|
2001
|
|
|
Eritasuna feo ahotik transmititzen da, eta giza infekzioaren biderik ohikoena behi haragia da, batez ere gutxi egindako hanburgesak.
|
Beste
elikagai batzuek (indioilar haragia, salamia, esnea, jogurta, maionesa, entsaladak, barazki gordinak eta ura) eragindako infekzioa ere dokumentatu da. Agerraldi epidemikoak ohikoak dira hainbat herrialdetan, besteak beste, Estatu Batuetan, Erresuma Batuan, Australian, Argentinan eta Japonian (6).
|
|
|
Oso aberatsa da hezurren mineralizazioan parte hartzen duten gatzetan (magnesioa, fosforoa, kaltzioa).
|
Beste
elikagai batzuei dagokienez, zuntz ekarpena nabarmentzen da. Nutrizio osaeraren taula (zati jangarriaren 100 g ko) Kcal (n) Ura (mL) Proteina (g) Koipea (g) Karbohidratoak (g) Zuntza (g) Potasioa (mg) Magnesioa (mg) Abita.
|
|
2003
|
|
|
Zerrenda horietan agertzen ez diren bitaminak eta mineralak Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak egin beharreko “presazko” ebaluazioaren zain daude.
|
Beste
elikagai batzuen artean, aminoazidoek, elikagai zuntzak, legamiek edo lizitatzaileek bigarren fasera arte itxaron dute, berariazko erregulazioa izateko, datu zientifiko egokirik ez dagoelako. Behin behinekoz eta onetsi arte, haiei buruz onetsi diren arau nazional berariazkoak aplikatuko dira.
|
|
|
Bitamina gehien duten elikagaiak zitrikoak dira, hala nola laranja, mandarina eta pomeloa, beste fruta batzuk (marrubiak, kiwiak eta mangoa) eta barazkiak (piperrak eta azaren familia).
|
Beste
elikagai batzuen defizitak sistema immunea ahuldu eta edozein infekzioren aurrean suszeptibilitatea areagotu dezake. Horien artean daude selenioa eta zinka, omega 6 gantz azidoak eta aminoazidoak, hala nola arginina eta glutamina.
|
|
|
Koipe eta proteina gutxi ditu, baina azukre asko duenez, balio kalorikoa ertaina edo handia du.
|
Beste
elikagai batzuei dagokienez, potasioa eta bitamina nabarmentzen dira. Potasioa beharrezkoa da nerbio bulkada transmititzeko eta sortzeko eta muskulu jarduera normalerako, eta zelularen barruko eta kanpoko uraren orekan parte hartzen du.
|
|
2006
|
|
|
Azukre asko duelako gertatzen da hori; besteak beste, glukosa eta fruktosa.
|
Beste
elikagai batzuekin alderatuta, potasio eta bitamina iturri ona da. Zuntzaren edukiak propietate laxanteak ematen dizkio.
|
|
|
Nahiz eta zenbait landarek burdin kantitate handia izan, ioia dagoen moduak zaildu egiten du xurgatzea; esate baterako, lekadun lehorrak (5 mg/ 100 g) eta barazki berde sendoak (1 mg/ 100 g inguru).
|
Beste
elikagai batzuk ere burdin iturri garrantzitsuak dira, hala nola arrautza gorringoa eta zerealak, batez ere metalarekin aberastutakoak. Dietan burdina mugatzailea denez, elikadura osatzea erabaki da, nahiz eta hautatutako molekulak ez diren berdin eraginkorrak.
|
|
|
kaltzio gehiago kontsumitu behar da esnekien bidez, hezurra jaten duten arrainak, fruitu lehor koipetsuak, lekale berdeak, sesamoa eta zenbait itsas alga. Ekintza toxikoaren aurrean babesteko mantenugaiak gehitzea
|
Beste
elikagai batzuk ere badaude, erretzaileengan urritasun arriskurik ez dutenak. baina tabakoaren eragin toxikotik babesten dutenak eta bere dietan egotea.
|
|
2007
|
|
|
|
Beste
elikagai batzuekin konbinatutako fruitu lehorrekin egindako irabiakiak proteinatan aberatsa den alternatiba ezin hobea dira.
