|
2003
|
|
|
lege natural eta aldaezina da etxearen gaineko jabaria ugazabari dagokiola, ugazaba horrek jabaria bere borondatez kentzen ez duen bitartean edo jabari hori bide zuzenak eta legezkoak erabilita kentzen ez zaion bitartean. Halaber, lege natural eta aldaezina da, edukitzaileek ezin dezaketela betiko bereganatu norbaitek euren edukitzari kalte egiteko arriskua, eta denbora luzez etxearen edukitzaile izan dena, azkenean etxe horren ugazaba bihur daitekeela;
|
egin
eginean ere, gizakiak berezko joera du berea dena inoren esku ez uzteko, eta edukitzailea ezin daiteke usurpatzailetzat hartu, horren inguruko frogarik ez bada.
|
|
|
Lege batek agintzen duenez, saltzaileak bermeren bat eskaini behar du, saldutako gauzaren gain hirugarrenek izan ditzaketen eskubideei begira, baina berariazko ituna eginez gero, saltzaile horri bere egiteen ondoriozko erantzukizuna bakarrik eska dakioke;
|
egin
eginean ere, itun hori bidezkotzen da, salmenta egin delako gauzaren benetako balioa baino gutxiago ordainduta, edota salbuespena ahalbideratzen duen beste arrazoiren bat dagoelako.
|
|
|
Zorroztasun hori koka daiteke ezin onartuzko zaizkigun erromatar zuzenbidearen beste askoren artean;
|
egin
eginean ere, Frantzian noizbait erromatar zuzenbidea aipatu bada, hori arrazoi idatzi moduan errespetatzen dugulako da, eta zorroztasun horiek Zuzenbide naturalaren kontrakoak izanik, arrazoi horren kontrakoak ere badira. Zorroztasun horien gainetik Zuzenbide naturala dagoela frogatzeko, ez da beharrezkoa ospe berezirik aipatzea, baina, hala eta guztiz ere, egia horren oinarri gisa, juriskontsulto horrexen ospea aipa daiteke, antzeko beste egoera batean Zuzenbide naturalaren alde egin behar izan baitzuen.
|
|
|
Edozein modutan ere, ñabardurak egin behar, erromatar zuzenbide hori ez baita, besterik gabe, Frantzian onartzeko modukoa, Zorroztasun hori koka daiteke ezin onartuzko zaizkigun erromatar zuzenbidearen beste askoren artean;
|
egin
eginean ere, Frantzian noizbait erromatar zuzenbidea aipatu bada, hori arrazoi idatzi moduan errespetatzen dugulako da, eta zorroztasun horiek Zuzenbide naturalaren kontrakoak izanik, arrazoi horren kontrakoak ere badira. (Legeen Tratatua, XI, 24)
|
|
2004
|
|
|
arduraz eta erantzukizunez asumitu behar dugu errealitatea. " Gizakiak
|
egin
egin behar du eta bere burua ere egin; zehatzago, errealizatu egin behar du eta bere burua errealizatu ere", Ellacuriak ezin zuzenago izkiriatu duen bezala Zubiriren pentsamendua laburbilduz (FBE, 258). c) Hirugarrenik, errealitateaz jabetzeak eta hura gure gain hartzeak errealitateaz (gauzez eta geure buruaz) arduratzera garamatza ezinbestean, gure gizatasunari uko egingo ez badiogu.... Errealitatea ez zaigu ematen modu erreaktibo hutsean erantzun dezagun edota era hermeneutiko hutsean asumitu dezagun; errealitatea ardura eta erantzukizun gisa ematen zaio gizakiari, hots, eginkizun eta errealizakizun modura.
|
|
|
Baina errealitatera egokitzerakoan, errealitatea bera (gauzak eta bere burua) egokitu egiten du, hots, egoki egiten ahalegintzen da, bere egiten duen neurrian. Egokitze eta beretze hori ez datorkio egina edo emana, animaliei bezala,
|
egin
egin behar du, errealitatea berarentzat erreal (itate) eginez eta, hartara, bere burua errealizatuz. Egokitzapen errealizatzaile —eta orobat sortzaile, ikusiko dugunez— horretan datza, hain zuzen ere, gizakiaren dimentsio etikoa.
