|
2005
|
|
|
Larramendik XVIII. mendean Bizkaia frantsesa ere aipatuko du; hara zer idatzi zuen: Este error de llamar Vizcaya a todo el pais bascongado, ha pasado de
|
España
a Francia: pues ya modernamente los franceses llaman Vizcaya francesa a baja Navarra, Labort y Zuberoa, con ridícula acomodación, pensando que son equivalentes Cantabria y Vizcaya.8Erdi Aroan historia unibertsalak burutzen ziren.
|
|
|
Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de
|
España
berri bat idazteko taldea sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
1877an argitaratu zuen bere liburu ezagunean, hara zer idatzi zuen: En
|
España
la cuestión de los vascos es mucho más grave que en Francia(...) Vencidos, se trata actualmente no de arrancarles sus fueros, pero sí de quitarles la exención del servicio militar y de los tributos. ¿ Serán porque se los quiten más españoles?
|
|
|
A poco que se combinen aquí los diversos criterios para la teoría de las nacionalidades, tengo para mí que se habría de estar por la inde pendencia de los vascos. ¿ La consentirá
|
España
–23Azken urteotan aniztasunezko ikuspegia garatu da honezkero historiala rion artean.
|
|
|
Ikus esate baterako
|
España
(1997).' Tasunezko adjektibo terminoa erabili dut gaztelaniaren adjetivo calificativo' terminaren ordain gisa, Zabalaren (1999a) lanean bezala.
|
|
2019
|
|
|
" vasco= euskaldun, euskotar", baina ez" vasco= euzkotaŕ" jatorrizkoan bezala. J. Artechek Donostiako egunkarian adierazi zuenez, edizio berriaren arduraduna, I. López de Mendizábalen baimenarekin, A. M. Labayen izan zen (La Voz de
|
España
).
|
|
|
Uste izatekoa da Donostian, besteak beste, J. Urquijorekin biltzeko aukera izan zukeela edo gutxienez berri horiek Akademian oihartzuna izan zuketela (cf. La Voz de
|
España
;;;)
|
|
|
947 La Voz de
|
España
;;; El Diario Vasco;; GPD 1953: 25, 35, 71; Arrieta & Barandiaran 2003:
|
|
|
Burgosko Gobernu kolpistak, halaber, Frantziako ereduari jarraituta," Instituto de
|
España
" delakoa sortu zuen, F. Franco estatuburuak sinatutako 1937ko abenduaren 8ko dekretuz. JAE nahiz Instituto Nacional de Cultura errepublikanoa ordezkatu eta Espainiako sei Errege Akademia ofizialak batzen zituen:
|
|
|
" Academias de la Lengua Española, de la Historia, de Ciencias ExacIrudia 2. " Instituto de
|
España
" ren lehen ekitaldi publikoa (Salamanca,). Mahaiburuan Leopoldo Eijo, Nicolás Franco, Francisco Gómez Jordana edota Pedro Sainz Rodríguez daude. tas, Físicas y Naturales, de Ciencias Morales y Políticas, de Bellas Artes de San Fernando y de Medicina". 88 Espainiako errege akademiei dei egiten zitzaien frankismoaren kultura inperialismora biltzera.
|
|
|
89 Hamar urtez Parisen bizi ondoren, Eugenio Ors() Iruñean zegoen 1937ko apiriletik, Fermin Yzurdiaga apaizaren zuzendaritzapean prentsa eta propaganda falangistaz arduratzen ziren idazleekin lanean. Iruñeko ¡ Arriba
|
España
! egunkariko eta Jerarquía aldizkariko falangismo beligeranteak eztabaida sortu zuen F. Yzurdiaga eta M. Olaechea
|
|
|
J. M. Pemánek erantzun hitzaldian hitz erdika aipatu zituen iragan hurbileko arriskuak, poetaren ustezko ateismoari ez ezik, errepublikazaletasunari ere egindako erreferentziatzat ulertu behar direnak: " Así, puede llegarse al borde del abismo, pero para salvarse al fin..." (La Voz de
|
España
, cf. Machado & Pemán 1940).
|
|
|
M. Artigahorren berri eman zuen, baina edukien eta partaideen izenik aipatu gabe (cf. El Diario Vasco; La Voz de
|
España
). sekin batera, gai hori eramateko batzordea osatu zuen.106 Martxoaren 29an berriz bildu ziren probintzia jauregian kide hauek: burua, M. Asín, markesa, E. Ors, M. Machado eta idazkaria.
|
|
|
Bertan izan ziren P. Sainz Rodríguez, Conde de Rodezno Justizia ministroa, J. M. Pemán edota Italiako enbaxadorea. A. Gregorio Rocasolano kimikariak (Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales) bere sarrera hitzaldia egin zuen eta erakundearen lerrokatze faxistarekin jarraituta, E. Ors idazkariak martxoaren 1ean hildako G. Annunzio poeta militarrari omenaldia eskaini zion (La Voz de
|
España
).
|
|
|
Hain zuzen, 1941eko martxoaren 17an Serapio Múgica historialariaren Donostiako hileta jendetsuan bildutakoek (J. Urquijo, J. C. Guerra, J. Elorza) Euskaltzaindia ere izan zuten hizpide (El Diario Vasco; La Voz de
|
España
). 166 Nabari da R. M. Azkueren asmo nagusia Akademia kosta ahala kosta berriz abiatzea zela, horretarako diktaduraren baldintza politikoak onartu zituen arren.
