|
2008
|
|
|
Gazte gaztean gertatu zitzaidan pott egitea ezezagunekin galdera egitean.
|
Baina
Azkuek apezaren abantaila zuen. Prakadunek kofesatzen ikasi ez dugulako hobe dugu gure berriemaile ezagunenekin ibiltzea.
|
|
|
276 Cejadorrek hola zioen Azkueren erabakiaz (1893.11.28ko gutuna): «Me regocija su determinacion muy propia de Vd. y de su amor sincero á la verdad, de mirarse bien en lo que tocante á etimología euzkera pudiera escribir Vd.; efectivamente para un amante de su lengua, el temor de no aventurarse á poner falsas bases que pudieran perjudicar su estudio, es el mayor argumento, para contenerse en ciertos casos.»
|
Baina
Azkueren zuhurtzia laudatu arren, Cejador berak etimologia astarloatar larramenditarrekin segitu zuen bizi guztian, euskara jatorrizko hizkuntza zela konbentzituta.
|
|
|
Bazekien Euskal Herritik kanpoko parajeak estimatzen.
|
Baina
Azkue, bere eleberriko indianoa bezala, munduan zehar ibili ostean, han ikasitakoa lagun, Euskal Herrira itzultzen zen azkenean.
|
|
|
Esan liteke gisa bereko istorio fantastikoak, misteriosoak eta naturaz gaindikoak, oso ohikoak zirela literatura erromantikoan.
|
Baina
Azkuek bere legendaren hasieran egin zuen ohar batek, kontakizun fantastiko hau berarentzat artifizio literario soil bat baino gehiago zela iradokitzen du: «Aun viven en Lequeitio testigos oculares del hecho naturalmente inexplicable que vamos á describir.» Gerta liteke, jakina, esaldi hau joko literarioaren parte izatea; baina egia esan, Azkue sinestuna izanik, baliteke mota honetako naturaz gaindiko gertaerei fede ematea eta egiazkotzat izatea.
|
|
|
Eta 1898ko urtarrilaren 13ko «J, accuse!» artikulua, egungo topiko historiografikoak une fundazional gisa nabarmentzen badute ere, lehendik zetorren debate baten parte zen, eztabaidaren gailurra nahi bada, baina ezer berririk asmatu gabe. Azkuek berak Zolaren artikulu honetatik hilabetera idatzi zuen berriro, gaiak hartu zuen protagonismo handia aipatuz («Egun auetan, Dreiffus [sic] salkindaria dala ta eztala, lur bira guziko i a albistari geienak gut, si edo asko Juduen gaiñean itz egin dute») 470
|
Baina
Azkueren bigarren artikulu hau lehenaren segida zen, ez bereziki sakonagoa, eta ezta kualitatiboki desberdina ere. Errealitate honek «lehen» intelektual modernoa nor izan zen ebazteko asmoaren hutsaltasuna agerian uzten du.
|
|
|
Une horretan gaztelaniaeuskara ereduko hiztegi bat, erdarak bizitza modernoko kontzeptuak adierazteko zerabiltzan hitzen euskal ordaina agertuko zuenak zentzu gutxi izan zezakeen.
|
Baina
Azkuek, urte latz horietan bertan berrekin zion Euskaltzainditik gaztelania euskara hiztegiari. Hola 1941ean, Euskaltzaindia ireki eta lehen batzarrean bertan aurkitzen da proiektu honen egitasmoa martxan:
|
|
|
Ataza hauek, ikusi denez, osagai ideologiko nabarmena zuten.
|
Baina
Azkueren bokazio artistikoaren fruitu ere baziren. Bokazio hein handiz frustratua operen porrotaz geroztik.
|
|
|
Azkuek, bere ordezko gisa katedran Evaristo Bustintza utzi zuen.
|
Baina
Azkuek agindu zion bigarren enplegua, 1904an berrireki behar zen Ibaizabal aldizkarikoa, ez zen iritsi. Hola, Azkueren bideak moztuta, Bustintza libre geratu eta apurka apurka EAJrantz gerturatu zen.
|
|
|
Azkuek hitzaldian ez zuen zehaztu aldizkari hori zein zen.
|
Baina
Azkuerentzat «publicación vasca»euskarazko aldizkaria izanik (vasca ri adiera horixe ematen baitzion), eta hizkuntza honetan, politikoa, eta Azkueren ikasle ohi bati lotua (eta hura nazionalista), EuzkoDeya baino ezin zen izan zitekeen. Beraz, eskaini egin zioten baina Azkuek ez zuen onartu aldizkari nabarmenki sabindar hartan parte hartzea, haren sustatzaileekin gonbite egun berean izanik eztabaidatxo bat («separatismoa» zela eta).
|
|
|
Ikerketa, berez, Azkueren gainekoa izanik, honek ez luke zertan akats izan.
|
Baina
Azkue eta bere obra kokatzeko eta egoki baloratzeko bere ingurune hurbilena ez ezik testuinguru zabalagoa ere azaldu nuke. Izatez ikergaia pertsonaia bakar batean zentratzeak aldean darama perspektiba galeraren arriskua.