|
|
2007
|
|
|
Jaiotako gizakumeak ikasi egin behar du gizaki izaten —gizakia
|
egin
egiten da—, baina gizaki bihurtze hori ezin daiteke modu orokor eta abstraktu batean planteatu, baizik eta zinez egokitutako baldintza sozialak eta kulturalak oso kontuan hartuz. Azken finean, Ferrerok dioen bezala," gizakia bere naturak berak zuzentzen (’kondenatzen’) du gizartean bizitzera:
|
|
|
Lehenengoak, jada aipatutakoaren haritik eta Beorleguiren hitzetan," giza naturaren berezko izaera etikoarekin" 72 du zerikusia: " Animaliarekin gertatzen ez den bezala", honela zioen jada Zubirik," gizakiaren bizitza irekia da osaeraz" 73 Gizakia izaki aske eta adimendun bat da —ez dago jaiotzez programatua— eta, horregatik, bere burua
|
egin
egin behar du eta erantzukizunez hartu behar ditu bere erabakiak. Horren haritik, hain zuzen, hitz egiten du Lopez Arangurenek" gizakiaren egiturazko izaera moralaz":
|
|
|
Kontua da hezkuntzak, zentzu" paidetiko" horretan, gizakia gizaki bezala ezaugarritzen duela eta, horrenbestez, fenomeno antropologiko propio bat osatzen duela: gizakiak, animaliak ez bezala, bere burua
|
egin
egiten du eta egin egin behar du —bere dimentsio biologikoan baino gehiago bere dimentsio gizatiarrean—; eta, besteak beste, horregatik hitz egiten dugu autoerrealizazio prozesuaz edota errealizazio pertsonalaz. Giza ibilbide hori aztertzerakoan, baina, ez da nahikoa gizabanakoen eta gizataldeen gaitasunak, ezaugarriak eta lorpenak kontuan hartzea, alegia, ezinbestekoa da ere erreferentziazko hainbat auzi kontsideratzea, ze, egiaz, noranzkorik gabe prozesu oro itsu da.
|
|
|
Kontua da hezkuntzak, zentzu" paidetiko" horretan, gizakia gizaki bezala ezaugarritzen duela eta, horrenbestez, fenomeno antropologiko propio bat osatzen duela: gizakiak, animaliak ez bezala, bere burua egin egiten du eta
|
egin
egin behar du —bere dimentsio biologikoan baino gehiago bere dimentsio gizatiarrean—; eta, besteak beste, horregatik hitz egiten dugu autoerrealizazio prozesuaz edota errealizazio pertsonalaz. Giza ibilbide hori aztertzerakoan, baina, ez da nahikoa gizabanakoen eta gizataldeen gaitasunak, ezaugarriak eta lorpenak kontuan hartzea, alegia, ezinbestekoa da ere erreferentziazko hainbat auzi kontsideratzea, ze, egiaz, noranzkorik gabe prozesu oro itsu da.
|
|
2011
|
|
|
Baina izatea, berarekin topo egin eta pentsatu beste gabe egiten dugunean —etxe aurreko arbolak, ibaia—, izate hori ez du subjektu batek
|
egin
egiten, ezpada izatea bera da agertu egin zaiona Daseinari, eskaini egiten zaio. Eta hori mundu grekoan, erlijioso kristauan, XVI. mendean, laborariaren munduan edo teknikak menperaturiko zibilizazioan modu ezberdinetan egiten du.
|
|
|
Honelako eraztun batekin, dio Glaukonek, ez dago merkatura joan eta nahi lukeena beldur gabe eramango ez lukeenik, etxeetan sartu eta nahi lukeenarekin larrutan egin, nahi lituzkeen atxilotuak askatu eta nahi lituzkeenak hil," Jainkoaren adinakoa" bailitzateke. Horrek esan gura du inor ez dela zuzena bere borondatez, behartuta baino..., eta bakoitzak bidegabekeria egiteko gai dela uste dezanean,
|
egin
egiten duela. Edozein gizonek uste du beretzat askoz onuragarriagoa duela bidegabekeria zuzentasuna baino (360, c d).
|
|
2016
|
|
|
Eguneroko existentzia bezalaxe, gizakiaren historia ere Arizmendiarrietarentzat kooperazioaren obra da. Historia ikastean erregeak eta batailak ikastera ohituta gaude (batez ere gure eta Arizmendiarrietaren garaian), baina isil isilik historia
|
egin
egiten duen satorra lana da eta kooperazioa, ez armak. Tamalez historian kooperazio asko behartua izan da esklaboen elkarlan bortxaturaino; edo beharrak behartua, pobretasunak fabrika modernoetan metatzera derrigortu dituen proletarioak esaterako.
