|
2000
|
|
|
Karrantzako haranak nolabaiteko isolamendua bizi izan duenez, aipatutako eraldaketek ez dute eragin handiegirik izan Karrantzan, eta gaur egun ere lehen sektoreak, bereziki abeltzaintzak, ekonomiaren alorrik garrantzitsuena osatzen du.
|
Duela
hamarkada batzuk Karrantzako baserri gehienetan egiten zen sagardoa.
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk desagertu zen Karrantzatik, baina Burgosko iparraldean
|
|
2002
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk, hau da, euskararen normalkuntzarako politikak eta aldeko neurriak abian jartzenhasi baino lehenago, gure hizkuntzak gehienbat esparru pribatuan —familian— aurkitu zituen erabilera eremuaeta babesa, gaztelania eta frantsesa beste gizartefuntziogehienez jabetzen ziren bitartean. Esparru pribatu horretan oinarritu da euskal hiztunen komunitatearen iraupena, ez erabat eta soilik, baina bai modu berezian.
|
|
2006
|
|
|
Horretan datza heriotzaren inguruan eraiki dugun tabua.
|
Duela
hamarkada batzuk askoz normaltasun handiagoz bizi genuen hori: aitona ikusten genuen baserrian hiltzen, eta ez ginen harritzen».
|
|
2007
|
|
|
EDS Leguminosoen familiako landare igokari baten errotik, Pueraria lobata (“Radix puerariae”), lortutako azpiproduktua da ‘kuzu’ Oso erraz hazten da Japoniako eta Txinako baso eta soroetan, eta, oro har, baita Asiako hego ekialdeko herrialdeetan ere, jatorriz bertakoa baita.
|
Duela
hamarkada batzuk Japoniatik iritsi zen Estatu Batuetara, eta han zabaldu egin da haren komertzializazioa. Azkar hazi denez, batzuetan izurrite bihurtu da eta ingurumen oreka arriskuan jarri du.
|
|
2009
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuetatik hona susmagarria izan arren, gaur arte ezin izan da frogatu organismoaren immunitate sistemak zeregin garrantzitsua duela narkolepsiaren garapenean. Ikerlarien hitzetan, “kate maila galdua” aurkitu da.
|
|
|
Zertan datza berdeguneen sarea eta gobernatzeko era berria?
|
Duela
hamarkada batzuetatik hona, gure hirietako bizi kalitatea ongi banatutako eta ondo zaindutako berdegune eta espazio libreekin identifikatzen da. Hala, jasangarritzat jotzen diren hirietan, biztanleko 10 eta 15 m2 berde bitarteko gutxieneko estandarrak ezartzen dira, lurzoruaren legeria zaharrean aurreikusitakoak bikoiztuta edo hirukoiztuta.
|
|
|
Ez da beti horrela izan.
|
Duela
hamarkada batzuk arte maiz erabiltzen zen egunkari papera hainbat gauzatarako. Etxeetan, irakurri ondoren, ogitartekoak biltzeko erabiltzen ziren, baita komuneko paper gisa ere.
|
|
|
Peio eta Pantxoak kantatzen zuten Baionako Suprefeta kantuaz ere akordatu nintzen.
|
Duela
hamarkada batzuk Baionan egindako baserritarren manifestazio batean izugarrizko egurra jaso zuten bertan parte hartu zuten baserritar gizagaixoak. Poliziei, CRS sinpatikoei, orduan Baionako Suprefeta (hemengo garai bateko gobernadoreen moduko kargua) zen Biaccabe abizeneko gizon batek eman zien agindua.
