|
2010
|
|
|
" Gure zarenetako soldaruak etxera etortzen asi dira. jZenbat arigarizko gauzak entzun ditugu! Euskaldun mutilak etxetik atera ta batere ajolik ez zaien Aprikako guda madarikatu oretan ikusi bear izan dituztenak.
|
Españako
Gobernua lasaia dala ta, oñetakorikgabeko soldaruak oñutsik nolako bidean ibili bear izan duten.
|
|
|
"
|
Españako
Gobernuak Aluzemas artzea erabaki ote duan edo, 564 eria azken egun abetan artegatuta egon da.
|
|
|
Oiek guztiak ekartzeko
|
Españako
Gobernua lau miloipezeta ematera beartu da, ta bere eskupean zeuzkan eun da gehiago moro biurtu ditu.
|
|
|
" Azkaneko deia:
|
Españako
nortian darabilgun guda edo guerra au beriala amaitzeko asmua artu dot. Iñor il ez badozue eta daukozuezan armak itxi eta gugana etorten bazarien suen biz.ja eta ondasunak gordeko doguz zuentzako oker barik.
|
|
2013
|
|
|
Une batzuetan, egoera hain larria bilakatu zen ezen," bihotzeko min handiz", Lasuenek" normalean baino askoz koilara txikiagoarekin" 218 banatu behar izan zien janaria indioei. Estualdi hartan, Lasuenek Nueva
|
Españako
Ikuskari Jeneral Jose de Galvezi idatzi zion laguntza eskatzeko. Bien arteko gutun trukaketa Lasuenen zentzu onaren eta gaitasun diplomatikoaren adibide ona da.
|
|
|
Bestalde, 1792 eta 1795 artean, Lasuenek eta Boricak hala adostuta, Nueva
|
Españako
arotz, errementari, hargin eta bestelako artisauak kontratatu ziren, indioak eskulangintzan trebatzeko. Urrats garrantzitsua zen etorkizunean misioak burujabe izateko, Nueva Españatik zetozen hornigai ontzien peskizan egon gabe.
|
|
|
Bertan argitaratutako gutun anonimo baten arabera, 1639an espainiar agintariek Atlantikotik Pazifikora pasabiderik bazen esploratzeko agindua eman zioten Bartholemew de Fonte delako bati. 1640ko apirilean, lau ontzirekin, Fonte hura," Nueva
|
Españako
eta Peruko Almirantea eta Txileko Printzea", Limako portutik, Callaotik, abiatu zen. 53° N latitudera helduta, ibai bat aurkitu zuen, Rio de los Reyes deitu zuena, artxipelago batean.
|
|
|
Artilleriarik edo beste muniziorik ez. Bederatzi urte lehenago Francis Drake Nueva
|
Españako
eta Peruko herri nahiz ontziak erasotzen ibili bazen ere, espainiarrak Pazifikoaren jabe sentitzen ziren eta ez zuten uste ur haietan inork kalte egin ahal zienik. Gainera, Manilako Galeoia ez zen inoiz 27 urteko Cavendish hura bezalako arerio baten aurrean gertatu.
|
|
|
Edozein kasutan, Manila eta Acapulco arteko merkataritzak bi mendetik gorako historian pairatutako galerarik handiena izan zen. Aurreneko aldiz, Manilako eta Nueva
|
Españako
agintariek zalantzan ikusi zuten Pazifikoaren jabegoa.
|
|
|
Santa Anaren hondamendiaren ondoren, espainiar agintariek lehentasuna eman zioten Kalifornia okupatzeari eta Nueva
|
Españako
ekonomiarentzat halako garrantzia zuen Manilako Galeoia babesteari. Izan ere, Thomas Cavendishen jarduera" lotsagabeak" agerian utzi zuen gizon mordoxka bat nahikoa zela ordura arte Espainiak Pazifikoan izandako nagusitasun erabatekoa kolokan jartzeko.
|
|
|
" lau hilabete dira Txinatik itzuli eta Acapulcon lehorreratu nintzela, Mexikotik 70 legoara, hemen gelditzen baitira Txinako joan etorria egiten duten ontziak; eta Mexikoko merkatari guztiek portu honetara ekartzen dituzte Espainiako ondasunak, herri hartara eramateko. Nueva
|
Españako
porturik onenetarikoa da, ontzientzat batere arriskurik ez duena. Lur lepo baten barrenean baitago, eta lur mutur handi baten atzean.