|
|
|
Hain zuzen, RIEV berpizteko saioek huts egin ondoren, Salamancako Unibertsitatean argitaratu zituen J. Caroren Materiales para una historia de la lengua vasca en su relación con la latina (1946) eta H. Schuchardt-en Primitiae Linguae Vasconum (1947), A. Irigarayk itzulita, J. Urquijoren hitzaurrearekin; Donostiako prentsa frankistak txalotu zituen liburuak (La Voz de
|
España
). 322 Baina A. Tovar ez zegoen eroso Eliza katolikoaren eta Opus Dei ren eskuetan zegoen Espainiako hezkuntza sisteman. 1947ko irailean
|
|
|
Errepublikan, CEDAren ildoko El Debate egunkarian, informazio politikoaz arduratu zen. 1936ko udan, Falange ren ¡ Arriba
|
España
! egunkaria Iruñean sortu zutenen taldekoa izan zen, F. Yzurdiagaren zuzendaritzapean.
|
|
|
368 La Gaceta del Norte; La Voz de
|
España
; Hierro.
|
|
|
Echaideren?] dosierra EBBri, [1951ko abendua?], PNV_ NAC_ EBB, K.00084, C.4 (cf. La Voz de
|
España
;; Alderdi 1951; 195201; Urkia Etxabe 2006: 287).
|
|
|
Emandako laguntzaren sari gisa, JCVren izenean, J. M. Ruiz Salasek liburuki garestiak oparitu zizkion euskaltzainari: Revista de Occidente ren Diccionario de Historia de
|
España
(1952) eta J. A. Spencer-en
|
|
|
1208 J. P. Lojendioren Errepublikako ikuspegi politikoa, eskuindarra eta espainolista baina euskararen aldekoa, are administrazioko hizkuntza eskakizunetan ere, nabarmen ageri da El hecho histórico vasco en la unidad imperial de
|
España
(1935) hitzaldian.
|
|
|
1210 RIEVen aritutako L. M. Lojendiok gerra zibilean egindako kontrainformazio lanen emaitza da Operaciones militares de la Guerra de
|
España
(1940) liburua, bestelako historia lanekin batera.
|
|
|
Izan ere, 1952ko abenduan L. Dotres mailaz igo zutenetik, Felipe Ugarte Lambert() koronela zen Informazio eta Turismoko ministerioaren Gipuzkoako delegatu berria, lerro politiko berberari eutsi ziona (La Voz de
|
España
). J. M. Azaola bereziki saiatu zen kargu hori pertsona liberalago baten esku gera zedin, eta J. Aparicio Prensa ko zuzendari nagusiak berari eskaini zion postua, baina azkenean uko egin zion, agian zuzendari nagusiaren beldur zelako.1104 Nolanahi den, F. Ugartek telefonoz deitu zion A. Irigarayri, baina euskaltzainak ukatu egin zuen aleak banatzen ari zirenik eta adierazi zion baimena Bizkaiko delegazioan eskatu zutela.
|
|
|
1132 La Voz de
|
España
;; El Diario Vasco; La Gaceta del Norte; Hierro; CE PV; Herria; Alderdi 1954; Euzko Deya; Euskaltzaindia 1954; Euzko Gogoa 1952a; 1954a; 1954b; 1954d.
|
|
|
Erabakiak susmo politikoak eragin zituen zenbait agintari frankisten artean, aldi berean sindikatu bertikaleko" Educación y Descanso" sailaren programa baztertu zelako (cf. El Diario Vasco;; La Voz de
|
España
). Euskal Herri osoko folklore taldeek, Frantziakoek barne, parte hartu zuten erakustaldian.
|
|
|
Amabi urte ontan gure jendeak zenbat ibillera egin ditun onen atzetik, aditzera eman didate" (Ormaetxea 1991a: 31). 471 Hain zuzen, J. Arteche euskarazko kulturaren kronikagile ofiziosoak, liburu berriei artikuluak eskaini zizkien Donostiako egunkarian, edizioek izandako arrakasta nabarmenduta (La Voz de
|
España
;;;;).
|
|
|
C. C. Uhlenbeck-en autoritatearen itzalpean, J. Arteche agertu zen Donostiako egunkarian" eusko iberismoa" ren aurka: " los antepasados de los actuales vascos habitaban el país, cuando los iberos, viniendo como conquistadores, probablemente del África del Norte, inundaron la Península Ibérica" (La Voz de
|
España
). Egunkariko aipamen hutsak ezinegona eragin zion J. Urquijori, irakurketa politikoak begien bistakoak zirelako diputatu tradizionalista ohiarentzat.
|
|
|
641 ABA EUS: Wilhelmina Maria Uhlenbeck-en(" née" Melchior) txartela Euskaltzaindiari,; cf. La Voz de
|
España
.
|
|
|
1950eko udan kalean azken aldiz ikusi zuen J. Artecheren arabera, kosta egiten zen adinak eragindako hizketa totela ulertzea. Antza denez, ezin zuen irentsi M. Menéndez Pelayoren Historia de los Heterodoxos españoles() delakoaren edizio berrietan (azkena 1946, CSICen eskutik) bere ekarpen historiografikoaz ezertxo ere ez esatea (ABC; La Voz de
|
España
; cf López Antón 1996). 543
|
|
|
131). ida, Marqués de Aycinena, M. Ciriquiain, G. Manso de Zúñiga, A. Delaunet, J. Elorza, C. Barcáiztegui, A. Loyarte, R. Mendiola, F. Arocena, A. Arrue, etab. Hoja del Lunesek berrehun pertsona inguru bildu zirela zioen biharamunean, baina urtebete ondoren J. Artechek esandakoaren arabera, hiletan ehun pertsonak" besterik ez" zuten parte hartu," para vergüenza del país" (La Voz de
|
España
). 569
|
|
|
1001 GPDren ekimenez, M. Bidegainek eta M. D. Aguirrek 1949ko abendutik parte hartzen zuten Radio San Sebastián etik astean behin baserritarrei zuzendutako euskarazko emanaldietan, I. Munita apaizaren Gure mendi ta oianak (1952) liburuaren gisako edukiekin (La Voz de
|
España
; Urkia Etxabe 2006: 23).
