|
2000
|
|
|
1989an Iruñean ezker abertzaleak ospatutako Aberri Egunean zabaldu zenberriz ere Euskal Herriko pasaportea, tamainaz eta itxuraz beste pasaporteen neurrieta egite bertsukoa, gorria, eta azalean Euskal Herriko mapa zuela, izar gorri batekin.Urtebete beranduago, eta berriz ere Aberri Egunean, Euskal Herritartasun Agiriakaleratu zen; itxuraz Carte d, identite frantsesaren ereduari jarraituz, hiru ataletantolesten zen agiria. Agiri biak, bai pasaportea eta
|
bai
Euskal Herritartasun Agiria, ASK erakundeak jaulki zituen. Agiri horien zabalkundeak, erabilera kanpaina osatua baino gehiago, dokumentuen balio sinbolikoa testimonialki azpimarratzea ez otezuen pentsarazten du, zabaltze egunaren hautuak agerian uzten duenez12 Pasaportearen kasuan, badaude bidaiatzeko erabilia eta onetsia izan deneko frogak, zenbaitzuk urte hartako oporretan mugetan erakutsitako dokumentu bakarra izaki.Dokumentuaren balio sinbolikoaren lekuko, orduko Egin egunkariak haren berrijaso zuen.
|
|
|
Araneko gizonaren ezaugarriak eta bitxikeriak ondo ulertzeko, Eulalik esan barikutzi zituen zehaztasun asko jakin behar dira. Hasteko, tradizioko sorgin katuen ibilmoldeak azalduko ditugu,
|
bai
Euskal Herrian bai besteetan.
|
|
|
Koniferoen landaketekin konparatuz, hostozabalen landaketak proportzio txikian azaltzen dira bai Karrantzan eta
|
bai
Euskal Autonomia Erkidego osoan, gehienetan zabalera txikiko landaketa sakabanatuak baitira; Karrantzan landatu diren kanpoko hostozabalak, eukaliptoak eta haritz amerikarrak dira.
|
|
|
–Irlandaren edo Eskoziaren kasuan, adibidez? ez dituztela egon daitezkeen gatazka nazionalak desagerrarazten; baina gure testuinguruan lotura hau ezinbestekoa suertatzen da, hizkuntza ardatz nagusia izango den neurrian,
|
bai
euskal nazionalismoari dagokionez, baita Estatu frantsesari zein espainiarrari dagokienez ere.
|
|
2002
|
|
|
Euskararen presentzia ezinbestekotzat zutenek Udako Euskal Unibertsitateazuten buruan. UEUri zegokion
|
bai
Euskal Unibertsitatearen proiektua finkatzekooinarriak zehaztea, baita bere jarduerarekin aldarrikapen horren erreferentzia izateaere. 1975ean onartutako agirian Euskal Unibertsitatearen berezitasunak zehaztuziren:
|
|
|
Landutako irakaspen edukiak bere dimentsio estetiko literarioan jendaurreanburutu daitezke. Larringanek (1992: 505) eta Igerabidek (1993: 48) salatzendute errekreazio estetikoa eta jarraipena falta zaiela bai ahoz gora irakurtzeari eta
|
bai
euskal ipuingintzari.
|
|
|
Izan ere, Euskal Herriko historia, neurri batean, bi nazionalismoren arteko lehia izan da (eta bada). Beraz, euskal nazionalismoaren izaera ulertu ahal izateko, beharrezkoa iruditzenzait bere lehiakidearen bilakaera ere aztertzea;
|
bai
euskal gizartearen barruan, eta bai Madrilgo alderdi politikoek euskal nazionalismoarekiko (eta, oro har,, euskal gatazkarekiko?) izandako jokabideari dagokionez ere. Mailateorikoan, Borja de Riquer ek zenbait hipotesi interesgarri planteatu ditu, eta ideia horiek euskal abertzaletasunaren sorrerarekin lotzen saiatu garagu.
|
|
|
Trinidoren alde eta Felizianoren kontra...?. Ez bada ere horretarako unea, komeni da, Literaturako liburu ezagunetatik hasita, bai Euskadin nahiko berria den zibilizazio teknikoa eta beronen ondorioak,
|
bai
euskal munduan, haiek, eta, gu?, ordukoak eta gaurkoak, aztertzea.
|
|
2003
|
|
|
Azkenean bariante bat eraikitzea erabaki zenean egon zenbeste plataforma bat trazaketaren inguruan. Ikusten dugunez, auzo mugimenduaeta mugimendu ekologistaren arteko mugak oso malguak dira (askotan Weberrentipo idealen moduan eraikitzen ditugu honako kategoria hauek) gure kasuan, bestehainbat kasutan eta historian zehar
|
,
bai Euskal Herrian (Urrutia, 1987/ Barcena, 1995), bai munduan zehar (Castells, 1997), azpimarratu den bezala.