|
|
|
Azkenik, kaseinak ugaztunen esnearen proteinak dira, alergia gehien sortzen duen elikagaietako bat. Ohiko arazoa
|
Beste
elikagai batzuk arrautza, kakahuetea, fruitu lehorrak, arraina, itsaskia, soja eta garia dira. Guztien artean, erreakzio alergikoen %90 dira.
|
|
2008
|
|
|
Pigmentu horrek ematen dio kolore laranja distiratsua.
|
Beste
elikagai batzuetan, hala nola izokinean edo otarrainetan, kolore arrosa eta gorria karotenoideen presentziaren ondorio ere bada. Lotura bikoitz asko daudenez, karotenoideak oso sentikorrak dira oxidazioarekiko.
|
|
2009
|
|
|
Itsasoko produktuei dagokienez, bidaiariek 20 kilogramo eraman edo bidal ditzakete, edo pisu hori gainditzen duen ale bakarra.
|
Beste
elikagai batzuk, hala nola eztia, ostrak, muskuilu biziak edo barraskiloak, EBra sartu edo bidali ahal izango dira, gehienez ere bi kiloko mugarekin. Horrekin guztiarekin, saihestu nahi da Europar Batasunean animalia eritasunik sartzea, hala nola sukar aftosoa edo gizakiei transmiti dakizkiekeen beste batzuk.
|
|
|
Zuntz funtzionala Oro har, zuntz dietetikotzat hartzen dira polisakaridoak eta horiekin lotutako beste konposatu batzuk, gizakien digestio entzimek deskonposatu ezin dituztenak eta, beraz, heste meharrak xurgatzen ez dituenak eta zuzenean kolonera pasatzen direnak.
|
Beste
elikagai batzuei erantsitako osagai gisa erabiltzen den zuntz dietetikoa hainbat propietate fisikokimiko dituzten osagaien nahasketa konplexua da, eta osagai horiek jatorrizko iturri naturalaren arabera ematen dira. Hau da, zuntz estraktu batek hainbat hidratazio, testura edo interakzio gaitasun ditu olioarekin, kasuan kasuko landare elikagaiaren eta hura fabrikatzeko erabili dituen tratamenduen arabera.
|
|
|
Motak eta kategoriak Oliba beltzak, berdeak, hezurdunak edo hezurrik gabeak, beteak, osoak edo zatituak, entsaladak eta entsaladillak, pasta eta arroz platerak, haragikiak, pateak eta saltsak dira.
|
Beste
elikagai batzuekin nahasita, haragiz eta arrainez betetzeko balio dute, eta platerak aberasten dituzte, elikaduraren eta gastronomiaren ikuspegitik. Olibak olibondoaren barietate batzuen fruituak dira (“Olea europea sativa Hoffg.
|
|
2010
|
|
|
propietate naturalen %98, berehalako zopak, belarrak eta espeziak eta kafea.
|
Beste
elikagai batzuk, hala nola sandia edo letxuga, liofilizaziorako hautagai txarrak dira, ur gehiegi dutelako. Prozesua Liofilizazioak murriztu egiten du uraren jarduera elikagaietan, haren propietate elikagarriak aldatu gabe.
|
|
|
Hala ere, asimilazio horrek hobera egiten du burdinazko burdina ferroso bihurtzen duen bitaminarekin eta elikagaiak egostearekin, hori baita aurresateko modu bat.
|
Beste
elikagai batzuekin konbinatuta, fruitu lehorrak eta lekaleak jatea proteina iturri dietetiko bikaina da, baina, praktikan, bitaminan aberatsak diren fruta eta barazkiekin hartzea komeni da, hala nola fruitu lehorren entsaladan, irasagar ozpin olioarekin, eskarola eta laranja entsaladan, sagar eta laranja erreekin edo frutekin nahasita eta irabiatuta. Fruitu lehorrak kontsumitzeak lagundu egiten du oligoelementu horretan dietaren kantitatea eta kalitatea hobetzen, eta, beraz, anemia ferropenikoaren tratamendu dietetikoa hobetzen, mundu osoko jende kopuru handi bati eragiten baitio.
|
|
2012
|
|
|
Gainera, zientzialariek diote prozesatu eta ontziratutako tomatea karotenoide iturri handiagoa dela, hesteetako xurgapena errazten baitu.