|
|
|
1002 El Diario Vasco;;; Unidad; La Voz de
|
España
; K. Bouda berehala Frantziara abiatu zen, R. Lafonekin Société de Linguistique de Paris-en parte hartzeko (Barandiaran Irizar 1995:
|
|
|
Iturria: La Voz de
|
España
().
|
|
|
879 Antza denez, 1952ko udan A. M. Labayen urgazleak bi lagun entzun zituen euskaraz hizketan Uztarrotzen, eta berehala horren berri eman zuen. M. Garde Iruñeko El Pensamiento Navarron bezala, J. Arteche ere erronkarieraren egoera agonikoaz aritu zen Donostiako egunkarian (La Voz de
|
España
; Urkizu 2004: 36; Michelena 2011a:
|
|
|
" te diré que me han elegido para la Academia, en lugar, si así puede decirse, del difunto D. Resurrección. ...izá podré ser más útil dentro que fuera". 884 Hain zuzen, J. Arteche RSVAPeko kideak Donostiako egunkarian euskaltzain berriari gorazarre egin eta Errenteriako Udalari eskatu zion sarrera ekitaldia antolatzeko, baina L. Villasanterenak eragindako traumaren ondoren, Euskaltzaindiaren historian berebiziko arrastoa utzi zuen L. Michelenak ez zuen sarrera hitzaldirik egin 1961 arte (La Voz de
|
España
;). 885
|
|
|
Gerra zibilak iraun artean," Instituto de
|
España
" frankistan integratutako RAEk hemezortzi batzar egin zituen, gehienak Donostian, J. Urquijo euskaltzaina behin behineko idazkari zela. R.
|
|
|
1216 Donostiako prentsak batzarraren berri eman zuen, baina edukirik eta partaiderik gabe. IdeE ren bigarren ekitaldi publikoa biharamunean egin zen Donostian (El Diario Vasco;; La Voz de
|
España
,; Calvo Sotelo & al. 1992: 90).
|
|
|
1218 IdeE ren hirugarren ekitaldi publikoa biharamunean egin zen Gasteizen (El Diario Vasco; La Voz de
|
España
).
|
|
|
1223 Batzar hau maiatzaren 29an egin zen J. Casaresen inbentarioaren arabera, baina Donostiako prentsak biharamunean egin zela dio, edukirik eta partaiderik zehaztu gabe (La Voz de
|
España
;). Areago, J. Urquijoren zirriborroak apirilaren 29ko eta maiatzaren 30eko datak nahasten ditu akta zirriborro berean (KMK JU).
|
|
2021
|
|
|
Bilatzailerik ez izan arren digitalizaturik dagoen zenbait goiburu ere arakatu da, bertsolaritzari buruzko testu historiko kopuru garrantzitsu bat izan zitzaketela sumaturik: Diario de San Sebastián, Euskal Esnalea, Ibaizabal, Euskalerriaren alde, La Voz de
|
España
, Aranzazu, Euskera, Príncipe de Viana, La Baskonia eta El Diario Vasco.
|
|
|
1845 Gaztelaniaz prentsan bertsolaritzari erreferentziaren bat egiten dioten testu zaharrenak IsaHurrengoak hamarkada bat geroago azalduko dira: 1855ean, Iparragirreren kontzertuei buruz Pedro Egaña gasteiztarrak zuzendutako Madrilgo La
|
España
egunkarian aurki daitezkeen albisteak82 Hortik aurrera 1876an Bilintxen agoniaren berri zabaldu arte, gaztelaniaz prentsan alorrari lotzen zaizkion testu guztiak Iparragirreri buruzkoak dira.
|
|
|
Hala, Diario de San Sebastiánek emandakoa Espainiako egunkari liberal mordoxka batek jaso zuen hurrengo egunetan: La Correspondencia de
|
España
, Boletín de Comercio, El Tiempo, La Época, El Pabellón Nacional, Crónica Meridional, El Pueblo Español eta beste.
|
|
|
Informazio berria eskaintzen lehena La Correspondencia de
|
España
izan zen, garai hartan Espainiako egunkaririk indartsuena zena, eta Bigarren Karlistaldiko gerra korrespontsal ezagunenak sinatu zuen, Francisco Peris Mencheta valentziarrak87 Erabat txikituta zeukan eskuineko zangoa mozteko ebakuntzaren berri eman zuen urtarrilaren 24an:
|
|
|
87 Peris Menchetaren() ospea 1874tik aurrera Las Provincias egunkariaren gerra karlisten korrespontsal gisa zabaldu zen. La Correspondencia de
|
España
(), Espainiako lehen egunkari profesional eta independentea, estatuko salduena zen garai hartan, 50.000tik gorako tiradarekin, eta valentziarra fitxatu zuen 1875ean. Mencheta Espainiako erreporterismoaren aitzindaritzat hartu izan da.