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk apenas aipatzen ziren gaixotasun horiek, baina sedentarismoa, elikadura desegokia eta estresa moduko aztura txarrak orokortu direnetik, osasun arazo garrantzitsu bihurtu dira. Prebentzioa eta diagnostiko goiztiarra dira gugandik urrun mantentzeko modurik onenak.
|
|
2010
|
|
|
Barazkiei dagokienez, batere ez.
|
Duela
hamarkada batzuk oso ezagunak ziren letxuga, tomate edo leka berdeak ere ez dira kontsumitzen. Egunero bost errazio fruta eta barazki behar dira, gaixotasunei aurrea hartzen laguntzeko.
|
|
2011
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk onartu zen nazioartean emakume etorkinen hauskortasuna genero bortizkeriaren aurrean, eta zentzu horretan, azken urteetan politika migratorio guztietan genero ikuspegia integratzeko beharra mahaigaineratu da. Dagoeneko 2007an, Amnistia Internacional ek plazaratutako txostenak azaleratu zuen Espainian bizi diren emakume etorkinek bertakoek baino arrisku handiagoa dutela genero indarkeria jasateko, eta euren bikotekide edo bikotekide ohiek hiltzeko.
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuetatik hona, gorputz masaren indizea (GMI) tresna erraz gisa erabiltzen da, pertsona baten pisuaren egokitzapena haren altueraren arabera sailkatzen laguntzeko. Datu hori lortzeko erraztasunaren aurrean, komunitate zientifikoa ahalegintzen da pisuaren araberako banakako sailkapena hobetzeko tresna berriak sartzen.
|
|
|
Espainian, gurasoekin bizi diren gazte horien %60k egiten du lan. Espainia Europako azken herrialdeen artean dago alokairu sozialeko etxebizitzen kopuruari dagokionez
|
Duela
hamarkada batzuetatik hona, adin nagusitik independizatzea helburu zaila bihurtu da. Hori dela eta, Osasun, Gizarte Politika eta Berdintasun Ministerioak “Emantzipazio Gaztearen Programa” sortu du, gazteei enplegu eta etxebizitza duina eta kalitatezkoa lortzen laguntzeko, alokairuko etxebizitza gazteen poltsa bat sortuz eta laguntzak sustatuz, hala nola emantzipazio gaztearen oinarrizko errenta (210 euroko hileko bat).
|
|
|
Modu naturalean kokatzen da frutetan eta arto ziropean; %55 emankorra da, eta batez ere osagai gozagarri gisa erabiltzen da elikagai prozesatuetan (edari azukretsuak, opilak, gosariko zerealak edo galletak, besteak beste).
|
Duela
hamarkada batzuk, fruktosa oso gutxi zegoen dietan, fruta eta barazki batzuk baino ez baitzen jaten. Estatu Batuetan, XX. mendearen hasieran, batez beste, 15 g/ egun kontsumitzen zen azukre hori.
|
|
|
Hainbat entitateren kontu korronteetan aritzen da pertsona bat bere bizitzan zehar.
|
Duela
hamarkada batzuk ohikoa bazen banku bakar bateko bezero izatea, gaur egun ohikoagoa da hainbat finantza establezimenduren zerbitzuak elkarren segidan edo aldi berean erabiltzea. Bakoitzak eskaintzen dituen baldintzen arabera, erabiltzaileak erakunde baten edo bestearen produktuak kontratatu nahi ditu, baina kontu bat baino gehiago irekita izateak dituen abantailak eta eragozpenak kontuan hartzea komeni da, gastu eta komisioen baturak kopuru handia eman baitezake.
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk beharrezkoa zen seinalatzea aldaketa pertsonalak sozialak bezain garrantzitsuak zirela, diskurtso makro politiko handien sasoietan sarritan ez baitzegoen koherentzia biografikorik. Gaur, ostera, beharrezkoa da seinalatzea aldaketa sozialak pertsonalak bezain garrantzitsuak direla, zortziko txikia bezain garrantzitsua dela gizarteko makro estrukturak auzitan jartzea.
|
|
2012
|
|
|
Gure zientzialarien artean ez dago eztabaidarik, ez dago zalantzarik horretan, nahiz eta AEBetan hainbatek kreazionismoaren bandera hartu duten azken urteotan.
|
Duela
hamarkada batzuk, ordea, euskal intelektualen artean Darwinek arerio gehiago zituen defendatzaile baino; Jose Migel Barandiaran bera(), egotekotan, darwinismoaren aurkakoen artean egon zen. Kepa Altonaga EHUko zoologoak?
|
|
|
Nola idatzia den ere, uste dut hori behar dugula zuzen atxiki.