|
|
|
Gainera, behar energetikoak asetzeko konponbideak diseinatzerakoan, eta, hori baino lehen, behar horiek kalkulatzean? debate tekniko eta ekonomiko, funtsean politiko eta sozial, zabal eta sakona dago,
|
bai
Euskal Herrian, bai mundu osoan zehar (Allende, 2001; Martinez, 2002; Bermejo, 2001, Fernandez Duran, 1992, Riechmann, 1998; Barcena, Ibarraeta Zubiaga, 2000).
|
|
|
Bertan esaten zenez, UEUri zegokion
|
bai
Euskal Unibertsitatearen proiektua finkatzeko oinarriak zehaztea, baita bere jarduerarekin aldarrikapen horren erreferentzia izatea ere. Hori justifikatzeko, unibertsitateak Euskal Herrian mendeetan izandako ibilbidea gogorarazten zen lehenik, eta hutsuneak nabarmentzen zituen geroago.
|
|
|
Euskal Autonomia Estatutua onartzeko prozesuan, zera azpimarratu zuen alderdi honek argitaratzen zuen Arnasa aldizkariaren 2 zenbakiak: Estatutua ez zela ez Euskal Unibertsitatea, ezta Euskal Eskola Publikoa lortzeko tresna miragarria, baina
|
bai
euskal hezkuntza sistema hemendik antolatzeko baliabidea16 Hurrengo hausnarketetan, ordea, ez zen Euskal Unibertsitateari buruzko aipamen zuzenik. Espainiako gobernua prestatzen ari zen Unibertsitate Autonomiaren Legea (LAU) aztertzean, Arnasa ren 4 zenbakiak Nafarroaren urruntzea kritikatu zuen, baina ez zen euskararen inguruko inongo aipamenik egiten17 Urtebete geroagoko Hitz Irakaskuntza aldizkarian LAUren zirriborro berriari buruzko analisiak hizkuntza eskubideen desagertzea salatu zuen18 1982an kaleratutako Arnasa 10 dugu Euskadi-ko Ezkerraren unibertsitateari buruzko azterketarik sakonena19 Berriro LAU legea kritikatu ondoren, EHUren egoera azaltzen zuen, eta unibertsitateak bizi zuen krisia salatzen zuen.
|
|
2007
|
|
|
«Jakintza berrien aldetik egiten dugu, beraz, liburu honetan geure hizkuntzaren defentsa. Eta hau eginez,
|
bai
Euskal Herriari eta bai Kultura guztiari gorazarre eta mesede egin nahi diogu».
|
|
2009
|
|
|
Euskal Herrian ere kirol kazetaritzak badu bere historia, oso emankorra, gainera.Ezin ahaztu daiteke Bilboko Excelsior egunkaria izan zela
|
bai
Euskal Herrian baitaEspainiako estatuan ere sortu zen lehendabiziko kirol egunkaria (1924). Lehenagosortua zen (1906) El Mundo deportivo, baino hura astekaria zen eta ez egunkaria.Bartzelonako kazetak jauzi hori geroago egin zuen, 1926an hain zuen.
|
|
|
Arestian aipatu bezala, Excelsior dugu
|
bai
Euskal Herrian, baita Espainiakoestatuan ere, sortu zen lehen gaztelaniazko kirol egunkaria, El Mundo deportivoeta Marca kazeten aurretik, alegia. 1924an jaio eta 1931n desagertu zen.
|
|
|
Horrez gain, 80kohamarkadan Euskal Herrian jazotakoa, aurreko hamarkadan prentsa lokalak hasiazuen hazkundearen ondorioa izan zen. Gainera, informazio lokalaren goranzko joeraeuskarri ezberdinetan azaldu zen
|
bai
Euskal Herrian baita hemendik kanpo ere.Irrati lokalak1 eta herri telebistak2 dira horren adierazle garbia. Datuen arabera, Euskal Herrian euskara hutsez eta euskarri ezberdinetan (aldizkari, irrati, telebista, Internet) diharduten 70etik gora komunikabide daude informazio lokala jorratzen.
|
|
|
Gerra Zibilaren eta frankismo garaian gertatutako urraketen inguruan egiareneskubidea modu eskasean baizik ez da gauzatu bai Espainian, eta
|
bai
Euskal Herrimailan ere. Alde batetik, artxiboen kontserbatzearen arazoa dago:
|
|
|
Hagitzez baikorrago mintzo dira
|
bai
Euskal Idazleen Elkartea (EIE), bai Gipuzkoako Liburu Denden Elkartea. EIEren aburuz (Jakin, 2009:
|
|
2010
|
|
|
Gainera, behar energetikoak asetzeko konponbideak diseinatzerakoan, eta, hori baino lehen, behar horiek kalkulatzean? debate tekniko etaekonomiko, funtsean politiko eta sozial, zabal eta sakona dago,
|
bai
Euskal Herrian, bai mundu osoan zehar (Allende, 2001; Martinez, 2002; Bermejo, 2001, FernandezDuran, 1992, Riechmann, 1998; Barcena, Ibarra eta Zubiaga, 2000).
