|
2003
|
|
|
Eta hori ez da, askotan, oso komenigarria, testuaren kaltean doalako, batez ere idazten diren lehenengo testuen kaltean (eta hemen lotsagorritu nintzateke, euskaraz idatzi nituen nire lehenengo artikuluak gogoratzean, baina tira...). Beraz, halako liburuak, eta ezbairik gabe, laguntza handia ematen digute alde horretatik, eta, bestalde, belaunaldi berriaren joera geroz eta handiagoaren nolabaiteko lekuko ere badira, zeren eta, egileen artean,
|
badago
jadanik argitalpen gehienak euskaraz egin duenik.?
|
|
2004
|
|
|
Ez dut esan nahi historia ezin balia daitekeenik aldika balio konkretuez gogoeta egiteko, baina historia ezin bihur daiteke balioen inguruko ikasgai baten ordezkoa (eta ohar honek ez du soilik euskal historiarako balio baizik berdin munduko historia ikasgaietarako zein beste edozein historiarako). Historiak, nire ustez, bere baitatik bultza dezakeen baliorik baldin
|
badago
akaso mundua ulertzeko zentzu kritiko orokor bat izan daiteke, ez asko gehiagorik (besterik da historiako gaiak balio konkretuaz gogoeta egiteko erabiltzea).
|
|
|
Izan ere, historia guztiak orainalditik egiten baldin badira gaurko ikuspegiak abiapuntutzat hartuz, egun dauden ikuspegi eta identitate guztiek dute eskubide berbera beren begirada propioa pausatzeko iraganean. Eta, konkretuki, gure jendartean, euskal identitatea presente baldin
|
badago
(eta hala dago), ikuspegi horrek beste edozein ikuspegik bezalaxe (espainiarrak, frantsesak eta tartean egon daitezkeen orotariko konbinaziok), eskubidea du bere ikuspuntutik historia lantzeko. Horrek, jakina, ez du esan gura edozein istoriok historia gisa balio duenik.
|
|
|
Egon
|
badago
, historiografiaren ordez, bestelako generoak baliatzerik iraganaren inguruko ikuspegiak aurkezteko (fikziozko literatura, mitologia...). Baina ez dira horiek hemen mintzagai ditugunak.
|
|
|
Artikulu honetan definitu dudan euskal ikuspegira gehien hurbiltzen diren eta arazo handirik gabe eskura daitezkeen sintesi lanen artean (zerrenda osoa izateko asmo gabe) hauek aipa daitezke: Joseba Agirreazkuenagak zuzenduriko Gran Atlas Histórico de Euskal Herria (Lur, Bilbo, 1995, 512 orr.; euskarazko itzulpena ere
|
badago
: Euskal Herriko atlas historikoa, Lur Entziklopedia Tematikoa, Bilbo, 1997), Antonio Riverak zuzenduriko Euskal Herriaren historia (Lur Entziklopedia Tematikoa, Bilbo, 1998, 439 orr.) eta Manex Goihenetxeren Historie générale du Pays Basque (Elkarlanean, Donostia,, 4 tomo; lehen tomoak gaztelaniazko itzulpenean ere aurki daitezke:
|
|
2005
|
|
|
Ñ letra ere
|
badago
|
|
|
Hau da, Bergua k sortu berri duen euskal irakurketa duen iberiera horretan, kasualitatez. SPANE. hitza agertzen zaio, España hitzaren oihartzunak ote? Beraz signario basikoak emaniko irakurketak fidagarriak ez diren heinean, metodo zientifikorik ez
|
badago
, akats linguistiko eta historikoak baditu, anakronismoak, eta abar... zera daukagu, iberiera eta euskararen arteko ustezko harremana J. Bergua k behintzat ez duela frogatzen.