|
|
|
Onura ekonomikoarekin batera, Vizcainok nabigatzaile eta deskubritzaile handien ohorea nahi zuen berarentzat. Horrek bultzatu zuen, Nueva
|
Españako
agintarien esanetara, bere bi esplorazio bidaia handiak egitera. Lehenak, 1596koak, Kaliforniako iparraldean kokalekuak ezartzea zuen xede.
|
|
|
|
Españako
agintariei idatzitako gutunetan. Kalte handia egin zuen bere gezurrekin, eta bai diru-laguntzak atzendu ere.
|
|
|
Zinez, bere esploratzaile eta kolonizatzaile karreraren azkena izan zen hura. Nueva
|
Españako
agintariek Aita Escobarrek deskribatutako fabulazko izaki haiek baino zerbait gehiago espero zuten hainbeste urtetako ahaleginaren ondoren, eta
|
|
|
Hogeita bost urtetik gorako gizonezkoei eskuineko hanka moztuko zitzaien, eta hogei urteko zerbitzu pertsonala bete zuten; hogeita bost urtetik hamabira bitartekoek ere hogei urteko esklaboaldia bete zuten; gauza bera, hamabi urtetik gorako emakumezkoek; Mohoqui probintziako bi indiori, acomatarrekin batera borrokatzeagatik, eskuineko eskua moztuko zitzaien, eta gero libre utzi, haien lurretara itzuli eta ezarritako zigorren albistea zabal zezaten; 12 urtetik beherako umeak errugabe jo zituzten, baina libre utzi gabe: neska koskorrak Aita komisarioaren gomendio geratuko ziren, hark Nueva
|
Españako
komentuetara eraman zitzan, eta mutil koskorrak Vicente de Zaldivarren esku, haiek ere kristau heziketa jaso zezaten. Azkenik, zaharrak eta borrokarako gauza ez zirenak" a la probinçia de los querechos" bidaliak izango ziren, hau da, ordoki handietako Apatxeen artera.80
|
|
|
Aita Juan Maria de Salvatierra milandarra(). Salvatierra Teologia ikasitakoa eta hainbat urtez Erretorika irakaslea izandakoa zen, baina azken hamar urteetan, bere gaitasun handiengatik eskainitako karguei uko eginda, Nueva
|
Españako
iparraldeko Tarahumaren artean bizi zen. Kinoren ahotik Kaliforniako indioen bizi baldintzen berri jakin orduko, haien artera joateko prestatzen hasi zen.
|
|
|
Ondoko egunetan, artilleria trukaketak egon ziren, oso desorekatuak, zeren bi fragaten artean 66 kanoi batzen baitzituzten,* Juan Jose Ruiz de Apodaca y Eliza (Cadiz, 1754 Madril, 1835), Nueva
|
Españako
erregeordea 1816tik 1820ra. Aita Arabako Ondategi herrikoa zuen, eta ama Cadizen jaioa baina euskal jatorrikoa. eta Monterreyn kalibre txikiko zortzi kanoi besterik ez zeuden.
|
|
|
Espedizioaren arrakastaren aurrean, Nueva
|
Españako
erregeordeak Nuevo Mexicoko gobernadore izendatu zuen Juan Bautista Anza 1777an. Probintziaren iparraldean, Taos herria Komantxeen etengabeko erasoen menpean zegoen, eta haien kontrako zigor espedizioa zuzentzea izan zen gobernadore berriaren lehen eginkizunetako bat.
|
|
|
Kanoa hain zen ondo egina eta bukatua, ezen Noeren ontzitik hona ez baita hoberik eta arinagorik ikusi barbaroen artean, ezta oholak landuagoak zituenik ere. Lau lagun zetozen arraunean, eta haien erdian agure bat, Nueva
|
Españako
indioen mitotearen* antzera kantatuz, besteek erantzuten ziotela".
|
|
|
* 1730ean idatzitako gutun batean, Jose de Echeverria (Donostia, 1688) bisitari jeneralak dio bide berriak zabaltzen lan gehiago egin zela Kalifornian azken hogeita hamalau urte haietan Nueva
|
Españako
konkista hasi zenetik pasatutako berrehun urteetan baino. (" Carta del padre visitador Jose de Echeverria al marques de Villapuente, 10 de febrero, 1730" Hemen aipatua:
|
|
|
Jose de Galvez Nueva
|
Españako
Ikuskari Jenerala zen 1764tik, eta bera arduratu zen jesuitak botatzeko prozedurez. Gaspar de Portolak, Espainiako Erregimentuko dragoien kapitainak, Californietako gobernadore izendatuta, 25 dragoirekin, 25 oinezkorekin eta 14 frantziskotarrekin utzi zuen Tepic eko portua, Kaliforniako
|
|
|
Halako espedizioetan ohikoa zenez, amaieran Zaldivarrek bere ibileren berri eman behar izan zuen Nueva
|
Españako
agintarien aurrean. Bere Relacion de la xornada de las bacas de Zivola delakoak europarrekiko lehen kontaktuaren une hartan ordokietako Apatxe vaqueroak* nola bizi ziren jakiteko aukera eskaintzen du.
