|
2001
|
|
|
Hau, hain zuzen: "
|
Egin
egin behar al dut?". Eta galdera honi baietz erantzun eta gero dator Kanten galdera:
|
|
2003
|
|
|
Nolanahi den ere, ideia hori ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko, jendeen zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako.
|
Egin
eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean, esate baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan, jendeen zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzek... Amaitzeko, gizabanakoen artean justizia egiteko, hainbat lege erabili behar dira, ordena publikoaren erregelamenduak, hain zuzen:
|
|
|
Horren arrazoia zein den ulertzeko, nahiko da hausnarketa txiki bat egitea lehen esandakoari buruz, alegia, familien arteko maitasunaren ezaugarriei buruz.
|
Egin
eginean ere, gurasoek eginbehar jakin batzuk dituzte seme alabei begira, eta senarrak, ordea, beste batzuk ditu emazteari begira; guztiak nahastuko lirateke, pertsona horien arteko ezkontza onartuz gero.
|
|
|
Halako irizpideak agintzen dituenean, postu horietarako destinatuta daudenak deituak izatea ahalbidetzen du.
|
Egin
eginean ere, Jainkoaren probidentzia mugagabeak dakar beti gertaerak jazo eta elkarrekin lotzea, eta gertaerok gauzatzen dira, halako gizakiak gobernua erdietsi baino lehenago. Horregatik, Jainkoa da beti gizakiok euren postuetan jartzen dituena; gizakiok Jainkoarengandik jasotzen dute euren botere eta aginte osoa; eta Jainkoaren izenean administratzen dute justizia.
|
|
|
Artean, zuzenbide naturaleko salbuespenen argitzea ez dator beti irakurketa soiletik; ostera, arrazoiketa pisuzkoa eskatzen du, horietako asko ez baitira idatziak izan lege positiboetan, eta hala daudenak ere, ez baitira beti agertu salbuespen diren erregelekin.
|
Egin
eginean ere, horien ezagupideak eskatzen du, ikastearekin batera, horietan arreta berezia hartzea aplikatu beharreko legeen espirituan, euroi mugarik gabeko zabalkuntza ez emateko, betiere euren salbuespenen kalterako letorkeena.
|
|
2005
|
|
|
Ezin da hori beste modu batera gertatu gure arazoetan.
|
Egin
eginean ere, oro izan behar da naturaren printzipioen ondorioz, edo, behintzat, guztien arteko adostasunaren ondorioz. Naturak zuzenbide naturala azalarazten du, eta zuzenbide naturalak, berriz, jendeen zuzenbidea.
|
|
|
Izan ere, zuzengabekeria edo justizia eza, berez, ez da besterik inorena usurpatzea baino, eta ez du kontuan hartzen egindakoa zergatik egin den, norberekeriaz, gozamenaz, haserre biziz, erruki arduragabeaz edo nabarmentzeko gurariaz, horiek guztiak zuzengabekeriarik nabarienen jatorri eta bizioak izanik.
|
Egin
eginean ere, justiziari berezko zaiona da edozein tentazio uxatzea, gizarteari kalterik ez egiteko arrazoi hutsaren ondorioz.
|
|
|
Legeak Kristorengana darama (Galaziarrei gutuna 3, 25).
|
Egin
eginean ere, larunbataren eta hamarrenen lege antzinakoek erakusten dute kristauak behartuta daudela ematera, euren denboraren zazpirena gutxienez, Jainkoaren kulturako, eta euren fruituen hamarrena gutxienez sakratuaren edo antzeko usadio errukitsuen ardura dutenen mantenurako.
|
|
|
Orduko barrokismoari oratuta, Grotiusek testua molde klasikoan burutu eta mamitu zuen.
|
Egin
eginean ere, horren mezua ekarri nahi izan diogu egungo euskal irakurleari, garai jakin bateko filosofia juridikoaren erakusle.
|
|
|
|
Egin
eginean ere, Grotiusek beti eutsi zion kalbinismoaren barruan pentsamolde moderatuenari, alegia, Arminio zenaren iritziari, Gomar teologo kalbinistaren jarraitzaile sutsuek aldarrikatzen zutenaren aurrean. Izatez, gomaristak ziren kalbinistarik gogorrenak eta indartsuenak eta eurek lortuko zuten, gerora ere, Grotius Holandatik erbesteratzea.
