|
2000
|
|
|
Eta aitortzen dut, bertzalde, ezen batzuetan ez dagoela gibelatzerik eta, hala rik ere, gibelat bihurtzen garela,
|
baina
orduan ere ez nuke nehoren juje izan nahi, zeren eta, nor da nor bertzeei kontu hartzeko eta juzkatzeko, tartean erabaki gordin bezain izugarri horiek daudenean, zeinetan bizia jokoan dagoen. Eta bai, ulertzen dut Galileo, umiliatua izan zelako, baina ez arras umiliatua; belaunikatua, baina ez arras belaunikatua; makurtua, baina ez arras makurtua, zeren, tribunalak deliberatu bazuen ere ezen lurra ez zela mugitzen, mugitu mugitzen zen:
|
|
|
Argia zegoen Josuren ganberan eta ahalik eta isilen errepikatu nituen goizekoak. Pilulek —hiru oraingoan— ez ninduten hain berehalakoan jo,
|
baina
orduan ere lokamuts egiazko nahiz alegiazko guztietatik kanpo egon nintzen, gorputza berriz ere noiz eta nola errendituko behakizun izan zuen itxaronaldi lañoan.
|
|
2002
|
|
|
Eta dei bat beste bati zerraion, huts bat beste bati... harik eta Sarak abisua utzi zion arte dei zezala berak, Sergiok alegia, nahi zuenean, ez baitzuen uste, garai batean telefonoz deitzen hain iaioa izan zena amnesiak joa egon zitekeenik, bat batean. Handik aurrera, telefonotik zintzilik egon zen Sara, Sergiok noiz deituko,
|
baina
orduan ere alferrik. Eta joan zen hilabetea, joan ziren bi hilabete, eta Sarak gutun bat jaso zuen, non Sergiok jakinarazten baitzion, lehenik, amak eskatu ziola etxean gelditzeko, etxeko inor ez baitzegoen soberan aitaren negozioak aitzinatzeko; bigarrenik, beste neska bat ezagutu zuela, eta...; eta hirugarrenik eta azkenik, Alpujarretako denda, zeramika egiteko labea eta beste jabego guztiak berarentzat geratzen zirela, Sararentzat jakina, berak ez baitzuen Alpujarretara itzultzeko asmorik...
|
|
|
–Zalantza ikaragarri hori etorri zitzaidan orain dela hiru lau bat egun,
|
baina
orduan ere ez nintzen galdetzera ausartu...
|
|
2005
|
|
|
Eta biberoia ematen hasi zitzaizkion,
|
baina
orduan ere zernahi asmatzen zuen Tomasek: egun batean, ai, ai, ai!?, ziatika zuela; hurrengoan, norbaitek esan ziola aitak alabatxoa haztea ez zela komeni, etorkizunean intzestuaren arriskua zelako, Columbiako unibertsitateko psikologi departamentuko jakintsu batzuek ziurtatu zutenez; eta biharamunean, auskalo zer?
|
|
2008
|
|
|
Nik, noski, amarekin joango nintzela esan nuen; eta denak, noski, oihuka hasi ziren gure burugabekeriaren aurrean;
|
baina
orduan ere ez zuen inork gurekin etortzeko pausorik eman. Niri pistola kargatu bat uztea besterik ez zuten egin, eraso egiten baziguten ere; eta zaldiak prest edukiko zituztela hitzeman zuten, agian segi egingo gintuztela itzultzerakoan eta; bien bitartean, mutil bat sendagileagana joango zen gizon armadunen bila.
|
|
|
–Hemen egon nintzen aspaldian, eta gauza asko berdin berdin daude, aizu. Beste batzuk goitik behera aldatu dira,
|
baina
orduan ere ez zen egitekorik falta?
|
|
2009
|
|
|
Hamar urteren buruan 70 urte izango dituela, nik. Bai,
|
baina
orduan ere fleitean egongo dela, berak ongi zainduko baitu.
|
|
|
aberatsak zeruan nekez sartuko zirela, adibidez, ondasunak banatu ezean? , bestela ere urrunsko joan zen arren, hantxe geldi zitekeen,
|
baina
orduan ere ez zen gelditu; aitzitik, azkenburukoari gindatxoa jartzeko garaia zela iritzirik edo, honela errematatu zuen Domingok esaldia?: Hori bai, aberatsek beti dute fabrikatzaileren bati orratz erraldoi bat enkargatzeko aukera, gamelua orratzaren begitik pasarazteko.