|
|
|
Mexikon batzarrak egin, eta espedizio militar bat abian jartzea erabaki zen. Jose de Galvez Nueva
|
Españako
Ikuskari Jeneralak bultzatu eta antolatu zuen kanpaina; Galvezekin bat hartuta, Julian de Arriagak, Indietako Ministroak, egitasmoari eutsi zion; eta Domingo Elizondo, Espainiako Dragoi Erregimentuaren koronela, aurrera eramateaz arduratu zen.
|
|
|
* Juan Jose de Echeveste y Arrieta Donostian jaioa zen, eta, Bucareli y Ursua erregeordea bezala, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko kidea.Tabako monopolioaren administratzaile trebea izan zen, eta Nueva
|
Españako
euskaldunen komunitateko kide aktiboa. artean, Cofradia de Aranzazuko eta Colegio de las Vizcainasko zuzendaria izan zen. hain adiskidetsu agertutako Yumak Anzaren taldeak han utzitako ganadua lapurtzen saiatu zirela jakin zuten.
|
|
|
Esan bezala, 1768an heldu zen Sarobe Tecoripara. Urte horretan bertan, Serien erasoak zirela eta, Croix erregeordeak agindu zehaJose de Galvez, Nueva
|
Españako
Ikuskari Jenerala. tzak emanak zizkion Jose de Galvez Ikuskari Jeneralari, matxinoen lurraldera joan, bakea ezarri eta errudunak zigortzeko. Baina Galvezek Baja Californian gelditu beharra izan zuen, antzeko arazoak konpontzera, eta ezin izan zen hurrengo urtera arte iritsi Sonorara.
|
|
2014
|
|
|
Nonbait, hobe zen edonora sartzerakoan arropa kentzea, gero berokiak efektu gehiago egiten zuelako kalera irtendakoan. Transportes
|
Españako
paketea ez zen beti behar genuenean iristen.
|
|
2015
|
|
|
Repsol eta BBVko administrazio kontseiluetan eseri zen eta Esther Koplowitzen diruen gestore izan zen. 1996ean Ericson
|
Españako
kontseilari izan zen eta han ezagutuko zuen Aldo Olcese. Bere bitartez jarri al ziren harremanetan Olcese eta Catalan?
|
|
2016
|
|
|
" Gerla zer dan ez dut jakin. Ihes egin nuen andik, ta ebildu naz
|
Españako
iri euskaldunetan nola ala ezkutuz edo ageriz. Beldur izigarrietan igaro nituen asko egun. Maiz bihillatua izandu nintzan pranzes izenagatik.
|
|
2017
|
|
|
Juan Jose Apodaca Eliza Nueva
|
Españako
azken erregeordea, Xabier Minaren heriotza zigorra agindu zuena. Mexikoren independentziaren geroztik, 1824an, Nafarroako erregeorde izendatu zuten.
|
|
|
Hitz hori erabiltzen zen Mexikoko Independentziaren gerratearen aurretik, Penintsulatik Nueva Españara zihoana izendatzeko. Independentzia gerratan gutxiespen zentzua hartu zuen insurjenteen aldetik," por el cardcter tan acerbo de odio, de desprecio y de sarcasmo que tomo desde que formo parte de la lengua revolucionaria" 22 Mexikoren Historian Alamanek dioenez, Miguel Hidalgok 1810eko irailaren 16an Doloreseko Oihuan (Guanajuato) Nueva
|
Españako
erregeordearen Gobernuaren kontra altxatzeko dei egin zuenean, bertan bildutakoek honela erantzun zioten;" jViva la Virgen de Guadalupe y mueran los gachupines!".
|
|
|
Hasierako insurjenteen kontrako garaipenek izen ona ekarri zioten soldadu errealisten artean; izan ere, klientelismoan oinarritutako politika batek matxinoen beldur ziren hainbat kreoleren atxikimendua ekarri zion, eta, gainera, Gazeta del Gobierno de Mexico egunkariko propaganda ofizialak eta, brigadier haren omenez egindako kantek eta desfileek eraginda, hiritarren miresmena erdietsi zuen Callejak. Horri guztiari esker, 1812an Nueva
|
Españako
erregeorde izendatu zuten, eta haren jarraitzaileak calltjistas, acalltjados edo encallejados izan ziren.
