|
2008
|
|
|
–
|
Bide
fonologikoa erabiltzera behartuta dago: ez du gaitasunik fonemak grafema bihurtuz idatzi ezin diren hitzak idazteko.
|
|
|
–
|
Bide
fonologikoari egiten dio kalte lesioak.
|
|
|
3.1
|
Bide
fonologikoan edo sublexikoan hutsunea: hitz ezezagunak, sasi hitzak edo silaba bakartuak idazteko zailtasunak.
|
|
|
|
Bide
fonologikoa ebaluatzeko
|
|
|
|
Bide
fonologikoa ebaluatzeko, hizkuntzaren alderdi fonologikoa hartu behar da kontuan:
|
|
|
Zailtasunak hizkuntzaren lexikoaren arlokoak badira (idazketan, irakurketan edo bietan), bide bakoitzari lotutako trebetasun kognitiboak aztertu behar dira.
|
Bide
fonologikoak edo bide lexikoak gaizki funtzionatzen duelako idatz ditzake trakets hitzak.
|
|
|
|
Bide
fonologikoan badago hutsunea, zailtasunak izango ditu hitz ezezagunak edo sasi hitzak idazteko. Zailtasunak bide fonologikoan gertatzen diren jakiteko:
|
|
|
|
Bide
fonologikoari jarraituz irakurtzean, hitza osatzen duten grafemak bereizten ditu haurrak; grafema bakoitzari dagokion fonema izendatzen da; fonemak konbinatzen dira, eta hitzaren ahoskatzea berreskuratzen da lexiko fonologikotik. Hitzaren ahoskatzea berreskuratzean, soinu horiei dagokien irudikapena aurkitzen da soinu lexikoan.
|
|
|
Hitza ulertzean, irudikapen semantiko horrek lexiko fonologikoan kokaturiko errepresentazio fonologikoa aktibatuko du.
|
Bide
fonologikoari esker, edozein hitz erregular irakur dezakegu, baita aurrez ikusi gabekoak eta sasi hitzak ere. Hitz irregularren kasuan, ez dira egokitzen grafemak fonema bihurtzeko, eta ikusmenaren bidetik irakurri behar dira.
|
|
|
|
Bide
fonologikoa
|
|
|
|
Bide
fonologikoari jarraituz irakurtzeko, deskodetze fonologikorako trebetasunak eskuratu behar dira (Jiménez eta Ortiz, 2000). Berkodetze fonologikoan, letrak fonema bihurtzen dira, grafemak fonema egokitzeko arauen bidez, eta fonemak ahoskatuz ezagutzen da hitzaren identitatea.
|
|
|
–
|
Bide
fonologikoa erabiliz gero, ikusmenak azterketa egin, grafemak fonema bihurtu eta fonemak ahoskatze gordailura eramaten dira; fonemak grafema bihurtu, gordailu grafemikotik pasatu, eta mugimendu prozesuen bidez hitza idazten da.
|
|
|
Disgrafiko horien arazo nagusia hitzen ortografia eskuratu ezina izaten da.
|
Bide
fonologikoan nahiz ortografikoan gerta daitezke ortografia arazoak, baina bi bideen arteko bereizkuntza ez da disgrafia eskuratuetan gertatzen dena bezain argia. Horregatik, pertsona batek bide fonologikotik idazteko arazoak dituenean, aukera handia du bide ortografikotik idazteko garaian ere arazoak izateko.
|
|
|
–
|
Bide
fonologikoa edo zeharkako bidea aukeratzen bada, gordailu grafemikotik hartu, eta fonema grafema bihurtu ondoren hartzen dugu hitza. Hitz ezezagunak, inoiz ikusi gabeko hitzak eta sasi hitzak irakurri eta idazteko erabiltzen da bide fonologikoa.
|
|
|
Baina, fonema grafema egokitzapenak ez dira beti biunibokoak izaten.
|
Bide
fonologikoak ez du balio hitz poligrafikoak (Ainhoa; ehiztaria), homofonoak (ura, hura; ahurra, haurra), edo atzerriko hitzak (Iowa) idazteko.
|
|
|
|
Bide
fonologikoa ez da nahikoa ingelesaren moduko hizkuntzen idazketa azaltzeko. Ingelesez, hitz batzuetan, fonemaren eta grafemaren arteko erlazioa erabat hitzarmenezkoa da, eta ez dago bide logikorik jakiteko irudikapen fonologiko bati zein irudikapen grafemiko dagokion.
|
|
|
haintza, aintza, ahintza, aihntza.
|
Bide
fonologikoak ez digu pistarik emango aldaera horien artean aukeratzeko.
|
|
|
Fonologikoa, hitz ezezagunetan; lexikoa, berriz, ortografia arbitrarioa dutenetan.
|
Bide
fonologikoan edo zeharkako bidean, fonematik grafemarako aldaketa eginez lortzen da hitzaren ortografia. Bide zuzenean edo lexikoan, aldiz, zuzenean lortzen da hitzaren errepresentazio ortografikoa.
|
|
|
Ondoren, bi prozesu gerta daitezke: 1)
|
Bide
fonologikoari edo zeharkakoari jarraitzen diona: plano tenporaleko (Wernickeren eremuko) goi eremura zuzentzen da.
|
|
|
|
Bide
fonologikoa lantzeko:
|