|
|
|
Altzairuzko hodi bat zen, berokuntza sistemarena behar zuena, handik berorik hedatzen ez bazen ere, udako egun haietan nekez?; hodi hura, ganbara zeharkatzen zuèn tartean, hiru zatitan zegoen banaturik, zati bakoiza hurrengoan ongi ahokatuta; Teofilo Maria ahalegindu zen, luzaz ahalegindu ere, kokagunerik erosoenean ez zeudèn pieza haietako bi askatzen,
|
baina
orduan ere hutsaren hurrengoa gertatu zitzaion lanaren ordaina.
|
|
|
aberatsak zeruan nekez sartuko zirela, adibidez, ondasunak banatu ezean... –bestela ere urrunsko joan zen arren, hantxe geldi zitekeen,
|
baina
orduan ere ez zen gelditu; aitzitik, azkenburukoari gindatxoa jartzeko garaia zela iritzirik edo, honela errematatu zuen Domingok esaldia–: Hori bai, aberatsek beti dute fabrikatzaileren bati orratz erraldoi bat enkargatzeko aukera, gamelua orratzaren begitik pasarazteko.
|
|
|
Altzairuzko hodi bat zen, berokuntza sistemarena behar zuena, handik berorik hedatzen ez bazen ere, udako egun haietan nekez...; hodi hura, ganbara zeharkatzen zuèn tartean, hiru zatitan zegoen banaturik, zati bakoiza hurrengoan ongi ahokatuta; Teofilo Maria ahalegindu zen, luzaz ahalegindu ere, kokagunerik erosoenean ez zeudèn pieza haietako bi askatzen,
|
baina
orduan ere hutsaren hurrengoa gertatu zitzaion lanaren ordaina.
|
|
2010
|
|
|
Gaztelauak ez ziren, beraz, Nafarroan odol eta gar sartu, XVI. mendean; XIX. mendeko karlistadak, beraz. Agosti Xahok, lehen gerraren lekuko zuzena izan zenak, argi eta garbi ikusi zuen hura ez zela errege baten aldeko gerra, euskal nazioaren aldekoa baizik? ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz,
|
baina
orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere, zigortu ere, zigortu zituzten euskaraz egiten zutenak, orain makila eta orain eraztuna erabiliz, baina orain badator Unamuno derrepentean eta, magiazko saio batean, kapeluaren azpira sartu ditu makila eta eraztun guztiak:
|
|
|
–Helena!?; eta Helena ere jiratu, ni nengoèn norabidean bi edo hiru pauso eman, eta halaxe segitu nuen: . Zatoz bihar ganb??;
|
baina
orduan ere airerik gabe gelditu nintzen, ahoskatzen ari nintzèn esaldia etenda, ez aurrera ez atzera, harik eta, oztopoa gainditu ezinik, esaldiari beste behin ekin nion, alferrik?, berriro jiratu eta aurrera egin nuen arte, lasterka, kanpoko aldera.
|
|
|
Eta nork esaten du bestela?; ongitxo baitakit indioen artean ere, siuxak, cheyenneak eta enparauak? tribu batzuk zirela nagusi, eta besteak mendeko;
|
baina
orduan ere, entzun hau ongi?, ni mendekoen alde: madarikatuen alde, alegia!, siuxak baziren siuxak, eta cheyenneak baziren cheyenneak?; hori baita gure arteko diferentzia:
|
|
|
esan zion izeba Ernestinari; izebak, ohi bezala, bere axolagabetasunarekin erantzun zion?
|
baina
orduan ere ama ez zen isildu: –Sinesten hasia naiz ez duzula mirarietan sinesten, baina mirariak existitzen dira, Ernestina!
|
|
|
elkarrekin egoten ahalegintzen ginen horregatik, Pagoagaren inguruan bizi genuèn esperientzia harrigarriari buruz hitz egiteko edo arrosarioa errezatzeko, ahalik eta girorik bilduenean, interferentziarik gabe? horregatik egiten bainizun, halaber, zuri ihes, Damaso, egongelan edo etxeko korridoreren batean topo egiten genuenean, konplimenduzko keinu azkar bat egin eta aurrera ekiten niola, zurekin hitz egitera geratu gabe; bazkari eta afarietan, hala ere, halabeharrez elkartzen ginen,
|
baina
orduan ere gutxi hitz egiten genuen, inongo gogoberotasunik gabe, bereizten gintuèn gaia bazter utzita, hari buruz esan beharreko guztia esana bagenu bezala; gure arteko harremanak, beraz, ez ziren garratzak ez mingotsak, baina bai hotzak, bi arrebekin zenituenak ez bezala, noiznahi ikusten baitzintuztedan hirurak hizketan, baita barre algaraka ere noiz edo noiz....
