|
2005
|
|
|
dio Iztuetak, beraz, autodeterminazioa bezalako ideia Estatu beraren Konstituzioan agertuko ez balitz, ez litzateke eskubide izango, Azurmendik aipatu bezala. Beraz, edozein herritar edo herritar multzok uste izango balu eskubide bat izan baduela,
|
baina
Konstituzioak edo hobeki esanda herritar bakar edo multzo hori bizi den Estatuaren, euskarri juridikoa, den Konstituzioak eskubide moduan aitortzen ez baldin badu, orduan, ez litzateke eskubide izango Estatuaren izenean.
|
|
2006
|
|
|
" Egoera diglosikoa" dela, eta penatzen da:
|
baina
Konstituzioak eta Autonomiak onartzen duten egoerarik hoberena ez al da diglosikoa?; euskara guztiona eta kontsentsu politikoa lehen premia dela dio: baina kontsentsu politiko linguistiko hori ez al da konstituzioaren muga linguistiko injustuen barruan egiten?; duela 30 urteko egoera baino askoz hobea dela dio:
|
|
2007
|
|
|
Ez da erraza enpresa askatasunaren funtsezko edukia mugatzea,
|
baina
Konstituzio Auzitegiak aztarnak utzi ditu eskubide honen babesaren mugak jorratu dituzten epai desberdinen bidez. Printzipioz, EKren 128 artikuluan araututako neurriekin bateragarria izan behar da (enpresen gaineko esku hartzea, oinarrizko zerbitzuen eta baliabideen erreserba sektore publikoari eta ekimen ekonomiko publikoa, eta estatuak egindako ekonomia plangintza orokorra, 131 artikuluan ezarr... Horrez gain, hurrengo hauekin bateragarria izan behar da:
|
|
|
Hori dela bide, Konstituzioaren interpreteak konstituzio arauen esangura interpretatzeko irizpideak ditu eta partikularrek eta botere publikoek jokabide eta erreferentzia jarraibideak dituzte jarduteko eta Konstituzioaren eduki desberdinak garatzeko. Konstituzio Auzitegiak legeen hitzaurreei buruz hitz egitean esandakoaren parafrasia eginez, balio arau-emailerik ez duela
|
baina
Konstituzioa interpretatzeko balio duela esan dezakegu (KAE hauek: azaroaren 12ko 36/ 1981, urtarrilaren 28ko 1/ 1982, azaroaren 4ko 62/ 1982, ekainaren 26ko 82/ 1986).
|
|
|
Hori dela eta, EKren 93 artikuluak ahalbidetzen duen konstituzio lagapenak muga materialak ditu, eta horiek lagapen horri ezartzen zaizkio. Konstituzioan muga material horiek ez dira esanbidez ezarri,
|
baina
Konstituziotik eta manuaren beraren funtsezko esanguratik eratorri dira modu inplizituan; hurrengo hauek izango lirateke: Estatuaren subiranotasuna errespetatzea, Estatuko oinarrizko konstituzio egiturak eta Konstituziora bildutako balioen sistema eta oinarrizko printzipioak errespetatzea, testuan oinarrizko eskubideek berezko izaera lortzen baitute...».
|
|
|
Printzipioz, oinarrizko eskubideak urratzen dituzten partikularren egintzen aurreko babesa errekurtsotik salbuetsita egongo litzateke,
|
baina
Konstituzio Auzitegiak zeharkako bide bat aurkitu zuen urratze hori ez erasotzeko modukoa izan ez zedin: oinarrizko eskubidea partikular batek urratzen badu eta ez ordena publikoaren organo batek, lehenengo auzitegi arruntetara jo da hori konpondu dezaten.
