|
2000
|
|
|
Inperio hark hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere bide hori eraman zezakeen,
|
baina
hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
—Jakintasunaz ari zara zu,
|
baina
hara zer dioen Jakintasunaren liburuak: Vani sunt omnes homines in quibus non subest scientia Dei, 14 eta zure zientzia gizonen zientzia da, ez Jainkoarena!
|
|
|
—Aita, berori nitaz kexu zegoen, erreumaren sendatzeko deus ere ekartzen ez niolako,
|
baina
hara zer ekarri diodan: Kristoren gurutzearen zur puska bat gordetzen duen erlikia.
|
|
|
Eta garagarnoan itorik uste nuen harra berriro hasi zitzaidan hizketan kontzientziaren bazter batetik: " Merezia, merezia... zeren eta lohian sartua dabilenak ez baitu lohia baizik merezi!" Eta, harrari kontra egiteko, Mignonekin amestu nuen berriro, baina ez haren gorputza besarkatzeko asmoz,
|
baina
hari uzkitik ilentiaz emaiteko... Eta, neure aitzinean ez nuèn arren, haren iduria etorri zitzaidan bururat, erraiten niola:
|
|
2001
|
|
|
Bere motxila beltza bizkarrean, pauso astunez egiten ditu etxetik posturaino dauden hamar minutuak. Presaka alde batetik,
|
baina
hara sekula ez iristeko gogoz bezala baita ere, goiz guztia bidean pasatzeko amets irrazionala mantenduz inkontzienteki.
|
|
2003
|
|
|
–Bai, aitak zerbait esan zidan horri buruz,
|
baina
hara: Lauairetik aurrera egiteko, udaletxeko lurrak daude.
|
|
2004
|
|
|
–Hori bakarrik fata zitzaidan, loteri zozketa egin aurretik zenbaki sariduna ematen ibiltzea,
|
baina
hara: Bartzelonan ere sorgin asko dago, eta zenbakia asmatzen duen sorginari sari nagusia emateko prest nago, je je je...
|
|
2005
|
|
|
Naroak jeurt egin du ohean, ahoz gora geratzeko, eskuak garondoan, Mafalda bere bular artean datzala. Sabaian ez dago zer ikusi,
|
baina
hara begira geratu da, pantaila hartan pelikula bat ikusten bezala. Belarriek Ametsen mugimenduei antzeman nahi diete, baina ez zaie ia ezer iristen.
|
|
2008
|
|
|
Baina gaur amets bat izan dut, eta zera? Ez da amets berezi bat izan, egunsenti bat ikusi baitut, besterik ez,
|
baina
hara: berezia ez zen arren, era berezian sentitu dut ametsa, eta zerbait eskatu nahi nizuke?
|
|
|
–Aita Rafael, berorrek esango du zertara gatozen hain ezorduan, baina Nataliak oso gau txarra pasatu du; hain txarra, non hiltzera zihoakigula ere iruditu baitzaigu memento batean, exajeratu zuen markesa andereak?. Eta guk, jakina, medikuari deitu,
|
baina
hara zer esan digun mediku jaunak?
|
|
|
Eta bazuen bere arrazoia, izebak buru buruan sartua baitzuen bere aitonari aspaldi batean gertatua: joan zen feriara bero sapa egiten zuèn egun batean, edan zuen nahi adina bazkarian?. Hura ardozalea zen, badakizue, eta bi pinta ardo edan zituen, hortxe hortxe?, tabernariaren lekukotza?, ekin zion itzulerari arratsaldean,
|
baina
hara: lehertu zen orduan ekaitza, bulartu ziren errekak, eta uholdeak eraman zituen bera eta astoa; horregatik aritzen zen izeba, halaber, bere erretolika harekin, erabaki ere, erabaki zuen geroztik ardo tantarik ez probatzea, aurrerago argibideak?:
|
|
|
Beste mila lehen amodio ere izan direla eta badirela, norberak bizi izan duen lehen amodioaren aurretik, baina ez dugula ikasten. Nik ere bizi izan nuen neurea,
|
baina
hara non gauden aita eta biok, zuk ere jakin baituzu noizbait aita eta biok ez garela ongi konpontzen azken bolada honetan, hiru mailako eskailera erabili zuen azkenean, esan nahi zuena esateko.
|
|
|
Ordura arteko solasetan, izan ere, kontsulak markes jauna zirikatzen zuen, erotismoarekin lotutako kontzeptu labainkorrak erabiliz, edo kontatzen zizkion aldian behin berdekeria gordinak, gatz eta piper, zeinei markes jaunak erantzuten baitzien edo karkaila batekin edo beste berdekeria batekin, hura ere ez baitzen kontu haietan herrena; kontsulak eta markes jaunak bideratutako solas haiek, baina, gehiago zuten jolasetik, txantxatik? eta desio erreprimitu onartutik beste zerbaitetik baino; horregatik, markes jaunak, kontu hari buruzkoan egin zezakeèn irakurketa ia bakarraren arabera, konbentzitua behar zuen kontsul jauna orduan ere txantxetan ari zitzaiola, kontsul jaunaren berrogei urteko ezkontza ustez sendoak ez zion markes jaunari, beharbada, beste modu batean pentsatzeko tarterik uzten?,
|
baina
hara: gauzak ez ziren ziruditena. Oscar Wildek zioen bezala, ez den munduan sartu berri ote zen, bada, markes jauna, eta ez zirèn gauzak ikusten hasia ote zen??, kontsul jaunaren urteetako ezkontza ez baitzen berak, markes jaunak?
|
|
|
Eta Nazarioren denborak oinaze hura baitzuen iturburu, hortzetako edo haginetako min bat nagusitzen zitzaion bakoitzean, beste egoera zail askotan ez bezala, urduri jartzen zen?
|
baina
hara: hogeita hamabi urte bete bitartean haginetako minei lotutako krisialdi guztiak gainditu zituen, minak gora egin ahala egin izan baitzion behera, berezko prozesu batean, medikuek aholkatu edo agindutako edabeen zein lasaigarrien laguntzarekin betiere; hogeita hamabi urte zituela, ordea, minak gora eta gora egin zion egun batean; eta Nazariok Mateo Sukunzari bere beldurra jakinarazi, eta Mateok berehala lasaitu zuen:
|
|
|
Horretan, baina, badugu hurbileko norbait, asko laguntzen ari zaiguna: Honorato, zer zail egiten zaidan don Honorato esatea, apaiztu zenetik beste tratamendurik merezi ez badu ere!?, hain errotu zaio gizonari heraldikarako zaletasuna,
|
baina
hara: niri ere ilusioa handia egiten dit.