|
|
|
Berez, Azkuek, apaiz eta euskaltzale izanik, ez zien bisigotuei aitortzen euskaldungoa kristautzeko misio gorena (horiek iritsi zirenerako «lugares ya cristianizados» omen zeuden) zeren euskaldunen ezaugarri behinena (hizkuntzaz gain) fedea, bisigotuei zor zitzaiela esatea gogortxoa zen antza.
|
Baina
Azkuek bai aitortu ahal zien bisigotuei beste maila batean eragin onuragarria: akaso euskaldun pagano isolatu batzuk propioki kristautzen laguntzeaz gain (beti ere hizkuntzak ezar zezakeen trabaren zalantza hor zegoela ukatu gabe:
|
|
|
Ondorengo belaunaldiek halaxe oroitu dute, apaiz eruditu eta zientifiko «apolitiko» gisa.
|
Baina
Azkue, oroz gain, euskal nazio kulturala eraiki gura zuen intelektuala izan zen.
|
|
|
Eta 1898ko urtarrilaren 13ko" J’accuse" artikulua, egungo topiko historiografikoak une fundazional gisa nabarmentzen badu ere, lehendik zetorren debate baten parte zen, eztabaidaren gailurra nahi bada, baina ezer berririk asmatu gabe. Azkuek berak Zolaren artikulu honetatik hilabetera idatzi zuen berriro, gaiak hartu zuen protagonismo handia aipatuz(" Egun auetan, Dreiffus [sic] salkindaria dala ta eztala, lur bira guziko i a albistari geienak gutxi edo asko Juduen gaiñean itz egin dute") 18
|
Baina
Azkueren bigarren artikulu hau lehenaren segida zen, ez bereziki sakonagoa, eta ezta kualitatiboki desberdina ere. Errealitate honek" lehen" intelektual modernoa nor izan zen ebazteko asmoaren hutsaltasuna agerian uzten du.
|
|
2010
|
|
|
1905ean, Toursen.
|
Baina
Azkueren gramatika azterketarik sendoena geroago agertuko zen: Moifologla vasca, 1925ean, Bilbon.
|
|
2011
|
|
|
Ez dago ezer txarrik, berriz ere, bere neurrian eginez gero.
|
Baina
Azkue eta Lhanderen hiztegian aurkitzeagatik hutsagatik —eta horietan aurkitzen ez direnak ere badira ugari liburu honetan—, ez du hitz batek beste edozeinek adinbat esku. Olabidek, berriz, maizegi hartu ditu Euskalerriko xokorik galduenetan jaso izan diren hitzak, baita aspaldidanik nonahi ahaztu zirenak ere, literaturan nahiz herri hizkuntzan zabalduago eta ezagunagoak direnen kaltean[...] Hitz batean, eredutzat hartzekoa dugu Olabide.
|
|
2016
|
|
|
Dakigularik, EAEko eta Nafarroa Garaiko aurrerapenak baino ez (Eusko Jaurlaritza, 2016d; Nafarroako Gobernua, 2017).
|
Baina
Azkue Fundazioak agian bere aldetik lortu bide ditu delako inkestaren EAEko datu gehiago, eta inkesta hau eta Ortega eta besteren 2016ko Euskal hiztun berriak: esperientziak, jarrerak eta identitateak lana aipatuz, joan den 2017ko otsailaren 21eko Ama Hizkuntzaren Egunaren harian argitaratu bide zuen ondoko txaplata, guztien laburpen.
|
|
2019
|
|
|
gisa.
|
Baina
Azkue, oroz gain, euskal nazio kulturala gura zuen intelektuala izan zen.
|
|
|
Hala Broussain nola Oleaga Azkueri estu lotutako euskaltzainak izan ziren, eta horregatik erabili ditugu haien antzirudira egindako androideak orain arteko azalpenetarako.
|
Baina
Azkue hil ondoren, Euskaltzaindiak ez du hura bezain lider garbi eta erabatekorik izan, eta, horregatik, ikastaro honi jarraipena emateko, beste formula bat erabiltzea pentsatu du Euskaltzaindiak.
|
|
2021
|
|
|
Izan ere, Errepublika garaiko Autonomia Erkidegoen ahalbideei ate guztiak ixteko, Estatuaren eta probintzien arteko erakunde guztiak ezabatu zituen, eta horrela, Euskaltzaindia, Hegoaldeko lau diputazioen babespeko akademia izanik, lege nortasunik gabe gelditua zen.
|
Baina
Azkue orduko alderdi nazionalistetan behin ere afiliatu ez zelako, eta, bestalde, zeukan apaiz kontsiderazioagatik, agintariek bere Euskaltzaindi ‘izoztuan’ utzi zuten bakean. Horrela, gainera, Estatuak, kanpora begira, museoko hizkuntza zahar hura errespetatzen zuelako itxura egin zezakeen.
|