|
2010
|
|
|
1910erako, Norman Angellek europarren" Ilusio Handia" salatu zuen; prosperitate ekonomikoa botere militar eta politikoaren ondorioa zela pentsatzeko" lilurakeria" eta" inozokeria". 1168 Hala ere, gerla teknologiak itzelezko saltoa eman zuen
|
Lehen
Gerla Handian, Europako nazio estatuak bata bestearen kontrako gerla industrialean hasi zirenean. Zaldiak baztertu egin ziren, infanteria eta batez ere artilleria nagusitu ziren.
|
|
|
Gainera, ia egunero kamainatik goiz jagi eta Euzkadi egunkariarentzako euskarazko kronikak idazten zituen.
|
Lehen
Gerla Handia hasi zelarik, nabigazioa arrisku bihurtu arren, Bilboko itsasontziak ez ziren gelditu, ez minengatik ez urpekariengatik, irabaziak errukirik gabe biderkatzen zirelako. Ontziak mina bat jo eta, Juan Bautista Bilbao 1916ko urtarrilaren 16an ito zen.
|
|
|
533. Wilhelm Franz Canaris izan zen Horacio Echevarrietaren alemaniar kontaktuetako bat.
|
Lehen
Gerla Handian Malvinetako batailan parte hartu eta bizirik atera zen, Dresden ontzian Patagoniako urbide australetan ezkutaturik. Txileko kartzelatik ihes egin zuen Andeetan zehar, eta gero agente sekretu ibili zen Espainian bankari eta industria gizonekin kontaktuak eginez, horien artean Echevarrietarekin.
|
|
|
Handiak dira kopuruak. Frantsesen alde,
|
Lehen
Gerla Handian, 1.000 bat izan ziren parte hartu zuten marokoarrak.665 Bigarrenean, 2.000 ziren. Hainbat arrazoi eman da moroek Espainiako Gerla Zibilean parte hartzeko, eta ekonomikoa hor zegoen.
|
|
|
Orduan heldu zen Philippe Petain marexala, 573
|
Lehen
Gerla Handiko garaipenen argi koroarekin, esatera:
|
|
|
Manuel Aznar etxalartarra ere kazetari ezaguna da. Euzkadi egunkarian kirol kroniken autorea" Imanol" izenarekin,
|
Lehen
Gerla Handiko kronikak ere baditu," Gudalgai" sinatuta. Gero, Habanan bizi ostean, Madrileko El Sol egunkarira joango da, 494 eta Gerla Zibileko kronista ofiziala izango da, eta Jose Maria Aznarren Espainiako presidente ohiaren aitona.
|
|
|
Buruz gaineko zakarkeria hori gerla kolonialen kontestuan ulertu beharra dago. Europako gerlak ere,
|
Lehen
Gerla Handia batez ere, ez ziren urbanitate eta dotorezia handiz gauzatu, baina gatazka Europatik urrun izateak," lekukorik" gabe, etsaiarekiko kriterio arrazistekin batera, bortxa estilo bereziki krudel hori errazten zuen. Espainolek eurek, Kuban 1897an, itzelezko sarraskia probokatu zuten, intsurrektuak isolatzeko, populazio erruralaren kontzentrazioa antolatu zutenean.
|
|
|
1913ko udazkenean, arrifiak bonbardatzeko erabili zituzten espainolek aireplanoak.
|
Lehen
Gerla Handia amaitzean aliatuei soberakinak erosi zizkieten eta berehala hasi ziren moroen aurkako abiazio bonbardaketak; Annualekoa baino lehenago, hain zuzen. Hegazkinek lur arraseko hegaldiak egiten zituzten, kabila errebeldeetako aduarrak eta jendea metrailatuz.
|
|
|
Sarraskiaren eta krudelkeriaren sailean, bonba apurtzaile eta erretzaileekin batera, leku berezia izan zuen Arrifen populazio zibilaren kontrako armamentu kimikoak.
|
Lehen
Gerla Handian erabili ondoren, gas pozoitsuak ez ziren harrezkero Europan erabiliko, ez Espainiako Gerla Zibilean ez Bigarren Gerla Handian.509 Baina Mendebaldeko estatuek bai erabili zituzten, nazioarteko tratatuek debekatzen zuten arren, kolonietako erresistentziaren kontra.
|
|
|
Bilboko ensantxea, Madrileko Gran Via, Bartzelonako Metropolitanoa... El Imparcial egunkariaren eta beste komunikabide batzuen jabea ere izan zen.527
|
Lehen
Gerla Handiko irabaziak Cadizko Astilleroak erosiz inbertitu zituenean hasi zen Echevarrietaren gainbehera.
|
|
|
Erregularretako boluntarioek, bestalde, leialtasun nahiko nahastua izango zuten.