|
|
|
udaberria, uda, udazkena eta negua; kanpoan uda da, badakizue, eta udari udazkena jarraituko zaio, udazkenari negua? eta urtaro bati beste bat;
|
baina
hara: badirudi etxe barruan gauzak guztiz beste modu batean direla, lau urtaroek bat egin ez ote duten?
|
|
|
–Norbaitek kendu du san Mamertoren irudia zegoèn tokitik, eta, ama nagusiak lehentxeago esan didanez, kezkatuta eta aztoratuta zaudete guztiak;
|
baina
hara: uler dezaket lapurra kaperan sartzeagatik aztoratuta egotea, lapurra hiltzailea ere izan baitaiteke, baina ulergaitz egiten zait bere burua kristautzat duen edonor kezkatzea, zergatik?
|
|
|
Hortxe duzue Loudungo mojen kasua, XVII. mendean Frantziako giroa goitik behera inarrosi zuena. Ez dizuet kasua xeheki jakinaraziko,
|
baina
hara zer esaten zuen garaiko idazle batek haiei buruz, paper honetan daukat idatzia: –Mojek bular bizkarrak astintzen zituzten azkar baino azkarrago, lepoa hautsi balute bezala.
|
|
|
Eta berdin egitera zihoanan arrebarekin? goratu ere, goratu zinan labana,
|
baina
hara: neskaren edertasunak liluratuta, nora ezean gelditu zunan, non zegoen ere ez zekiela.
|
|
|
Errealitate hura, hasteko. Errusia Txina zen, Txina Japonia zen, eta Japonia Madril, agidanean?, gazteleraz mintzo zen. Bai, egia zen berak, doña Engracia maistrari esker, ulertzen zuela eta hitz gutxi batzuk ere egiten zituela erdara hartan, beste herritar askok ez bezala,
|
baina
hara: aitak urte bakarrean izan zuen eskolan, zer egingo zuen Reginak, bada, mutil jaio ez bazen, ezta Ernestina bezalako emakume adimenduna ere!?, eta han lortu zuèn gaztelera maila ez zuen aski egoerari aurre egiteko.
|
|
|
Markatutako bideetara ohituta daudenentzat eskema guztiak hautsiko dizkie mila gurpil arrastoko eremu zabalak, erabateko askatasuna ere izan daiteke hala ere. Mapan puntu bat den herrixka urrunean ageri da,
|
baina
haraino joateko marrarik ez. Ibili eta ibili, harearekin kontuz eta segi aurrerantz.
|
|
|
Beste mila lehen amodio ere izan direla eta badirela, norberak bizi izan duen lehen amodioaren aurretik, baina ez dugula ikasten. Nik ere bizi izan nuen neurea,
|
baina
hara non gauden aita eta biok... zuk ere jakin baituzu noizbait aita eta biok ez garela ongi konpontzen azken bolada honetan –hiru mailako eskailera erabili zuen azkenean, esan nahi zuena esateko.
|
|
|
–Norbaitek kendu du san Mamertoren irudia zegoèn tokitik, eta, ama nagusiak lehentxeago esan didanez, kezkatuta eta aztoratuta zaudete guztiak;
|
baina
hara: uler dezaket lapurra kaperan sartzeagatik aztoratuta egotea, lapurra hiltzailea ere izan baitaiteke, baina ulergaitz egiten zait bere burua kristautzat duen edonor kezkatzea, zergatik... eta irudia bere tokitik falta delako!
|
|
|
Ez zen hura gizon emakumeen arteko harremanez mintzatzen zirèn lehen aldia; bai, ordea, halako seriotasun eta halako egiazkotasun batekin mintzatzen zirèn lehen aldia. ...–txantxatik– eta desio erreprimitu onartutik beste zerbaitetik baino; horregatik, markes jaunak, kontu hari buruzkoan egin zezakeèn irakurketa ia bakarraren arabera, konbentzitua behar zuen kontsul jauna orduan ere txantxetan ari zitzaiola –kontsul jaunaren berrogei urteko ezkontza ustez sendoak ez zion markes jaunari, beharbada, beste modu batean pentsatzeko tarterik uzten–,
|
baina
hara: gauzak ez ziren ziruditena –Oscar Wildek zioen bezala, ez den munduan sartu berri ote zen, bada, markes jauna, eta ez zirèn gauzak ikusten hasia ote zen? –, kontsul jaunaren urteetako ezkontza ez baitzen berak –markes jaunak– pentsatu izan zuen bezalakoa izan, ausaz, harreman sendo baten zigilu, guztiz beste gauza bat baizik...
|
|
|
Baina gaur amets bat izan dut, eta zera... Ez da amets berezi bat izan, egunsenti bat ikusi baitut, besterik ez,
|
baina
hara: berezia ez zen arren, era berezian sentitu dut ametsa, eta zerbait eskatu nahi nizuke...
|
|
|
Hortxe duzue Loudungo mojen kasua, XVII. mendean Frantziako giroa goitik behera inarrosi zuena. Ez dizuet kasua xeheki jakinaraziko,
|
baina
hara zer esaten zuen garaiko idazle batek haiei buruz, paper honetan daukat idatzia: " Mojek bular bizkarrak astintzen zituzten azkar baino azkarrago, lepoa hautsi balute bezala.
|
|
|
Horretan, baina, badugu hurbileko norbait, asko laguntzen ari zaiguna: Honorato –zer zail egiten zaidan don Honorato esatea, apaiztu zenetik beste tratamendurik merezi ez badu ere! –, hain errotu zaio gizonari heraldikarako zaletasuna,
|
baina
hara: niri ere ilusioa handia egiten dit.
|
|
|
–Aita Rafael, berorrek esango du zertara gatozen hain ezorduan, baina Nataliak oso gau txarra pasatu du; hain txarra, non hiltzera zihoakigula ere iruditu baitzaigu memento batean –exajeratu zuen markesa andereak– Eta guk, jakina, medikuari deitu,
|
baina
hara zer esan digun mediku jaunak...