|
|
|
Naturak landua izan behar duela esango du, ez katigatua. Gogoko esaunda zuen, gizakia ez dela jaiotzen,
|
egin
egiten dela; eta egin, elkar hezkuntzaren bidez egiten da. Hezkuntza aroa ez da eskolara mugatzen, kooperatibismo guztiak izan luke elkarrentzako eskola etengabea; denak elkarren maisu eta elkarren ikasle (HC, 247).
|
|
2017
|
|
|
Ezin da ulertu giza errealitatea ez bada Izatearen ekintzarik gabe. Izatea, izan ere, ez da, baizik eta
|
egin
egiten da: ‘egitea’ Izatearen modu bat da eta hertsiki lotuta dago gorago aipatutako Izateko desirarekin.
|
|
|
Le deuxi' eme sexe (1949) Beauvoirren saiakera nagusiaren oinarrian ere formula hori dago: " emakumea ez da emakume sortzen,
|
egin
egiten da". 18 Sartre Beauvoir bikotea miretsia zen. Saint Germain des Pres auzo inguruan, egun Place de Jean Paul Sartre et de Simone de Beauvoir den plazatik gertu, gauez jazza eta dantza, egunez eztabaida filosofikoak taberna ketsuetan eta idazle eta artista ezagunak liburutegi eta bulego itxura hartzen zuten kafetegietan, existentzialismoa ez zen soilik pentsamendu filosofiko bat, gehiago zen, jarrera bat, janzkera bat, izateko modu bat:
|
|
2021
|
|
|
Bide batez, familiarizazio politiken aitzakian sekulako oldarraldi ideologiko eta politikoa gauzatzen ari ziren garaian, ‘emakumea= etxekoandrea/ ama/ emaztea’ berdinketa irauli egin zuen. Emakumearen subordinazioa naturalizatzeko saiakeren aurrean, emakume
|
egin
egiten d (ut) ela azpimarratu zuen, bestela egiteko eta emantzipatzeko aukerak sortuz. Askotan leporatu izan zaionaren aurka, horrek ez du esan nahi emantzipaziorako amatasunari uko egiteko apustua egin zuenik, baizik eta amatasunak ezin duela nahitaezkoa izan eta emakumea ezin dela amatasunera murriztu.
|
|
|
Ordura arte naturaltzat jotako subordinazioa politizatuz eta gorputz, kexa, aldarri eta espektatiba berriak plazaratuz, pitzatu egin zuen norbanako buru jabearen eredu modernoa, gizaki, norbanako, subjektu eta hiritartasun eredua birpentsatzeko arrakala, galdera eta aukerak sortuz: ‘subjektua/ gizakia= gizona’ ekuazioa hautsi zuen, kontzeptu ustez neutralak politizatuz; ‘emakumea= etxekoandrea/ ama/ emaztea’ berdinketa naturalizatzeko saiakeren aurrean, emakume
|
egin
egiten d (ut) ela azpimarratu zuen, bestela egiteko irekidura zabalduz; gizakiAren aurrean, eginean den hezur haragizko subjektu kokatu eta baldintzatua jarri zuen mahai gainean, hezur haragizko emakumeen esperientzien testigantza andana bilduz; gizonaren transzendentzia desgorpuztuaren eta emakumearen immanentzia gorpuztuaren aurrean, gorpuztasuna arbuiatu eta ukatu beharrean berori onartu eta g... Hala, pitzadura ugari sortu zituen.
|
|
|
Lan honen eta ikertzaile gisa ditugun mugak kontuan izanik, bi auziren bueltako hurbilpena egiten ahaleginduko gara, egun pil pilean dauden zenbait eztabaidatara hurreratzeko asmoz. Batetik," emakume [eta gizon]
|
egin
egiten da" aipuaren aitzakian, sexu, genero eta klaseen arteko harreman korapilatsuei helduko diegu. Bestetik,"... egin egiten da" intuizioari tiraka, Beauvoirrek sortutako arrakalak bururaino eraman eta norbanako buru jabearen eredutik komunean diren subjektuenganako bidea egitea proposatuko dugu.
|
|
|
Batetik," emakume [eta gizon] egin egiten da" aipuaren aitzakian, sexu, genero eta klaseen arteko harreman korapilatsuei helduko diegu. Bestetik,"...