|
|
|
Francisco Maria Colombini y Camayori, Colombini Kondea, Italian jaio bazen ere, Espainiako erregezalea zen eta horren gudarosteetan ibili zen hogeita hamabi urtez, horietarik erdiak Mexikon (1792an Penintsulatik Habanara heldu zen Nueva
|
Españako
erregimentuan). Beste elkarte askoren artean, Florentziako eta Volterrako akademietako bazkidea izan zen eta, gainera, Erromako arkadiarra, hartan Aufidio Pileyo izengoitia erabiltzen zuelarik.
|
|
|
1817ko azaroaren 11n Mexikoren bihotzean, Guanajuatotik hurbil, Fernando Vll.aren soldaduek hil tzuten Xabier Mina jeneral nafar gaztea, atzetik eta belauniko, liturgia militarrak traidoreei eskaini bezala. Hilketa horrekin orduko Juan Ruiz de Apodaca Nueva
|
Españako
erregeordeak uste zuen Fernando Vll.aren amesgaizto bat betiko erauzi zuela. Oker zegoen:
|
|
|
Europatik landa, Mina espetxean egon bitartean, Ameriketako hainbat gertaera izan ziren, Minaren bizitza erabat aldatuko zutenak. 1808tik Ameriketako hainbat herri metropoliaren kontra altxatu ziren, eta 1810eko irailaren 16an Miguel Hidalgo, Ignacio Allende eta Juan Aldama matxinatu ziren Nueva
|
Españako
gobernuaren kontra eta Mexikoren independentziaren alde. Hiru urte iragan baino lehen, askatzaile horiek hil bazituzten ere, mugimendua ez zen eten, eta hamaika urte geroago, 1821eko irailaren 27an, Mexikok independentzia lortu zuen.
|
|
|
Xabier Mina eta bere lagunak Pauera preso eraman zituzten egun berean, urriak 7, Manuel Lardizabal ministroak eskutitz bana bidali zien Quevedo Veracruzeko gobernadoreari eta Nueva
|
Españako
erregeordeari Espozen matxinadaren berri emateko. Lardizabal beldur zen Mina Ameriketara joango ote zen, han erregeren kontra oldartzen jarraitzeko eta Mexikoko independentistei laguntzeko, nahiz eta, eskutitzak idatzi zituenerako, Mina Frantziako Tolosan espetxeratuta zegoela jakin.
|
|
|
Horren ustez, Mina tresna soil bat baino ez zen izan Mendebaldeko estatu eta potentzien eskuetan (Ingalaterra, Estatu Batuak, Haiti, Frantzia), Espainiaren inperioa suntsitzeko eta gero nork bere puska hartzeko. Andres Martinen ustez, Espainiaren suntsitze horretan ezin ahantz daiteke Joseph Bonaparteren internacional masonica r e n lankidetza, Espainiako errege ohi hori Nueva
|
Españako
errege izenda zezaten, Mina haren menpeko eta zerbitzaririk leialena izanik. Jakina!
|
|
|
Alamanek Mina jeneralari aventurero deitu bazion, Cuevasek bandolero mailaraino degradatu zuen nafarra. Cuevasen iritziz, Mina ez zen borrokatu mexikarren independentziaren alde, baizik eta espainolen edo iparramerikarren interesen alde edota Nueva
|
Españako
aberats penintsularren alde. Mina gutxiesteko ahalegin horretan, Cuevasek ez zuen aukerarik galdu eta, Minaren ideologiaz gain, gerrillariaren harrokeria(" Mina los descyo y con solo su propio individual parecer e irritable suficiencia...") eta gaitasun militarrik eza ere kritikatu zituen lotsarik gabe, bataila txikiak izan ezik beste guztiak galdu zituelako, hain zen jeneral traketsa eta burugabea.
|
|
|
Nueva
|
Españako
erregeordearen aurrean botatako sermoi batengatik. Orduan Servando Mieri bururatu zitzaion esatea Guadalupeko Amaren agerkundea gezurra zela, eta Kolon Antilletara heldu baino mila eta bostehun urte lehenago Jesukristoren apostoluak Ameriketan zehar ibili zirela indiarrei ebanjelioa aditzera emateko.