|
|
|
edo are okerrago, zure Jainko hori ez baita putz izatera ere iristen?. Teofilo Mariak merezi zuen, bai, halako erantzun bat,
|
baina
orduan ere isilik geratu nintzen, Teorekin ohi bezala?
|
|
|
ez dezadala pentsa indioak beren artean ongi konpontzen zirenik, irlandarrak eta britainiarrak hara iritsi aitzin; ez dezadala pentsa indioak Rousseauren bon sauvage mitoaren eskolakoak zirenik... eta abar eta abar. Eta nork esaten du bestela?; ongitxo baitakit indioen artean ere —siuxak, cheyenneak eta enparauak— tribu batzuk zirela nagusi, eta besteak mendeko;
|
baina
orduan ere —entzun hau ongi—, ni mendekoen alde: madarikatuen alde, alegia!, siuxak baziren siuxak, eta cheyenneak baziren cheyenneak...; hori baita gure arteko diferentzia:
|
|
|
...at zuena, gurutzetik askatzeko gai; gure ama ez zen Piedramillerara joan, baina lagunekin egoten zen, edo telefonoz deitzen zien ezer berririk ba ote zekiten; esan nahi dizudana da itxuragabeko aktibismo batean murgildu zela, sukar batek hartua bezala;" Atzo Limpiasen, eta gaur Piedramilleran...!" esan zion izeba Ernestinari; izebak, ohi bezala, bere axolagabetasunarekin erantzun zion...
|
baina
orduan ere ama ez zen isildu: " Sinesten hasia naiz ez duzula mirarietan sinesten, baina mirariak existitzen dira, Ernestina!
|
|
|
Hurrengo egunetan, ama eta biok defentsiban bezala egon ginen: ...zia harrigarriari buruz hitz egiteko edo arrosarioa errezatzeko, ahalik eta girorik bilduenean, interferentziarik gabe... horregatik egiten bainizun, halaber, zuri ihes, Damaso, egongelan edo etxeko korridoreren batean topo egiten genuenean, konplimenduzko keinu azkar bat egin eta aurrera ekiten niola, zurekin hitz egitera geratu gabe; bazkari eta afarietan, hala ere, halabeharrez elkartzen ginen,
|
baina
orduan ere gutxi hitz egiten genuen, inongo gogoberotasunik gabe, bereizten gintuèn gaia bazter utzita, hari buruz esan beharreko guztia esana bagenu bezala; gure arteko harremanak, beraz, ez ziren garratzak ez mingotsak, baina bai hotzak, bi arrebekin zenituenak ez bezala, noiznahi ikusten baitzintuztedan hirurak hizketan, baita barre algaraka ere noiz edo noiz....
|
|
|
Gaztelauak ez ziren, beraz, Nafarroan odol eta gar sartu, XVI. mendean; XIX. mendeko karlistadak, beraz —Agosti Xahok, lehen gerraren lekuko zuzena izan zenak, argi eta garbi ikusi zuen hura ez zela errege baten aldeko gerra, euskal nazioaren aldekoa baizik— ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz,
|
baina
orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere... zigortu ere, zigortu zituzten euskaraz egiten zutenak, orain makila eta orain eraztuna erabiliz, baina orain badator Unamuno derrepentean eta, magiazko saio batean, kapeluaren azpira sartu ditu makila eta eraztun guztiak: ez daude...!; nik, ordea, hemen ditut J. Filomendiren agiri batzuk, eraztunaren politika baiesten eta berresten dutenak; horietatik aspaldiko bat ezagutaraziko dizut, Aiakoa eta XVIII. mendekoa, non, maisuari egindako kontratuan, honako klausula azaltzen den:
|
|
|
" Helena!"; eta Helena ere jiratu, ni nengoèn norabidean bi edo hiru pauso eman, eta halaxe segitu nuen: " Zatoz bihar ganb...";
|
baina
orduan ere airerik gabe gelditu nintzen, ahoskatzen ari nintzèn esaldia etenda, ez aurrera ez atzera... harik eta, oztopoa gainditu ezinik —esaldiari beste behin ekin nion, alferrik—, berriro jiratu eta aurrera egin nuen arte, lasterka, kanpoko aldera.
|
|
|
zure heroiak —Arturo eta Rikardo Lehoibihotz eta Franco— haizea dira; zure fabrika hori, berriz, haizearen gainean eraikitako gaztelu bat, haizeak berak egunen batean eramango duena; eta zure Jainkoa ere, halatsu... edo are okerrago, zure Jainko hori ez baita putz izatera ere iristen". Teofilo Mariak merezi zuen, bai, halako erantzun bat,
|
baina
orduan ere isilik geratu nintzen, Teorekin ohi bezala...