|
Lehen
Gerla Handiaren egunetan askok desertatu zuten, frantsesek diru gehiago ordaintzen zutelako. Beste batzuk armada frantsesetik alde egin eta, gerlarik gabe lasaiago egoteko, Erregularretan integratzen ziren.
|
|
|
Gero, gertaera erabakigarri bat suertatu zen. 1918ko azaroan,
|
Lehen
Gerla Handiaren amaiera markatzen duen Rethondesko Arminstizioa sinatu eta astebetera, Espainiak Marokon zeraman politikari buruzko informe inportate bat idatzi zuen Francisco Gomez Jordana jeneralak. Bertan, azken hiru urteetako frakasoa nabarmentzen zuen.
|
|
|
|
Lehen
Gerla Handia erabakigarria izan zen Mohamed ben Abdelkrimen jokabidea nabarmentzeko. Gerlan Frantziak ala Alemaniak irabazi, ondorioak berehalakoak izango ziren Marokon.
|
|
|
Ikuspegi liberal monokulturalistatik ere logikoagoa zen alderantzizko bidea, estatuaren mugak kriterio demokratiko eta baketsuen bidetik egokitzea. Irizpide hori jarraitu zuen Woodrow Wilson
|
Lehen
Gerla Handiaren ondoko nazioarteko politikagintzaren arkitektoak. Estatu Batuen zabalkunde ekonomikorako mugak gainditu nahian, kolonialismoaren akaberara eta estatuen mugarriak nazioen mugekin bateratzera jotzea proposatu zuen: 1003 the lines cf nationaliy errekuperatu behar omen ziren Italiarentzat, Poloniako estatua formatu behar zen, Serbiarekin Jugoslavia osatu behar omen zen, Austria Hungaria barruko herriak libre geratu behar ziren, eta Turkiaren menpekoak ere bai.
|
|
|
Baina 1913 iragan eta, hurrengo urtetik aurrera, Charles Peguyk imajina zitzakeenak baino aldaketa larriagoak ekarri zituen
|
Lehen
Gerla Handiak.
|
|
2017
|
|
|
Erdaraz ez al dago intolerantziarik? Esate baterako, liburu berean —alegia, 1919ko Momentum catastrophicum horretan—, Barojak" Los mitos de los aliadofilos" izeneko testu kontraesankorra plazaratu zuen, hain justu Munduko
|
Lehen
Gerla amaitu berritan, eta beharbada komenigarria litzateke gogoraraztea Frantzia —le Pays des Lumieres, la Doulce Franceitsumen fanatiko handienarekin murgildu zela sekulako harakintza horretan, zeinean ia 6000 laborari euskaldun zendu baitziren, kasik erdiak 28 urtez beherakoak: Liberte, Higualite eta Fraternite:
|
|
|
esan genezake, Adema Zaldubiren maneran. Nolanahi ere, bretoiek euskaldunek baino suerte are eta okerragoa eduki zuten, zeren Bretainiako 130 000 soldadu hil baitziren Gerla Handian, baina kopuru absolutu ikaragarri hori (Barakaldo gehi Sestaoko egungo biztanleria!) ikaragarriago bihurtzen da modu erlatiboan adieraztean; izan ere, estimazio batzuen arabera, Munduko
|
Lehen
Gerlan hildako Frantziako lau soldaduetarik hiru bretoiak izan ziren; beste estimazio batzuen arabera, Frantziako hamar soldadu hiletarik bat izan zen bretoia. Zenbakien magia nonbait.
|
|
|
Kontua da Munduko
|
Lehen
Gerla amaitu berritan Frantzian edertasun lehiaketa bat antolatu zutela, eta zenbat eta 1700 neska aurkeztu zirela. Denen artetik Agnes Souret aukeratu zuten irabazle, eta hamazazpi urterekin hor abiatu zen haren karrera artistikoa:
|
|
2018
|
|
|
|
Lehen
gerla karlistaren bukaeran Erresuma izatetik probintziara izatera iragan zenean, 1839ko urriaren 25eko eta 1841eko abuztuaren 16koaren lege garrantzitsuen bidez, garai berri bat ireki zen Nafarroan. Iruñea forudun probintzia baten hiriburu izatera igaro zen.
|
|
2022
|
|
|
Agintari handienen aurrean izan zen Uztaritzeko auzapezaren alokuzioa, bertan egon zirelarik Pirinio Apaletako prefeta M. Garipuy, Baionako suprefeta M. Fauconnier, Le Barillier senataria, Ibarnegarai diputatua, Cabaud jenerala, des Galais koronela eta beste hainbat. Badakigu hiru urte lehenago amaitutako Munduko
|
Lehen
Gerlan ia 6000 laborari euskaldun zendu zirela, eta Maurice Souberbiellek gogorarazten digu erori andana horretan bazirela" lauetan hogoi eta sei herritar [uztariztar]", oro Frantziarentzat eroriak. Gerlaren izugarrikeria hastio du, jakina, eta, bai, nola halako bakezaletasuna erakusten digu:
|