|
2005
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. ...ak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu
|
asko
denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun
|
asko
lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
egungo euskal testu
|
asko
, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri handian testu horien eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago joan behar du:
|
|
|
Horrenbestez iragaiten da, beraz, uztailaren 15a eta geroztik, beste egun, aste eta hilabete
|
asko
ere bai, Frantzia berriaren eskualdekatzeaz deus berririk nehondik agertu gabe.
|
|
|
Gainera, Italiako batasun politikoaren bidean, Florentzia izan zen erreinu eta lurralde historiko guztien hiriburua 1865ean, denak bildurik eta batasuna eginaz Parlamentua Erroman 1871ko azaroaren 27an eratu zen arte. Baina bazekien hizkuntza literario batuaren azpian dialekto
|
asko
zeudela bizirik. Eta dialektologo gisa, hau guztia biltzea interesatzen zitzaion.
|
|
|
Santiagoko enparantza ederra da. Gainera, kultur ekitaldi
|
asko
egiten dira halaber
|
|
2019
|
|
|
Gutunean aipatzen zuen" sentido psicológico de las nacionalidades" hura, ez dirudi Alemaniako etnopsikologiaz (W. Wundt) ari zenik, Euskal Herrian jarraitzaile
|
asko
izan arren (cf. Azurmendi 2007:
|
|
|
511). Bordele eta Salamancako euskal filologia eskolek, ordea, curriculumez kanpokoak zirenez eta Euskal Herritik urrun zeudenez, ez zituzten ikasle
|
asko
erakartzen. SFVJUk euskal filologoak formatzeko, doktorego tesiak burutzeko eta atzerriko irakasleak erakartzeko gune izan nahi zuen.
|
|
|
Bellas Artes etako zuzendari nagusi E. Ors izendatu zuen, Europan zuen ospeagatik. Lliga Regionalista ren ildoko intelektuala eta Kataluniako Mankomunitatearen hezkuntza arduradun nagusia izan zelako, susmoak eragin zituen izendapenak, baina urte
|
asko
ziren katalanismoarekin hautsi zuela. artean, Mankomunitatean dimisoa aurkezteaz gain, Institut d’Estudis Catalans eko idazkaritzatik kargugabetu zuten.
|
|
|
Euskaltzaindia, JCV, EAJ PNV, E. Bilbao, M. Irujo, A. Ibinagabeitia edota J. Zaiteguirenetan, besteak beste. Bertsio guztiak ez dira berdinak, eta guk Euskaltzaindiaren artxibo administratiboan dagoen kopia bat erabili dugu, akats
|
asko
izanagatik, F. Krutwigek probintzia jauregiko ekitaldian erabili zuen bertsiotik zuzenean kopiatuta dagoelakoan. Esaterako, Euzko Gogoaren zuzendariari F. Krutwigek maiatzaren 20an, ekitaldia baino hiru egun lehenago, bidali zion erantzun hitzaldiaren kopia txukun bat, baina badirudi hitzaldirako zenbait adiera arriskutsu aldatu(" desnazionalizazinoa/ erdalduntzea") edo are ezabatu ere egin zitue794 F. Krutwigen talde literararioan parte hartu zuen karmeldarraren hitzetan:
|
|
|
Hala ere, Akademiarekin nolabaiteko harremana bazuten, ezin etorriak justifikatu eta egiten zituzten lanen berri emateko. Kargugabetzeak, halaber, seguru asko J. M. Seminario euskaltzain zelatariari eragin zekiokeen, batzarretara joan ez eta euskaltzain
|
asko
aurka zituelako. Dena dela, agian J. M. Seminario bera batzarrean egon zelako, badirudi araudiarena ez zela eztabaidatu.
|
|
|
Baldin orain arte bezalako arrera ona aurrera ere gure" Egan" i euskal irakurleek egiten ba die, denbora
|
asko
baño len zertxobait saiatuko gera, bear bada," Egan" en orrialdeetan lanbide ontan. Ez gaude beintzat asmoa galduta (Arrue 2008:
|
|
|
1936ko kolapsoaren ondoren, 1941eko apirilean Bilboko egoitzan egin zen batzarra birfundazio bat izan zen, euskaltzain
|
asko
ordeztu eta Akademiaren egitura organikoa aldatu zutelako. Hasierako izendapenak politikoki oso markatuak izan ziren, ideologia eskuindarreko kideak nagusitu zirelako.
|
|
|
Gutxi edo asko, hori da tiroketa eta sirena artean, nahiz geroago kaki nabarren ondoan joan etorrika igarotako orduez euskararen inguruan esan daitekeena. Merezimendu
|
asko
eta itxaropen gutxi ameslarion zaletasunarentzat, arrisku guztiekin (Satrustegi 1997: 313).