|
|
2010
|
|
|
Batzuentzat, arrazoinamendua izango da; horien artean Gilen Auverniakoa dugu, eta beranduago, Conradus.
|
Egin
eginean ere, San Tomasek argiro baieztatu zuen legea dela arrazoiak gobernatzaileari agintzen diona, eta aipatu lekukotzak aintzatesten baditugu, batik bat filosofoenak, badirudi horiek guztiek arrazoinamendua dakartela hizpidera. Gorago zehaztu ezaugarriak ere, alegia, argitasuna ematea edo erregela zein neurri izatea, arrazoinamenduari dagozkio mandatuari baino gehiago, mandatua oldarkorra baita, baina ez egiaren adierazgarri.
|
|
|
Bide bertsutik dabil filosofoen irizpidea, Platonek legea erkidegoaren ebazpena edo zehaztapena dela esatean, edo Aristotelesek legea herriak hartutako erabakia dela baieztatzean.
|
Egin
eginean ere, zehaztapen orok borondatearen asmoa adierazten du, eta are gehiago, erabakia borondatearen egintza da. Anselmusen aburuz ere, manuak Jainkoaren borondatearen ondorio dira, eta borondateak agindu egin behar du.
|
|
|
23 Bigarren ondorioa izango litzateke, tesi horiek adierazteko bi moduak ezin daitezkeela frogatu.
|
Egin
eginean ere, lehenengo teoriaren aldeko azalpenek bakarrik frogatzen dute legea ematerakoan, zuhurtzia izan behar dela gidari. Harako filosofoek legea arrazoiarekin lotzean, ez zuten aipatu adimen egintza, mendekoa behartzeko borondateak eratorritako adimen egintza, hain zuzen.
|
|
|
Bigarren mailako premisari dagokionez, eta, zehatzago, ahal espiritualaz denaz bezainbatean, hori begi bistakoa da, Liburu Santuak gogoan izanez gero.
|
Egin
eginean ere, prelatuei artzain deitzen zaie, bizia eman behar dutelako euren ardiengatik; eta administratzaile deitzen zaie, ez jabe; eta Jainkoaren ministro, ez, ordea, aurreneko arrazoi. Hortaz, ahalmena edo boterea erabiltzen denean ere, horien guztien betebeharra da Jainkoaren gogoa betetzea.
|
|
|
Arrazoi berberaren ondorioz, legeak arautzen duen gai hori, berez, guztion ontasunari egokitu behar zaio.
|
Egin
eginean ere, ondasun erabilgarri oro, erabilgarri izate hutsarengatik, egokia da, hura zein helburutarako erabilgarri izan eta helburu horretara jotzeko. Eta, hari horri segituz, oinarrizko faktorea da, hemen aztergai dugun arazo honetan, egintzaren helburua, ez, ordea, jardulearen asmoa.
|
|
|
Horren inguruan kontsulta daitezke, bateko, dekretua, eta, besteko, San Tomasek egiten dituen oharrak.
|
Egin
eginean ere, pribilegioak ontasuna dakar; ontasun hori pertsona jakin batzuentzat bakarrik gerta daiteke, baina ontasun orokorrari mesede egiten dio, lehen azaldu dudan moduan.
|
|
|
6 Orain arte aipatutakoak laugarren desberdintasun bat dakar, ezin hobeto egokitzen zaiona jorragai honi.
|
Egin
eginean ere, baieztatu behar dugu legeak emateko jurisdikzio boterea behar dela, aginduzko boterea ez baita aski. Hori berori da kanonisten doktrina orokorra, Dekretalei eta Dekretuari eginiko iruzkinetan ageri dena.
|
|
|
Hortaz, goragoko eta lehen mailako boterea behar da esparru horretan.
|
Egin
eginean ere, legea sortzea Estatua gobernatzearen egintzarik oinarrizkoena da, eta, gisa berean, egintza horrek lehen mailako eta gorengo boterea behar du. Oinarrian, Jainkoak du botere hori eta erregeei eskualdatzen die nolabaiteko partaidetzaren bitartez, jakintasunaren harako hitzek diotenez:
|
|
|
Hirugarren argudioari erantzun dakioke" lege pribatu" adierazmoldea esangura guztiz desberdinarekin erabiltzen dela kanon horietan.
