|
2008
|
|
|
Bai adibide zaharrak eta bai berriagoak, bai prosa landukoak eta bai aho hizkera jatorretik hurbilago daudenak.
|
Azken
hauei gagozkiela,, norbaitek gostuko pertsu> alde> bat irakurtzen badu, zioen Xalbadorrek, Odolaren> mintzoan, eta aurreraxeago, harat biltzen denean gure haur
|
|
|
Aipagarriak dira, orobat, zezenketen eta zarzuelen arteko harremanak.
|
Azken
hauetako pertsonaien artean toreroak sarri agertzen ziren, Pany toros (1864) moduko zarzuelen izenburuak argi islatzen duen bezala. Zezen plazetan ere ohikoa zen musika bandak zarzueletako piezak jotzea, funtsean ikuskizun bietako bezeroak eta haien gustuak komunak baitziren.
|
|
|
norvegiarrak eta txekiarrak.
|
Azken
hauekin parekatzen zituen euskaldunak («los baskos del Imperio austro húngaro»). Baina txekiarrak euskaldunen aurretik zihoazen musika arloan, ordurako Bedrich Smetana edo Antonin Dvorak bezalako konpositore nazionalak baitzituzten.
|
|
|
Kontrako nagusiak, aipaturiko espainolistak eta sabindar gotorrak ziren.
|
Azken
hauen beldurra zuen Euskaltzaindiak oroz gain, lehenago ere ortografia batzearen inguruan gogor oldartu baitziren. Horregatik, 1920an idatzitako txosten eta irekitako debatearen emaitzak bildu ostean, Akademia ez zen ausartu batasunaren bidean pauso handirik egitera.
|
|
|
Hola, jeltzale batzuk, Luis Eleizalde adibidez, Euskaltzaindiaren alde kokatu ziren, baina beste batzuk, sabindar gotorrak, aurka.
|
Azken
hauentzat euskara arloko eredua Sabino Aranak finkatu zuen eta ez zuten onartuko Euskaltzaindiak bestelako araurik ematea35.
|
|
|
hortaz Hego Euskal Herria ere okupatuko luketenak151); edo «besteak nai dabena ta eztabena iruntsiko» luketen ingelesak gogora ekartzea.
|
Azken
hauetaz, erants dezadan, beren inperialismoa, munduzabaleko orotariko indigenen gain ez ezik, europar jatorriko hegoafrikar estatuzurien gainean ere ezarri zutela mende hasierako gerra anglo boer ezagunetan, eta berrikiago, 1916an, Irlandaren independentzia saioa odoletan zapaltzean.
|
|
2009
|
|
|
bereirakurlegoa ahaliketagehienhedatu nahian, Bruno-k, Cholet eneza gutuduenChristiane klagunduriksexu trukatzaileenklubak bisitatzen ditu.
|
Azken
hauek, idazlearen ibilbideko unehorretanHouellebecq enirakurlego mugatua sinboliza lezakete.Badirudi sexu trukatzaileenklubametafora ego kiadelataldemugatu batzuetanestimuzerbait daukaten idazleenegoerairu dikatzeko, jakinez taldehoriek egoeraberean dauden besteidazlez osatuak direlagehienbat.
|
|
2010
|
|
|
bazekiten euskaraz, eta egin ere halaxe egiten zuten hartarako beharra edo komenentzia suertatzen zitzaienean, baina maizago eta errazago egiten zuten gaztelaniaz.
|
Azken
hauek ziren nagusi, erdaldun elebakarren ondoan noski, Bizkai Gipuzkoetako hiri giroan. Hori zen EAEko hiztunen elebitasun moldaera nagusia, aztergai dugun 1970 epealdi hartan.
|
|
|
a) eredua lehenago zabaldu zen herri ikastetxeetan, pribatuetan baino.
|
Azken
hauetan, eredua txikia eta aski egonkorra izan zen lehenengo hamar urteetan. Batean zein bestean (batez ere pribatuan) 1993an ageri den jauzia, ikastola sarearen desagertzeak eragina da:
|
|
|
publikoa, pribatua eta ikastolak.
|
Azken
hauen osaera, urte inguru hartan, 4 eranskinekoa zen.
