, oraingo gazteek nahiago dutela bestelako komunikabideetatik ikasi, bestelako sare sozialetan mugitu?
|
|
|
Lehenbizikoa, egungo ikasleek ez daukate garai batekoek zeukaten motibazioa. Hori nabaria da, eta hor arazo
|
bat
dago. Eta bigarrena:
|
|
|
Txikitan hemen aldamenean bizi nintzen, Mamelenan. Makal handi
|
bat
zegoen etxe aurrean, ekialdean, eta goizean goiz eguzkia ateratzen zenean, hostoak taupadaka ikusten nituen nire gelako horman. Horren marrazki bat badut, aspaldi egindakoa.
|
|
|
Kolegio frantsesean ikasten nuen, eta hamaika urterekin edo Frantziara bidali ninduten hizkuntza praktikatzera. Nire adineko neska
|
bat
zegoen han, ez oso argia. Begira begira egoten zitzaidan.
|
|
|
Txabolak eraikitzen hasi ziren, eta oso polita izan zen hori. Goarnizo izeneko baserri
|
bat
zegoen ondoan. Murru batek bereizten zituen bi etxeak, eta pikondo txiki bat zegoen, beste aldera pasatzeko aproposa.
|
|
|
Goarnizo izeneko baserri bat zegoen ondoan. Murru batek bereizten zituen bi etxeak, eta pikondo txiki
|
bat
zegoen, beste aldera pasatzeko aproposa. Txerri jan pila bat edukitzen zuten, eta harekin nahastuta inbutuak eta trizikloak eta edozein gauza.
|
|
|
Mamelena kafetegian geratu gara Marta Cárdenasekin 2011ko abuztuaren azken egunean. Gero jakin dugu leku hartantxe, Donostiako Aiete auzoan, Mamelena izeneko etxe
|
bat
egon zela, jatorrizkoa eta lehena, Martaren amaren aldeko familiarena; baina oraingo Mamelenan, mahai txuriaren inguruan gosari legea eginez, gure elkarrizketa antolatzen xahutu ditugu aurreneko uneak, ez iraganaz mintzatzen. Zein hizkuntzatan egingo dugun galdetu diogu lehenbizi, euskara ez baita berarentzat jaiotetxekoa, nahiz eta batzuetan, Bidanian pasatako boladetan hartutako azentuari esker, halaxe ematen duen.
|
|
|
Elementuok errealak dira, zozoak eta olanazko jarlekua bezainbeste. Etxetxo
|
bat
dago bertan, zaharkitua. Toki hori sarritan izan dut lagunekin biltzeko txoko; idazteko aterpe; neure buruarekin bakarka egoteko kaiola; zenbait hitzordutarako uharte; baita Eako poesia egunak prestatzeko biltoki ere (esan barik doa Asunek jardunaldi horietan duen funtsezko partea, poemaren sorreran zeharka duenarekin batera).
|
|
|
Dena den, probisionaltasuna islatzen duen izen horrekin batera, beste deitura batzuk ere badira poemategian zehar (Mirentxu, Mitxu, zure alaba, M.A, Plaisir, pixka bat beherago datorren «Goiko kaleko neska txikia»?). Esan nahi dut neure burua zenbait ikuspegitatik izendatzeko ahalegin
|
bat
dagoela liburu osoan, eta poeman deskribaturiko esperientzia hori birbataiatze moduko bat dela.
|
|
|
Itsaso gaziaren balada ez da, agian, Corto Malteseren saileko albumik biribilena, aukeratzekotan, nik, ziurrenik, Corto Maltese Siberianen alde egingo nuke, edo istorio laburrez osatutako Zeltikoaken (1980) eta Ethiopikoaken (1978) alde?. (Azken horren euskarazko bertsio
|
bat
dago, ezagutzen dudan bakarra, Ethiopikoak izenburuarekin, Baionako Antxeta argitaletxeak kaleratua 1988an). Baina guztiari hasiera eman ziona, eta komikia literatura onenarekin parekatzen hasi zena, zalantzarik gabe, gure bibliotekan ondo forratuta edukitzeko moduko album hau izan zen.
|
|
|
Luzaro gabe doaz ameskeriak, etorri bezain azkar. Eta arazo
|
bat
dago orain, zer egin diruaren eztia dastatu eta gero. Aita zenak lan duin baten bidez ezin lortu zuena, beste modu batez eskuratu nahi izango du gazteak.
|
|
|
Burua goititu du, hala ere. Haizeak azken hodeia ere uxatu du; izar besta
|
bat
dago ortzi gain australean.
