|
2000
|
|
|
Lan hau
|
Espainiako
Gerra Zibilean Euskal Herriko lurretan kokatuta dago. Hala ere, ez du kokagune bakarra hiru baizik:
|
|
2002
|
|
|
Eleberriaren osagai polifonikoa testuari grazia gehigarri bat ematen dioten zenbait erregistro eta hizkeraren erabilerari esker mamitzen da. Baina, gainera, eleberria are erakargarriago egiten dute
|
Espainiako
Gerra Zibilaren eta Mo behiaren inguruan bizi diren borrokalarien jardun ezkutuko eta misteriotsuaren aipuek. Bien bitartean, istorioaren protagonista atseginak bizitzaren aurrean jarrera kritikoaren alde egiten du apustu.
|
|
|
Politikaren arloari dagokionez, urte horietan sortu ziren Emakume Abertzale Batza (1922) Bilbon, edo Begiraleak (1934) Iparraldean.
|
Espainiako
Gerra Zibilak eta Bigarren Mundu Gerrak, ordea, mugimendu hau guztia eten egin zuten.
|
|
|
Jon Etxaideren eleberrigintzari buruzko doktorego tesia burutzen diharduen Javier Rojo irakasle eta kritikariaren artikulu batez baliatuko gara haren bilakaera literarioaz hitz egiteko10 Rojok dioen modura, Etxaide da
|
Espainiako
Gerra Zibilaren ostean Euskal Herrian bertan agertu zen lehenengo euskal eleberriaren idazlea, 1950ean argitara eman zuen Alos Torrea lanari esker. Alabaina, Jon Etxaidek argitara emandako lanetan egilea ez da guztiz libratzen Domingo Agirrek ezarritako ereduetatik eta nekazari mundua eta narratzaile orojakile iruzkingilea kausi ditzakegu bere idazlanetan.
|
|
|
Honetaz gain, kristau fedeak izugarrizko protagonismoa du pertsonaiek bizi dituzten gatazken konponbidean. Rojoren aburuz, Etxaideren literaturaren oinarrian bilaketa dago,
|
Espainiako
Gerra Zibilak Euskal Herrira ekarri zuen tragediaren kausa sakonen bilaketa. Eta tragediaren arrazoiak bilatzeko, historiara jotzen du eta euskaldunen arteko haserreen lekukoak aurkitzen ahalegintzen da.
|
|
2005
|
|
|
Hauxe izango zen azkenengoa kargu horretan.
|
Espainiako
Gerra Zibilean Francoren armadaren alde eta II. Mundu Gerran alemanen alde jarri zelako, irakurleak galduz joan zen, eta gudu nagusiaren amaieran, 1944an, isildu zen betiko.
|
|
2011
|
|
|
18" The Nabarra" olerkia Day Lewisen Overtures to Death liburuan agertu zen lehenengo aldiz, 1938an,
|
Espainiako
Gerra Zibila amaitu gabe zegoela. Idatz & Mintzek argitaratu zuen 2004an, Luigi Anselmiren itzulpena jatorrizkoaren ondoan agiri delarik.
|
|
2013
|
|
|
Biografia ahaztu horien ondoan badaude historiatik desagertu diren beste hainbat bizitza ere, historia eta gizartetik desagerrarazi egin dituztenak, hain zuzen. Urte askotan, biografia xehe horiek oroimenaren tiraderan gorde behar izan zituzten, isilpean, ezkutaturik; esaterako,
|
Espainiako
gerra zibileko garaituenak. Garaituek ezagutu zuten mundua suntsitu egin zen gerraren ondorioz.
|
|
|
Idazki horretan Garziak bertsolaritzaren garapenaren ibilbide historiko argia egin zuen, bertsolaritzaren hastapen ezagun geroztiko gaur egungo garapena. Atal batean,
|
Espainiako
Gerra Zibilaren garaiaz eta ondotiko errepresio urteez mintzatzean, Garziak" oximoron" kontzeptua darabil; nolabaiteko kontrakotasuna adierazi nahi zuen, contradictio in terminis. Hau da, Garziaren ustez, errepresio urte haietan derrigorrezko mututasuna hedatu zen Euskal Herrian, eta isiltasuna guztiz kontrajarria zen bertsolaritzak behar zituen ahotsa, kanta eta doinuekin.
|
|
|
Faxismoaren aurkako aldarriaz, gerraren bidegabekeriaz, garaituei ezarri zieten indarkeriaz ari gara, baina sufrimenduaren alderdiak eta diskurtsoak ez ditugu nahastu nahi indarkeria eta errepresioa10 Ezagutza pozointsua kontzeptua Veena Das antropologoaren lanetatik hartua da. rekin.