|
Egin
eginean ere, lege pribatu deitzen zaio bai Espiritu Santuaren inspirazioaren mende egindako botoari, baita gizakia goiko ontasunerantz daraman jainko inspirazioari ere. Izendapen hori metaforikoa da, huts hutsean, ez delako oraintxe aipatutako benetako legea.
|
|
|
Hainbatez, haren aburuz, zuzenbide terminoa (ius), horrek dituen ezaugarriak direla medio, hobeto moldatzen zaie lege jakin batzuei, alegia, gizakien arteko harremanak arautu behar dituzten lege horiei; ez zaie hain ondo egokitzen, ostera, gizakiaren eta Jainkoaren arteko harremanak arautu behar dituztenei.
|
Egin
eginean ere, Jainkoaz denaz bezainbatean, ezin dugu berdintasunez jardun, eta, ondorenez, Jainkoarenganako legea, ius baino gehiago, fas dela esan daiteke. Zernahi gisaz, esanahi berezi hori alde batera utzita, latindarren erabileran ez baita hori ohikoa, San Isidorok Jainkoaren legeari fas deitzen dionean, ez du hori egiten, lege horrek Jainkoarenganako eginbeharrak arautzen dituelako, baizik eta ekitate naturalean oinarria duelako, eta, ondorenez, arrazoimen naturalean (Jainkoaren legean bertan) oinarria duelako.
|
|
|
[Gure baieztapenaren] bigarren alderdiari dagokionez, hau da, erabilgarritasunari dagokionez, hori argi dago lehen azaldutako arrazoiaren ondorioz.
|
Egin
eginean ere, beharrizanak, helburu gisa hartuta, berarekin dakar, nahitaez, erabilgarritasuna. Gainera, legea gogoan izanik, honako hitz hauek idatzi ziren:
|
|
|
Zeruko legea modu horretan ulertuz gero, ez litzateke beharrezkoa izango, legearen zatiketari dagokionez, bigarren kategoria hori sartzea.
|
Egin
eginean ere, legearen izena aplikatzen bazaio, lege naturalaren barruan sartzen dela esan daiteke, gero egiaztatuko dugun bezalaxe. Hortaz, bigarren kategoria hori alboratu egingo dut; beste hirurak, berriz, teologoek erabiltzen dituzte, modu desberdinetan bada ere.
|
|
|
bata, berez eta gizakiari begira naturala dena; eta, bestea, gizakiari begira naturaz gaindikoa izanik (graziaren ordena osoa gizakiarentzat natura gaindikoa baita), graziaren eretzean natural deitu daitekeena.
|
Egin
eginean ere, graziak bere funtsa edo oinarria du, eta funts horri berezko zaio goi isurizko argia, eta berezko zaio, orobat, gizakiak gidatzea, gizakoiek naturaz gaindiko jokabide zuzen, zintzo eta egokia izan dezaten. Eta berezko zaio, era berean, lege natural hutsari dagozkion ilunpeak eta okerrak uxatzea, eta lege hori bete dadin ezartzea, goragoko arrazoiaren ondorioz.
|
|
|
Nik ez dut etimologia hori erabiltzen, ez baita nire ustez konbentzigarria.
|
Egin
eginean ere, bi hitz horien materialitatea aintzat hartzen badugu, ez dago halako berdintasunik: iuxta ez da" s" rekin idazten," x" rekin baizik; ius, ordea, bai.
|
|
|
Hori guztia zehatz mehatz ulertu ahal izateko, ondo bereizi behar dira bi termino horiek, alegia, justua edo bidezkoa eta ekitatezkoa, justizia eta ekitatea.
|
Egin
eginean ere, justua edo bidezkoa dena bi motatakoa izan daiteke: bata, justu naturala, horixe baita arrazoimen naturalaren arabera zuzena dena eta inoiz hutsik egiten ez duena, arrazoimenak huts egiten ez badu behinik behin; eta, bestea, legearen arabera justua edo bidezkoa dena, hau da, giza legeak ondorioztatzen duena.
|
|
|
|
Egin
eginean ere, legearen izena aplikatzen bazaio, lege naturalaren barruan sartzen dela esan daiteke, gero egiaztatuko dugun bezalaxe. Hortaz, bigarren kategoria hori alboratu egingo dut; beste hirurak, berriz, teologoek erabiltzen dituzte, modu desberdinetan bada ere (De legibus, 1 lib., III. kap., 5).
|