|
|
|
Izan ere, guztiok jakingo duzue honezkero, lau direla urtaroak: udaberria, uda, udazkena eta negua; kanpoan uda da, badakizue, eta udari udazkena jarraituko zaio, udazkenari negua... eta urtaro bati beste bat;
|
baina
hara: badirudi etxe barruan gauzak guztiz beste modu batean direla, lau urtaroek bat egin ez ote duten... hor ikusten baititut bi uso loretan, hegal bakoitzean udaberri bat daramatenak.
|
|
|
Eta orduan, mutilak eraztuna utzi, formula sekretua eman, ikazkinak eraztuna bereganatu, eta, bereganatu ahala, printzea akabatu zinan, gerritik labana atera eta lepoa moztuta. Eta berdin egitera zihoanan arrebarekin... goratu ere, goratu zinan labana,
|
baina
hara: neskaren edertasunak liluratuta, nora ezean gelditu zunan, non zegoen ere ez zekiela.
|
|
|
Errealitate hura, hasteko –Errusia Txina zen, Txina Japonia zen, eta Japonia Madril, agidanean–, gazteleraz mintzo zen. Bai, egia zen berak, doña Engracia maistrari esker, ulertzen zuela eta hitz gutxi batzuk ere egiten zituela erdara hartan, beste herritar askok ez bezala,
|
baina
hara: aitak urte bakarrean izan zuen eskolan –zer egingo zuen Reginak, bada, mutil jaio ez bazen, ezta Ernestina bezalako emakume adimenduna ere! –, eta han lortu zuèn gaztelera maila ez zuen aski egoerari aurre egiteko.
|
|
|
Eta bazuen bere arrazoia, izebak buru buruan sartua baitzuen bere aitonari aspaldi batean gertatua: joan zen feriara bero sapa egiten zuèn egun batean, edan zuen nahi adina bazkarian –" Hura ardozalea zen, badakizue, eta bi pinta ardo edan zituen, hortxe hortxe", tabernariaren lekukotza–, ekin zion itzulerari arratsaldean,
|
baina
hara: lehertu zen orduan ekaitza, bulartu ziren errekak, eta uholdeak eraman zituen bera eta astoa; horregatik aritzen zen izeba, halaber, bere erretolika harekin –erabaki ere, erabaki zuen geroztik ardo tantarik ez probatzea, aurrerago argibideak–:
|
|
|
Eta Nazarioren denborak oinaze hura baitzuen iturburu, hortzetako edo haginetako min bat nagusitzen zitzaion bakoitzean, beste egoera zail askotan ez bezala, urduri jartzen zen...
|
baina
hara: hogeita hamabi urte bete bitartean haginetako minei lotutako krisialdi guztiak gainditu zituen, minak gora egin ahala egin izan baitzion behera, berezko prozesu batean, medikuek aholkatu edo agindutako edabeen zein lasaigarrien laguntzarekin betiere; hogeita hamabi urte zituela, ordea, minak gora eta gora egin zion egun batean; eta Nazariok Mateo Sukunzari bere beldurra jakinarazi, eta Mateok berehala lasaitu zuen:
|
|
2009
|
|
|
Arrantzale batzuk ziren, sareak izarretara bota zituztenak, uretara bota beharrean?
|
baina
hara non egun batean sanpedro arrain bat harrapatu zuten, buruan koroa bat zuena eta zeruko giltzak altxor zituena, sabelaren barruan?
|
|
|
/ bai, Urbina doktoreak deitu zidan, eta eman zizkidan xehetasunak? /
|
baina
hara, beste alaba bat ere badut, erizaina dena, eta zera pentsatu dut? / ni medikuntza zerbitzuetako zuzendaria naiz, bai, baina ospitaleko zuzendari orokorrarekin hitz egin du berorrek, hark baitu azken hitza?
|
|
|
–Beldur zara, bai, baina ni ere beldur naiz, guztiok bizi behar baitugu neurri batean alde ilun horrekin,
|
baina
hara: gorputzak badu berezko bizi bultzada bat, eta bizi bultzada hori aprobetxatu behar dugu zure antsietateari eta barbituriko dosi gutxitzeari aurre egiteko.
|
|
|
Nazariok, 1911ko uda partean, frantses enpresari bat. Renault automobil markari lotua zegoèn lantegi bat zuena? ...ideia haiek, gainera, bere fruituak ematen ari baitziren ordurako, haren enpresak, lehen mundu gerraren eraginez eskasia eta prekarietate hutsean gelditu zenak, sekulako loraldia izan zuen bizpahiru urteren buruan; hala, gizonak Nazariori gonbita luzatu zionean, semeak Frantziara egin zezan?. Aizu, Nazagggio, igaro berri den gerran primeran portatu zara nirekin, eta zorretan bezala sentitzen naiz,
|
baina
hara: zergatik ez duzu zure seme Téophile Marie gurera bidaltzen denbora baterako?
|
|
|
Gainera, lehentxeago esan didazunez, Ernestinak ezin hobeto zaindu zuen haurra?
|
baina
hara: zu ere ez zara besoak uztarturik egon, sagar osasuntsuak norbaitek zaindu baitzituen, eta zuk ezin hobeto zaindu dituzu, ikusi besterik ez dago zer neska mutil ederrak dituzun, Teofilo Maria eta Domingo Maria eta Maria Bibiana eta beste guztiak??.
|
|
|
Egia zen aski izan zirela izebaren bi hitz haiek?. Nahikoa da!?? Teofilo Mariaren ahalegina ezerezean uzteko, baina egia zen, halaber, Teofilo Maria ez zitzaiola izebari inoiz era hartan mintzatu, eta horrek adoretzen zuen porrotaren erdian;
|
baina
hara: bere porrota ere ez zitzaion hain porrota iruditu, ausaz, burura orduantxe etorri zitzaionak etorkizunik izatekotan:
|
|
|
guk larrua galtzea seinale ezin txarragoa litzateke, horrek esan nahi bailuke komunismoaren piztia gailendu dela Espainian? eta hori ez, inoiz ere ez!, geuk kendu behar baitiogu larrua piztiari eta ez piztiak guri, Jainkoa ukatzen duenak Jainkoaren ukoa merezi baitu; don Ladislao biharko egunaz mintzatu da, gerra balizko batez,
|
baina
hara zer esaten dizuedan: orain eta hemen, egunero jokatzen ari da gerra bat gure fabriketan; orain eta hemen, egunero jokatzen ari da gerra bat familietan; orain eta hemen, egunero jokatzen ari da gerra bat fronte guztietan:
|
|
|
–Jauna, ez da kontu honekin gatozen lehen aldia,
|
baina
hara: zintaren azpian sare bat jartzea eskatzen dizugu, trapezioko artistak baino gutxiago ez gara-eta, ustez?