|
|
|
Euskaltzaindiak zailtasun
|
asko
zituen frankismoak ezarritako baldintza pertsonalak betetzeko, euskaltzale sutsuenak abertzaleak zirelako, erbesteratuak edota zigortuak. 1942ko martxoaren 26an, Donostian batzartu ziren R.
|
|
|
Eliza katolikoak, jakina, EI SEVen, Akademiaren eta Eskualzaleen Biltzarraren laguntza izan zukeen, lehen biak inoiz suspertuz gero. Programa hori ez zen batere errealista, kontuan hartuta euskal elizgizon
|
asko
atzerriratu egin zirela, hain zuzen, euskaltzaletasunak erakarri zien errepresio politikoagatik. Akademiaren menpekotasun frankistari zeharka egindako salaketatzat uler daiteke, beraz (Altube 1949).
|
|
|
Galde diet ongi al diren Españia’ko nausien mende; ezetz erantzun diate: alde guzietan gosea, autamenaren bideak itxirik, elizgizonak (goienekoak beintzat) nausiakin bat egiñik, Eleiza gaizki ikusia, denak erlijioagandik aldentzen; ala ere Españia’ko elizgizon
|
asko
edo geienak indarrez erria bereganatzeko itxaropenean (Barandiaran 2009: 762).
|
|
|
Asko daki, ta lan
|
asko
egin du, ta baita egingo ere, burua lengo lepotik ba dauka. Euskalzain izan naiko duan... orran dago dana.
|
|
|
" Ez gera yaŕiko Ikaskuntza sail oŕen buruzki, ez ta Buru ere: bañan elkaŕi laguntzen ez ba’diogu, neke alper
|
asko
egiteko gaude, ta, bear bada, lanerako gogoetatik aterako gera" (Iztueta & Iztueta 2006: 203).
|
|
|
Dokumentazio lan oparoa egin du ikertzaileak tesia ontzeko; informazio
|
asko
eta ondo antolatua ematen digu euskara bikain eta atseginean idatzitako lan honen bidez. Ezin baliagarriagoa izango zaigu lan hau ehun urte hauetako historian genuen hutsunea betetzeko, erakundearen historia osoa behar bezala ezagutzeko.
|
|
|
Kontzienteki edo inkontzienteki, orduko euskaltzain gehienak eskuindartzat edo are frankistatzat jotzen direnez, nire ustez ikergaia arbuiatu edo erdeinatu egiten da. Alde batetik, 1936an amaitzen dira euskal kulturaren ikerketa
|
asko
, ondoren zehaztasunik ezaren behe lainoak irensten gaitu arte, oinarririk gabeko interpretazioari bide gehiegi emanda. Pertsonaia politikoagoak alde batera utzita, euskal kulturaz den bezainbatean, nahiago izan da erbesteko idazle abertzaleak aztertu, frankismoak" zikindutako" lurraldetik ihes egindako sinboloak direlako:
|
|
|
992 CAPen bulegoak" Guipúzcoa" plazatik" Garibay" kalera aldatu ondoren, gela
|
asko
hutsik zituen jauregian erreformak egitea erabaki zuten 1948an, baina probintzia arkitektoaren proiektua ez zuten 1953ko abenduaren 1era arte onartu (GPD 1954: 199).
|
|
|
Beti areagotu litzatekeen euskal kulturaren pluraltasun historiko horri egiten dio erreferentzia behinola L. Michelenak erabili zuen esaldi biblikoak: " Nere Aitaren etxean egoitza
|
asko
dira".
|
|
2021
|
|
|
Euskal elebakarrek osatutako parrokietan erdara hutsez aritzen ziren sermolarien hainbat adibide eskaintzen ditu Madariagak35, apezpiku euskaldunak salbuespen bat izan zirela azpimarratzen du, eta elizak salbuespen gisa planteatzen zituen hizkuntzaren inguruko ekimen
|
asko
ez zirela praktikara eraman seinalatu. XVIII. mende bukaeratik aurrera bakarrik topatu dira elizgizonen euskararen aldeko jarrera argiak, betiere Antzinako Erregimenaren defentsan estatuari pultsu politiko bat botatzen dioten erlijio ordena konkretuen ekimenera mugaturik.
|
|
|
Brocak, Retziusek, 37 Maila zientifiko onekoa zen Bonaparteren lana eta, besteak beste, Oxfordeko Unibertsitateko" Doctor Honoris Causa" titulua lortu zuen. Bestalde, aipatu behar da haren laguntzaile sareko kide
|
asko
garrantzitsuak izango zirela Abbadieren Lore Jokoetan eragile, epaimahaiko edo parte hartzaile gisa. Horrela, Duvoisin, Otaegi, Intxauspe...