|
|
2012
|
|
|
Zintzotasunez, Jose Manuel Goikoetxeak nire esku utzi zituen kaseteak, eta etxera abiatzearekin batera jarri nuen aurrenekoa autoaren entzungailuan. Oso gaizki aditzen zen, trafiko arazoren
|
bat
baitzegoen hitzaldi aretoaren inguruko kaleren batean eta etengabekoak baitziren autoen burrundara eta tutuak; hala ere, nahiz modu desatseginean, ulertu egiten zen hizlariak zioena:
|
|
|
Orduko Parisen telefono zenbakiek hiru letra eta 4 zenbaki zituzten, adibidez PRO 2385 Metroak, ohiko bagoiez gain, lehen mailako bat izaten zuen, lau urtean sekula bisitatu ez nuena. Metro tiketak horixkak ziren, hamarreko sortetan josiak saltzen ziren eta haiei banan banan zulotxo bat egiteko langile
|
bat
egon ohi zen geltoki guztietan, nasara pasatzeko ezinbesteko giza kontaktua. Le poinçonner des Lilas, Serge Gainsbourgek abesti ezaguna eskaini ziona.
|
|
|
Ez dut ahazten Joxepita, karlista, gaixotu eta ia ilobatzat zuen gure auzo egiten zen Edurne nazionalista disimulaezinari nola deitu zion guri eskolak ematera. Alpargatak urratu ta zapatarik ez, Erniyon gelditu nintzan oiñeko minez eta Gorbeako gaiñian gailur gaiñian gurutze haundi
|
bat
dago kantatzen ikasi genuen honekin.
|
|
2013
|
|
|
Paperaren kalitateak, laukiaren margoak eta makinistaren eskuak tinta doitzerakoan erosoa egiten dute hagitz irakurketa. Artista
|
bat
egon zen, doike, liburu osoaren atzean. Emeterio Arresek berak ekoitzia dela dirudi, ale bakana da, ez saileko.
|
|
|
Tendentzia nagusitik aparte ari da, hizkera berezi bat lantzen, linguistek idiolektoa deitzen dutena. Eta gero beste alde
|
bat
dago, publizitatea. Haren obrak ez daude supermerkatuko erakusleihoetan.
|
|
|
Ikusten dut zenbat dauden langabezian... Une honetan, gerra
|
bat
dagoela iruditzen zait: garaileak eta garaituak daude, batzuk besteak azpiratzen ahalegintzen ari dira, eta biktima asko dago tartean, asko.
|
|
|
I) «Ypuiñak» (1); II) «Versuac» (115); III) «Gabongo cantac» (217); eta IV) [«Eusebio Ma Azkue»] (273). Atal bakoitzarenostean, idatzi bako tarte
|
bat
dago, zuriunea atalaren mugarria bailitzan. Orri zuri horienfuntzioa, olerki berriak agertu edota topatu ahala, eurok gehitzeko lekua edukitzea izanzitekeen.
|
|
2015
|
|
|
NM, esan beharra dago, gizonjakintsua zen, ingeniaria, lauzpabost hizkuntza menderatzen zituena, interes eta jakin min handiko pertsona.Ordubeteko ibilaldia egin ondoren iritsi ziren Minetako leku baztertu hartara. Eta ikusi zuten paraje batenerdi erdian etxe
|
bat
zegoela, beheko solairua eta bi pisugehiago zituena, eta teilatu puntan inoiz ikusi gabekoantena luzea, erraldoia, zegoela jarrita tente. Etxehartan aleman batzuk zeuden bizitzen.
|
|
|
Buruhauste hura azkenean argitu zen. Adituek kapitainak kalkuluak egiteko erabilirikologaritmo taulan oker
|
bat
zegoela aurkitu zuten, angeluen graduetan islatua. Berez okertxikia zen, eta lehorreko ohiko neurri eta luzera laburretan desbideratze ia ia nabariezina, baina distantziak handitu ahala, itsasoan bezala, ikaragarri bihur zitekeena.
|
|
|
Eta berak urrunean piztuta dagoen leihotxo haietako batean marraztutako itzala izan luke. Parke ilun
|
bat
dago bera eta bere sukaldeko argiaren artean. Zulo beltz bat.
|
|
|
Ez ziren denak hil, hala ere. Haietarik bi bizirik atera ziren.» Saint Didier de Formans eko soroan monumentu
|
bat
dago orain gertatutakoa ez dadin ahaztu. Baina, Marc Blochi dagokionez, bada beste zerbait ere, kontaera berezi bat, ahoz aho zabaldutakoa:
|
|
|
–Artilleria alferrik galtzen ari dira mamuen kontra, esan zuen.Baina ni Durangoz gogoratu nintzen, faxistek zibilak bonbardatu zituztenean, etaIsidrok hiriaren izena esan zuen ozenki, eta orduan beste trumoi hots
|
bat
egon zen, etabeste bat eta beste bat eta beste bat, eta gutxienez minutu batez leherketek pasatzen zensegundo bakoitza markatu zuten.