|
|
|
hartu ere, hartzen ez zituen, bada, hirurak infernuko hirutasun deabruzkotzat!?, errusiar politikaria hiriko kasinoan egon baitzen urte batzuk lehenago? 1916ko urrian, hain zuzen ere?, eta Nazario Orberi ez baitzitzaion albistea oharkabean igaro, putakumea gora eta putakumea behera? Bizpahiru edo hiruzpalau urte geroago, gainera, protagonismo berezia hartuko zuen berriro Trotskyk hiriko eta mundu osoko komunikabideetan, Errusiako gerra zibilean, tropa gorrien buruzagi zelarik armada zuria garaitu zuelako,
|
baina
hara: bere burbuilan bizi zelako edo, Gabino ez zen hartaz jabetu; edo funtsezkoaz jabetu zen. Gabinok jakin behar baitzuen Errusian iraultza garaile irten zela, baita gorriek tsarra eta tsarraren familia hil zituztela ere?, baina ez xehetasunez, eta bere galdera egin zuen:
|
|
|
Izan ere, maldatxoa jaisten hasterakoan, kuadrupleta, gainean zuèn pisuagatik, inertzia ere halakoa?, gero eta arinago hasi zen; Teofilo Maria zihoan buru eta, Gabinori agindua emanda, aparatua balaztatzen saiatu ziren bi anaiak? menderatu ere egin zuten istant batean egoera,
|
baina
hara: orduantxe atera behar txakur bat bidera, pointer jostalari bat zen?, halako eran, non Teofilo Mariak, pointerra ez harrapatzeko, ezusteko maniobra bat egin behar izan baitzuen, kuadrupletari eta bertan zihoazenei oreka galarazi ziena, baita bide ertzeko espaloian erorarazi ere.
|
|
|
–Ez dizut ukatuko zure asmoa ezin hobea zela, Nazario, gauza handia baita lau mutilak bat eginda ikustea,
|
baina
hara: nahiago ditut laurak nor bere aldetik, laurak hilkutxan baino, entzun al didazu??
|
|
|
Gabinok atsegin handiz jakinaraziko zion bere aurkikuntzaren berri, baina Teofilo Maria errieta egiten ari zitzaion: hots, Teofilo Maria ez zegoen ezer entzuteko baldintzetan, egiarik egiazkoena ere ez, eta Gabinok, jakina, ez zion memento hartan kontatu; Gabinok, baina, edo ikusten zituèn mementoan kontatzen zituen kontatzekoak, istanteko errebelazioaren eraginpean, edo ez zituen kontatzen, aurrerago ere nekez;
|
baina
hara: Teofilo Mariak oiloa aipatu zuen, eta garaia zen, beharbada, bere ametsetako oiloari beste aukera bat emateko:
|
|
|
izebari hitz eman zion arren ez zuela inork ikusiko, bai baitzegoen beste posibilitate hura, norbaitek bera. Domingo? ikustea, Benjamin Mariaren gelara deitzen edo hara sartzen; egia da Domingok, eszena imajinatu arren, nekez sinets zezakeela imajinatua gerta zitekeenik,
|
baina
hara: imajinatua gertatu egin zen azkenean; horrelaxe imajinatu zuen, gainera, eszena, Teofilo Maria berari kargu hartzen; kikildu beharrean, baina, aurre egingo zion anaietan zaharrenari, zer arraio!
|
|
|
elizarako bidean ikusitako zalgurdiak eta automobilak, elizara sartu baino lehenago ikusi zuèn eskalea, hiru banku aurrerago zuèn gizonaren buru soila, bola gazta bat zirudiena, Adaren ile txirikordak, Damasoren betaurreko lodiak, berriro zalgurdiak eta automobilak, eta berriro burusoila eta bola gazta? , inoiz baino esperantza handiagoarekin etorri zenak inoiz baino fruitu gutxiagorekin joan behar ote zuen, bada, esku hutsik??,
|
baina
hara: bat batean beste irudi bat etorri zitzaion, aurrekoak uxatu zituena, zapatetan sartu zituèn harriak eta bere oin zaurituak, harriak eta bere oin zaurituak, harriak eta bere oin zaurituak?
|
|
|
Auzi hartan, baina, garrantzitsuenak ez ziren ez turuta ez gramofonoa, beharbada, seme alabei diziplina gogor bat ezartzea baizik,
|
baina
hara: metodo haiek, teorian, eraginkorrak izan arren, Domingorekin ez zen halakorik gertatu?
|
|
|
bada, gezur galanta esan nian, gure aita ez baitzen aberatsa; egun batean, ordea, loteria tokatu zitzaioan? horregatik estudiatu ahal izan nian batxilerra;
|
baina
hara zer diren gauzak: osaba Pakunin ez zuan aitaren suerte onarekin poztu:
|
|
|
aitari men egiteko eta haren aurka erreboltatzeko gogo kontrajarriek erdibiturik balego bezala; Domingok, beraz, zerbait asmatu behar zuen?
|
baina
hara non, begiak zerumugan galtzerakoan, arrainontzi bat ikusi zuen, portutik badiara irteten ari zena eta erantzuna ahora ekarri ziona:
|
|
|
Gerran geundela eta gerra gizonen kontua dela, eta isiltzeko?
|
baina
hara: Teofilo Mariak orduantxe erabaki zuen nire etorkizuna.
|
|
|
Zuk noizbait esan zenidan eskrupulua har bat dela, errukigabeki zanpatu behar duguna? eta geroztik, askotan zanpatu izan dut, ustez,
|
baina
hara zer diren gauzak: hila dirudiena piztu egiten zait noizean behin, nik ez dakit nola; gero eta gutxiagotan, hori bai, baina?