|
Duela
hamarkada batzuk ez zen orain bezainbeste herritar ikusten taula gainean pastorala ematen. Lehen, 30 bat ziren, edo gutxiago; orain, 100 jendeetara iristen da...
|
|
|
Herria gizarteari dagokionez, Euskal Herrian tradizio handia eta sare sozialtrinkoak eratu dira kulturgintzan, eta horiek sendotu eta garatzeak izan behardu helburu nagusia.
|
Duela
hamarkada batzuetako herri kulturaren ingurukodebatetik berreskuratu daitezkeenak berreskuratuz, baina egungo dinamiketanoinak jarriz, lehen mailako helburua izan behar da herritik datozen ekimen etadinamikak bultzatzea, hala tradizioari lotuago daudenak nola joera eta erabileraberriei lotuagoak: teknologia berrien erabilerak esaterako.
|
|
|
Une gozoak azukrearekin Urteak igaro ahala, nabarmen aldatu da azukrearen edo berez gozatzen diren elikagaien kontsumoa.
|
Duela
hamarkada batzuk, gure aitona amonen garaian, frutak eta eztia ziren eguneroko dietako bi elikagai gozoak. Eta elikagai horiek gure arbasoek urtean hilabete gutxi batzuetan bakarrik izaten zituzten eskuragarri, frutak biltzeko sasoi naturalean eta erleek zaintzen zuten eztiaren uztan, udan ugariagoa baitzen.
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk 40 urtetik aurrera ume bat izatea ohiz kanpoko zerbait zen, gaur egun ohikoa da. Medikuntzan eta obstetrizian gaur egun dauden aurrerapenei esker, haurdunaldi berantiar horiek arazorik gabe egiten dira gehienetan.
|
|
2013
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk, Eskiula Barkoxe baino askoz ere euskaldunago zen. Etorkizunari begira ez dakit kontuak zertan gertatuko diren, baina ezkor egon gaitezke, zeren eta jakin badakigu Iparraldean zer gertatzen den euskararen transmisioa familian galtzen denean.
|
|
|
Ingurumen zientzia berritzaile horrek ekosistema degradatuak berreskuratu eta lehen bezala uzten ditu.
|
Duela
hamarkada batzuetatik, abantaila ekonomikoak, ekonomikoak eta sozialak aprobetxatzen dituzte beste herrialde batzuetan, eta Espainian, berriz, finkatzen saiatzen dira. Artikulu horrek adierazten du zer den leheneratze ekologikoa eta etorkizuneko jarduera profesional gisa definitzen du, eta zergatik ez den gehiago erabiltzen azaltzen du.
|
|
2014
|
|
|
Jatorri geografikoaren arabera, kalitatezko ezaugarri bereziak dituzten elikagaien dibertsitate handia du Espainiak.
|
Duela
hamarkada batzuetatik hona, produktu horiek behar bezala babestu dituzte Jatorrizko Deitura Babestuek (JOP) eta Adierazpen Geografiko Babestuek (IGP). Irudi horien bilakaera oso positiboa izan da.
|
|
2015
|
|
|
Andrewek, dena den, arazo hori ezabatu duela dio.
|
Duela
hamarkada batzuk, bere garun positronikoa nerbio organikoekin lotua izan zen. Gaur ebakuntza berri batek bere konexioak berrantolatu ditu eta bere bideak indarra ari dira galtzen poliki.
|
|
|
Irudia: andresr
|
Duela
hamarkada batzuk, komunitate zientifikoak egiaztatu zuen bihotzeko gaixotasunen eragina urtaroaren arabera aldatzen zela. Hotzik hotzenetan igo zela egiaztatu zuten, eta aurreko urtean North American Journal of Medical Sciences delakoan argitaratu zen azterketa bat egin zuten.
|
|
2017
|
|
|
Guk uste adinaren aldagaiak joera argia erakusten duela.
|
Duela
hamarkada batzuk zaharrak ziren euskaldunik petoenak. Horiek hiltzen joan dira eta orain zaharrak direnak, baserritik urrun, euskaraz ikasteko aukerarik izan ez dutenak, euskara gutxien dakitenak dira.
|
|
2018
|
|
|
Joera iraunkor horrek azaleratzen du bai poesia nola ematen den jakitera eta baita jasotzen den moduarekiko jarrera aldaketak ere.