|
|
|
88 Zavalak sinesgarritzat jotzen du Diario de San Sebastián egunkarian (1876/VII/26) argitaraturiko testu honetan oinarrituz: "[...] el Director propietario de La Correspondencia de
|
España
, D. Manuel María de Santana(...) en cuanto tuvo noticia de la muerte de Vilinch, se ha prestado generosa y espontáneamente ha publicar la coleccion de sus poesías vascongadas, con objeto de enaltecer así el nombre del insigne poeta euskaro[...]". Honela dio tolosarrak:
|
|
|
Mende hasierako oldarraldiari apologista belaunaldi berri batek erantzun zion. Pedro Pablo Astarloak Apología de la Lengua Bascongada o ensayo crítico filosófico de su perfección y antigüedad sobre todas las que se conocen (1803), Reflexiones filosóficas de defensa de la Apología de la lengua bascongada (1804) eta Carta de un vascongado al señor don Tomás de Sorreguieta argitaratu zituen; eta Juan Bautista Errok Alfabeto de la lengua primitiva de
|
España
(1806), Observaciones filosóficas en favor del alfabeto primitivo (1807) eta El mundo primitivo o Examen filosófico de la antigüedad y cultura de la nación bascongada (1815). Aurreko apologistak jurista eta historialari laikoak baziren, euskal nobleziaren orbitakoak, elizgizonak ziren hauek, prestaketa aldetik ahulagoak, eta Antzinako Erregimenaren defentsan gotortuak.
|
|
|
Dozenaka gehiago etorriko ziren hurrengo urteetan: La Voz de
|
España
, 1947/03/09," Anectotas sueltas"; La Voz de España, 1950/VI/16," El difunto Chirrita"; La Voz de España, 1951/I/30," Anécdotas de viejos versolaris/ Chirrita, hombre de ingenio y gordo"; La Voz de España, 1959/I/10," Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," ‘Txirrita’ren omenez"; La Voz de España, 1963/V/14," Homenaje a Chirrita&qu...
|
|
|
Dozenaka gehiago etorriko ziren hurrengo urteetan: La Voz de España, 1947/03/09," Anectotas sueltas"; La Voz de
|
España
, 1950/VI/16," El difunto Chirrita"; La Voz de España, 1951/I/30," Anécdotas de viejos versolaris/ Chirrita, hombre de ingenio y gordo"; La Voz de España, 1959/I/10," Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," ‘Txirrita’ren omenez"; La Voz de España, 1963/V/14," Homenaje a Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," Txirrita gogoratuz"; ...
|
|
|
Dozenaka gehiago etorriko ziren hurrengo urteetan: La Voz de España, 1947/03/09," Anectotas sueltas"; La Voz de España, 1950/VI/16," El difunto Chirrita"; La Voz de
|
España
, 1951/I/30," Anécdotas de viejos versolaris/ Chirrita, hombre de ingenio y gordo"; La Voz de España, 1959/I/10," Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," ‘Txirrita’ren omenez"; La Voz de España, 1963/V/14," Homenaje a Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," Txirrita gogoratuz"; Zeruko Argia, 1964/VII/19," Txirrita eta Prantses Txikia&qu...
|
|
|
Dozenaka gehiago etorriko ziren hurrengo urteetan: La Voz de España, 1947/03/09," Anectotas sueltas"; La Voz de España, 1950/VI/16," El difunto Chirrita"; La Voz de España, 1951/I/30," Anécdotas de viejos versolaris/ Chirrita, hombre de ingenio y gordo"; La Voz de
|
España
, 1959/I/10," Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," ‘Txirrita’ren omenez"; La Voz de España, 1963/V/14," Homenaje a Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," Txirrita gogoratuz"; Zeruko Argia, 1964/VII/19," Txirrita eta Prantses Txikia"; Zeruko Argia, 1964/VII/19," Txirritaren ateraldi bat"; Zeruko Argia...
|
|
|
Dozenaka gehiago etorriko ziren hurrengo urteetan: La Voz de España, 1947/03/09," Anectotas sueltas"; La Voz de España, 1950/VI/16," El difunto Chirrita"; La Voz de España, 1951/I/30," Anécdotas de viejos versolaris/ Chirrita, hombre de ingenio y gordo"; La Voz de España, 1959/I/10," Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," ‘Txirrita’ren omenez"; La Voz de
|
España
, 1963/V/14," Homenaje a Chirrita"; Zeruko Argia, 1963/V/19," Txirrita gogoratuz"; Zeruko Argia, 1964/VII/19," Txirrita eta Prantses Txikia"; Zeruko Argia, 1964/VII/19," Txirritaren ateraldi bat"; Zeruko Argia...
|
|
|
Silvesterrek azaltzen duenez, generoaren lehen hamarkadetan prestigio handiko pertsonaiak izan ohi ziren elkarrizketatuak, eta Henri de Blowitz The Timesek Europan zuen korrespontsalak eginiko lehen elkarrizketak zerrendatzen ditu adibide gisa: "[...] figuras públicas, como el rey Alfonso XII de
|
España
, Maurice Gambetta (arquitecto de la III República francesa), el príncipe Bismarck, el Sha de Persia, el papa León XIII y el sultán Abdul Hamid II de Turquía[...]" (1997: 13).
|
|
|
Aurreko puntuan aipatu da Euskal Herritik kanpoko argitalpenen ekarpena oso garrantzitsua izan zela lehen ziklo honetan. Horren harira aipagarriak dira baita Madrilgo La Correspondencia de
|
España
(), hamabi testurekin, La España, hamaikarekin, eta La Paz, zortzirekin, edo La Iberia (18541898), La Época(), bakoitza hamar testurekin. Parisko edo Bartzelonako egunkariak ez dira kopuru horietaraino iristen, baina Diario de Barcelona(), La Vanguardia, (1881...), La Presse() edo Le Siécle() bezain egunkari handietan argitaratuko da bertsolaritzari buruzko aleren bat.