|
|
|
Tasiok zailtasun handiak zituen esan nahi zuena esateko, antza, bi punturen arteko distantziarik motzena lerro zuzena da (esaldi motzena, alegia, hitzen testuinguruan), baina zer, baldin eta bi punturen arteko bidea malda bertikal igoezina gertatzen bada?!?,
|
baina
hara non eskaini zion lagunak ezustean lurreratze pista bat, Tasiok, urduri baino urduriago zegoenak, istantean baliatu zuena:
|
|
|
Aitak jakin behar zuen, ongi jakin ere, barre eginez gero min egin ziezaiokeela Adari,
|
baina
hara: hitz hura entzuten zuen bakoitzean, ezin ekidin izaten zuen barregura neurri gabeko bat, ahoan zaratatsu lehertu eta egoeraren parametroak ahantzarazten zizkiona?
|
|
|
zure taupada nire bi taupaden artean???; burutik al zegoen, bada?; egia zen egin zuena ulergarria zela, alde batetik, Txaro esperientzia handiagoko emakumea baitzen, baita jantziagoa ere ia alor guztietan, eta hura lagunaren mailan jartzeko eta hari berdinetik berdinera begiratzeko modu bat izan baitzitekeen: . Zuk ongi idazten duzu,
|
baina
hara niri ere zer nolako esaldiak ateratzen zaizkidan?!?; bestetik, ordea, ulertezina zen esaldi ustez distiratsu hura Txarori bere hartan igorri izana, neurria galtzen denean galtzen baita guztia, baita gutxieneko lotsa ere; esan nahi baita bere buruarekin haserre eta urduri zegoela: Ada ez zen besterik adierazten ari, menturaz, bere kopetari emandako bospasei esku ukalditxo haiekin, lorik gabeko gau hartan:
|
|
|
–Hala, bada, busti zuen komandanteak bizkotxoa, ziztu eta hasperen artean, emakumeari esaten zion bitartean, hauxe bai zerua, hauxe bai zerua?
|
baina
hara zer diren gauzak, orduantxe erori ez zitzaion bada, zerutik bonba bat: bateko bonba!; hura, baina, ez zen kantinan erori, komandantea zegoèn lekuan baizik, bere kabinetean, bertara joanez gero aurkituko duzue froga?
|
|
|
Datu kontrajarriak eta nahasiak daudela, gutxienez hiru leherketa izan direla, eta hildakoak aipatu dituzte lehen aldiz, zenbakirik eman gabe. Laugarren leherketaren berri ere zabaldu dela,
|
baina
hara hots egin eta leherketarik ez dela izan ziurtatu omen diete: –Leherketa guztiak Atochatik Entrevias era doan horretan gertatu dira eta bost hildako leudeke, lehen informazioen arabera.
|
|
|
–Hemen gaude, tenplarioak garai batean bezala, lagunok, Elizaren zerbitzuan; hemen gaude, bai, garai bateko gurutzatuak bezala, sozialismoaren, komunismoaren eta anarkismoaren aurkako gerran; hemen gaude, beraz, Kristo erregearen zazpi gurutzatuak (don Ladislaorekin zortzi), isilpean, gurutzada honetan guztiak ere larrua bidean uzteko prest; baina argi eta garbi esan dezadan: guk larrua galtzea seinale ezin txarragoa litzateke, horrek esan nahi bailuke komunismoaren piztia gailendu dela Espainian... eta hori ez, inoiz ere ez!, geuk kendu behar baitiogu larrua piztiari eta ez piztiak guri, Jainkoa ukatzen duenak Jainkoaren ukoa merezi baitu; don Ladislao biharko egunaz mintzatu da, gerra balizko batez,
|
baina
hara zer esaten dizuedan: orain eta hemen, egunero jokatzen ari da gerra bat gure fabriketan; orain eta hemen, egunero jokatzen ari da gerra bat familietan; orain eta hemen, egunero jokatzen ari da gerra bat fronte guztietan:
|
|
|
–Jauna, ez da kontu honekin gatozen lehen aldia,
|
baina
hara: zintaren azpian sare bat jartzea eskatzen dizugu, trapezioko artistak baino gutxiago ez gara-eta, ustez...
|
|
|
Egia zen aski izan zirela izebaren bi hitz haiek –" Nahikoa da!" – Teofilo Mariaren ahalegina ezerezean uzteko, baina egia zen, halaber, Teofilo Maria ez zitzaiola izebari inoiz era hartan mintzatu, eta horrek adoretzen zuen porrotaren erdian;
|
baina
hara: bere porrota ere ez zitzaion hain porrota iruditu, ausaz, burura orduantxe etorri zitzaionak etorkizunik izatekotan:
|
|
|
Auzi hartan, baina, garrantzitsuenak ez ziren ez turuta ez gramofonoa, beharbada, seme alabei diziplina gogor bat ezartzea baizik,
|
baina
hara: metodo haiek, teorian, eraginkorrak izan arren, Domingorekin ez zen halakorik gertatu...
|
|
|
Bai, berak ere –Domingok– bazekien: orduantxe jakin zuen, hain zuzen ere, eszena hura behin baino gehiagotan imajinatu zuelako, beharbada... izebari hitz eman zion arren ez zuela inork ikusiko, bai baitzegoen beste posibilitate hura, norbaitek bera –Domingo– ikustea, Benjamin Mariaren gelara deitzen edo hara sartzen; egia da Domingok, eszena imajinatu arren, nekez sinets zezakeela imajinatua gerta zitekeenik,
|
baina
hara: imajinatua gertatu egin zen azkenean; horrelaxe imajinatu zuen, gainera, eszena, Teofilo Maria berari kargu hartzen; kikildu beharrean, baina, aurre egingo zion anaietan zaharrenari, zer arraio!
|
|
|
Aitak jakin behar zuen, ongi jakin ere, barre eginez gero min egin ziezaiokeela Adari,
|
baina
hara: hitz hura entzuten zuen bakoitzean, ezin ekidin izaten zuen barregura neurri gabeko bat, ahoan zaratatsu lehertu eta egoeraren parametroak ahantzarazten zizkiona... baita orduan ere, bere saio hartan Teofilo Maria ere arrastatzen zuela.
|
|
|
–Gogoratzen al zara Gabinok umetan egindako komiki batez? Arrantzale batzuk ziren, sareak izarretara bota zituztenak, uretara bota beharrean...
|
baina
hara non egun batean sanpedro arrain bat harrapatu zuten, buruan koroa bat zuena eta zeruko giltzak altxor zituena, sabelaren barruan...