|
|
|
203); Zeus Zen (eusk), difuntos?; Caronte KAR+ IUNTE (eusk), señor de las llamas?, Apolo PUIAN (eusk.), en la resurreción?; Vulcano BELTZ GUNE (eusk), lugar de oscuridad?,... Argi
|
badago
ere greziar jainko jainkosa batzuk minoarrek zituztenak zirela (B Lineal idazkeran dokumentatzen direlako bi idazkera linealetatik oraingoz deszifratuta dagoen bakarra), beste guztiak asmakizuna dirudi.
|
|
|
Bestalde penintsularen
|
badago
normalean tartesiera bezala definitu den hizkuntza, ondoegi ezagutzen ez dena, idazkera semisilabikoa oraindik ez delako erabat ezagutzen, baina hizkuntzalariek beste hizkuntza indoeuropar bat dela kontsideratzeko joera dute, nahiz eta hori ere oraindik argitzeke dagoen. Correa-k, epigrafia gehien ikertu duenak, hizkuntza ez indoeuroparra dela dio, indoeuropar mailegu ugari dituena (1996:
|
|
|
3.1 Hizkuntzalaritza arloan, inskripzioak dira informazio linguistiko gehien ematen dutenak. Akitaniera, zuzenean dokumentaturik ez
|
badago
ere, garai inperialeko latindar inskripzioetan (ohorezkoak, botozkoak, hiletakoak,...), hau da, erromatar horizonte kulturalaren barnean agertutako onomastikan (antroponimia, teonimia eta toponimia), dokumentatuta dago.
|
|
|
/ p/ fonema ere
|
badago
, ren bitartez.
|
|
|
liburu oso zaharrak aipatzen dituzte, gaiarekin zer ikusirik ez duten liburuak ere agertzen dira (adib. bidai liburuak), eta abar. Dena den salbuespen bat
|
badago
, euskarazko hiztegiak behintzat ezagutzen dituzte-eta. Baina iberiera eta euskara ahaidetzeko saiakerak euskal hiztegietan bakarrik oinarritzea ez da nahikoa103.
|
|
|
Trunkatuta, gelditu zen, proiektu moztu bat bezala. Eta
|
badago
memoria historiko bat ere ANVrena, baina klaro, emigrazioan gelditu zen eta kanpoan txikia gelditu zen. Eta orduan, besteek irentsi egin dute praktikamente eta gaur ANVren memoria dago, ANVko batailoiak gerran ibili ziren, beraz, PNVrekin gelditu dira, eta gero besteak gelditu dira HBren inguruan.
|
|
|
Pasartea artikulu honetan erabiltzen duen modura, aurrerago seinalaturiko artikulua 1983an kokatua baldin bazegoen eta hau ordea, 1991an kokatua baldin
|
badago
, bi artikuluen arteko desberdintasunak nabariak direla. Bigarren honetan, egun bizi dugun egoeratik hurbilen dagoen honetan,. Hemendik aurrera botoen ordez, zer?
|
|
|
zer sortu: bere memoria, alegia, Euskal Herrian
|
badago
memoria historikoa, memoria historikoa den neurrian, eta gu markatu gaituzten neurrian, eta gu haiekin identifikatzen garen neurrian, baina ez da gauza bat lotu behar gaituena, lotzen bagaitu esklabo bihurtzen gara. Agian Arana Goiriren errorea hor dago, esaten zuenean:
|
|
|
–Sistema bakoitzak dauka bere auto justifikazio eta desligitimazio sistema. Oraindik euskal sistema bat ez da proiektu bat besterik, ez dago oraindik, eta alderantziz, sistema espainola
|
badago
. Gertatzen dena proiektuak oraindik denak politak izaten direla horrela, ze euskal proiektua da, generikoki ze euskal proiektuen artean diferentziak egongo dira, esate baterako, batzuk ekonomistagoak izango dira, beste batzuk?