|
|
|
Basarrik etzituan eskolan urte
|
asko
egin. Amaika amabi urterekin utzi zion joateari, gau eskolan jarraitu bazuan ere[...] beste eskola mota bat izan du bere burua janzteko:
|
|
|
Liburuak txikitandik eta benetan maite izan ditu. Irakurtzeari ordu
|
asko
eman dizkio, bai egunez eta bai gauez, loari puska kenduz. Eta iru izkuntzatan irakurri ere:
|
|
|
12). Ez dirudi, ordea, bere gaztetasuna zela medio, Poxpolineko final haren aurretik plaza
|
asko
egiteko modua izan zuenik. Txapelketara nolatan apuntatu zen azaltzerakoan behintzat, ez du soberako asko zeukanik adierazten:
|
|
|
Makazagak izugarrizko propaganda egiten du. Bertsolaritza
|
asko
zabaltzen da" (Dorronsoro eta J.M. Lekuona, 1987: 9).
|
|
|
" Gai onetan, nire esku balego denbora geixeago beteko nuke baña emen, amar ‘minutu’ soileko tartea bakarrik euki. Beraz, nik esan nai nituzken gauz
|
asko
ta asko eziñ aitatu denborik ez dagoalako". Diskurtsoan lehen zati batean bertsolariak goratzen ditu:
|
|
|
Ardutegi eta jate etxea dauka Zarautz’en eta bertan naiz eta lan
|
asko
izan, ez du beñere asterik igarotzen izparringirako euskeraz idaztez. Orrelako euskotar jatorrai lagundu egin bear diogu.
|
|
|
Tartekiak, bestalde, Pello Errotarekin eguna argitu arte bertsotan egindako parrandari egiten dio erreferentzia, berriro ere ertzekotasuna markatuaz. Bertsolari
|
asko
analfabetoak direla dakar jarraian:
|
|
|
Gregorio Muxika’k ederki aski asmatu du Pernando’rekiko liburu ori agertzean[...] Ori bai, iritxiko da erriraino. Norbait asmoetan dabila, diru
|
asko
balu, erriz erri ibili, arkitzen dituen gertakariak bildu, Pindaro’k bezala bertsoetan ipini, ta periz peri kantatzeko, kantutegietatik artutako musika mintzoagoakin, euskera gal ez dedin (1991: 44)
|
|
|
Azkenik, aipatu beharra dago eurei buruzko berriak ez ezik bertsolariak ere iristen direla erredakzioetara lehen ziklo honetan. Batetik, garai hartan gaiari buruzko sinadura garrantzitsu
|
asko
Lore Jokoetan parte hartzen zuten bertso jartzaileak ziren. Bestetik, garai hartan oihartzun mediatiko handiena izan zuten bertsolariek harreman estua izan zuten kazetariekin.
|
|
|
Illunabarrean, nere eginkizunak amaituta erri alderuntz nentorrela, baserritar
|
asko
billatu nituan bideko ostatuetan, oiturazko atsedenak egiten, premia gabeko jan edanetan, beste dema batzuetarako azia botatzen ta ardoak ematen duan indarraz bertsoak eresitzen.
|
|
|
Bestalde, Patri Urkizuk euskal kantuak ezagutu eta estimatzen zituela ere aipatzen du: " XVI. mendekoak dira euskal poema eta kantu bilduma
|
asko
[...] Kanta hauen lekukotza eta estimu handia ematen digu Michel de Montaigne-k bere ‘Essais’ etan, ‘Des vaines subtilitez’ kapituluan. Honen arabera Montaignek ezagutzen zituen euskal kantak.
|
|
|
Hitzetik Hortzeraren arrakasta
|
asko
aipatu izan da, eta arrazoiz[...]. Askoz gutxiago aipatu izan den beste kontu batek hedabideekin ez du zerikusirik baina bai hedapenarekin.
|
|
|
" Tokikoak. Besteren artean, bertso eskola edo norbanakoen kolaborazio
|
asko
biltzen dute, dela bertso sortak, dela gertakizun edo ekimenei buruzko informazioa" (2008: 77).
|
|
|
Zikloaren gailurrari dagokion urtealdian, 1990etik 2005era, Xanti Jaka eta Joxean Agirrez gain, badira aldizkariaren lanetan jarraitutasun batekin aritu ziren beste izen batzuk. Joxean Agirrez gain Pako Aristik, Laxaro Azkunek edo Andoni Egañak berak testu
|
asko
sinatu zituzten. Txema Garzia Urbinak diseinua eta maketazioa atondu zituen bigarren edo hirugarren urtetik aurrera (sorreran Nekane Iturregi izan zen maketatzailea).