|
|
|
/ bai, Urbina doktoreak deitu zidan, eta eman zizkidan xehetasunak... /
|
baina
hara, beste alaba bat ere badut, erizaina dena, eta zera pentsatu dut... / ni medikuntza zerbitzuetako zuzendaria naiz, bai, baina ospitaleko zuzendari orokorrarekin hitz egin du berorrek, hark baitu azken hitza...
|
|
|
zure taupada nire bi taupaden artean..."?; burutik al zegoen, bada?; egia zen egin zuena ulergarria zela, alde batetik, Txaro esperientzia handiagoko emakumea baitzen, baita jantziagoa ere ia alor guztietan, eta hura lagunaren mailan jartzeko eta hari berdinetik berdinera begiratzeko modu bat izan baitzitekeen: " Zuk ongi idazten duzu,
|
baina
hara niri ere zer nolako esaldiak ateratzen zaizkidan...!"; bestetik, ordea, ulertezina zen esaldi ustez distiratsu hura Txarori bere hartan igorri izana, neurria galtzen denean galtzen baita guztia, baita gutxieneko lotsa ere; esan nahi baita bere buruarekin haserre eta urduri zegoela: Ada ez zen besterik adierazten ari, menturaz, bere kopetari emandako bospasei esku ukalditxo haiekin, lorik gabeko gau hartan:
|
|
|
" Hala, bada, busti zuen komandanteak bizkotxoa, ziztu eta hasperen artean, emakumeari esaten zion bitartean, hauxe bai zerua, hauxe bai zerua...
|
baina
hara zer diren gauzak, orduantxe erori ez zitzaion bada, zerutik bonba bat: bateko bonba!; hura, baina, ez zen kantinan erori, komandantea zegoèn lekuan baizik, bere kabinetean, bertara joanez gero aurkituko duzue froga... baina arin ibili, laster ezabatuko baitituzte frogaren aztarnak –ezpata eta izarra, kopa eta bizkotxoa–, ezabatuta ez badaude honezkero, hala bazan, hala ez bazan..."
|
|
|
–Beldur zara, bai, baina ni ere beldur naiz, guztiok bizi behar baitugu neurri batean alde ilun horrekin,
|
baina
hara: gorputzak badu berezko bizi bultzada bat, eta bizi bultzada hori aprobetxatu behar dugu zure antsietateari eta barbituriko dosi gutxitzeari aurre egiteko.
|
|
|
–Zer esan zidan? Gerran geundela eta gerra gizonen kontua dela, eta isiltzeko...
|
baina
hara: Teofilo Mariak orduantxe erabaki zuen nire etorkizuna.
|
|
|
Tasiok zailtasun handiak zituen esan nahi zuena esateko, antza –bi punturen arteko distantziarik motzena lerro zuzena da (esaldi motzena, alegia, hitzen testuinguruan), baina zer, baldin eta bi punturen arteko bidea malda bertikal igoezina gertatzen bada...! –,
|
baina
hara non eskaini zion lagunak ezustean lurreratze pista bat, Tasiok, urduri baino urduriago zegoenak, istantean baliatu zuena:
|
|
|
–Umetan gezur asko asmatzen nian; oraindik ere ederki gogoratzen nauk nola kontatu nian, behin batean, aitak palazio bat zuela Galizian, fantasmaz josia: bada, gezur galanta esan nian, gure aita ez baitzen aberatsa; egun batean, ordea, loteria tokatu zitzaioan... horregatik estudiatu ahal izan nian batxilerra;
|
baina
hara zer diren gauzak: osaba Pakunin ez zuan aitaren suerte onarekin poztu:
|
|
|
Izan ere, maldatxoa jaisten hasterakoan, kuadrupleta, gainean zuèn pisuagatik –inertzia ere halakoa–, gero eta arinago hasi zen; Teofilo Maria zihoan buru eta, Gabinori agindua emanda, aparatua balaztatzen saiatu ziren bi anaiak... menderatu ere egin zuten istant batean egoera,
|
baina
hara: orduantxe atera behar txakur bat bidera –pointer jostalari bat zen–, halako eran, non Teofilo Mariak, pointerra ez harrapatzeko, ezusteko maniobra bat egin behar izan baitzuen, kuadrupletari eta bertan zihoazenei oreka galarazi ziena, baita bide ertzeko espaloian erorarazi ere.
|
|
|
–Ez dizut ukatuko zure asmoa ezin hobea zela, Nazario, gauza handia baita lau mutilak bat eginda ikustea,
|
baina
hara: nahiago ditut laurak nor bere aldetik, laurak hilkutxan baino, entzun al didazu...?
|
|
|
...unetan eta esplikazio luzeetan galdu nahi, hitz egiteko gogo handirik ere ez zuelako, menturaz; non zegoen, gainera, bere argudioa eta bere egia, artean ustezkoagoa zena egiazkoa baino?; Domingok susmoak baitzituen gehienik ere, aitarekin lan egin ez egin... aitari men egiteko eta haren aurka erreboltatzeko gogo kontrajarriek erdibiturik balego bezala; Domingok, beraz, zerbait asmatu behar zuen...
|
baina
hara non, begiak zerumugan galtzerakoan, arrainontzi bat ikusi zuen, portutik badiara irteten ari zena eta erantzuna ahora ekarri ziona:
|
|
|
Gabinok atsegin handiz jakinaraziko zion bere aurkikuntzaren berri, baina Teofilo Maria errieta egiten ari zitzaion: hots, Teofilo Maria ez zegoen ezer entzuteko baldintzetan, egiarik egiazkoena ere ez, eta Gabinok, jakina, ez zion memento hartan kontatu; Gabinok, baina, edo ikusten zituèn mementoan kontatzen zituen kontatzekoak, istanteko errebelazioaren eraginpean, edo ez zituen kontatzen, aurrerago ere nekez;
|
baina
hara: Teofilo Mariak oiloa aipatu zuen, eta garaia zen, beharbada, bere ametsetako oiloari beste aukera bat emateko:
|
|
|
elizarako bidean ikusitako zalgurdiak eta automobilak, elizara sartu baino lehenago ikusi zuèn eskalea, hiru banku aurrerago zuèn gizonaren buru soila, bola gazta bat zirudiena, Adaren ile txirikordak, Damasoren betaurreko lodiak, berriro zalgurdiak eta automobilak, eta berriro burusoila eta bola gazta... –inoiz baino esperantza handiagoarekin etorri zenak inoiz baino fruitu gutxiagorekin joan behar ote zuen, bada, esku hutsik? –,
|
baina
hara: bat batean beste irudi bat etorri zitzaion, aurrekoak uxatu zituena –zapatetan sartu zituèn harriak eta bere oin zaurituak, harriak eta bere oin zaurituak, harriak eta bere oin zaurituak... besterik ez! –, eta, irudion haritik, bere kexua:
|
|
|
Frantziakoa ulertzeko, baina, zera esan behar: ..., gainera, bere fruituak ematen ari baitziren ordurako, haren enpresak, lehen mundu gerraren eraginez eskasia eta prekarietate hutsean gelditu zenak, sekulako loraldia izan zuen bizpahiru urteren buruan; hala, gizonak Nazariori gonbita luzatu zionean, semeak Frantziara egin zezan –" Aizu, Nazagggio, igaro berri den gerran primeran portatu zara nirekin, eta zorretan bezala sentitzen naiz,
|
baina
hara: zergatik ez duzu zure seme Téophile Marie gurera bidaltzen denbora baterako?