|
Duela
hamarkada batzuk, poetek beren lana lehiaketa batera bidali eta irabazi edo galdu egin zuten jakiteko hilabete batzuk itxarotea onartzen zuten bitartean, oraingo poetak ez dira beren lana isilpean mantentzearen aldekoak. Badirudi aldizkako zuzeneko poesia irakurketa eta lehiaketetan poemak probatzeak eta bat batean online eginiko publikazioek ematen duten poztasunak, eisteddfodic lehiaketaren barne antolakuntza ere irauli dutela.
|
|
|
Mediterraneo itsasoa kultura eta nutrizio lotura gisa duten herrialdeetako haurrak (Malta, Grezia, Espainia edo Italia) dira Europa osoan pisu arazo handienak dituztenak. .
|
Duela
hamarkada batzuk, herrialde horietako adingabeak gurasoen antzera elikatzen ziren, hau da, frutak, barazkiak, lekaleak, ogia eta pasta integralak, oliba olioa eta arraina jaten zituzten. Ez azoka tradizionaletan, ez jaki, hozkailu eta auzoko janari dendetan ez zegoen besterik.
|
|
2019
|
|
|
Astakeria bat egin duen familiako gazteena jarraitzen ari dira. "
|
Duela
hamarkada batzuk hainbat pertsonak, taldean eta haratago, ikusi, entzun edo ezagutu genuena kontatu nahi dugu. Euskal Herrian nahitara sartu zela molde ugaritako droga eta horrek sarraski handia sortu zuela", laburtu du Ximun Fuchs zuzendariak.
|
|
|
Nik uste jarrerek eta motibazioek garrantzi handia dutela gurea bezalako egoera batean, eta gero eta garrantzitsuagoak izango direla, hizkuntza hegemonikoen hedatze indarra aintzat harturik.
|
Duela
hamarkada batzuk arte, hizkuntza kontzientziarik izan gabe ere, euskara bizi bizirik zegoen arnasguneetako berezko hiztunen ezpainetan. Ez zuten aldeko jarrerarik behar euskaraz egiteko, huraxe zelako ondoen zekiten hizkuntza (askotan bakarra) eta inguruan euskaraz egitea arau soziala zelako.
|
|
2020
|
|
|
Izan ere, immunitatesistemak minbizia ezagutu eta eliminatu behar luke, baina minbiziak ihes egiteko gaitasuna garatzen du.
|
Duela
hamarkada batzuetatik hona, immunitate sistemaren eta zelula neoplasikoen arteko harremana ezagutzen da, eta, horri dagokionez, melanoma tumore immunogenikoenetako bat da. Hala ere, immunitate sistemaren eta melanomaren arteko elkarreragina dinamikoa da, eta tumoreOsagaiz 2020 4 bolumena zk. zelulek sistema immunitateak bitartekotza eta suntsipena saihesteko mekanismoak dituzte, eta horrek gaixotasunaren progresioa errazten du (9).
|
|
|
Izan ere, immunitatesistemak minbizia ezagutu eta eliminatu behar luke, baina minbiziak ihes egiteko gaitasuna garatzen du.
|
Duela
hamarkada batzuetatik hona, immunitate sistemaren eta zelula neoplasikoen arteko harremana ezagutzen da, eta, horri dagokionez, melanoma tumore immunogenikoenetako bat da. Hala ere, immunitate sistemaren eta melanomaren arteko elkarreragina dinamikoa da, eta tumoreOsagaiz 2020 4 bolumena zk. zelulek sistema immunitateak bitartekotza eta suntsipena saihesteko mekanismoak dituzte, eta horrek gaixotasunaren progresioa errazten du (9).
|
|
2021
|
|
|
Foleyk ez zuen, noski, esaten bertsolaritza munduko kantu inprobisatuko azken fenomeno bizia zenik.
|
Duela
hamarkada batzuk bazegoen Euskal Herrian posizio esentzialista batetik horrelakoak aldarrikatzen zituenik, baina egun ezagunak dira gisako dozenaka fenomeno (Mintzola fundazioak 2016tik osatu duen Kulturartea mapan ehundik gora topa daitezke2). Ikertzaileak azpimarratzen zuena, bere ustez munduan bakarra zena, bertsolaritzaren dimentsio sozial eta mediatikoa zen.