|
|
|
Argazki deigarrien eta testu arinen ondoan, ordea, oso bestelako eduki
|
asko
ere eskaini zen. Horrela, aldizkariaren ekarpen nagusietako bat kanpoko fenomenoen azterketa izan zen (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Esaterako, Bertsolamintza jardunaldien txostenak, nago lehor samarrak izango zitzaizkiola hainbat harpidedun eta irakurleri. Bestalde, bertsolarien bizitza pribatuko gorabeherak bost axola izango zitzaizkien
|
asko
eta askori... (2016:
|
|
|
Egunkariak eta Garak gehigarri bana aterako dute, zortzi eta 16 orrialderekin, hurrenez hurren. Aurrekoan gehigarrian jasotako eduki
|
asko
Kultura atalera bideratuko dituzte. Honela, 1997an Gehigarri Berezietan jasotakoa argitaratutako testu guztien% 37 zen, 2001ean% 15, eta hurrengo txapelketetan% 20 inguruan finkatuko da portzentajea, gehigarriak bete beharreko lekuaren eredu bat finkatuz.
|
|
|
Frankismo garaiko zikloari eskainitako atalean azaldu den gisan, 1978ko azaroaren 30ean, ia 30 urte La Voz de Españan egin ondoren El Diario Vascora aldatu zen Iñaki Eizmendi Basarri. Ikusi ahal izan denez, ziklo horretan bertsolaritzaz gehien argitaratu zuen sinadura izan zen Basarrirena, euskal gaitzat hartzen zirenen (herri kirolak, euskal kultura eta gisakoak) inguruan erreferentziala izan zen luzaroan, irakurle
|
asko
zituen, eta Donostiako egunkarian ongietorri beroa egin zioten," fitxaketa" egunkariaren azalean iragarriz.
|
|
|
Ez da kazetari
|
asko
egongo Euskal Herrian horren ibilbide luzea osatzera iritsi denik, ezta euskaraz Basarri baino askoz gehiago argitaratu duen euskal kazetari historikorik ere:
|
|
|
Urtean behin Erredakzio eta Administrazio Batzordeetako bilera egiten da orain ere. Jende
|
asko
pasa izan da horietatik, baina badaude errepikatu diren izen batzuk: Jon Martin, Esti Esteibar, Ainhoa Agirreazaldegi, Amagoia Mujika...
|
|
|
Etxean balda luze bat hartzen du, eta kolekzioak berak duen balioa handia da. Gauza
|
asko
atera dira, bertsolaritzaren dimentsio gutxi faltako dira zuen aldizkari horretan" (J. Sarasua, elkarrizketa pertsonala, 2017/X/06).
|
|
|
Izan ere, paperekoak objektu gordegarri gisa balioa duen neurrian bakarrik iraungo duela irudika daiteke. Bertsolariren zenbaki bakoitza, bere dimentsioetan aldizkari bati baino gehiago liburu bati gerturatzen zaionez, kalitatezko produktu bat ere badenez (paper ona, argazki
|
asko
eta diseinu zaindua) eta hiruhilabetekaria izanik, gorde egiten dute harpidedun gehienek. Sarasuak dioen bezala, etxeko liburutegian apal bat eskaini ohi zaio aldizkari honi eta behin apal bat beteta, errazagoa suerta daiteke bigarren batean tokia egiten jarraitzea ere.
|
|
|
Apurka baina azkar zabaltzen ari da sarean eta zaila da noraino heldu daitekeen asmatzea; lan honetan egiten den zerrenda atzendua gera daiteke oso denbora laburrean. Posibilitateak mugagabeak dira eta forma
|
asko
har ditzake bertsoak sarean: web guneak, plaza digitalak, telebista digitalak, bertsolarien blogak, bertso saioak zuzenean...
|
|
|
397 Kasu guztietan hileko erabiltzaileak dira oinarrizko datua. Beraz, erabiltzaile
|
asko
errepikatu egingo lirateke hilabete ezberdinetan, eta denak batzen dira urtealdiko datuan. Bestalde, bertsolaritzaren kasuan webgune ezberdinen batura egiten ari garenez, litekeena da erabiltzaile bera webgune ezberdinetan ibili izana eta horrek ere datuari gora eragitea.
|
|
|
Liburuak eta diskoak produzitu, saltzen direnak baino askoz gehiago produzitzea, eta jendeak erosi, irakurtzen duena baino gehiago erostea alegia. Horrela agian, lehen aipaturiko gezur sozial horretan eroriz, eta behin eta berriz esanaz, gaur egun euskaraz liburu eta disko
|
asko
produzitzen dela, ez al gara ari euskal kulturak inondik ere ez duen indar itxura bat baduela gizarteari sinistarazi nahian? (Siadeco, 1995:
|
|
|
Siadecoren txostenean irakur daitekeenez, adiera
|
asko
dituen beldurra da hori: " Azken urteotako ezaugarri nabarmenetako bat bertsolaritzaren dinamikaren azkartzea izan da[...] Honek, hemen aipatu den ‘erretzearen’ arriskua dakar:
|
|
|
[...] inguruko faktoreek (telebista eta irratien presentzia nagusiki) bertsotan egiteko moduarengan eragina izan dute. Bertsolariak jaialdian zehar intentsitatea bilatuko du, denbora gutxian gauza
|
asko
eta onak esateko modua, almazena hustekoa, betiere gailurren bila, ikuskizunera joan den entzulea asebetetzeko eta irratiz nahiz telebistaz ‘emangarri’ den zerbait burutu asmoz. [...] arrakasta duen bertsolaria noizbehinka gailurrak joko dituen hura da[...] Hargatik, ohizkoa hautsi nahian, erabiltzen ditu egungo bertsolariak hainbeste literatur baliabide.