|
|
|
Aurreko puntuan aipatu da Euskal Herritik kanpoko argitalpenen ekarpena oso garrantzitsua izan zela lehen ziklo honetan. Horren harira aipagarriak dira baita Madrilgo La Correspondencia de España(), hamabi testurekin, La
|
España
, hamaikarekin, eta La Paz, zortzirekin, edo La Iberia (18541898), La Época(), bakoitza hamar testurekin. Parisko edo Bartzelonako egunkariak ez dira kopuru horietaraino iristen, baina Diario de Barcelona(), La Vanguardia, (1881...), La Presse() edo Le Siécle() bezain egunkari handietan argitaratuko da bertsolaritzari buruzko aleren bat.
|
|
|
Garaiko prentsan oihartzuna izan zuen, ordea. Haren heriotzaren berri ematen dute La Correspondencia de
|
España
, El Globo, La Unión eta Crónica de Cataluña egunkariek; lehenengoak 1884/V/04 datarekin, eta beste hirurek biharamunekoarekin. Denek aipatzen dute Durangoko ospitalean hil zela, baina Crónica de Cataluñak xehetasun gehiagoz:
|
|
|
Lore Jokoen zikloan testu bakarra topatu da, eta frankismo garaiko zikloan beste bost.354 Pieza bakan horiek harribitxi ederrak dira, esaterako, Basarrik La Voz de Españan hasi berritan, 1949an, Kubako inprobisatzaileei buruz bi piezatan idatzi zuena, 355 baina pieza horien bakanta354 Hau da zerrenda osoa: Euskal Erria, 1896 uztaila, 543 or.," Bertsolaris... ingleses", A. Castel; La Voz de
|
España
, 1949/IV/29," Los repentistas", Iñaki Eizmendi Basarri; La Voz de España, 1949/IV/30," Como dato curioso", Iñaki Eizmendi Basarri; La Voz de España, 1963/XI/06, 16 or.," Un bersolari de Albacete", Iñaki Linazasoro; Zeruko Argia, 1963/XI/17" Albazeteko bertsolaria", Iñaki Eizmendi Basarri; Diario de Navarra, 1976/XI/11, 11 or.," Notas del Report/ ... Bertsolaritzaren irudikapen erromantiko esentzializatuarekin hobeto ezkontzen zen euskaldunen berezko dohainez eta munduan bakarra zen fenomenoaz aritzea.
|
|
|
Lore Jokoen zikloan testu bakarra topatu da, eta frankismo garaiko zikloan beste bost.354 Pieza bakan horiek harribitxi ederrak dira, esaterako, Basarrik La Voz de Españan hasi berritan, 1949an, Kubako inprobisatzaileei buruz bi piezatan idatzi zuena, 355 baina pieza horien bakanta354 Hau da zerrenda osoa: Euskal Erria, 1896 uztaila, 543 or.," Bertsolaris... ingleses", A. Castel; La Voz de España, 1949/IV/29," Los repentistas", Iñaki Eizmendi Basarri; La Voz de
|
España
, 1949/IV/30," Como dato curioso", Iñaki Eizmendi Basarri; La Voz de España, 1963/XI/06, 16 or.," Un bersolari de Albacete", Iñaki Linazasoro; Zeruko Argia, 1963/XI/17" Albazeteko bertsolaria", Iñaki Eizmendi Basarri; Diario de Navarra, 1976/XI/11, 11 or.," Notas del Report/ Un bertsolari canario", Goiti. sunak berak argi uzten du kanpoko fenomenoekiko l... Bertsolaritzaren irudikapen erromantiko esentzializatuarekin hobeto ezkontzen zen euskaldunen berezko dohainez eta munduan bakarra zen fenomenoaz aritzea.
|
|
|
Lore Jokoen zikloan testu bakarra topatu da, eta frankismo garaiko zikloan beste bost.354 Pieza bakan horiek harribitxi ederrak dira, esaterako, Basarrik La Voz de Españan hasi berritan, 1949an, Kubako inprobisatzaileei buruz bi piezatan idatzi zuena, 355 baina pieza horien bakanta354 Hau da zerrenda osoa: Euskal Erria, 1896 uztaila, 543 or.," Bertsolaris... ingleses", A. Castel; La Voz de España, 1949/IV/29," Los repentistas", Iñaki Eizmendi Basarri; La Voz de España, 1949/IV/30," Como dato curioso", Iñaki Eizmendi Basarri; La Voz de
|
España
, 1963/XI/06, 16 or.," Un bersolari de Albacete", Iñaki Linazasoro; Zeruko Argia, 1963/XI/17" Albazeteko bertsolaria", Iñaki Eizmendi Basarri; Diario de Navarra, 1976/XI/11, 11 or.," Notas del Report/ Un bertsolari canario", Goiti. sunak berak argi uzten du kanpoko fenomenoekiko loturak ez zuela interes handirik aurreko ziklo horietan. Bertsolaritzaren irudikapen erromantiko esentzializatuarekin hobeto ezkontzen zen euskaldunen berezko dohainez eta munduan bakarra zen fenomenoaz aritzea.
|
|
|
Euskal Erria, ABC, La Vanguardia, Diario Vasco, La Nación, La Voz de Guipúzcoa... Eleberriak (Vieja
|
España
, 1907; Nicéforo el Bueno, 1909; La Virgen de Aránzazu, 1909..), bidaia liburuak (Tierra Argentina, 1910; España vista desde América, 1914; Viaje a Mallorca, 1920..), saiakera (El Perro Negro, 1906; Alma vasca, 1920..). Argentinako payadorerik ezagunenaren biografia ere, Martin Fierrorena, berarena da (Martín Fierro, 1934), eta Iparragirreren biografia bat ere argitaratu zuen (Iparraguirre, el último bardo, 1932).