|
egin
egiten da" intuizioari tiraka, Beauvoirrek sortutako arrakalak bururaino eraman eta norbanako buru jabearen eredutik komunean diren subjektuenganako bidea egitea proposatuko dugu.
|
|
|
4.1. " Emakume [eta gizon]
|
egin
egiten da": sexua, generoa eta klaseak
|
|
|
Sexua jaiotzetiko determinazio biologiko, natural eta aldaezina izango litzateke; generoa, berriz, sexutik abiatuta egiten den eraikuntza eta interpretazio kultural zein aldagarria. Sexuarekin jaio egiten da, generoa
|
egin
egiten da. Bereizketa hori ondoren egindakoa denez, berak genero hitza aipatu ere ez du egiten.
|
|
|
Ezer ez dagoenez" guztiz argi", bereizketa eta sailkatze horiek
|
egin
egin behar dira, testuinguru jakin batean kokatuta. Ar eta emeen kasuan ere halaxe egiten da:
|
|
|
294). Beraz, gizon eta emakumea
|
egin
egiten badira ere, ez dira berdin egiten, era hierarkikoan kokatzen baitira," menderakuntza maskulinistaren eta nahitaezko heterosexualitatearen esparru murriztailearen" baitan (ibid.: 278).
|
|
|
Ezta ‘historikoa bezain biologikoa’ ere. Emakume gisa ikusia izateko, emakume bezala
|
egin
egin behar da: pertzepzio fisiko eta zuzenekoa iruditzen zaigun hori ez da eraikuntza sofistikatu eta mitiko bat baino, ‘formazio alegiazko’ bat, zeinak berrinterpretatzen baititu ezaugarri fisikoak (berez, beste edozein bezain neutralak, baina sistema sozialak markatuak), haiek hautematen dituen harreman sarearen bitartez berrinterpretatu ere.
|
|
|
Emakume kategoria, beraz, ez da interpretazioaren aurretikoa, baizik eta ekintza interpretatiboaren parte. Izendatuz (berr)
|
egin
egiten dugu. Zentzu horretan, emakumea, zapalkuntzaren aurretikoa eta jatorria beharrean, zapalkuntzarako inposatutako marka da.
|
|
|
4.1.4 Gizon ere
|
egin
egiten da
|
|
|
Gizon kategoria oraindik gutxi politizatu bada ere, azken urteotan sakondu egin da azalpen horietan. Jaio baino
|
egin
egiten dela kontuan izanik, egiteko moduak ikertu dira. Connellek (2002:
|
|
|
Ordura arte naturaltzat jotako subordinazioa politizatuz eta gorputz, kexa, aldarri eta espektatiba berriak mahaigaineratuz, pitzatu egin zuen norbanako buru jabearen eredu modernoa, gizaki, norbanako, subjektu eta hiritartasun eredua birpentsatzeko arrakala, galdera eta aukerak sortuz: ‘subjektua/ gizakia= gizona’ ekuazioa hautsi zuen, kontzeptu ustez neutralak politizatuz; ‘emakumea= etxekoandrea/ ama/ emaztea’ berdinketa naturalizatzeko saiakeren aurrean, emakume
|
egin
egiten d (ut) ela azpimarratu zuen, bestela egiteko irekidura zabalduz; gizakiAren aurrean, eginean diren hezur haragizko subjektu kokatu eta baldintzatuak jarri zituen mahai gainean, hezur haragizko emakumeen esperientzien testigantza andana bilduz; gizonen transzendentzia desgorpuztuaren eta emakumeen immanentzia gorpuztuaren aurrean, gorpuztasuna arbuiatu eta ukatu beharrean, berori onartu eta... Laburrean, bestelako subjektua jarri zuen mahai gainean:
|
|
|
Behin birsortzeak eta arrakalak aztertuta, pitzadurak baliatuz sakontzeko apustua egin dugu. " Emakume [eta gizon]
|
egin
egiten da" tesiari tiraka, emakume gisa jasandako zapalkuntza salatzeaz harago, emakume (eta gizon) bihurtzeko generizazio prozesua bera auzitan jartzeko urratsa aztertu dugu (Butler), gizonak eta emakumeak desagerrarazi beharreko klase politiko eta ekonomiko gisa ezaugarrituz (Wittig). Horren harira sortutako eztabaidei jarraiki, Beauvoirrek hein batean birsortu eta pitzatutako norbanako buru jabe, autokontziente eta osoaren aurrean, komunean diren subjektu eta bizitzak proposatu ditugu (3).