|
|
|
Ebidentemente, gizaki guztiok ez gara berdinak: lehenengo, gizonak eta emakumeak ez gara berdinak, beraz,
|
badago
diferentzia bat. Gero, kultura batzuetan iritzi diferenteak dauzkagu, adinetan ere bai:
|
|
|
eta hasten da erreakzio bat, sortzen da borroka armatua eta praktikamente borroka armatuak ideologiak bilatzen ditu eta eduki ditu fase diferenteak: marxistagoak, trotskystagoak. Nik uste dut Euskal Herrian gertatzen da, borroka armatuaren helburu bat
|
badago
: Euskal Herri libre bat lortzeko helburua dauka eta hor, proiektu horretan bukatzen da.
|
|
|
Orduan orain, eta nik lehenengo aldiz abertzaletasun klasikoari, PNVri edo, lehenengo aldiz ikusi diot Franco hil zenetik garbi bere alternatiba bat itxaropen alternatiba bat bezala aurrera ateratzeko asmoa. Ibarretxeri hori aitortu behar zaio, egon liteke bat kontra edo alde berdin zait, baina hemen
|
badago
orain proiektu bat esaten duena: gure itxaropena hau da eta eutsi egingo diogu.
|
|
|
Vicente Aranak, Francisque Michel frantses euskaltzalearen «Ganis» eta «El pescador de Ciboure» baladak gazteleratu zituen; Federico Baraibarrek «Al Llobregat» katalanetik. Tomas Gray ingelesaren eta Victor Hugoren lan bana ere
|
badago
gaztelaniaz. Itzulpenak bezain minoritarioak euskarazko bertsoak dira.
|
|
2006
|
|
|
Honi lotua,
|
badago
teoria bat defendatzen duena Erromatar Inperioa erortzean, baskoiek hedapenerako joera izan zutela, Pirinio iparraldera eta hegoaldera (autrigoi, karistiar, barduliar... izenak desagertu ziren eta baskoi izenaren erabilera areagotu zen). Egileek, gaur egun, zakuraketarako joera onartzen dute.
|
|
2008
|
|
|
Globalizazioaren aurkako mugimenduko partaideen artean egon
|
badago
biolentzia erabiltzen duenik, baina gutxiengoa dira. Gehienek ekintza biolento zuzenak gaitzesten dituzte, hala ere, poliziak deituriko. Black Block?
|
|
|
Dena den,
|
badago
Txoke Planaren neurriak hain era gogorrean burutu ez zirela esaten duenik ere. Service ren (2002:
|
|
|
Baina
|
badago
beste ezberdintasun nabari bat. Alde batetik, Mendebaldeko gizarteetako moralak ez ditu praktika horiek onartzen eta Estatuak, indartsuak diren heinean, erraztasun handiagoa daukate horien aurka borrokatzeko.
|
|
2009
|
|
|
Hala ere, badaude, gutxi badira ere, berri batzuk 1876 baino lehenagokoak, handik eta hemendik, nahi gabe lortu ditugunak eta garai kronologiko bat bestearekin konparatzeko balio izango digutenak. Beste tauletan ez bezala, taula honetan ez da urtetik urtera alde nabarmenik ikusten, ez dira behintzat hutsune handiak geratzen, urte guztietan
|
badago
berririk eta kopuruak aldatuz doazen arren, kasu askotan gradualki pasatzen da hori, nahiz eta badauden urte batzuk berri kopuru handiagatik bereizten direnak? 1888 eta 1890 artekoa edo artekoa kasu?, 1890ean hain justu, Argentinan krisi ekonomiko latz bat jasaten ari ziren. Dena den, garbi geratu behar da ezen ikerketa honetan ez dela aztertu nahi izan egunkari bat goitik behera jaio zenetik itxi arte, ikerketa honetan aniztasuna izan da bilatu dena, egunkari batetik bestera, garai batetik bestera edo leku batetik bestera egon daitezkeen diferentzia eta ñabardurak azaleratu nahi izan dira.