|
|
|
Euskal Erria, ABC, La Vanguardia, Diario Vasco, La Nación, La Voz de Guipúzcoa... Eleberriak (Vieja España, 1907; Nicéforo el Bueno, 1909; La Virgen de Aránzazu, 1909..), bidaia liburuak (Tierra Argentina, 1910;
|
España
vista desde América, 1914; Viaje a Mallorca, 1920..), saiakera (El Perro Negro, 1906; Alma vasca, 1920..). Argentinako payadorerik ezagunenaren biografia ere, Martin Fierrorena, berarena da (Martín Fierro, 1934), eta Iparragirreren biografia bat ere argitaratu zuen (Iparraguirre, el último bardo, 1932).
|
|
|
"[...] todo el Jurado estaba integrado por catedráticos y profesores de la Sorbona: catedrático M. Possonpiez, Padre Echarriton, profesor Cabillon, profesor Dagorret, etcétera" (La Voz de
|
España
, 1958/V/20, ‘Basarri triunfador en el concurso de París’; Lekuona). Eta Herriako kronikariak epaiaren inguruko zalapartatxoa jasotzen du:
|
|
|
Sariak besapean hartuta oraindik ere turismo gehiago egiteko animoa izan zuten bertsolariek: "[...] visitar el Panteón de los Hombres Ilustres, Los Invalidos, etc[...]" (La Voz de
|
España
, 1958/V/20," Mi Atalaya Montañera"; Eizmendi, Iñaki Basarri). Hernandorenak kontatzen duenez metroa ez zebilen langileen greba zela eta, eta joan etorri guztiak oinez egin behar izan zituztenez nekatuta bukatu zuten, batez ere Xalbadorrek eta Mattinek.
|
|
|
Honela dio Basarrik itzuli berritan egin zioten elkarrizketan: "[...] han sido de mucha actividad, pues hemos trabajado para la Radio y la Televisión" (La Voz de
|
España
, 1958/V/20," Basarri triunfador en el concurso de París"; Lekuona). Eta berriro errepikatzen du egun berean argitaratu zuen zutabean:
|
|
|
Eta berriro errepikatzen du egun berean argitaratu zuen zutabean: " Nosotros, simples y modestos versolaris[...] Nunca nos hubiésemos imaginado que nos veriamos precisados a actuar en la capital de Francia, ni que pudiésemos pasar por los estudios de la Radio y de la Televisión francesas" (La Voz de
|
España
, 1958/V/20," Mi Atalaya Montañera"; Eizmendi, Iñaki Basarri). Azkenik, Uztapidek ere kontatzen du pasartea, xehetasun berriak erantsiz:
|
|
|
"[...] toda la fase final ha sido tomada en cinta magnetofónica y será radiada el domingo, día veinticico, a través de Paris, entre las diez y once de la noche. Como es natural, los trozos más selectos" (La Voz de
|
España
, 1958/V/20," Mi Atalaya Montañera"). Eta grabazio horien edukiaz honakoa gaineratzen du Iriondok:
|
|
|
Javier Arambururen titularrak ematen digu egun haiek izan zitezkeenaren zantzu bat: " Magno homenaje a ‘Basarri’, el domingo/ Aplausos y emoción en el Astoria y seiscientos comensales en La Salle" (La Voz de
|
España
, 1973/I/23). Eta prentsan utzitako arrastoa nabarmena da:
|
|
|
‘Nunca he trabajado en la clandestinidad’". Bestalde, Jose Artetxek erretratua egin zion 50eko hamarkadaren hasieran (La Voz de
|
España
, 1951/IV/05," Basarri, el versolari de la elegancia") eta Francisco Maria Labayenek bisita bere jaiotetxean (La Voz de España, 1951/XI/27," Una visita a ‘Granada Erreka’ donde hace 38 años nacio ‘Basarri’/ Tuvo su cuna en un humilde caserío en donde se comen unas truchas esquisitas").
|
|
|
‘Nunca he trabajado en la clandestinidad’". Bestalde, Jose Artetxek erretratua egin zion 50eko hamarkadaren hasieran (La Voz de España, 1951/IV/05," Basarri, el versolari de la elegancia") eta Francisco Maria Labayenek bisita bere jaiotetxean (La Voz de
|
España
, 1951/XI/27," Una visita a ‘Granada Erreka’ donde hace 38 años nacio ‘Basarri’/ Tuvo su cuna en un humilde caserío en donde se comen unas truchas esquisitas").
|
|
|
Gure Herria, 1950 martxoa, 65 or.," Kobla eta othoitza. Donibane Garaziko elizan bersularien egunean emana izan den hitzaldia", Pierre Lafitte; Herria, 1960/VI/02, 1 or.," Lekuona jaunaren hitzaldia", Teodoro Henandorena; El Diario Vasco, 1961/III/19, 2 or.," Conferencia de Don Antonio Arrúe en el Círculo de
|
España
"; El Correo Español, 1973/XII/08, 4 or.," Bertsolarismo en la Universidad de Deusto" (Alfontso Irigoienen hitzaldia); Zeruko Argia, 1975/II/23, 6 or.," Sozial Komunikabideak/ Bertsolaritza’ (Hitzaldia Aranalde, Lazkano eta Muniategik)", Arrate Euskal Kultur Elkartea; Hoja del Lunes de San Sebastián, 1976/IV/05," Hoy empieza el ciclo de conferencias sobre ..