|
|
|
Hain zuzen ere, Konstituzioa antolamendu juridikoaren gorengo araua denez, auzitegiek horren inguruan egiten duten interpretazioa funtsezkoa da. Auzitegi arruntek ere (gorengo organoa Auzitegi Gorena da) Konstituzioa interpretatzen dute,
|
baina
Konstituzio Auzitegia da testuaren interprete gorena (KALOren 1.1 art.). Hori dela eta, Konstituzio Auzitegiak Konstituzioa interpretatzean behin eta berriro ezartzen duen doktrina ez da konstituzio zuzenbidearen beste iturri bat bakarrik, Carta Magna interpretatu eta aplikatzeko funtsezko iturria da. EKren 164.1 artikuluaren arabera, Konstituzio Auzitegiaren epaiek legeren baten edo lege indarreko arauren baten konstituzio aurkakotasuna adierazten badute, edo eskubideren baten balioespen subjektibora mugatzen ez badira, erabateko ondoreak dituzte denen aurka.
|
|
|
Modu horretan, «atzeko atetik» legegintza aldarazpen ugari eta garrantzitsuak sartzen dira, eta ondorioz, omnibus lege berriak bihurtzen ari dira, lege iruzurraren ertzertzean. Nire ustez, askotan, segurtasun juridikoaren printzipioa urratzen dute,
|
baina
Konstituzio Auzitegiak esanbidez ez du ezer esan «gehiegikeria» horien inguruan.
|
|
|
Era berean, eskuordetzak epea finkatuta du, eta beraz ezin da modu inplizituan edo denbora mugagaberako eman. Behin epe hori igarota, eskuordetza iraungi egiten dela ulertu behar da,
|
baina
Konstituzio Auzitegiak onartu du geroko lege batek (esaterako 1992rako Aurrekontuen Legeak) bigarren epe bat gaitzea iraungitako lehenengoaren ordez (martxoaren 20ko 61/ 1997 KAE, Lurzoruaren Legeak ezarritako legegintzarako eskuordetza Aurrekontuen Legearen bidez luzatzeari buruzkoa). Amaitzeko, hauteskunde orokorrak egin ondoren Gobernua jardunean dagoen denbora osoan eskuordetza eten egiten dela adierazi behar da, GLren 21.6 artikuluak ezarritakoaren arabera.
|
|
|
Batzuetan, berez baztertuta dago pertsona juridiko bat titularra izateko aukera (bizitza eskubidea, osotasun fisikorako eskubidea, etab.); beste batzuetan, pertsona juridikoek protagonismo berezia dute (erlijio erkidegoek erlijio askatasunari edo ikastetxeak sortzeko askatasunari dagokionez, sindikatuek sindikatu askatasunari dagokionez, etab.). Oro har, erakunde kolektiboaren izaerarekin bateragarriak diren eskubide guztien titularrak dira, esaterako jabetza eskubidearena eta benetako babes judiziala lortzeko eskubidearena (urriaren 17ko 137/ 1985 KAE eta urriaren 22ko 141/ 1985 KAE). Beste kasu batzuk ez dira hain argiak,
|
baina
konstituzio jurisprudentziak zehaztu egin ditu, pertsona juridikoak beste eskubide batzuen titularrak ere badirela ezarri baitu, besteak beste, etxearen bortxaezintasuna eta ohorerako eta norberaren irudirako eskubidea (irailaren 26ko 139/ 1995 KAE, abenduaren 11ko 183/ 1995 KAE). Oinarrizko eskubide horiek normalean estatuaren eta botere publikoen aurrean babesten diren arren, Konstituzio Auzitegiak, salbuespen moduan, pertsona juridiko publikoak horien titularrak izatea onartu izan du, esaterako benetako babes judiziala lortzeko eskubidearekin gertatu den moduan (urriaren 16ko 237/ 2000 KAE).
|
|
|
Lehenengo eta behin, elkarrekikotasun printzipioa (pertsona bat estatu batera estraditatzeko, estatu horrek, antzeko kasuan, jazarria edo kondenatua Espainiara estraditatzea onartu behar du). Bigarren, «delitu politiko» izenekoak estradiziotik kanpo gelditzen dira,
|
baina
Konstituzioan argi utzi da terrorismo ekintzak ez direla multzo horretan sartzen; hala ere, egia da askotan ez dela erraza zehaztea zer den «delitu politikoa», ezta «terrorismo egintzak» zein diren esatea ere.