|
|
|
–eta, esandakoarekin aski ez balu bezala, gehitu zuen–: Zuk noizbait esan zenidan eskrupulua har bat dela, errukigabeki zanpatu behar duguna... eta geroztik, askotan zanpatu izan dut, ustez,
|
baina
hara zer diren gauzak: hila dirudiena piztu egiten zait noizean behin, nik ez dakit nola; gero eta gutxiagotan, hori bai, baina...
|
|
|
munstroa jendaurrean erakutsi, hainbat ikuskizunetan egiten duten bezala, ferietan eta zirkuetan, haur deformeak eta gizotsoak ikusgai jartzen dituztela, dirua ateratzeko? Gainera, lehentxeago esan didazunez, Ernestinak ezin hobeto zaindu zuen haurra...
|
baina
hara: zu ere ez zara besoak uztarturik egon, sagar osasuntsuak norbaitek zaindu baitzituen, eta zuk ezin hobeto zaindu dituzu, ikusi besterik ez dago zer neska mutil ederrak dituzun, Teofilo Maria eta Domingo Maria eta Maria Bibiana eta beste guztiak...".
|
|
|
Orbetarrek jakin behar zuten nor zen Trotsky –arrazoi gehiagorekin, halere, Marx, Lenin eta Bakunin, hauek bai, noiznahi baitzituen ahoan Nazariok... hartu ere, hartzen ez zituen, bada, hirurak infernuko hirutasun deabruzkotzat! –, errusiar politikaria hiriko kasinoan egon baitzen urte batzuk lehenago –1916ko urrian, hain zuzen ere–, eta Nazario Orberi ez baitzitzaion albistea oharkabean igaro, putakumea gora eta putakumea behera... Bizpahiru edo hiruzpalau urte geroago, gainera, protagonismo berezia hartuko zuen berriro Trotskyk hiriko eta mundu osoko komunikabideetan, Errusiako gerra zibilean, tropa gorrien buruzagi zelarik armada zuria garaitu zuelako,
|
baina
hara: bere burbuilan bizi zelako edo, Gabino ez zen hartaz jabetu; edo funtsezkoaz jabetu zen –Gabinok jakin behar baitzuen Errusian iraultza garaile irten zela, baita gorriek tsarra eta tsarraren familia hil zituztela ere–, baina ez xehetasunez, eta bere galdera egin zuen:
|
|
2010
|
|
|
langileari irri zabal bat eskaintzen ziola, esan zion: . Nik ere istripu bat izan nuen,
|
baina
hara: hankak galdu arren, Jainkoaren argia irabazi nuen?; eta, bere prediku hartan hatza goratzen zuela, bere filosofia laburbiltzen zuèn esaldiarekin, zenbatetan errepikatzen zuen esaldi hura, lelo nahitaezkotzat balu bezala?!?
|
|
|
Gainontzean, txepel zihoazkidàn egunak, bai, esan dizut,
|
baina
hara non egun batean? 1940ko udan, ezustea izan nuen:
|
|
|
aita semearen aurka eta semea aitaren aurka?
|
baina
hara: mutu geratu nintzen.
|
|
|
Maiteminduta nengoen, esan dizut, sentimendu hura kontrolpean nuen arren, bihotza buruaren mende jarri. Amandaren laguna izatea ere ez zen gutxi, nire baldintzetan!? eta esperantza eroei zirrikitu guztiak itxita,
|
baina
hara: Amandak zirrikitu hura zabaldu ahala, haize zirimola bat sartu eta barrutik atera zitzaidan:
|
|
|
Hainbeste maite ote nuen, bada, Amanda? Bai, maite nuen,
|
baina
hara: sentimendu berri haien artean galduta nengoen arren, bizitzaren eskarmentua nuelako edo, ez nuen iparra guztiz galdu?
|
|
|
Zuk, Damaso, Ortega miresten zenuen Donibane Gurutzekoa baino gehiago, jakina, miretsi ez, baina mespretxatu egiten zenuen bigarrena, egia esan?,
|
baina
hara zer esan zuen Ortegak, santuaz mintzatu zenean: –bihotz goriko fraidetto politta, bere gelan estasi erretorikazko parpailak bilbatzen dituena?; gixon belaxka bat izan zela, alegia, ez zituena poematxo erretoriko batzuk landu baizik?!; Donibane, baina, gizon zaildua izan zen, kartzelak eta aszesiak ondutakoa; haren poesiari buruz, berriz, gutxitan irakurri dut iritzi bidegabeagorik:
|
|
|
Jainko errukitsua nitaz errukitu zen, itxuraz,
|
baina
hara: Jainkoak ni salbatu ninduela onartzen dudan bakoitzean, ahalguztidunari eskerrak emateko gogoa piztearekin batera, lotsaren hazia errotzen zait, garai batetik hona bai bederen?
|
|
|
lur eta itsaso guztiak nahiko genituzke geure mende? edo Napoleonen antzeko jeneral bat izan, edo munduko errepublikarik bidezkoena eraiki, gu geu presidente, jakina,
|
baina
hara: zergatik lur guztiekin amestu, baratze txiki batek lur guztiak dituenean?
|
|
|
Esan nahi dizudana da nik ez nuela geure hizkuntzazko egoerari buruzko zalantzarik ez galderarik,
|
baina
hara: Feliperen karta irakurri ahala zalantzak eta galderak etorri zitzaizkidan, beren bidea egin zutenak, eta ez nolanahikoa?