|
|
|
Finean, bertsolaritza sagardotegitik antzokira eramateaz ari da, beraz, Basarri, aurreko zikloan Aitzol, Zubimendi eta enparauek martxan jarritako operazioa azken burura eramateaz. Horrela, aurreko zikloan proiektua txapelketaren inguruan antolatu bazen, Basarrik bide berari helduko dio, eta 1949rako, Trabajadoresetatik itzuli eta sei urte eskasera, La Voz de
|
España
egunkari frankistarekin txapelketa bat antolatzen aurkituko dugu.
|
|
|
Batetik, hainbat egunkari itxi ziren: Mugimendukoak ziren Unidad nahiz Hierro gobernuaren aginduz, La Voz de
|
España
bertako kazetariek jabetza hartu eta porrot egin ondoren, eta La Gaceta del Norte, El Pensamiento Navarro edo Norte Exprés, garai berriei egokitzen asmatu ez zutelako (Díaz Noci, 2012: 203).
|
|
|
Bi urte eta erdi iraun zuen errodajearen ondotik, ia beste bi urte behar izan ziren zentsura gainditzeko. Esaterako, Picassoren Guernicaren irudiak eta elurrak estalitako Gernikako Zuhaitzarena kenarazi ziren, edo"
|
España
" gutxienez hirutan aipa zedin exijitu263.
|
|
|
109) Palentziakoa zela zehazten du. Eta ABCn topatu ahal izan den artikulu nekrologikoan (ABC, 1969/III/02, 22 or.," Fallece en Bilbao el periodista don José Rodríguez Ramos"), bere kazetari ibilbidea La Voz de
|
España
, El Diario Vasco eta bere zatirik handienean El Correo Español El Pueblo Vasco egunkarietan egin zuela irakur daiteke. Azkenik, Díaz Nocik aipamen labur bezain deigarria egiten dio, Aitzolek sortutako El Día abertzalean aritu zela (datengatik hor behar dute haren hastapenak) seinalatuaz (2012:
|
|
|
206 Orduko prentsan 1940ko hamarraldi bukaera aldetik hasita jasotzen dira bi bertsolarien emanaldiak: El Bidasoa, 1946/IV/20, 4 or.," De sábado a sábado/ Fiestas en Las Ventas; El Bidasoa, 1947/IX/13, 4 or.," Inauguración de un bolatoqui"; eta El Bidasoa, 1948/IV/03, 5 or.," Noticiario"; La Voz de
|
España
, 1948/XII/02," Un día en Betelu"...
|
|
|
La Voz de Españak" Por Dios, por
|
España
y por Franco" zekarren lehen orriko goiburuan egun haietan. Gerra garaian sorturiko egunkaria zen, Donostia frankistek hartu berritan irekitakoa209, egunkari tradizionalista gisa aurkeztu arren laster falangismora lerratua, eta Mugimenduko prentsaren baitan txertaturik frankismoaren organo ofiziala bihurtu zen Donostiako Unidadekin, Bilboko Hierrorekin eta Iruñeko Arriba Españarekin batera (Díaz Noci, 2012:
|
|
|
12). Anabitartek eta Lemak azaltzen dute nola hasiera batean azalaren goiburuan" Dios, Patria y Rey" leloa zeraman; gero," Diario de FET y de las JONS" era aldatu zen, eta, azkenik," Por Dios, por
|
España
y por Franco" hori 1938ko abuztuaren 23an jarri zitzaion (1986: 79).
|
|
|
Aurreko zikloan Zeruko Argia, El Diario Vasco eta La Voz de
|
España
izan ziren, hurrenkera horretan, bertsolaritzaz gehien argitaratu zutenak. Ziklo honetarako metodoa aldatu egin da, eta argitaratutako guztiak jaso beharrean, horrek maneiatu ezinezko bolumen bat emango zuenez, finalei buruz egunkariek argitaratutakoari erreparatu zaio.
|
|
|
Gainerakoan, hauek ziren Euskal Herriko garaiko irratigintzaren mapa osatzen zutenak: SER katearen barnean kokatzen ziren Radio San Sebastián, Radio Bilbao, Radio Requeté de Pamplona eta Radio Vitoria, Estatu Frankistak Mugimenduko hedabide gisa sortutako La Voz de Guipúzcoa, Radio Juventud de Eibar, Radio Juventud de Bilbao, La Voz de Navarra eta La Voz de Alava, eta RTVEren baitako Donostiako eta Bilboko Radio Nacional de
|
España
. Emisora horietan guztietan ale solteak baino ez dira topatu euskaraz.
|
|
|
Markinako fraide karmeldarren komentuan burutu zen lehenengoa," Bertsolarien Biltzarra" izenarekin 1962ko urriaren 12an. Eta handik aurrera urtero egitea erabaki zen, Migel Mari Juaristi priorea antolatzaile nagusi zela eta Pila229 El Diario Vasco, 1963/I/05, 16 or.," Basarri y Uztapide", Antonio Valverde Ayalde; La Voz de
|
España
, 1963/I/06," En defensa propia", Iñaki Eizmendi Basarri; eta El Diario Vasco, 1963/I/09, 16 or.," En torno a Iparraguirre", Antonio Valverde Ayalde. Hernandorenak sei artikulu argitaratuko ditu polemikaz El Bidasoan" El caso Basarri" izenburupean (urtarrilaren 9, 16, 23 eta 30ean, eta otsailaren 7 eta 14an).