|
|
2012
|
|
|
Denbora pasa ahala iritsi liteke, jakina, Mikel bera ere larrituko litzatekeen eguna,
|
baina
orduan ere oso erraza litzateke kontua konpontzea, pentsatu du Naroak. Erietxean probak egin eta bietako bat antzua dela esatearekin nahikoa.
|
|
|
Gero asko poztu nintzen hala egin nuelako, ereindako ale bakar batetik ere ez baitzen landarerik sortu, ondorengo hiru hilabete lehorretan lurrak ez zuelako euri urik izan ereindako haziarentzat, eta horrenbestez, ez zegoen landarea ernetzeko behar zen hezetasunik; eta garai hezea itzuli arte landareak ez ziren batere hazi,
|
baina
orduan ere, alea erein berria balitz bezala.
|
|
|
Dena den, beste keinu batzuk ere egin zituen, behar hainbat janari eta edari izango nuela eta oso ondo hartuko nindutela aditzera emanez. Ondoren, berriro ere bururatu zitzaidan lokarriak apurtzen saiatzea,
|
baina
orduan ere, puslaz beteriko aurpegian eta eskuetan gezien erresumina sentitzean, artean azkon asko bainuen haragian sartuta?, eta etsaien kopurua ere handitzen ari zela konturatzean, nirekin nahi zutena egin zezaketela adierazteko keinuak egin nizkien. Gero, Hurgoa eta haren segiziokoak erretiratu egin ziren oso gizalegetsu eta aurpegi alaiz.
|
|
2015
|
|
|
Ez zela bereziki zorrotza esan zuen, ez behintzat beste ikasleekin, baina bera begitan hartu zuela eta azterketa guztietan suspentsoa jartzen ziola. Haren asignatura zintzilik zuela pasa omen zen hurrengo kurtsora,
|
baina
orduan ere ezin izan omen zuen irakasle harena gainditu, ezta bere ustez azterketa txukuna eginda ere. Neskak ez omen zuen ulertzen zergatik, baina agian irakasleak beste zerbait nahi izango zuela pentsatzen zuen, haren bulegora barkamen eske joatea, negar pixka bat egin eta haren aurrean umiltzea.
|
|
|
Solasa moteltzen denero musika entzuten da ozenago,
|
baina
orduan ere, denak soinu horren magian bildu ordez, liskarra piztuko da, batek edo besteak etxetik ekarritako zintaren kontura. Xabier Leteren doinu sarkorrak izan dira aurrena:
|
|
|
Lazarragak, Gamizek eta Albenizek entzat eta endako biak baliatu zituzten, baina badirudi endako ez zela emankorra. Izenordainetan agertzen da gehienbat,
|
baina
orduan ere entzat lehiakide duela. Lazarragaren izkribuetan, esate baterako, enetaco/ eneçat, neuretaco, çuretaco/ çureçat, çuendaco/ çuençat erabili ziren.
|
|
2016
|
|
|
Eta haren logelan ere bageunden, Micòl eta biok,
|
baina
orduan ere ez bakarka, baizik eta ezinbesteko presentzia arrotz batek «oztopatuta» (berak esan zuen xuxurlaka): Jor zen orduan, granitozko idolo erraldoi baten antzera gela erdian etzana, izotzezko bere bi begiez begiratzen zigularik, begi beltz batez eta begi urdin batez.
|
|
|
Hala ere, emakume zuri gutxik, eta, dudarik gabe, bortxaketen aurkako mugimenduaren barruan antolatutako talde gutxik jarraitu zioten Littlek gizon beltz haren askatasunaren alde borrokatzeko emandako aholkuari, zeina hegoaldeko arrazakeria lotsagabearen biktima baitzen. Littleren abokatu nagusiak, Jerry Paulek, Delbert Tibbs defendatzea erabaki zuen,
|
baina
orduan ere emakume zuri gutxi ausartu ziren pausoa aurrera egin eta Tibbs defendatzera. Hala ere, 1978 urtea iritsi orduko, bertan behera geratu ziren Tibbsen aurkako kargu guztiak, eta orduan hasi ziren bortxaketen aurkako aktibista zuriak Tibbsen kausara batzen.