|
|
|
Oro har haatik datuak onargarriak dira., 1422 herrikoen artean guti dira Euskal Herrian bizi osoan egon ez direnak:, hauek 150 dira, ikasle herrikoen %10
|
Azken
hauek beraz Euskal Herritik joan, ondotik Euskal Herrira berriz jin dira eta hauetan hamar urte baino gehiago iragan dituztenak 69 dira (%5), talde handiena. Ondorioz euskara ikasten duten, herrikoen egonkortasun geografikoa handia dela erran dezakegu., 1042 etorkinen artean, hamar urte baino gehiago iragan dituztenek kopuru handiena osatzen dute 344 ikaslekin, etorkinen herena., Urte bat edo gutiago iragan duten 192 etorkinak azpimarratzekoak dira, Euskal Herrira heltzearekin batera euskararen ikastea deliberatu dutelako., Halaber urte bat edo gutiago iragan duten 26 herrikoek, denbora gutiren, buruan euskararen ikasketa hasi dute.
|
|
|
Harrigarri da nortasunari buruzko motibazioak indartsuagoak direla etorkinetan ezinez eta herriko ikasleetan.
|
Azken
hauek behar bada beren burua euskal herritartzat hartzen dute jadanik, etorkinek aldiz ez.
|
|
|
Orokorki, euskara ikasterakoan, herriko ikasleen nahikundea praktikoagoa da etorkinena baino.
|
Azken
hauen kezka nagusia da beren tokia atzematea euskaldunen artean.
|
|
2012
|
|
|
Eta azalpenezko kausalak, berriz, honela definitzen ditu: ?
|
Azken
hauetan baieztapen bat oinarritzera dator perpaus kausala, edo baieztapen baten azalpen gisa aurkezten du behintzat hiztunak? (EGLU VI:
|
|
2015
|
|
|
lerroa grafikoki taxutzeko moldea, hau da, prosa edo hitz laua zein neurtitz edo bertso lerroa; genero teoriko edo jarrera antropologiko iraunkorra, hots, lirika, epika, edo dramatika; eta, batez ere, genero historiko konkretua, aldakorra, baina besarkatze edo edukiera zabalekoa, hala nola poema, nobela, ipuin, antzerki, saiakera eta abar.
|
Azken
hauen barruan, berriz, azpigeneroak eta espezie mugatuagoak, zehatzagoak, forma, gai, doinu eta bestelako baliabide bereziengatik ezagunak, alegia, polizia nobela, bidaia nobela, zientzia fikzio nobela, balada eta erromantzea, bertsopapera, alegia, haikua?
|
|
2016
|
|
|
Elkarte horien aipatzeak gure gaian badu toki berezi bat horiei loturik sortuko baitira euskal gazteriaren taldeak eta horiek dira hedatuak izanen eta praktika kulturala eramanen publikoraino.
|
Azken
hauek Elizari lotuak, sustrai onak egin zituzten herrietan.
|
|
2021
|
|
|
‘ofizioduna, jarduera jakin batean ari dena’ (bertsolari, dantzari, gudari, hargin, irakasle), ‘egoera’ (espos), ‘sexua’ (mutil lagun, neska lagun).
|
Azken
hauek ‘atribuzio egiturako izen elkartuetan’ sailka daitezke erraz asko. Beste batzuetan, ostera, jarduera edo lekua (askotan jarduera jakin bateko lekua) adierazten dute mugatzaileek (baso, bide, dantza, ehiza, kontrabando, ohe, ontzi, txalupa); erabilera honetan ez dago oso urrun kide izenaren adieratik (auzo lagun/ auzokide, bidelagun/ bidaide, ohelagun/ ohaide).
|
|
|
hots errepikak (hau da, lehen osagaia errepikatzean datza jokoa), eta errima bikoteak.
|
Azken
hauetan, aldi berean, bi motatako bikoteak bereiz ditzakegu: bokal aldaketa oinarri dutenak i bokala duela lehen osagaiak/ o edo a bigarrenak; bigarren osagaiaren hasieran m sudurkari ezpainkaria edo b herskari ezpainkaria daramatenak:
|
|
|
Horregatik bi azpiatal nagusi egingo ditugu eratorpena aztertzean, aurrizkiei dagokiena eta atzizkiei dagokiena.