|
|
|
2.4 Emakume
|
egin
egiten da
|
|
|
Emakumea eginean den neurrian, gizarte baten barneko erreferentzia, kategoria eta balio sistemaren baitan atxikitako zentzuaren arabera bilakatzen da emakume. Beauvoirren pasarte famatuak dioen eran, jaio baino,
|
egin
egiten da: " Emakume ez da jaiotzen:
|
|
|
" Emakume ez da jaiotzen:
|
egin
egiten da. Ezein destino biologikok, psikikok, ekonomikok ez du definitzen gizaki emeak gizartean duen irudia" (II:
|
|
|
Honela jarraitzen du aipu famatuak: emakume
|
egin
egiten da," zibilizazio osoak sortzen du gizonaren eta zikiratuaren arteko emaitza hori, femeninotzat jotzen den hori" (II: 11).
|
|
|
Etxean, kulturan, historian, literaturan, sehaskako abestietan eta txoko guztietan heroi eta autoritate den gizonezkoari segika, mutikoak bere izatea eginez mamitzen du, transzendentziarantz: "
|
egin
egiten du, asmatu, ausartu" (II: 22).
|
|
|
4.2. "...
|
egin
egiten da": norbanako buru jabetik komunean diren subjektuetara
|
|
|
Horretarako, Goikoetxeak Beauvoirren tesiari tiraka egiten duen planteamenduari helduko diogu: subjektua ez da jaiotzen,
|
egin
egiten da. Ugaztun jaiotzen gara eta subjektu (gizon, emakume, euskaldun, zuri, langile edota burges) egin egiten gara (Goikoetxea 2017:
|
|
|
subjektua ez da jaiotzen, egin egiten da. Ugaztun jaiotzen gara eta subjektu (gizon, emakume, euskaldun, zuri, langile edota burges)
|
egin
egiten gara (Goikoetxea 2017: 275).
|
|
|
Pribilegiatu batzuek. Baina, gainera, gizakiak ez dira munduan bat batean agertzen, gizakiak
|
egin
egin behar dira, sortu egin behar dira, eta hori, tradizionalki, emakumezkoek egin izan dute, eta komunitatean. (Goikoetxea 2020)
|
|
|
Beauvoirren tesiari tiraka, ez gara subjektu jaiotzen, ugaztun baizik. Gizon, emakume, euskaldun, zuri, langile edota burges, subjektu
|
egin
egiten gara, a posteriori (Goikoetxea 2017: 275).
|
|
|
2.4 Emakume
|
egin
egiten da 45
|
|
|
4.1. " Emakume [eta gizon]
|
egin
egiten da": sexua, generoa eta klaseak 108
|
|
|
4.2. "...
|
egin
egiten da": norbanako buru jabetik komunean diren subjektuetara 154
|
|
|
Azkenik, laugarren atalean, arrakaletan sakonduz garatutako ildoak jorratuko ditugu. Batetik," emakume [eta gizon]
|
egin
egiten da" aipuaren aitzakian, sexu, genero eta klaseen arteko harreman korapilatsuei helduko diegu. Bestetik,"... egin egiten da" intuizioari tiraka, Beauvoirrek sortutako arrakalak bururaino eraman eta norbanako buru jabearen eredutik komunean diren subjektuenganako bidea egitea proposatuko dugu.
|
|
|
Batetik," emakume [eta gizon] egin egiten da" aipuaren aitzakian, sexu, genero eta klaseen arteko harreman korapilatsuei helduko diegu. Bestetik,"...
|
egin
egiten da" intuizioari tiraka, Beauvoirrek sortutako arrakalak bururaino eraman eta norbanako buru jabearen eredutik komunean diren subjektuenganako bidea egitea proposatuko dugu.
|
|
2022
|
|
|
Filosofiarako ez du balio inguru artistikoan ohikoa den epai honek: " dakienak
|
egin
egiten du eta ez dakienak, irakatsi". Filosoforik handienek irakaskuntza euren filosofiaren parte egin dute, nola inguru instituzionaletan hala elkarbizitzakoetan, irakasle ikasle erlazioan edo lagunen artean pentsatzeko espazioak zabalduz.
|