|
Beste
elikagai batzuk hauek dira: fruta eta barazki horiak edo laranjak (azenarioa, kalabaza, boniatoa, melokotoia, gereziak, nektarinak, etab.).), hosto berdeko barazkiak, gibela eta esnekiak.
|
|
2013
|
|
|
|
Beste
elikagai batzuei eransten bazaie, hobe da elikagai horiek hotzak izatea, bestela maionesaren tenperatura handitu eta gerta liteke mikro organismoak sortzea.
|
|
|
Ondoren, txandaka jarri behar dira fruta geruza bat eta gazta geruza bat, hostopila osatzeko.
|
Beste
elikagai batzuekin ere konbina daiteke, adibidez, gozo honekin irasagar hostopila, gazta eta sagarra.
|
|
2014
|
|
|
|
Beste
elikagai batzuek antzeko kopuruetan edo gehiago izaten dute azukrea, eta horiek bai, maizago eta ugariago jaten ditugu, eta azukre asko samar ematen dizkigute.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi haurrek azukre lasaia hartzen jarraituko dutenik, kontsumo handia berriz ere obesitate arriskuarekin lotuta dago.
|
Beste
elikagai batzuk. TDAHaren sintomen inguruan aztertu diren beste osagai dietetiko batzuk zinka, burdina, magnesioa eta gantz azidoak dira.
|
|
2015
|
|
|
Espezieen, hazkuntza baldintzen (elikadura eta ingurumena) eta ondorengo prozesatzearen araberakoak dira arrisku horiek.
|
Beste
elikagai batzuk bezala, arrisku horiek higiene eta produkzio jardunbide egokiak egoki aplikatuz kontrola daitezke. Belgikako espezialistek iradoki dute tratamendu termikoa funtsezkoa dela kontsumitu aurretik, baita kontserbazio eta prestaketa baldintzei buruzko etiketan informazio zehatza ere.
|
|
2016
|
|
|
ura, arroza eta, sarritan, ekilore olioa, gatza eta arroz ziropa.
|
Beste
elikagai batzuk dituzten arroz edarien kasuan, hurrdun edariak, platano purea edo marrubia, edo kakaoa aurki daitezke. Olo edaria:
|
|
2017
|
|
|
Horrela, balio bizitza luzatzea lortzen da, eta arrisku mikrobiologikoa jaistea.
|
Beste
elikagai batzuk, hala nola olioa, opil patatak, esne ontzi itxiak edo elikagai lehorrak, arroza edo pasta esaterako, ez dira hotzean kontserbatu behar, ezta izoztu ere. Behar bezala gorde behar dira biltegian, behar bezala; izan ere, nahikoa da giro tenperaturan, leku lehorretan eta, batzuetan, argitik urrun edukitzea.
|
|
2018
|
|
|
Hozkailuko atea lau ordutik gora irekita uzteak ondorio negatiboak izango ditu, batez ere produktu galkorretan, hau da, egoera ezin hobean kontserbatzeko hozketa behar dutenetan.
|
Beste
elikagai batzuek, ordea, denbora gehiago iraun dezakete giro tenperaturan. Estatu Batuetako Nekazaritza Sailak, Elikagaien Ikuskapen eta Segurtasun Zerbitzuaren bidez (FSIS), honako produktu hauek baztertzea gomendatzen du, 4,5 °C tik gora bi orduz baino gehiagoz eduki badira:
|
|
2020
|
|
|
Irudia: Gustavo Fring
|
Beste
elikagai batzuek ere biltegiratzeko eta garraiatzeko baldintza bereziak behar dituzte, hala nola prestatutako produktuek eta gordinik kontsumitzen direnek (marinatuak, sashimia…); izan ere, kontsumitzaileak etxean jasotzen dituenean, ez da beharrezkoa kozineak egitea, prozesu horrek edozein patogeno ezabatuko bailuke. Etxean… Enpresak bermatu du produktuak egoera onean iritsiko direla azken helmugara.
|
|
|
Uste dut ez dela erraza izango intsektua merkatuan sartzea, baina baliteke intsektu irinak normalizatzea.
|
Beste
elikagai batzuen kontsumoa ere normalizatu da, hala nola haragi gordinarena. Egia al da hegaztiaren haragi gordinak besteek baino arrisku handiagoa duela?