|
Azken
hauek aztertuko ditugu lehenik, ugarienak baitira eta baita emankorrenak ere.
|
|
|
Irizpide hori baliatu da Dvandva elkartuak, Atributu eta koordinazio elkartuak eta Mendekotasunezko elkartuak bereizteko.
|
Azken
hauetan, mendekotasunezko elkartuetan, eta zehazkiago izen+ izen egiturakoetan, bi osagaien arteko harreman semantikoari ere erreparatu izan zaio. Hau da, gorago esan dugunaren arabera (§ 3.3b), ezkerreko osagaiak eskuinekoaren esanahia mugatzen badu, mugatze motak bereizi dira; burdin barra izenean, barra ‘zertaz’ egina dagoen zehazten du mugatzaileak (ezkerreko osagaiak); txori kaiola izenean, aldiz, kaiola ‘zertarako’ den ematen du aditzera lehen osagaiak.
|
|
|
Esan duzun bezala, gobernuak dimisioa eman du; Iragarri dutenez, datorren ikasturtean matrikula merkeago izango da; Zintzoa izanik, ezin dut ziurtatu hori horrela izan denik; Argi geratu den bezala, hemen idazkariak agintzen du, ez zuzendariak; Gogoratuko duzuenez, herritarren botoek eraman zuten agintera Hitler.
|
Azken
hauetan nekez ikusi ahal izango dugu ‘gertakaria betetzeko era edo modua’: perpaus osoari bidea ematen diote hemen azpimarratutako mendeko perpausek.
|
|
|
|
Azken
hauek, hala ere, anbiguoak izan daitezke inoiz, baitsoila dutenak bezala, kausal nahiz azalpenezko gisa uler baitaitezke: Zerua goibel zegoen, zeren ekia lainoek ardura kukutzen baitzuten (M. Elizanburu); Handik gero[...] Frantzia barneko hiri baterat ekarri zuten, zeren hiri hartan eginak baitzituen lehenago bere balentriarik handienak (Hiriart Urruti); Baina gehiago gostako da, zeren irakinaldi bakoitzean ur garbia behar baitu (Duvoisin).
|
|
|
Perpausak, berriz, egitura sintaktikoak dira.
|
Azken
hauek dira, berez, gramatikaren langai.
|
|
|
taartizkia erakusleetara (etxe honetaz/ horietaz...), pertsona izenordainetara (gutaz...) eta determinatzaile zehaztugabeetara mugatzen da (edozertaz, zenbaitetaz...); (ikus 17 kapitulua).
|
Azken
hauetan, ordea, tahori gabe ere ikus dezakegu instrumentala. Badirudi, hortaz, instrumentala egiturazko kasuen eta leku/ denborazko PSen artean, erdibidean bezala dabilela:
|
|
|
Beste modu batean esateko, argumentuek lotura zuzenagoa dute aditzarekin argumentu ez diren osagaiek dutena baino.
|
Azken
hauek periferikoak dira.
|
|
|
Aurretik ere aipatu dugu, enuntziatuaren baldintzak eta enuntziatzearen baldintzak bereizi izan direla.
|
Azken
hauetan jarriko dugu arreta hemen.
|
|
|
Jinen bezala joanen dira.
|
Azken
hauek baieztapen biren egia markatzeko erabiltzen dira, batez ere; ‘jinen dira’ eta ‘joanen dira’, biak gertatuko dira.
|
|
|
tua, tuaz, tu izana (z), tuarekin...
|
Azken
hauen adibide dira: Gero zuzendariak halako presa izatea ez zetorren bat bilera atzeratu izanarekin; Gaixorik egon (izan) ak dakar ondorio hori; Damu du horrenbeste denbora galdu (izan) a; Damu da horrenbeste denbora galdu (izan) az.
|
|
|
alde batetik,(+ burutua) ezaugarria duten alegialdiko baldintzazko perpausak; eta, beste aldetik, berriz,(+ burutua) ezaugarria ez dutenak.