|
|
|
Oso garrantzitsua da, azken 30 urteetan orduak kendu dizkiogulako haurren atsedenari.
|
Duela
hamarkada batzuk, haurrak ohean zeuden arratsaldeko zortzietan, eta orain eskolaz kanpoko jardueretara itzultzen ari dira. Bestalde, badira elementu berriak, hala nola gailu elektronikoak sartzea, lo egiteko ohitura onak mantentzen lagundu ez dutenak.
|
|
|
Prestasuna: elikagaiak urte osoan
|
Duela
hamarkada batzuk argi genuen laranja bezalako fruta batez ere negukoa zela, eta urraburua bezalako arrain bat batez ere udaberrikoa eta udazkena zela. Hala ere, ekoizpen metodoen aurrerapenek, kasu askotan, urtarokotasun horrekin amaitu dute.
|
|
|
Ibai eta erreketako arrain eta animalia txikien populazioak orekan mantentzeaz gain, ebidentzia ageri izan da kanpotik ekarritako espezie exotikoei aurre egiteko gai ere badirela igarabak.
|
Duela
hamarkada batzuetatik, gizadiaren eskua dela eta gure lurrak inbaditu dituen bisoi amerikarrak ez du igaraba batere gustuko. Igaraba populazio osasuntsuak dituzten ibaietan bisoi amerikarrak bertatik urruntzeko joera izaten du konpetentzia saihestu eta elikagai bila beste tokiren batera joatea behartuta (Bonesi et al., 2004; Bueno, 1996).
|
|
2022
|
|
|
Irabazi asmorik gabeko erakundeen inguruan egin den ikaskuntza hori ez da oraindik sektore publikoarekiko harremanera eraman.
|
Duela
hamarkada batzuk, Administrazio batzuek beren bokazioz txertatu zituzten kudeaketa tresna pribatuak, baina oraindik ez dira inpaktura bideratu, kultura eraldaketa onartezina izango bailitzateke, kanpo presio handirik gabe eta lege aldaketen laguntzarik gabe. Berri ona litzateke enpresek presio hori egitea eta mundu osoko baliabideekin egindako politika publikoen inpaktu soziala eskatzea.
|
|
|
Identifikaturiko narratibek gaur egun lotura eza erakusten digute gazteen identitatea eratzeko prozesuaren eta euskararen erabileraren artean.
|
Duela
hamarkada batzuk, euskararen berreskuratzea eta erabilera euskal gizartea eraldatzeko beharrezko prozesuaren funtsezko elementutzat hartzen bazen ere, gazteek ez dute gaur egun etorkizuneko palanka edo modernitate gisa antzematen.
|
|
|
Hala ere, pertzepzioek beren erabilera testuinguru konkretu batzuekin identifikatzen jarraitzen dute.
|
Duela
hamarkada batzuk ezagutza falta zen arazoa, baina diskurtsoa zailtasun teknikoetara edota globalizazioak sortutako joera kontsumistetara eboluzionatzen doa (Caballero, 2009).
|
|
|
«Ikusiak izateko beharrak» dakarren ezegonkortasuna aipatzen du Zafrak, besteak beste.
|
Duela
hamarkada batzuetako talde mugatu eta txikietatik urrun, izena eta prestigioa ikusgarritasunean oinarritzen diren garaiotan eskaparatea ezin zabalagoa dela dio. Artista nahiz idazleak «zenbatu» egin zitezkeen lehenago, audientzia posiblea baino askoz gutxiago baitziren.
|
|
|
Emakumeen historia aztertzen badugu, amatasuna erabakitzea pribilegio bat da.
|
Duela
hamarkada batzuk emakumeak derrigorrez ama izan behar ziren. Gizarteak gaizki ikusten zituen ama ez ziren emakumeak, batez ere gizon batekin ezkonduak bazeuden.
|
|
2023
|
|
|
Kontua da horietara iristeko zer teknologia daukagun.
|
Duela
hamarkada batzuk, petrolio, gas eta ikatz barril batekin ehun barril ateratzen ziren, irisgarri zegoelako. Beste modu batera esanda, orain arte sagar politenak eta gozoenak hartzen aritu gara, eta ohartu gara itsusienak bakarrik geratzen zaizkigula.