|
|
|
Erabakiaren atzean gogoeta sakon bat gertatu zen, buelta
|
asko
eman zitzaizkion autonomia ideologiko eta finantzarioaren gaiari, baina baita proiektu osoari ere:
|
|
|
Elkartearen sorreratik haren barruan bideratu da gogoeta hori guztia: " Ezaugarri
|
asko
erants dakizkioke Euskal Herriko Bertsozale Elkarteari. Soilik irauteko ez, baizik bizitzeko gogoa; autokonfiantzan oinarritutako ibilbidea; ibilbide hori autonomo eta kritiko izateko borondatea.
|
|
|
Auto ebaluaketa eta sekretokeria gailentzeak bertsolari askoren arteko komunikazio eta transmisio bideak zabaltzea ekarri du. Gaur bertso eta saio
|
asko
komentatzen da adin eta jatorri desberdineko bertsolarien artean ere" (Egaña, 1995: 7).
|
|
|
Proiektua idatzirik zegoen, baina lehen txinparta piztu zenetik forma hartu bitartean, 2004tik 2008ra gauza
|
asko
gertatu ziren Elkartean. Aipatu dira jada 2005eko krisia, 2006ko gogoeta kolektiboa, hainbat postu garrantzitsutan izan371 Barandiaranen liburuan azaltzen da eztabaida hainbat ikuspegitatik landuta eta behar besteko ñabardurekin.
|
|
|
Txoke egin dute funtzionamendu bi horiek, eta hor gabiltza hori guztia bideratu nahian. Guk hasieran irudikatu genuen Mintzola ez da gaur egungoa, baina, hala ere, bideratu daitekeela uste dugu, eta lan
|
asko
egin daiteke. (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Jende
|
asko
dago ondo idazten duena. Baina zuk behar baduzu norbait euskaraz aktualitateari buruz ondo idatziko duena egin dezakezu banan banan bilatu eta hor bilatuko dituzu perla ederrak edo egin dezakezu, non dago saila?
|
|
|
Michel Itzaina, bere aldetik, garbi ageri da pausoa ematearen alde: " Dela Euskadi Irratian, dela Iparraldeko euskal irratietan, bertso
|
asko
zabaltzen da. Baina egun telebistaren erreinuan sartuak gara.
|
|
|
Horrela, 1991tik aurrera zaletasunaren eta saioen eztanda harrigarria bizi zen. Urtean mila saioko langa gainditu zuten, eta plaza handiak, jende
|
asko
biltzen zituzten saioak, izaten ziren gainera (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001: 147148).
|
|
|
Esan daiteke egun inoiz baino bertsolari diferente gehiago daukagula eta gainera bertsolari horietako bakoitzak kultur erreferentzia
|
asko
eta desberdinak dituela. Alegia, Lopategi, Murua eta Peñagarikano elkarregandik guztiz desberdinak izateaz gain, hiruretako bakoitzak badakiela gai bati serio, besteari txantxan, hurrengoari ironiaz eta beste bati dramatikoki heltzen.
|
|
|
" Koldo Tapiari egindako elkarrizketa oso gogoan gelditu zait. Aitortza
|
asko
egin zizkidan, eta horiek dira gehien eragin didatenak. Berriki Sotori egindakoak ere sekulako zirrara eragin zidan.
|
|
|
Ziklo honetan 56 dira 26 urteko epealdian argitaratutakoak eta zerrendako hirugarren tokira igotzen da etiketa. Aitzol da, alde handiarekin, halako artikuluak gehien landu zituena, baina beste izen
|
asko
ere topa daitezke gogoeta eta azalpen horien atzean: Salaverria, Mujika, Oxobi, Berraondo, Gallop, Lauaxeta, Lizardi, Duhourcau, Rodriguez Aldave, Agerre, Labaien, Harrigaitz, Wundt, Lafitte, Leizaola eta beste.
|
|
|
Barkoxe (65), Xenpelar (63), Fernando Amezketarra (32), Pello Errota (29) eta Pedro Mari Otaño (24). Bizirik dauden bertsolarien kasuan testu
|
asko
Bertsolari Eguneko omenaldietatik edo txapelketetatik sortzen dira; aldiz, bertsolari klasiko horien kasuan euren jaiotza edo heriotza urteurrenetan pilatuko dira testuak. Garrantzitsuak izango dira baita bertsolari horiei buruz argitaratuko diren liburuen iruzkinen kopuruak ere.