|
|
|
Morelos hil ondoren, ia ez zegoen erregeordearen aurkako erresistentziarik, Guerreroren eta Victoriaren ahalegin apurrak izan ezik. Felix Calleja joan zen eta, 1816ko irailaren 18an, Juan Ruiz Apodacak Nueva
|
Españako
gobernuko erregeordearen kargua hartu zuen. Ongietorria eman zioten mexikarrek bertso hauekin:
|
|
|
Toki hartan Mina lehorreratzeak ustekabean harrapatu zituen agintari errealistak. Gainera, gertaera horrek berpiztu zituen Nueva
|
Españako
Arredondoren eta Apodacaren arteko aspaldiko liskarrak eta tirabirak. Izan ere, Arredondo brigadierra eta Apodaca erregeordea elkarri mokoka hasi ziren orduan, ez batak eta ez besteak ez baitzekiten zer egin, zeren, hasiera batean, harridura ez ezik nahasmena eta nagikeria ere nagusitu baitziren errealisten artean.
|
|
|
Minaren preso errealistek jakin zutenean zein izan zen agintari espainolen jokabidea eta abandonaturik uzten zituela Minaren proposamena aintzat hartu barik, biziki haserretu ziren Erregeordearen kontra eta prest agertu ziren insurjenteen aldera igarotzeko, seguruago baitzeuden insurjenteekin erregeren ordezkariekin baino. Izan ere, Nueva
|
Españako
agintariak prest egon baitziren berrehun bat soldadu sakrifikatzeko Minarekin ezer adostu baino lehen.
|
|
2019
|
|
|
Plaza de
|
Españako
errotondara iritsi direnean taxi gidariak bat batean balaztatu du eta maletategitik ekipaia ateratzera jaitsi aurretik ostera ere irribarre maliziatsua eskaini dio ispilutik atzera begiratuz.
|
|
2021
|
|
|
Gorrotoa asi zelaik Zaragozan zego nere anaia bat
|
Españako
zerbitzuan.
|
|
2023
|
|
|
Bat batean, telebistan,
|
Españako
ereserkiaren musika entzuten hasi da. Franco, Franco, que tiene el culo blanco, por que su mujer, lo lava con Ariel... ahopekatu du Luisek.
|
|
|
1521ean Tenochtitlan hiria erori zen, eta harrezkero tarteka bidaltzen zizkion eskutitzak eta urre puskak Cortesek Karlos bere erregeri. Alabaina, ordurako Gaztelako Gorteak ez zuen Cortesen beharrizanik eta funtzionario eta prokuradoreak bidali zituen Mexiko Nueva
|
Españako
gobernuaz arduratzeko. Handik gutxira, 1528an Cortes gobernadore kargutik kendu zuten, botere guztia galduz.
|
|
|
Horregatik denetarik esan diote Xabierri, hitz gozorik izan ezik. Bidea Nueva
|
Españako
Ruiz de Apodaca erregeordeak erakutsi zuen" Prisidny muerte del traidor Mina" Madrileko egunkarietan argitaratu zuenean. Harrezkero norgehiagoka ibili ziren ideologia guztietako idazleak:
|
|
|
Lope de Agirre eta Xabier Mina, eta biak espainolek tiroka hil zituzten traidoretzat hartuta. Lopez de Zuñiga Peruko erregeordeak eta Ruiz de Apodaca Nueva
|
Españako
erregeordeak ardura handirik gabe alde batera utzi ahal izan zituzten matxino bi horiek, hasiera batean itxuraz, munta gutxiko beste gaizkile batzuk bezalakoak baino ez baitziren erregeorde bi horien aburuz: Agirre Amazonian barna goseakjotaalderrai zebilen legez kanpoko talde baten burua zen eta, Mina, hirurehunbatatzerritarrekin batera Sierra Madre inguruan trostan zebilen mandulerra.Alta, besterik ere baziren, biek ala biek agerian utzi baitzuten erregea, boterearen eta espainiartasunaren ikurra zena.
|
|
|
Penintsulatik Ameriketara bidalitako erregeordeek, adibidez, ibilbide politikoa arin burutzeko eta denbora gutxitan nola edo hala aberasteko erabiltzen zituzten bere karguak. Horren eredua Jose Iturrigarai XIX. mendearen hasierako Nueva
|
Españako
erregeordea izan zen. Erregeorde horrek guraso nafarrak izan zituen eta oilar jokozale amoratua izan zen.
|
|
|
Justizia gutxitan ibili da horren astiro. Iturrigarairen ostetik Felix Calleja izendatu zuten Nueva
|
Españako
erregeorde. Calleja delako horrek Mexikoren independentzia gerretan anker eta gupidarik gabe jokatu zuen Morelosen kontra eta hari babesa ematen zion edozein mexikarren kontra, halako moldez non errealistek38 ere Calleja erregeordea Espainiaratzeko eskatu baitzuten, bere sarraskiekin Mexikoren egoera gaiztotu baino ez zuelako egin.
|