|
|
2016
|
|
|
Hitza bete zutela uste dut. Adibidez, Azkoitiko komisariara joan ginen Ikerketa alorreko ertzainek nola lan egiten zuten ikusteko; akziozko eszenak grabatzerakoan ertzain instruktore
|
bat
egoten zen gurekin mugimenduak nola egin behar genituen erakusteko edo fogeoko armak erabiltzen genituenean protokoloa bete eta nola erabili behar genituen adierazteko; kapituluetan argitzen ziren kasuak benetan gertatutako kasuetan oinarrituta zeuden; edo grabatzerakoan, behin eta berriro errepikatzen genituen eszenak nahi zutena lortu arte, horretarako behar zen denborarihalako garrantzirik e... Azkenean, hamahiru kapitulu egin ordez, gauzak ondo egin nahiak zazpi bakarrik egitera eraman gintuen.
|
|
|
–Bilera
|
bat
zegok posta bulegoan, esan zuen La Boiserenetik abiatu ginenean. Elurra urtzen ari zen dagoeneko ibarrean, kamioa baltsa lohitsua bihurtuz.
|
|
|
Iñigo Bai. Baina arrazoi
|
bat
zegoen.
|
|
2017
|
|
|
kilometro gutxira zuela. Harrezkero, ehun urtetik gora badira jada, Pradells familiaren adar
|
bat
dago Euskal Herrian.
|
|
|
Herri berekoak izan ohi dira, hemen elkartu direnak. Esate baterako, Almerian herri bereko taldetxo
|
bat
dago, eta elkarrekin hartzen dute pisua. Gerta liteke bik edo hiruk paperak edukitzea eta besteek ez.
|
|
|
Egia da, Pott Bandak izaera umoretsu eta ironikoa erakutsi zigun, bai, aldarte aproposa guztiari barre egiteko. Badago, nire ustez, horren froga irrefutablea aldizkariaren bigarren zenbakian (Pott bandaren blaga), zeinak baitakar «Mitxelena, euskal intelektualen eredu» izeneko testu ozar eta ausarta, eta berorren gainean orrialdearen bi herenak okupatuz astotzar
|
bat
dago, Luis Mitxelenaren begitartea duena eta buztanarekin seinalatzen diguna zelakoa den liburua: «guztiz ona», «ona», «arrunta», «txarra», «negargarria».
|
|
|
Aulkiei erreparatu nien. Garai batean zutik egoten ginen denak, baina egun hartan aulkiekin egindako biribil
|
bat
zegoen apaizaren inguruan, adineko jendea gero eta gehiago baita. Lehenbiziko urtea zen ez zegoela hezurren kutxa leize zuloan.
|
|
2018
|
|
|
Orduko gau eskolak eta orduko euskalduntze eta alfabetatze kanpainak, orduko euskararen aldeko aldarrikapen masiboak, gaurko ikuspegitik begiratuta, promesa faltsuak iruditzen zaizkit, gaur egun ere jai giroko ekitaldi eta agerpen politiko solemne askotan errepikatzen diren promesa faltsuak. Ez dut damurik, jakina, euskararen munduan sartu izanaz, alfabetatu izanaz eta euskaraz lan egin izanaz, nire bizitzaren parte garrantzitsu eta maite
|
bat
baitago horrekin lotuta, baina amorrua ematen dit gizartea hain atzeratua ikusteak bide horretan. Hain atzeratua non euskararen profesionalak («euskararen banpiroak», Xabier Silveira bertsolariak behin esan zuen bezala) garen ia ia euskara estandarra gutxieneko normaltasunez erabiltzeko gai garen bakarrak; hain atzeratua non harritu egiten garen irratian egindako elkarrizketa batean euskara estandarra suelto eta eroso erabiltzen duen politikari, kirolari, soziologo, mediku, nekazari, taxilari edo dena delako bat, euskararen profesionala ez den norbait, alegia?
|
|
|
Alegia, zoo horrek gu bezalakoak ere behar zituen, eta horregatik onartzen gintuztela esango nuke nik. Onarpen moduko
|
bat
zegoen. Idazten eta argitaratzen ari zineten, Euskaltzaindiak 1968an hartutako erabakien arabera.
|
|
|
Ez naiz hori esatera ausartu sekula. Euskara batu haren inguruan kontsentsu minimo
|
bat
bazegoenez, ez zegoen beste erremediorik euskara hartara batzea baino, nahiz eta neuri ere hatxea konplikazioa iruditzen zitzaidan. Tira, niri dena iruditzen zitzaidan konplikazioa.
|