|
|
|
575 erreferentzia. Euzko Pizkundean 69 ziren, eta Lore Jokoen zikloan 108 Egia da frankismo garaiko ziklo honetan parametro guztietan gertatzen dela hazkunde handi bat, baina proportzioan gehiago hazten da aipamen gutxi duten bertsolarien presentzia aipamen
|
asko
dituztenena baino. Alegia, askoz bertsolari gehiago ateratzen da prentsan azken ziklo honetan, fokua zabaldu egiten da, zalantzarik gabe hedabideratzea garatuagoa dagoen seinale.
|
|
|
Interpretazio marko berriaren barnean garatu diren hizkuntzaren inguruko diskurtso ‘despolitizatzaileek’ eta ‘desideologizatzaileek’ era askotako gogoetak sortu dituzte euskalgintzako kulturgileen artean azken urteetan. Izan ere diskurtso horiek adarkadura eta ondorio
|
asko
dauzkate: sozialak, politikoak, linguistikoak eta estetikoak, besteak beste.
|
|
|
" Gaur egungo gizarte ereduan zalantzan jarri dira duela 30 urteko mugimenduen aktibismoari lotutako oinarrizko kontzeptuak, militantziarena esaterako. Euskalgintzak, orduko beste mugimendu batzuek bezala, oinarrizko parte hartzaile
|
asko
galdu ditu" (id.: 272).
|
|
|
75ean Franco hiltzen da; 77an amnistia orokorra eta lehen hauteskundeak datoz; 78an Espainiako Konstituzioa eta 79an Erkidegorako Autonomi Estatutua. Denbora gutxian gauza
|
asko
gertatzen da. Eta bertsolariak bere burua egoera berrietara egokitu beharra dauka bat batean[...].
|
|
|
1980ko urtarrilaren 6an Karmelo Baldako pelota lekuan ere, beste etendura bat gertatu zaigu. Lehen mailako bertsolari
|
asko
falta izan zen, bai azkenengo Txapelketa Nagusi honetan: Lopategi, Lazkano, Agirre, Lizaso, Lasarte, Lazkao txiki, Uztapide, Basarri bera...
|
|
|
Lopategi, Lazkano, Agirre, Lizaso, Lasarte, Lazkao txiki, Uztapide, Basarri bera... Baina lehen maila hori ongi irabazirik duen bertsolari
|
asko
zen. Eta, Amuritzak, bat batean, epai-mahaia bere alde jarri du.
|
|
|
Niretzako hori mundu zoragarria zen, frankismoaren itomenetik ateratzeko modu bat. Aurretik etxean asko entzundakoa nintzen, aita sasi bertsolaria baitzen kopla nahiz bertso
|
asko
buruz zekizkiena eta askotan abesten zituen, baina txapelketarekin beste kontzientzia bat hartu nuen. Gogoan daukat 1960an Xenpelar eta Txirritaren bertsoak jasotzen zituen liburu bat argitaratu zuela Euskaltzaindiak eta Bilboko Verdes liburu dendan erosi ondoren buruz ikasi nuela.
|
|
|
Honela, adjetibo bat, adizlagun bat, sustantibo bat eta aditz erroa nahasiko zituen errima gisan bertso bakoitzean[...]. Sail gramatikal bakoitzeko hitzek egitura gramatikal desberdinak eskatzen zituzten aurretik eta, ondorioz, gauza desberdin
|
asko
esateko era zeukan bertso bakoitzean.
|
|
|
Berritasun
|
asko
ekarri zituen, bada, Etxanokoak. Nobedaderik garrantzitsuena, ordea, horiek guztiak bertsolari batek ekarri izana suertatu zen:
|
|
|
Ematen zuten lehen arrazoia zen ez zeudela sartuta bertsolari gazte guztiak, alegia, ‘denak ala inor ez’ Baina hori ezinezkoa zen guretzat, handiegia esku artean geneukan liga formatuan egiteko. Bestalde, bestelako formatu batekin ezinezkoa zitzaigun entzuleen bozketak bideratzea, azpiegiturarik ere ez geneukan bertsolari askoren arteko saio
|
asko
antolatzeko... (J.M. Iriondo, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/18)
|
|
|
299 Bigarren Pizkunde hartan izandako presentzia garrantzitsuaren erakusgarri, Larrinagak garaiko mugimendu kulturgilearen barruko elementutzat aipatzen du bertsolaritza: "[...] aurreko hamarraldian era isolatu eta mugatuan agertutako kultura berpiztearen lehen urratsak, 60koan, adierazpen
|
asko
zituen herri mugimendu sendo bilakatu ziren (ikastolak, bertsolaritza, literatura eta euskal kanta berria, argitalpenak eta abar)" (2007b: 161).