|
|
|
Hurrengo eguneko prentsan Uztapideren txapela bezainbesteko protagonismoa izan zuten publikoaren erreakzio itsusiak eta txistuak txalo bihurtu zituen Xalbadorren bertsoak: La Voz de
|
España
(1967/VI/13)" Bronca"; El Diario Vasco (1967/VI/13), Anthon Gaztelu," Aplausos, pitos y lágrimas de mujer
|
|
|
253 1967ko hartan ez zuten parte hartu Agirrek, Lazkanok edo Lasartek, eta Uztapidek, finalean Xalbadorrekin gertatutakoa ikusi ondoren, esan zuen horrelako saltsak izatekotan hobea zela batere txapelketarik ez egitea. Basarrik, jada azaldu den gisan, txapelketetan parte hartzeari uko egina zion 1962koaren ondotik. en la jornada final de Anoeta"; La Voz de
|
España
, Javier Aramburu, (1967/ VI/ 13)" Uztapide, campeón de bersolaris/ Xalbador se adjudicó el título de subcampeón/ Brillante jornada, con división de opiniones"... Eta hurrengo asteetan ere ondorengo luzea izan zuen kontuak:
|
|
|
Documentales Folclóricos de
|
España
ekoiztetxea sortu zuen anaia Juliorekin batera, eta haren gidoiarekin urte hartan bertan filmatutako El carnaval de Lanz dokumentalak kritikaren harrera ona eta sariren bat jaso zituen.
|
|
|
Aramburuk Deian ere argitaratuko du bertsolaritzaz, beti gaztelaniaz arituko da, eta bere kazetari ibilbidean Donostiako zinemaldiko edo Eusko Jaurlaritzako hainbat sailetako komunikazio arduradun izatera iritsiko da. Aizarnak, Aramburuk bezala literatur lan sorta bat argitaratu eta sariren bat irabazitakoak, Hoja de Lunes de San Sebastian, La Voz de
|
España
eta Unidaden ere argitaratu zuen bertsolaritzaz, azken urteetan euskaraz.
|
|
|
El Diario Vasco aski ezaguna da egun, Gipuzkoako egunkaririk salduena denez. Bakarrik gaineratu aurreko ziklotik datorrela (1934an sortu zen, urte hartako altxamendu ezkertiarrei erantzun nahi zion egunkari monarkiko eta katoliko gisa), altxamendu frankistaren erabat aldekoa izan zela, ez zela La Voz de
|
España
bezala Mugimenduko egunkari bat, enpresa egunkaria baizik, eta frankismo garaian euskarari tarte jarraitu bat eskaini zion lehen egunkaria izan zela.
|
|
|
Mugimenduko egunkariak Euskadin: Arriba
|
España
, Hierro, La Voz de España eta Unidad. Jakin, 105 zk., 11 or.
|
|
|
Mugimenduko egunkariak Euskadin: Arriba España, Hierro, La Voz de
|
España
eta Unidad. Jakin, 105 zk., 11 or.
|
|
|
" Amores y desengaños de Jose Mari Iparraguirre/ Manuela Zubiaurre, le dijo: ‘Ez’.." (La Voz de
|
España
, 1977/VI/7, Iñaki Linazasoro). Eta erreferentzia gehiago topatu ahal izan dira bertsolarien emazteei buruz bertsolari emakumeei buruz baino:
|
|
|
Donostiako Semana astekaria zuzendu zuen hogei urtez(), eta berrogei bat liburu argitaratu zituen: poesiak (Timonel, 1922; Romancero colonial, 1934, eta Luna morena, 1950), saiakerak (Pirineo romántico, 1950; Nosotros los vascos, 1962; Pio Baroja, 1965), eleberriak (El retorno de Euria Massard, 1921; Las milloneras, 1925; L’Busbir, 1931; Como las algas muertas, 1938; Sirena de polvora, 1939; Los que no descienden de Eva, 1941 eta abar) eta gida gastronomikoak (Guía gastronómica de
|
España
, 1957; Guía vinícola de España, 1958 eta Viaje por la cocina Española, 1969). Helbide honetatik hartua:
|
|
|
Donostiako Semana astekaria zuzendu zuen hogei urtez(), eta berrogei bat liburu argitaratu zituen: ...ncero colonial, 1934, eta Luna morena, 1950), saiakerak (Pirineo romántico, 1950; Nosotros los vascos, 1962; Pio Baroja, 1965), eleberriak (El retorno de Euria Massard, 1921; Las milloneras, 1925; L’Busbir, 1931; Como las algas muertas, 1938; Sirena de polvora, 1939; Los que no descienden de Eva, 1941 eta abar) eta gida gastronomikoak (Guía gastronómica de España, 1957; Guía vinícola de
|
España
, 1958 eta Viaje por la cocina Española, 1969). Helbide honetatik hartua:
|
|
|
Díez de Ulzurrun 1973an zuzendaritzatik kendu zutenean ere eutsi ahal izan zion, eta argitalpenaren itxiera arte, 1978ra arte, argitaratu zen kasik saila. Horrela, beste asko baino beranduago hasi eta hilabetekaria izan arren, gaiaz gehien argitaratu zuten medioen artean kokatuko da, Zeruko Argia, El Diario Vasco, La Voz de
|
España
, Diario de Navarra231 eta Herriaren ondotik.
|
|
|
1964an euskaltzain oso ere izendatu zuten, eta bertako Herri Literatura batzordean aritu zen. Euskaltzaindiak antolatutako txapelketa guztietan epaimahaiko izatea ere tokatu zitzaion (1960, 1962, 1965, 1967, 1980 eta 1982), antolaketa lanetan ere murgildu izan zen, eta nagusiki La Voz de
|
España
nahiz El Diario Vascon artikulu ugari argitaratu zuen bertsolaritzaz. Ezerk ez zuen desbideratu, ordea, bere egitasmo nagusitik:
|