|
Espainiako
gerra zibileko garaituen bihozminak bere ahotsa bilatu behar zuen, jendaurrean zegokion lekua izan nahi zuen, hitz egin behar zuen. Azken finean, horixe da bertso eta eleberri horiek lortu nahi zutena; nolabait, gurekin partekatu nahi dute demokraziaren funtsezko gai bat:
|
|
|
Hirugarren atalean azaltzen da, laburki,
|
Espainiako
gerra zibilak Gipuzkoan izan zuen bilakaera, garaileek ezarri zuten errepresio bortitza eta horren ondorioz zapiraindarren gurutze bidea nola hasi zen.
|
|
|
Bertsotarako erabili diren gertakizun historikoen artean nabarmen ditzakegu, hainbatik hainbatean, honako hauek: Frantziako iraultza, Napoleonen gerrak, Konbentzioko gerra, Kubakoa,
|
Espainiako
gerra zibila edota I. eta II. Mundu gerrak. Euskaldunen gogoan gordetzen dira oraindik gerraren inguruan bi bertsolari klasikoren bertsoak:
|
|
|
Halaxe,
|
Espainiako
gerra zibilaren garaiko borrokak, harekin lotutako gertaerek eta bakearen eta askatasunaren aldeko aldarriek lekua izan zuten urte haietako bertsolaritzan. 1936an, Eusko Jaurlaritzak sortutako Eguna egunkarian bertsolari askok izan zuten lekua.
|
|
|
Lehenengoa, senitartekoen bertsotarako eta bertsolaritzarekiko zaletasuna, tradizio familiarrari jarraituta, bidaide izan zuten bizitza osoan. Bigarrena, berriz,
|
Espainiako
gerra zibilak haiengan laga zituen oinatz odoltsu eta mingarriek bideratu zutena, iraganaren, orainaren eta etorkizunaren arteko uztarketa izan zen (Del Valle 2000: 249) 140.
|
|
|
138 URIA, Iñaki (1983)" Pasatako denak gogoan" in Argia 981 zk (29). osatutako oreak dira. Jakin badakigu gizakion oroimena selektiboa dela, ezin dugula dena gogoan gorde baina, ahantz daiteke
|
Espainiako
gerra zibilean eta gerraondokoan senitartekoek bizi izan zuten tragedia. Eta ahaztu badaiteke ere, ez ote du, ahanztura urraturik, arrastorik utziko?
|
|
|
53 CHUECA, Josu eta FERNANDEZ, Luis (1997)
|
Espainiako
Gerra zibila Euskal Herrian. Donostia, Euskaldunen egunkaria.
|
|
|
58 CHUECA, Josu eta FERNANDEZ, Luis (1997)
|
Espainiako
Gerra Zibila Euskal Herrian. Donostia, Euskaldunen egunkaria.
|
|
|
Dudarik gabe,
|
Espainiako
Gerra Zibila izan da Hego Euskal Herriak XX. mendean bizi izan duen garairik tragikoenetakoa. Gerrak eragindako lehenengo izu eta ezustekoen ostean etorri ziren gerraondoko errepresioa, pobrezia eta gosetea, bata bestearen atzetik, apokalipsiko zaldunak bezala.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilaren osteko urteetan errepresio sistematiko eta orokorra hedatu zen hegoaldeko euskal probintzietan, bereziki euskal kutsua zeukan edozein sinbolo edo zantzuren aurka. Gertaera haiek gogor astindu zuten garai hartako euskaldunen belaunaldi osoa, eta beraien bizitzak markaturik geratu ziren betiko.
|
|
|
Beharbada, pentsa dezakegu industrializazio prozesuaz eta emigrazioaz gain, gerra izan dela euskaldunen ohiko bizitza gehien aldarazi duen eragilea. Euskaldunen bizipenetan nekez aurki daiteke
|
Espainiako
Gerra Zibilak ukitu ez duen alderdirik.
|
|
|
1 LERTXUNDI, Angel (1997)" Hitz bi" in CHUECA, Josu eta FERNANDEZ, Luis (1997)
|
Espainiako
Gerra zibila Euskal Herrian. Donostia, Euskaldunen egunkaria. gerran parte hartzeko, eta ikuspuntuok lau haizetara azaldu nahi izan zituzten, nola edo hala.