|
|
|
eskubidea eta eginbeharra da. Konstituzio eskubidea den aldetik, espainiar guztiek Espainia defendatzeko eskubidea dutela jotzen da,
|
baina
Konstituzioan ez da beste ezer zehazten. Hori dela eta, legelariak eskubide horren arauketan askatasun handia du, bai arma zerbitzua emateari dagokionez, bai karrera militarreko sarbideari dagokionez, betiere, Konstituzioko printzipioak errespetatuta, bereziki berdintasun printzipioa eta, beraz, sexua aintzat hartuta egindako bereizkeria ororen debekua, EKren 14 artikuluan jasotakoa.
|
|
|
batzuek jokabide federala babesten zuten (gailegistak), eta besteek Konstituzioan diseinatutako estatu integrala (ORGA). Coruñako testua ahaztu egin zen,
|
baina
Konstituzioa onetsi aurretik Galiziako parlamentariek Gorteetan egindako beste proiektu batek argia ikusi zuen: hasierako proiektua Konstituzioko manu ezagunetara egokitu zen, baina sozialistak eta muturrekoak aurka agertu zirenez, porrota izan zuen.
|
|
|
Horiek Cádizko Konstituzioa berrezartzea eskatu zuten, baina berehala eraldatzea pentsatzen zuten, garai berrietara egokitzeko. Hori dela eta, abuztuaren 13ko Errege Dekretuak 1812ko Konstituzioa berriro ere indarrean ipintzeko agintzen zuen,
|
baina
konstituzio eraldaketari bidea irekita utziz. Izatez, egun batzuk geroago, Gobernu berriak, egoera hartan sortu eta José María Calatrava aurrerakoiak gidatzen zuenak, Gorteetako hauteskundeak deitu zituen, 1812ko Konstituzioarekin bat etorriz.
|
|
2008
|
|
|
Hala ere, Frantses Akademiaren iritziz, frantsesaren tokia ahultze aldera egiten zuen emendakinak, bigarren mailan agerrarazi. Hala ere, Frantsesaren Hizkuntz Akademiak erran zuen ez zuela deus hizkuntza gutxituen kontra,
|
baina
konstituzioa ez zela horiei aipamena egiteko tokia.
|
|
2009
|
|
|
Diputatua izanik, immunitatea behar luke Aynak. Gobernua bat dator babes horretan,
|
baina
Konstituzioaren aldaketaren garrantzia aipatzean sortzen dira ezadostasunak. Erdoganek, behar diren aldaketa guztiak egin ditzagun?, esan izan du, eta DTPko kideak ere bat datoz gobernuak beharrezko dituen botoak emateko.
|
|
2010
|
|
|
Nire susmoa da Alderdi Popularrak eta Alderdi Sozialistak esandakoak," Estatutua osorik eta modu fidagarrian garatu behar da
|
baina
Konstituzioa betez" horrek, alegia, benetan beste helburu bat ezkutatu nahi duela: gaizki negoziatutako eskualdatze gutxi batzuen bidez ziurtatzea Estatutua behin betiko itxiko dela, ez konstituzionaltzat jota, eta jadanik hala egin du bi alderdiek, bai Alderdi Popularrak, bai Alderdi Sozialistak zuzendutako Espainiako Gobernuak?
|
|
|
Juan Jose Ibarretxe ere Espainiak eskuzabalki heriotzaz mesedetu behar zituenen kofradia lausora sartu zen: ETAkoak, hiltzaileak, bortxatzaileak eta droga trafikanteak,
|
baina
konstituzioko bigarren artikulua zalantzan ipintzen dutenak ere bai.