|
|
2011
|
|
|
90eko hamarkadan areagotu egingo zen prozesua. Orduan, bai unibertsitatean,
|
bai
euskal kulturgintzan, hainbat ekimen abiatu ziren, zuzenean edo zeharka, eragina izan zutenak Komunitate Zientifiko Euskaldunaren garapen, zabaltze eta barreiaketan: Mondragon Unibertsitatearen sorrera (1997), UNEDeko zentroaren desagerpena, Unibertsitate Euskal Irakasleen Elkartearen (EIRE) sorrera eta beronek Euskal Unibertsitatearen inguruan antolatutako kongresua (Euskal Unibertsitatea:
|
|
|
Euskaltzaindiak euskararen batasuna egiteko, euskal lexikoa finkatzeko, etengabeko eskariak jaso zituen garai honetan, bai ikastoletatik, bai euskalduntze alfabetatzetik,
|
bai
euskal gizartetik oro har. Ikus, esate baterako, 1967an Euskaltzaindira heldutako eskaria Nafarroatik:
|
|
|
Jada ikusi dugunez, Euskal Herrian fakultateak zabaldu zirenean, euskarazko irakaskuntzarik ez zen, baina
|
bai
euskal hizkuntzarena, betiere, eskola orduetatik kanpo eta modu ez ofizial batean. Fakultateotan antolatutako euskara ikasteko klaseak ikastetxeko kultur taldeak antolatzen zituen.
|
|
|
Akademiak eskariari eranskin bat gehitu zion zehatzago eta zabalago azalduz barrutiaren eskariaren gaineko bere aldeko jarrera. Funtsean, Euskaltzaindiak barrutia hizkuntzarekin lotzen zuen, bai irakaskuntzaren bitartez bideratutako hizkuntzaren normalizazio prozesuarekin,
|
bai
euskal eremuko ikasketa eta ikerkuntzarekin ere. Lehenengoari dagokionez, Euskaltzaindiak argi zekusan, Valladolid edo Zaragozako unibertsitateei lotutako Euskal Herriko ikastetxe unibertsitarioetan oso zaila zela irakasle euskaldunak formatzea385 edo euskal hizkuntzaren Pedagogia eta Didaktika garatzea386, euskararen eremu linguistikoa ez zelako heltzen Gaztela edota Aragoira.
|
|
2012
|
|
|
Nolanahi ere,
|
bai
euskal lurraldeen arteko lankidetza normalizatua sustatzeko, bai saretze normatiboa bultzatzeko gaur egun bizi dugun krisi instituzionala eta lortudugun autogobernuaren maila eta, bereziki, haren kalitatea, berrikusi beharra dago.
|
|
|
Alor sozioekonomikoan, komenigarria da proposamenak planteatzea, baigarapen ekonomikoaren ereduari dagokionez
|
bai
Euskal Estatuaren eraikuntzarenikuspuntutik epe labur ertainera hartu liratekeen neurriei dagokienez.
|
|
2014
|
|
|
Feminismoa edo berdintasuna ezda, oro har, proiektu sozialtzat hartzen eta, ondorioz, aldaketa sakonak bultzatzeaoso zaila egiten da. Bai bertsolaritzaren eremuan,
|
bai
euskal gizartean edo euskalkulturaren arloan. Diagnostiko horren isla d (it) ugu egungo egoera (k) paradoxikoa (k).
|
|
2015
|
|
|
Lehen etabigarren mailako iturriak erabili ditugu horretarako. Eskual Herria orai eta gero saioko hogeiatal ikusi ditugu Institute National Audiovisuel (INA) frantsesaren artxibo digitalean, eta bilketabibliografiko eta hemerografikoa osatu dugu,
|
bai
euskal iturrietan, bai Frantzia mailakoetan.
|
|
2017
|
|
|
Hirugarren genero autoitzuliena poesia da, 39 poesia sorta4 autoitzuli jasoditugunez. Aurrekoekin gertatu ez bezala, poesiaren kasuan autoitzulpen gehienak edizio elebiduneankaleratu dira, bai gurean argitaratutakoak,
|
bai
Euskal Herritik kanpoko argitaletxeek kaleratutakoak, hizkuntza gutxituen poesian ohiko joera dena (Krause, 2005). Gure katalogoaren arabera, hurrengogenero autoitzuliena saiakera da, 28 titulurekin, eta oso hurbiletik segitzen dio narrazioak, 26rekin.Gainontzeko generoen autoitzulpen kopurua urriagoa da.
|
|
2019
|
|
|
60ko hamarkadan, ordea, mugimendu sozial eta politikoen eraginez, kultura eta hizkuntzarenarloetan aldaketa handiak egon ziren, bai euskara eta
|
bai
euskal literatura hirietara hurbilduz.Hurbilpen horrek hiriaren agerpena eragin zuen euskal eleberrigintzan, eta arroztasun sentsazioaleundu egin zuen. Esanguratsua da, halaber, hiriaren agerpen berantiarraz gain, zer moldetako hiriakagertu ziren lehenengoz euskal eleberrigintzan, Saizarbitoriak lehenik eta beste zenbait autorek gerorahiri ertainak irudikatu baitzituzten, landa munduarekin harreman estua zutenak, Euskal Herrikoerrealitatetik gertu zeudenak.
|