|
|
|
Donostia, Euskaldunen egunkaria. gerran parte hartzeko, eta ikuspuntuok lau haizetara azaldu nahi izan zituzten, nola edo hala. Parte hartzaile edo behatzaile bakoitzak modu singularrean bizi izan zuen gerra hura, eta aniztasun hori islatu nahi izan da
|
Espainiako
Gerra Zibilaren kontaeran (Goiogana 2010) 2 Beharbada, afera horretan Claude Levi Strauss antropologo frantziarra ekarri genuke gogora. Egile honek zioen, mitoez hitz egitean, mitoen kontaeraren inguruan sortzen ziren aldaerek eta ikuspuntu ezberdinek ez zutela arazorik sortzen mitoa ulertzeko, nahiz eta askotan aldaera horiek egiturazkoak edo aurkakoak izan; horrenbestez, aldaerarik gabeko mitoa ez da mitoa.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilaren inguruan euskaraz sortu den literatur ekoizpen hedatsu eta anitz horretatik bertso xume batzuk eta bi nobela apal gogora ekarri nahi izan ditut. Hain zuzen ere, Joxe eta Salbador Zapirainen testigantzak jasotzen dituztenak.
|
|
|
Alegia, diktadurako errepresio gordineko lehenengo urte beltzetan bi semeren hilketa salatzeko aitak osatu zituen bertso hunkigarriak, eta anaien fusilamendua ezagutarazteko Salbadorrek idatzitako bi eleberriak. Nire ustean bertso eta idazlan horiek oso egoki deskriba tzen dituzte
|
Espainiako
gerra zibilak baserri, etxe eta herri askotara eraman zituen oinaze, tristura eta bizipen traumatikoak.
|
|
|
Hargatik, datozen orrialdeetan moldatu dudan ikerketa honek herri literaturatik haratago joan nahi du eta, bide batez, azken hamarkadetako literaturaren eta antropologiaren arteko harreman gatazkatsua (Frigolé 1995) 6 saihestu. Izan ere, nire aburuz,
|
Espainiako
Gerra Zibilaren inguruan euskaldunen memorian sakontzeak ez du lantzen bakar bakarrik gure iragana edo iragan hurbila. Era berean, ariketa horrek justizia helburua du; beraz, zuzentasunaren bideetatik korritu nahi izan du ikerketa honek.
|
|
|
Alabaina, saiak hegan ibiltzen diren bezala, euskaldunok aurre egin behar diogu geure buruaren gainean jiraka dabilen iraganeko mamuari. Bat nator Lertxundiren oharrarekin, zeren urteak aurrera joan eta
|
Espainiako
Gerra Zibilaren oihartzunak isiltzen joan baitira, tragedia hartaz zer kontaturik, zer hausnarturik ez bagenu bezala (Lertxundi 1997) 7 Halaber, Tzvetan Todorov pentsalariak asmatu egin zuelakoan nago: egile horrek esan zuen iraganeko izugarrikeriak ezagutzen dituenak ahotsa altxa lukeela, horrela, etorkizunean gerta daitezkeen izugarrikeriak berriro errepika ez daitezen.
|
|
|
7 LERTXUNDI, Angel (1997)" Hitz bi" in CHUECA, Josu eta FERNANDEZ, Luis (1997)
|
Espainiako
Gerra zibila Euskal Herrian. Donostia, Euskaldunen egunkaria. handiagoa ezarri dute gerraren alderdi tekniko eta historikoak deskribatzen, gerrak berak pertsonengan eragindako sufrimendua agertzen baino.
|
|
|
|
Espainiako
Gerra Zibilak markatu zuen Salbadorren bizitza. Helduaroan literatur ekoizpen luzea idatzi zuen, Hondarribiko monjeen etxean baratzeko lanak uzten zion denbora librean.
|
|
2017
|
|
|
Izan ere, errealitateak eskain diezagukeena ez da, beharbada, hain ziztrina, hain etsigarria izango. Beharbada,
|
Espainiako
Gerra Zibileko euskal errefuxiatu Jose Uriostek Kolonbiako erbestean eraikitako" baserri itxurako etxandia"," palmondo altua alboan" duena ez da, haren seme Imanolek erabat etsita uste bezala, heterotopia hutsa izango, edo hala izanda ere, beharbada ez da euskaldun artifizialekin lotu beharreko tokia, Euskal Herrian bertan hazitako euskaldun naturalei kontrajarriz.217 Beharbad... horixe da, azken batean, Goiok barneratu beharreko ideia, desizozten lagunduko diona, alegia.
|