|
|
2012
|
|
|
jarriko litzateke indarrean, eta, beraz, 2028 urtea arte segi lezake presidente gisa. Siria errepublika demokratiko laikoa da, islama erlijio nagusi gisa aitortzen duena,
|
baina
konstituzio berriak jasotzen du «erlijio guztiak bermatu eta errespetatu» egingo direla. Estatuko goi karguak gutxiengo erlijiosoen arabera banatzeko sistemaren amaiera ekarriko luke horrek, presidenteak islamiarra behar duela eta legegintzarako iturri nagusia jurisprudentzia musulmana izango dela zehaztu arren.
|
|
2013
|
|
|
«Garaiari egokitutako erantzuna eman nahi zuen epaitegiak: frankismoko legedia aplikatzera behartuta zegoen,
|
baina
konstituzioaren parametroekin uztartu nahi zuen». Irizpideoi jarraikiz, 11 auzipetuetako bederatzi errugabetzat jo zituzten, akusatuetako bat ihes eginda epaitu zuten?.
|
|
|
Irtenbide polemikoa litzateke hori,
|
baina
Konstituzioak jasotzen duena beteko luke eta presidentearen behin behineko hutsunea dagoenean aurreikusten diren 180 eguneko epeari hasiera emango litzaioke.
|
|
|
Ondorioz, legea kontuan hartuta, OCBri dagozkio ordezkaritza eta erregistro funtzioak,
|
baina
Konstituzio Federala kontuan izanda, aldiz, ez da bideragarria ordezkaritza eta kooperatiben batasuna egitura bakarrari esleitzea. Badago koherentzia moduko bat Kooperatiben Legearen eta OCBko Estatutu Sozialen artean:
|
|
2016
|
|
|
Sirian Errusia Baxar al Assaden alde sartzea are bakartuago utzi zuen Erdogan, errefuxiatuen auzian Europako Batasunaren aurrean negoziatzeko aukera emanda ere. Urrian berriz hauteskundeak, eta gehiengo osoa,
|
baina
konstituzioa aldatzeko nahiko ez. Kazetarien, intelektualen eta edozein aurkariren aurkako errepresioak gora egin du eta diputatuak Parlamentutik egoztea ere onartu zutela, Ahmet Davutoglu lehen ministroa kendu eta Binali Yildirim leiala jarri zuen gobernuburu.
|
|
|
esan dio Alsinak lasai lasai, eta don Martinek barregurari eutsi behar izan dio berriz ere, gaurkoan erretoreari pare bat txiste on kontatu behar dizkiola pentsatuz; eta euskal politikaren nondik norako nagusiak azaltzen hasi zaio don Martin, nola edo hala, guardia zibilaren kuartelera bitarteko bidea egiteko behar den denboraren muga estuarekin. Herri Batasuna zer den azaltzen hasi zaio laburki, baina estatutu hitza aipatu du, eta Alsinak horren berri ez dakienez estatutua zer den adierzi behar izan dio, konstituzioaren erreferentzia eginez;
|
baina
konstituzioa ere ez daki Alsinak zer den, eta orduan Espainiako konstituzioa ere esplikatu dio, eta esan dio nola batzuek honi ezetz baina besteari baietz, eta nola beste batzuek bai honi bai hari ezetz, eta zenbaitek biei baietz, eta baten batek honi baietz baina hari gogo txarrez begiratzen dion; azkenerako, don Martin bera guztiz galduta geratu da, eta zer esanik ez Alsina, halako izen, lege e... dioen kuartel atarira.
|
|
|
autonomia erkidegoen federazioari eta EAEren zein Nafarroaren arteko federazio bati betoa jartzea?, aipatu du Aoizek. Abertzaletasunak bere proiektu politikoa eraikitzeko ezinbestekoa zuen Hego Euskal Herriko pitxarra osatzea,
|
baina
konstituzioak pitxarra hautsi zuen: Nafarroak bide bat hartu zuen, eta Arabak, Gipuzkoak eta Bizkaiak, beste bat.