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk, patronalarentzat shocka zen mekanikari emakumezkoak ikustea. Egun, sarean oso ezaguna egin da Irati Etxandi mekanikaria.
|
|
|
|
Duela
hamarkada batzuk osasungarritzat jotzen ziren elikagai batzuk, baina gaur egun nutrizionistek ez dituzte kontsumitzen. Eta alderantziz, gure osasunerako “txartzat” jotzen genituen produktuak gomendagarriak izan dira azkenean.
|
|
|
Hau da, nutrizioa oso zientzia gaztea da, eta horregatik da hain aldakorra.
|
Duela
hamarkada batzuk, arlo horretako ezagutzak oso urriak ziren, baina, denborak aurrera egin ahala, asko handitu dira: baliabide gehiago erabiltzen dira ikasteko, ezagutza metatu gehiago daude, metodologia eta teknologia hobetzen dira… Laburbilduz, ezagutzak aurrera egiten du, eta, horren ondorioz, iraganean egiazkotzat ematen genuena birplanteatu behar izan dugu:
|
|
|
Edukiari dagokionez, aurrerapen tekniko eta teknologikoek kontsumitzaileei ekartzen dizkieten osasun eta jasangarritasun erronka berrietan sakontzea.
|
Duela
hamarkada batzuk, gure irakurleen kezkarik handienetako bat elikagaien segurtasunari buruzkoa zen; gaur egun, esan dezakegu elikagaien segurtasuna inoiz ez dela gaur egun baino zainduago egon, baina horrek ez du esan nahi behar bezala elikatzen ari garenik. Ingurumenean duen eragina, dieta mediterraneoa bertan behera uztea, haurren obesitatea areagotzea, tokiko produktuarekiko estimua galtzea, gure janarien osaeran nutrizio oreka falta dira XXI. mendeko arazoak, eta horien berri eman behar dugu.
|
|
|
Ia ez du ilea mugitzen, eta hori egokia da alergia arazoak dituzten txakurren maitaleentzat.
|
Duela
hamarkada batzuk, schnauzer a ez zen lan txakur gisa bakarrik erabili nekazaritza inguruneetan; Lehen eta Bigarren Mundu Gerran ere erabili zuen Alemaniako armadak txakur militar gisa. f441️ Schnauzer erraldoiaren balizko jabeentzako aholkuak Schnauzer erraldoiak azkar ikasten du eta ondo erantzuten dio trebakuntzari, baina gomendagarria da aurretik esperientzia duten pertsonentzat.
|
|
|
Eskuzko estazioetan beti kolaboratzaile bat dago.
|
Duela
hamarkada batzuk herriko apaiza edo eskolako maisua izaten zen. Orain profila pixka bat aldatu da eta boluntarioak dira.
|
|
|
Iskanbila askoren ondoren, agintariek hurrengo urtean erabaki zuten bi herrien arteko mugaren kokalekua.
|
Duela
hamarkada batzuk, bestalde, Azkoitia eta bueltako herrien arteko mugen banalerroen inguruetan ere gorabehera asko izan zen, bertan ospatzen ziren erromeriak tarteko. Liskar haietako protagonistak, alde batetik, garaiko herriko agintariak eta Eliza ziren, eta bestetik, inguruko herriarekiko muga lerroaz dantza heldua edo" baltseue" dantzatzeko baliatzen ziren herriko gazteak, Azkoitian debekatuta baitzegoen orduan dantza mota hori.
|
|
|
Kontua da horietara iristeko zer teknologia daukagun.
|
Duela
hamarkada batzuk, petrolio, gas eta ikatz barril batekin ehun barril ateratzen ziren, irisgarri zegoelako. Beste modu batera esanda, orain arte sagar politenak eta gozoenak hartzen aritu gara, eta ohartu gara itsusienak bakarrik geratzen zaizkigula.
|