|
|
|
Bilerak bakan eta erdi klandestinoak izaten ziren urte ezin tristeago haietan. Euskaltzain abertzale
|
asko
ihes eginik edo atzerrian zeuden, euskara ikertzeko bitartekorik ez, eta ofizialtasun hispano frantsesetik kontrako eraso etengabeak zetozkion, desprestigiatze kanpaina latzekin[...] Azkue lekeitiarrak, gure kostetako karramarro ermitauen antzera, legez kanpoko Euskaltzaindi hartako oskol ahulean gorderik, gerrarik izan ez balitz legez, gure hizkuntzaren aurkako girorik ez balego bezala, egunero ... 4).
|
|
|
[...] edozein behatzaile konturatuko litzateke 1986tik hona oholtzara igotzen diren bertsolarien jarrera aldatu egin dela, orduan ez bezalako talde giroa sumatzen dela. Hori ez da urte batetik besterako aldaketa izan, urte eta txapelketa
|
asko
izan dira tartean, eta aldaketa progresiboa izan da; Andoni protagonista nabarmena izan da horretan [Jexux Muruaren hitzak]. (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Horrela, Aritz Zerainek, oraintsura arte, hamarkada luze bat Elkarteko koordinatzaile izandakoak: " Arrazoi
|
asko
daude txapelketa egiteko, ez egiteko dauden bezala. Baina bertsogintzari ematen dion astinaldiagatik, lehen aipatutako euskal komunitatearen gune horregatik, eta abar, gaur egun merezi du" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
Bestalde, hainbat bertsolari kontsakratu eta beste hainbat ezagutzera emateko balioko zuen txapelketak: " Izen berri
|
asko
plazaratu eta famaratu ziren, txapelketarik gabe hain ezagun egingo ez zirenak. Ez dut zerrendarik eman nahi[...] baina txapelketa haietan zenbat bertsolari haundi azaldu zen nornahiren begi bistan dago" (Amuriza, 1987:
|
|
|
Nik beti erreibindikatu izan dut Arestik bertsolaritzaren alde egin zuen lana. Bertsolari gisa ere garrantzitsua izan zen; plazan ez zuen kantatzen, baina bertso
|
asko
idatzi zuen" (X. Amuriza, elkarrizketa pertsonala, 2017/VIII/02). Bertsolaritzari buruz prentsan poetak idatzitako hamahiru testu topatu dira, Zeruko Argian, Anaitasunan, Txistularin eta Mugimenduko Hierron.
|
|
|
Bertso saio
|
asko
egin ziren taldeko kideen jaialdien osagarri. Lourdes Iriondoren osagarri, edo Lourdes eta Xabierren jaialdien osagarri.
|
|
|
Txapelketa katramilatsua gertatu zen; epaimahaiaren lana, gaiak... auzitan jarri ziren gauza
|
asko
[...]. Zalantzak aireratu ziren diru irabaziak Euskaltzaindiak nola banatzen zituen galdetuz[...].
|
|
|
Alderdikeriaz jokatuta, hobe usteko bat egin zuten, goi mailako bertsolariekin, sari haundiekin. Diru
|
asko
irabazi zuten antolatzaileek. Zenbait bertsolari irabazi horien kontra gogor mintzatu zen.
|
|
|
Mikrofonoa ere jadanik sartu da, bertsogintza
|
asko
aldatu duen bitartekoa[...] Esan izan da, bestela eztarria behar bait zen, Lazkao Txiki bat, adibidez, mikrofono gabe ez zela egingo egin den bertsolaria[...]. Eta agian mikroak izango ditu beste alderdi batzuk:
|
|
|
Ètienne Boucher de Crèvecoeurren ‘Souvenirs’ Journal de Voyagesen (1823). volkslied’ Wiener Zeitung austriarrean (1860). XIX. mendean bertsolaritza aipatzen zuen testu
|
asko
argitaratu zen atzerriko prentsan.
|
|
|
Lopategi 1961eko edizioan Bizkaiko txapeldun atera zen, Azpillaga 1962koan, eta handik aurrera elkarrekin aritzeko deitzen hasi zitzaizkien plaza askotatik. Bertsolari
|
asko
eta belaunaldi gazteeneko gehientsuenak lotu zitzaizkion bertsolaritza sozialaren olatuari, baina garai batean Basarri eta Uztapide bezala herriz herriko ibilieran bikote artistikoa osatu zuten muxikarra eta mutrikuarra olatu honen ikur bihurtuko dira. Honela aitortzen du Garziak:
|
|
|
Bota ohi zituzten bertsoen adibide
|
asko
daude jasota batean edo bestean. Bi hauek, esaterako, egun ere zigortuak izango lirateke ezbairik gabe:
|
|
|
Amarengandik askoz gehiago. Hark herri jakinduria eta herri hizkuntza
|
asko
estimatzen zituen. Nola?