|
|
2017
|
|
|
Are gutxiago, diktadore batek hil aurretik estatuburu kargua eman zion erregea; eta gure zergetatik jaten dute Juan Carlos Borboikoak eta haren familiak. Nahigabe ikasi genuen gure hizkuntza, lurraldea, nortasuna... defendatzeko betebeharra genuela,
|
baina
konstituzio horrek demokratizazutako alderdi politikoek ukatu egin digute garena defendatzeko eskubidea.
|
|
2018
|
|
|
Memoriaren fabrikazioa eta intelektualaren identifikazio asmo pertsonalak nahasten direnean antzezten dira komeria politenak. Orduan, demokrazia absolutu politikoa da,
|
baina
Konstituzio badaezpadako bat onartzen duena da demokrata bakarra. Abertzalea ezin da demokrata izan.
|
|
2021
|
|
|
Beraz, komentariotik ondoriozta daiteke euskarazko murgiltze sistema konstituzionala dela Seaskaren barruan eta sare pribatu katolikoan,
|
baina
konstituzioaren kontrakoa dela sare publikoan. Eneritz Zabaleta zuzenbide doktoreak nabarmendu du ebazpenak atxikitzen duela «balio juridikoa», eta haren komentarioak «balio moral» bat duela.
|
|
|
Peio Jorajuria Seaskako lehendakariarentzat, «berri on bat da», partez. «Komentario hori berant heldu da,
|
baina
Konstituzio Kontseiluaren ebazpenaren irakurketa iraultzen du osoki. [Frantziako] Gobernuak ulertua zuen itunpeko irakaskuntza pribatuan ere lanjerrean zela murgiltzea, eta, beraz, batzorde berezi bat izendatu zuen bermeak atzemateko.
|
|
2022
|
|
|
Ekainean, ordea, ebazpenaren komentarioa publikatu zuen erakundeak, eta zehaztu zuen «irakaskuntza publikoaren kasuan bakarrik» dela konstituzioaren kontrakoa murgiltzea. Beraz, komentariotik ondoriozta daiteke euskarazko murgiltze sistema konstituzionala dela Seaskaren barruan eta sare pribatu katolikoan,
|
baina
konstituzioaren kontrakoa dela sare publikoan.
|
|
|
Beraz, euskalgintzako eragileek ondorioztatu zuten euskarazko murgiltze sistema konstituzionaltzat hartu zutela Seaskaren barruan eta sare pribatu katolikoan,
|
baina
konstituzioaren kontrakotzat sare publikoan.
|
|
|
Denek dakite, baina orain arte ez zen ofizialki aitortua», zehaztu du Kerbiquetek. Molac legeak murgiltze eredua Frantziako Hezkuntza Kodean integratzea zekarren,
|
baina
Konstituzio Kontseiluak bertan behera utzi zuen neurri hori. Abenduko zirkularrak aukera hori ekarri du berriz.
|
|
|
Era berean, Udaberri Arabiarraren olatua Ipar Kurdistanera ere iritsi zen, eta martxotik aurrera protesta ugari izan ziren. Ekainean, AKPk bozak irabazi zituen gehiengo osoz,
|
baina
konstituzioa aldatzeko gutxienekotik hiru diputatura geratu zen. Ezaguna zen Erdoganek Turkiako sistema aldatzeko eta errepublika presidentzialista egiteko borondatea zeukala, eta ez zuen aski bere alderdiarekin.
|
|
2023
|
|
|
Dakigun bezala, Allenderentzat, laugarren entsegua, 1970ean, entsegu ona izan zen, baina ez zen oraindik batere egina presidente bozen aste zenbait aitzin. Montalva presidentea popularra zen, egoera ekonomikoa zaila izanik ere (%35eko inflazioarekin),
|
baina
Konstituzioak bigarren kargualdi bat (segidan) debekatzen zuen. Gristino demokraten hautagaia Radomiro Tomic zen eta Montalva baino ezkertiarragoa zen.
|