|
|
2017
|
|
|
Jainkoak emakumea moldatzeko Adani saihets hezurra kendu zionean, madarikatua dela ordu hura!?, deabrua suge itxuran agertu zuan eta, pff!, saihets hezurra eskuetatik ebatsirik hor joan zuan ihesi... Jainkoa abiatu zaiok ondotik, eta halakoren batean harrapatu dik,
|
baina
orduan ere deabrua, brixt!, hatz artetik irristatu eta hantxe utzi zian Jainkoa aho bete haginekin eta bere bi adarrak eskuetan. –Etxekandre maratza koilaraz ere josle?, esan zian bere artean Jainkoak.
|
|
|
Erresumindu egin zidan atzamarra berriro eta hala garbitzera joan nintzenean txalekoa aulki batetik zintzilik utzi eta argiaren soka beheratu nuen bonbillak mantxa lehor zezan. Aurpegia eta eskuak garbitu nituen,
|
baina
orduan ere usaina aditzen nuen xaboian, azkura ematen, sudur zuloak apur bat estutzen. Gero poltsa ireki eta alkandora eta lepoa eta gorbata atera eta odoldutakoak sartu eta poltsa itxi nuen, eta jantzi egin nintzen.
|
|
|
Galdera hori egin izan didate bere neska ohiek elkartu izan garenetan, eta galdera horixe egingo didate nire kide jubilatuek ere whiski tanta batzuekin koloreztatutako ura edaten dugun bitartean. ...nik ez dudala gauza handirik kontatzeko erantzungo diet eta egia da, begiak itxita jarraitu baitzuen, nigandik oso urrun joan nahi balu bezala, eta atseginaren aldapa igo ahala urrunago ote zegoen sentipena izan nuen, eta gailurrera iritsi eta gero lurrera erori eta lozorrotik nigana itzuli zenean bakarrik zabaldu zituen begiak, egin zuen irribarre eta oso modu apalean esan zuen, ederra izan da?,
|
baina
orduan ere ez nuen nigandik oso gertu zegoen sentipenik izan. Egun batzuk geroago, liburutegitik maileguan hartzeak lotsa ematen zidalako erosi nituen argitaratuta zituen bere pare bat eleberri, eta haiek irakurtzean hasi nintzen maitemintzen.
|
|
2018
|
|
|
Erretratu zaharra, batetik: garai hartako gorpuzkera, aurpegiera eta ile orrazkera, noski, baina, batez ere, Bartzelonako Miren hura, totela hitzetan eta totela keinuetan, salbu eta kamera bat bazeraman esku artean,
|
baina
orduan ere nekez, ez baitzuen gustuko jendeak horretan ari zela begira ziezaiola eta beti izan baitzuen nahiago oharkabean egotea erraztuko zion txokoan jarri. Lanaren beraren mesedetan izaten zen batzuetan, naturalago harrapa baitzezakeen jendea baldin eta ez bazekiten objektiboa zeukatela beha, destatzeko prest.
|
|
|
Kolpe latza izan zen gure familiarentzat aitaren heriotza: handik gutxira, baserria utzi eta kalera jaitsi behar izan genuen amak eta lau anai arrebok,
|
baina
orduan ere gure arteko adiskidetasunari eutsi genion Anxok eta biok. Elkarrekin geunden langile bila zebilen enpresaren iragarki hura herriko plazan irakurri genuenean, azoka egun batean; elkarrekin erabaki genuen aukera hura aprobetxatzea, eta elkarrekin egin genuen Monfortetik Laudiora arteko bidaia.
|
|
2019
|
|
|
[...] Eta esan dezaket ezen plaza honetan, 1934ko maiatzaren 29an, emakume hura eskandalagarriro ederra zela?. Poetak berehala onartzen du emakumearen eragina sumatuko duela bere destinoan; batzuetan, eragin iheskorra izango da, bigarren mailakoa, hala nola Dalilaren begiak dituen neskatilarena, Vases communicantsen [Ontzi komunikatuak];
|
baina
orduan ere mirari txiki batzuk sortzen dira neskatila horren inguruan: Bretonek, Dalilaren gisako horrekin hitzordua duen egunean bertan, borondate oneko artikulu bat irakurriko du, aspaldi ikusi gabeko adiskide batena, Samsonena.
|
|
2023
|
|
|
Esna ametsetan, sarritan egin nuen larrutan Petrarekin, fantasian ezagutuak nituen haren gustuak, eta beharbada horrek erraztu egin zuen gure gorputzak elkarri alagala egokitzea, biok hain eztiki kiribilkatzea. Erabili, erabili genituen ametsetan eta txantxetan nik txubaskeirodopito deitzen nituenak,
|
baina
orduan ere, hitzak soberan, mihia txuloan nik. Akaberan, haragizko benetako larrualdiak halako lozorro nagian utzi gintuen, eta kostata altxatu ginen Martinen bila joateko.
|