|
|
2021
|
|
|
Elikagai konbinazio egokien adibideak Proteinak eta aminoazidoak konbinatzea Elikadura iturri batzuek, hala nola haragia, arraina, arrautzak edo esnekiak, funtsezko bederatzi aminoazidoak dituzten proteinak ematen dituzte, organismoarentzat nahikoak diren kopuruetan.
|
Beste
elikagai batzuek, hala nola lekaleek, aminoazido metionina eta zisteina kopuru txiki eta eskasak dituzte. Arrozak, aldiz, bi aminoazido horiekin laguntzen du, baina lisina eta isoleuzina falta zaizkio.
|
|
2022
|
|
|
Hala ere, kontuan hartu behar da haien presentzia urria dela eta, gainera, pertsonok ez dugula espezia kopuru handirik irensten.
|
Beste
elikagai batzuek ez bezala (frutak, barazkiak, haragia, etab.)) azafrai, kurkuma edo piperrauts kantitate txikiak erabiltzen ditugu. Gauza bera gertatzen da elikagaiekin:
|
|
|
Adibidez, zenbait frutari sendatzeko moduko ondorioak egozten zaizkio, laranjak jaten ditugunean adibidez, bitaminaren edukiak katarroak sendatu ditzakeelakoan.
|
Beste
elikagai batzuk jaten dira elikadura txar baten ondorio kaltegarriak konpentsatzeko; adibidez, anana hartzen dugunean “gibela garbitzeko”. Hori gutxi balitz, elikagaiak osotasunean hartu beharrean elikagaiei erreparatzen badiegu, bitaminaz aberastutako galleta batzuk laranjen parekoak direla pentsa dezakegu.
|
|
|
250 ml-ko edalontzi bakarrarekin, maximo horren %75era iritsiko litzateke. Produktu honetan, azukrea da nutrizio ekarpen adierazgarri bakarra Izan ere, 7,3 g ditu 100 ml bakoitzeko, eta produktuaren kaloria balioaren %84
|
Beste
elikagai batzuk baztergarriak direnez, gainerako kilokaloriak zuntzetik etorriko dira segur aski, nahiz eta kopurua ez den egokia, eta hori guztiz baliagarria da, datu hori borondatezkoa baita. Fruta gutxi eta azukre asko:
|
|
|
|
Beste
elikagai batzuetatik ateratako prestakin industrial jangarriak dira, osagai zerrenda luzekoak, baina ez dute egiazko jaki bat osatzen. Osagai horiek, aurretik prozesuren bat nozitu dute, hala nola olioen hidrogenazioa, irin edo zerealen estrusioa, proteinen hidrolisia, etc. Etiketan agertzen dira lehengai finduak (irina, azukrea, landare olioak, gatza) eta gehigarriak (kontserbatzaile, koloragarri, edulkoratzaile, zapore indartzaile, etab.); ez, ordea, jasaniko prozesuen berririk.
|
|
2023
|
|
|
Sagar mota bat errezeta bakoitzerako
|
Beste
elikagai batzuek ez bezala, sagarrak bizitza du sukaldaritzatik haratago. Pintura klasikoa eta literatura, zientzia, zinema eta publizitatea.
|
|
|
Gantz saturatuak dituzten elikagaiek kolesterol txarra areagotzen laguntzen dute; beraz, saihestu egin behar dira aurrez prestatutako janaria, saltxitxak, haragi gorria, hanburgesak, pizzak, opil industrialak (adibidez, palma eta koko olioa), fianbreak eta ozpinkiak, besteak beste, itsaskiak, batzuek kolesterol txarra areagotzen baitute.
|
Beste
elikagai batzuk, aldiz, kolesterol txarretik babesten gaituzte, hala nola oliba olioa eta olibak. Gaixotasunak.
|
|
|
Elikagaien ekoizpen industrialaren prebentzioa, beraz, tratamendu termikoen kontroletik eta ahalik eta gutxien puztutako, puztutako edo hondatutako ontzien errefusetik pasatzen da. Kontuz etxeko kontserbekin
|
Beste
elikagai batzuk etxeko kontserbak dira, batez ere, kontserbatutako haragia edo arraina, eta barazkiak (babarrun berdeak edo zainzuriak, besteak beste). Prebentzioa lehengaitik pasatzen da, kalitatezkoa izan behar baitu, produktu freskoak, kolperik eta mailaturik gabeak.
|