|
|
|
Lehen esan dugun bezala, ez dugu uste prentsaren esanak gizartearen iritzia ordezkatzen duenik, honako hau interes politiko eta erlijiosoek eraginda azaltzen baita askotan2 Baina dudarik gabe, garai haietako emigrazioarekiko pentsamenduaren zantzu asko eman ditzake iturri honek eta gai honen inguruko gizartearen iritzia bere osotasunean ordezkatzen ez badu ere,
|
badago
iturri honetatik zukurik ateratzerik, baldin eta egunkari bakoitzaren ezaugarri, jatorri eta edukiak ongi aztertzen badira.
|
|
|
Hutsune bat iturrietan azaltzen zaigu, Azconak dio egunkari ugari ikuskatu dituela, baina idazlanean bospasei bakarrik dira sakonki erabiltzen direnak, gainera, guztiak Bizkaiko egunkariak dira, honek ezin du Euskal Herri osorako edo behinik behin Hegoaldeko lau probintzietarako den ikerketa bat ordezkatu. Hutsune kronologikorik ere
|
badago
, 1864 eta 1883 arteko zuloa esaterako; baina Azconaren lanak herren egiten du, gure ustez, iritzi publikoaren ordezkagarri gisara prentsari ematen dion garrantziagatik. Nolabait egiatzat jotzen ditu prentsak esandakoak, testuinguruarekin behar bezain sakon alderatu gabe.
|
|
|
Emigrazioarekin zuzenki erlazionaturik ez
|
badago
ere, ezin izan dugu albo batera utzi espainiar historiografian hain garrantzitsua izan den gai bat, 1898ko Kubako Gerra. Espainiako prentsan Kubako Gerra nola islatu zen aztertzen duten lan ugari argitaratu dira azken urteetan, lehenengo mendeurrenaren altzoan hain zuzen eta, batez er, Andaluziako «eskoletan».
|
|
2014
|
|
|
azken hogeita bost urteetan emakumeen ugaltze tasa erdira jaitsi zelako eta hurbildu zirenak baino gehiago izan zirelako bertatik alde egin zutenak azken urteetan aldatu zen joera. Beste ezaugarri nabarmen bat ere
|
badago
: hiri handietan eta kostaldean biltzea biztanleak.
|
|
2016
|
|
|
izan behar zuen estatuaren agerpenean. Bestalde, juduen historiaren inguruan ohartu nintzen informazio egon
|
badago
ere, ezjakintasuna handia da, eta estereotipo zein kondairak ohikoak dira. Horregatik, erabakia hartu nuen, aztertzeko juduak Palestinan ezartzera zerk bultzatu zituen, hauen historiak nola eragin zuen horretan, eta kanpoko agenteek izan zuten garrantzia.
|
|
|
(, totalitarioa? zenik ukatzearen zentzuan) esapidearekin guztiz ados ez
|
badago
ere, frankismo barruan, familiak, egotea zaila egiten du faxismotzat hartua ahal izatea erregimena.
|
|
|
Bestalde,
|
badago
beste tradizio bat, frankismoa, faxismo, bezala definitzearen aldekoa.
|
|
2017
|
|
|
Hortaz, hasieran azaldu dugun problematika berreskuratuz, azterketa sakonago bat egiteko (historiaurreko beste teknologiekin egin den bezala) eta garai batean izan zuen egiazko garrantzia ezagutzeko behar adina ez dugula uste dugu. Hala ere, etorkizunera begira informazio oso interesgarria lor daiteke oraindik itsasadarretan eta paduretan aukerarik
|
badago
jarduera arkeologiko ondo kontrolatuak egiteko.
|
|
2022
|
|
|
Alde batetik, laborarien bizitzak izan zezakeen xarma erromantizismoak sortutako eta landutako ideia bat zen. Baina ez dugu hori aipatzen laborarien bizitza gogorra eta astuna zela jakitearen arrazoiagatik,
|
badago
ordea, askoz bistakoagoa den beste arrazoi bat: bakoitzaren egunerokotasuna, edozein dela ere, normalki bakoitzaren imajinarioan liluragarri izatetik urrun dago.
|