|
Azken
hauek, aurrekoak ez bezala, forma askotarikoak izan daitezke. Gehiago zehaztuz:
|
|
|
[t (z) en+ izan/* edun] duten aldi iraganeko baldintzazko perpausetan (ibiltzen bazen, ekartzen bazuen), iraganaldian kokatuak garelarik, gertakari errepikatuak (Berandu oheratzen bazen, gau osoan urduri egoten zen) adieraz daitezke, edo baita iraganaldian hasi gabeak edo geroaldikoak diren gertakariak ere (Medikuari deitzen bazion, ama haserretuko zitzaion).
|
Azken
hauen harian, ez dira gutxi zehar solasean azaltzen diren adibideak, askotan iraganeko adizkien osagarri modura, denbora komunztaduragatik (Bazekien berandu iristen bazen lagunak haserretuko zitzaizkiola).
|
|
|
nahiz... en, tu arren, ba... ere, tuagatik... menderagailuen bitartez txertatzen ditugu mendeko perpausak perpaus nagusietan; bigarren aukeran, perpaus beregainak ditugu, juntaduraz nahiz alborakuntzaz juntatuak, eta horiek semantikoki elkarri lotzeko diskurtso markatzaileak erabiltzen dira (hala ere, hargatik, haatik...).
|
Azken
hauetan, parataktikoki lotutako egitura hauetan, bigarren perpausean kokatzen da diskurtso markatzailea, menderakuntza (kontzesio perpausa) erabili izan bagenu perpaus nagusia litzatekeen horretan, hain zuzen. Diskurtso markatzaile horiek anaforikoak ditugu, aurreko perpausaren erreferentekide diren anaforikoak:
|
|
|
Kuantifikazio adierazpenak ez dira erreferentzia adierazpenak.
|
Azken
hauetan, Euskadi, gure txakurra edo agurtu duzun andrea bezalakoetan, alegia, aldaezintasuna adierazten da (txakur asko eta andre asko egonik ere munduan), kuantifikazioetan ez bezala, hauetan aldakortasun puntu bat baita nagusi. Baina kuantifikatzaileen kontu hau zenbatzaileetatik urrunago doa.
|
|
|
Honen gainean eraikiak diren [PS... RANTZ], [PS... RAINO] eta [PS... RAKO] ere adlatibotzat har daitezke.
|
Azken
hauetan oinarrizko ra postposizioari ñabardura bat gehitzen dio ondoko postposizioak edo atzizkiak: nora vs noraino/ norantz/ norako.
|
|
|
Adizki sintetiko esaten zaie euskaraz lehenengoei (euskal gramatiketan" adizki trinko" terminoa ere ohikoa izan da) eta analitiko (edo" perifrastiko") bigarrenei, bi hitzetan ematen ditugunei.
|
Azken
hauetan, aditzak eta aspektu markak osatzen dute lehen partea (askotan aditz nagusi ere deitu zaiona) eta laguntzaileak bigarrena. Izan ere, bigarren osagai horrek, aldi berean, badu aditz laguntzaile deitzen dioguna, eta horri eransten zaizkio aldia eta pertsonaeta numerokomunztadura adierazten duten atzizkiak.
|
|
|
Baina badira horrelako markarik ez dutenak ere, adizki jokatugabeak alegia.
|
Azken
hauek partizipio burutu forman ageri dira edo tze atzizkia oinarri duen formaren bat hartzen dute, oro har, perpausa osatzeko. Partizipio burutua dute zehar galderetako, erlatibozko, moduzko zein denborazko mendeko perpaus jokatugabeek, baita kontzesiboek ere:
|
|
|
Baina gogoan izan behar dugu hotsak hizketako unitateak direla, entzuten ditugunak, eta horien atzean unitate abstraktuak daudela, fonemak, esanahiak bereizteko balio diguten elementurik txikienak.
|
Azken
hauek hizkuntzako unitateak dira, egiaz entzuten ez ditugunak, entzuten ditugun hots horien abstrakzioz sortuak. Adibide bat emateko, euskaraz/ p/ eta/ k/ edo/ s/ eta/ z/ fonemak ditugula esaten dugu.
|