|
|
|
Bera umetan bere amaren jaiotetxera joaten zen: Zubietako Zugaztira; eta bere aitonarengandik eta gauza eta kontu
|
asko
jasoak zituen; gero guri kontatzen zizkigunak." (id.: 75)
|
|
|
Elkartea sortuz eta estrategia soziokultural zabala martxan jarriz bertsolaritza odolberritu zuen multzoaz ere gauza
|
asko
kontatzen du istorio honek. Multzo horrek jeniorik izan badu, ez da izan zehazki bertsoa masa kulturan txertatzen asmatu izana, zenbaitek aipatzen duen moduan.
|
|
|
Lan honetan izan dudan hainbat bidaideri eta bere laguntza eskaini didan jende guztiari eskerrak eman beharrean nago. Bakarlan
|
asko
eskatzen du horrelako ikerketa batek, baina elkarlana funtsezkoa suertatzen da.
|
|
|
Inguru honetan nagusitu da onkeriaren aldaera bat, gure ekoizpenen balorazioa egiterakoan inflazio moduko bat sortzen duena, makala denari makala deitzeko ezintasun bat, eta ona omen denarentzako superlatiboetarako joera orokortua. Adar bat gure kulturgintzan gertatzen da, oro har kaxkarrak diren gauza
|
asko
, euskaraz izanik onak direla sinesteko joerak sortu duen kate luzea. Euskal kulturgile izanik distira apur bat lortzeko bidea erraz jartzen du horrek, nartzisoak abonatzera areago emandako aro honetan, garai bateko euskal kulturaren libelogileei arrazoi puntu bat emanez.
|
|
|
Esaterako, Jon Martinek horrela azaldu zuen elkarrizketa batean: ‘Gure belaunaldia arazoa sentitu duen lehenengoetakoa da, baina atzetik bertsolari
|
asko
datoz, gure belaunaldian baino gehiago, eta askoz gehiago etorriko dira. [...] Bertso saio ofizialak eliteko bertsolariek monopolizatu dituzte (ez eurek, antolatzaileek baizik) eta gazteek bide propioak eraiki beste erremediorik ez dute[...].
|
|
|
Hernandezek 2008a seinalatzen du, hain zuzen ere urte hartan Elkartearen baitan genero taldea deritzona martxan jarri zelako. Geroztik talde horrek, genero berdintasuna eta feminismoa bultzatzeko asmoz, ekimen
|
asko
egin ditu. Aipatzeko modukoak dira" Ez da kasualitatea" saioak, Ahalduntze bertso eskola, Zilekoa...
|
|
|
1960 hamarkadetan, esaterako," bertsolaritza sozial" deritzon fenomenoa agertuko da, bertsolariak frankismoaren kontrako protestaren bozeramaile papera hartzen duenean. Edo 1980ko hamarraldian eta hurrengoetan ere, aurrerago ikusiko denez, oholtza gainean egiten duten jardunean ezker abertzalearen posizioekin lerrokatuko dira bertsolari
|
asko
. Jeltzaletasunetik hurbil dauden zenbait sektorek planteamendu politiko jakin batzuen menpeko instrumentalizaziotzat salatuko dute egoera.
|
|
|
Gaur bere bertzolari onak daukoguz, Bizkaikuari bakarrik nagola, ona Uriarte, Enbeita gastia, Zidorra, ‘Eulia’ eta abar. Baña bertsolari guztiokaz bazkun bat egin bihar geunkela uste dot, gure laguntasuneaz barrijak sortu daitazan[...] Gazte
|
asko
dogu orretarako yayuak diranak, baña baserriko bakartasunian ezin dira umotu. Eurekana eldu gaitezan, eta bertzolari ona ixateko bidiak erakutsi[...].
|
|
|
Prest legoke gainera lehenengo urteetako urratsak markatzen hasteko. Orain arte BERTSOLARI izeneko liburua, Mila euskal olerki eder, Olerti, Karmel eta beste lan
|
asko
egina da. Denporaz ere (ez nuke esan nahi fraileak alperrak direnik) gutako edozein baino lasaiago ibiliko dela nago, seguru asko.
|
|
|
Eta espresuki azpimarratzen du Herri Irratiek egin zuten lanaren garrantzia: " Hasi ere, irratia azkar
|
asko
hasi zen bertso kontuetan. Gipuzkoa eta Bizkaiko Herri Irratietako jarduna aipatu eta goraipatu behar, zalantzarik gabe, horri dagokionean" (id.:
|
|
|
[...] Aukera desberdin askoren ilusionismoa sortzen dik: karril
|
asko
eta kolore guztietako autoak. Baina bakarra du, eta hortik zebiltzak gure intelektualik gehienak[...].
|
|
|
Garai bateko egitazko bertsozalea baztertu egin da, eta oraingo jende berriak, ba al du bertsozaletasunik? Itxura
|
asko
egiten da, batez ere txapelketetan, baina ez al da itxura gehiegi. Hau da nire kezka" (Odriozola, 1996:
|