|
2004
|
|
|
Iparraldean aldiz XVI. eta XVII.mendeetan euskararen funtzionalitatea eta kontzientzia linguistikoa ezagunagoa eta nabarmenagoa izan zen. Horra ba, aldi berrian iraultza liberalaren dinamikan, Frantziako hiritarren Asamblea politikoak frantsesa aldarrikatu zuenean hizkuntza nagusi eta ofizial bakartzat konstituzio berrian, hizkuntzen arazoa politizatzen hasi zirela, beste hizkuntza
|
asko
alboratzen zituztelako.
|
|
|
Bestetik, euskaltzaletasun liberala (gorria, beltza): XVIII.etan mendeetan Adiskideen Batzarrea (1764) A. Pascual lturriaga, (1830) Foru erakundeetako agintari
|
asko
, ez guztiak. Manuel Barandika, Batzar Nagusietan itzultzailea, parlamenaria eta Banco de Bilbao erakundeko zuzendaria izan zen.
|
|
|
Hortik ere, urte batzuk geroago, Orixek egin zion kritika: euskera gaixoak operazio
|
asko
dauzka egin bearrak, eta, guztiak batean egin ezkero, illiteke (1).
|
|
|
Sabino Aranaren garaian zio
|
asko
zeuden euskararen duintasunaren alde jartzeko. Lehenik berriki Unamuno eta besteek, berek menderatzen ez zutelako, esan ziguten euskara ez zela kulturarako gai, hizkuntza murritza zela eta
|
|
|
Hizkuntzaren aldetik hasieran eragina izan zuen, Bizkaian, batik bat prentsan eta lehen eskola liburuetan, baina Sabinoren euzkerak beste idazle
|
asko
zertxobait kutsatu zituen: Lauaxeta eta Lizardi, lparraldean oso gutxi, Mirande izan ezik.
|
|
|
Sabinok besterik ezean eskaini, beharrik gabeko hitz
|
asko
, galdu dira zorionez, gabeukatz, urrutizkina, txadona eta lutelesti gaizki forrnatuak eta ulergaitzak zirelako, baina beste asko salbatu: aberri, abertzale, abertzaletasun, abesti, abeslari, abesbatza, arkatz, ertzantza, espetxe, ikastola, jaurlaritza eta beste.
|
|
|
Mikel Zarate (Haurgintza minetan), Enaut Etxamendi (Gilentegiko Gilen), edo Joan Mari lrigoien (Babilonia) itxoin egin behar da benetako baserrien kezkak ezagutzeko. Bestalde euskaldunok mutur batetik bestera ibili ohi garelako baserriaz ahaztu ginen, azken nekazarien bizitzaz ez da jende
|
asko
arduratzen, nahiz munduan oraindik% 75.a nekazari izan, gure herrian ehuneko 7 tik behera jaitsi garelako, baina gogoratu behar zaigu gure hizkuntzaren oinarriak, zibilizazio guztietan bezala, artzainek, nekazariek, itsasgizonek eta esku langileek eraiki zituztela.
|
|
|
(269) < < Historia (lariaren) ren subjektibotasuna eta askotariko interes eta ikuspegiak euskala ritzaren historiaren esparruan ere antzeman daitezke: Esate baterako, ikerlari batzuk Arana Goiri ren lanetan hitz berri ugari sortzea, beste hainbaten asmakizunerako iturri izatea eta, horren bitar tez, euskaran tradizio aski luzea zuten mailegu 1atin erromaniko
|
asko
ezabatzen saiatzea azpimarratu dute; beste zenbaitek, aldiz, Larramendiren eraginarekiko haustura nabarmendu dute, horre1a euskaldunen jatorri iberikoa eta, ondorioz, euskaldunen Espainiarekiko lotura deuseztu as moz> >(! bid., 400.or.).
|
|
|
Non, arrazoi akademiko huts hutsa? Sabinoren eskolari zuzenketa
|
asko
egin zaizkiola geroztik. Baiki.
|
|
|
Ederki esana. Musí ka hori oso ezaguna da, egun
|
asko
saltzen dena klase politikoan eta ez gutxi literatura akademikoan. Zalantzarik ez entzungarria ere badela, maila teoriko an kultura eta politika bi esparru automo diren neurrian.
|
|
|
Aranari leporatu izan zaizkion hutsegite nabarmenen artean, hain zuzen, garbizalakeriarena izan da, hots, erdal jatorrizko hitzak onartzeari zion higuina. Nahiz badakiten hark as matuko hitz
|
asko
onartuak izan direla, oraindik berekin darama joera hori er
|
|
|
Baina kontu honetan ere Aranaren jo kabidea bere testuinguruan aztertu beharra dagoela iruditzen zaigu, orduko giroa kontuan izanda, alegia. Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz
|
asko
zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz
|
asko
jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz
|
asko
euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
(109) < < Euskal Herriko hizkuntza ofiziala ez izateaz gainera, euskerak bestelako problema
|
asko
ere zeuzkan bere barruan: dialektotan banaturik egotea, literatur eredu batuaren premia, or tografi araurik eza, hitz berrien arazoa, Frantzia eta Espainiako erakunde politikoen aurrean ha besa lortu beharra etab. Guzti horretarako, XIX mendeko euskaltzaleek ongi zekusatenez, beha rrezkoa zen Euskeraren Akademia sortzea.
|
|
|
Or duko eztabaida hartan argi pixka bat egin ahal izateko, iturriak berrikusi be barra dago Koldo Zuazok hasitako bidetik jarraituta (111), baina zintzotasu nez eta bere osotasunean, ez komeni direnak bakarrik plazaratuz eta ez direnak ilunpean utziz. Izan ere, historiografia gezurtatzeko modu
|
asko
daude, eta ho rietako bat, datuak manipulatzea, edo aipatzeke uztea da. Gu ere ibiliak gara gai honen inguruan Orixeren lana aztertu genuenean, baina lehengo iturriak berrikusi eta berriak aztertzean, orduko balorazio batzuk findu beharrean aur kitu garela aitortzeko lotsarik ez dugu (112).
|
|
|
Aranaren dei horrek izugarrizko katramila sortu zuen bere ingurukoen ar tean, Batzarrerako atxikipen
|
asko
hasi baitziren etortzen Guilbeau jaunaren idazkaritzara. Hemendik dator idazkariaren kezka:
|
|
|
Batzar hauetako gorabeherak arras ilun eta nahasiak izan baziren ere eta horren errudun nagusi Arana Goiri egin bazuten ere, dena nazionalismoarekin nahasten omen zuelako, historiak erakutsi du bere jokabidea, zeuzkan iritzi or tografikoak onartzekoak izan ala ez, asmoetan bederen zuzenak zirela, garbi ak. Izan ziren azpijokoan zikin
|
asko
jokatu zutenak, batean gauza bat esan eta bestean bestea egin, eta setakerian maisu izandakoak.
|
|
|
(167) Esaldi
|
asko
datoz horrela formulatuta: < < Es dificil averiguar la etimología cierta de euzko.
|
|
|
Galdetu izan da, orobat, Aranak zenbateraino ezagutzen zituen autore kla sikoak. Batzuen ustez, idazle zahar
|
asko
irakurri zituen. Bizkaikoak seguru as ka bai, hala nola Astarloa, Zabala, Kapanaga, Añibarro, Fray Bartolomé, El gezabal, Uriarte (256), eta, bereziki, Mogelen Peru Abarka, oso zehatz (257); Hemaniko Agustín Kardaberaz ere bai.
|