|
|
|
eta barru barrutik atera zitzaidala ezin lotsagabeago ezetz, ume mukizu bat nintzen, inguruan nuèn jendearekin konparatuta?!?, euskaldunok ez genuela gaztelera ikasi behar, kanpokoek euskara baizik, gauzak behar bezala balira?
|
baina
hara: uste nuenean nire ahalegin harekin Lorenzo irabazi nuela, aldiz, aurka atera eta don Adolfo eta don Diegori eman zien arrazoia:
|
|
|
...t, bide batez), tsarraren aurka altxatu baizik?; baina ez zuk eta ez Goethek ez zenuten ikasi gosea zer den, jakina??, eta statu quo aren aldekoa zaitut, beraz, Damaso; Espainiaren batasuna, gainera, elementu mugiezintzat hartzen duzu, aurkako prozesua ezinezkoa ez ezik, komenigarria ere izango ez litzatekeelako, sarraski eta odol iturri ere bai seguruenik; zuk hala diozu, eta hala sentituko duzu,
|
baina
hara: gizakiok statu quo a beti, betiren beti, alegia?
|
|
|
bidean aurrera egitea, alegia, agur ere esan gabe, adeitasun jendetasun arauek agintzen duten agurrari uko egitea inori agur egiteko erarik errotikoena ohi da?, neska bazter utzita. Guztiaz ere, neure erabakiari eusteko motibo bat gehiago ere aurkitu nuen, nik emandako erantzun desatseginaren kariaz neskari zabal zabal geratu baitzitzaizkion begiak, izotzak hartuak bezala, eta horrek indartsu sentiarazi baininduen une batez, arestian menderatzailetzat jotzen nuena menderatua ikusiko banu bezala,
|
baina
hara zer diren gauzak: orduantxe damutu nintzen hartutako erabakiaz, hain zen neska hura ederra, eta orduantxe madarikatu nuen neure beldurra, gauzak erremediorik ez zuenean.
|
|
|
–Hala, bada, bazihoan Mateo Morralen eztei oparia bere goitik beherako bidean? bazihoan eta bazihoan,
|
baina
hara zer diren gauzak: errege erreginen karroza aurkitu beharrean, tranbiaren kable bat aurkitu ez zuen, bada!
|
|
|
Hura zen, beraz, nire egoera?
|
baina
hara non, etxean urtebete eta erdi neramala, hortxe hortxe, nire kalkuluen arabera?, ezusteko atsegina izan nuen?!; nik goiz arratsaldeetan ikasten nuen neure kasa, baina ez inongo gidaritzarik gabe, astean behin fraide debozionista bat etxeratzen baitzitzaidan, gramatika irakaslea ere bazena, hurbileko jarraipena egiteko; egun seinalatu hartan ere, neure egitekoa egiten ari nintzen, normal, frai... –Mi vida es un erial,/ flor que toco se deshoja;/ que en mi camino fatal/ alguien va sembrando el mal/ para que yo lo recoja?
|
|
|
esan nion jirabiren ondorioz burua nahastu, goitika egin eta dardara batek betean hartzen ninduela. Hiltzera nindoala iruditzen zitzaidan,
|
baina
hara: ez nion neure buruari galdera existentzialistarik egin, hain nengoen dardararen mendera?
|
|
|
Ni ere Gorki edo Korolenkorekin hasi nintzen,
|
baina
hara: aitor dut haien kontakizunetan biktimen aldeko jarrera nagusitzen zitzaidala, baita autoreek deskribatzen zituztèn zapalkuntza istorioen errealitate gordina zilipurdikatzeko gogoa ere, baina aitor dut, halaber, ez nuela neure sentimenduen ontasuna Gerhardek predikatzen zidàn paradisuaren errealitatea ziurtatzeko froga ezinbestekotzat hartzen; aitzitik:
|
|
|
Eta oporrak bukatu, komentura itzuli. Erriberrira, non filosofi ikasketak egin bainituen hiru urtez?, eta izebak bere kartak idazteko ohiturarekin jarraitu zuen, Maria Bibianak bereak maizago bidaltzen zizkidan bitartean, eta hala, izebaren informazioaren bidez jakin nuen ama objektuak pilatzen hasi zela, aspaldi erabiltzen ez zuèn armairu bateko tiraderetan: galletak, katiluak, koilarak, fruitak eta estanpak, kiratsak eta ustel usainak salatu zuen arte?. Nik ez dakit noiz pilatu dituen, gaixotu zenetik biok gela berean lo egiten baitugu, badakizu,
|
baina
hara: umetan ere halatsu aritzen zen, gauzak pilatzen eta pilatzen tiradera batean:
|
|
|
jarrera horrek eraman bainau, besteak beste, nire hainbat konplexu gainditzera. Kristau izateari utzi nion,
|
baina
hara non kristau doktrinatik ikasitako zerbaitek, gizakion bidean paradoxak beti present, argitu zidan auzia:
|
|
|
Nire etorria ez zen beste mundukoa, euskaraz irakurtzeko ez nuen arazorik, hitz egiteko bai?,
|
baina
hara: gizon inportantea sentitu nintzen!;. Arratsalde on, emakumea?
|
|
|
Eta gai batekiko desadostasunak ez dakar beste guztiekikoa?; baina, ai, gai hura nuen nik, hain zuzen, gaien gaitzat aldi hartan, beste gai guztiak gezak eta zaporerik gabeak egiten baitzitzaizkidan!; hala ere, amore eman nuen; bazkalondoa zen, eta kanpora atera ginen, zu kafesne batekin, eta ni kamamila batekin; aurrez aurre geunden, bada, behingoz, etxeko kontuak harrotzeko asmoz, ustez? lehenik eta behin, Teofilo Maria eta Domingoren arteko anekdota batzuk gogoratzen genituela; zu hitz errazeko mutila zinen, oroimen ikaragarria zenuen eta zeure kontakizunak beste inork oroitzen ez zituèn xehetasunez zipriztintzen zenituen; zure erraztasunak, baina, halako segurtasun ez bat zekarkidan, zuganako mesfidantza iturri ere bazena,
|
baina
hara: solasaldiaren memento batean, Ama Birjinari laguntza eskatu?. Ama Birjina txit garbia:
|