|
2010
|
|
|
Aragoiko Katalinarekiko dibortzioa onartu ez ziotelako, Erromako aginpetik alde egin eta Ingalaterrako elizaren buru jarri zen.
|
Urte
gutxitan eliza hau luteranismoaren eta kalbinismoaren liturgia eta fedearen tankera hartuz joan zen. Eta honekin guztiarekin batera, protestantismoaren antolaketa hierarkiko ahularen ondorioz, sekta protestanteak ederki ugaritu ziren, sekta horiek beraiek auzi politiko berri bihurtu ziren arte.
|
|
|
Batak bere adinekoa dirudi, zein
|
urte
gutxi batzuk zaharrago besteak. Nagusiari zapi luze batek ilea osoki estaltzen dio eta nahikoa izan zait jakin mina pizteko, baina nik ezer galdetu aurretik ama hasi da azalpenak ematen.
|
|
|
"... hala ere, urte batzuetatik hona gainbehera doa nabarmenki hizkuntza hau bertan. Agerian dago euskararen galtzearen aroa mende honetan dela eta,
|
urte
gutxitik hona, erabileraren faltan daude Arabako Lautadako eskualdeak, non beti mintzatu izan den; adineko jendeak gaur egun ezer erabiltzen ez den ermandadeetan usaiakoa eta arrunta izan dela adierazten du. [.] Are larriagoa da euskara desagertzen ari den beste ermandadeetako lekukotasuna, zeren zaharrek mintzaira hau hitz egiten baitute eta beren seme alabek ez dute ulertzen, edo deus gutxi dakite.
|
|
2011
|
|
|
Urumea edo Erreka handiaren ondoan dago, Eliza eta Errotazar bitartean dagoen pasealekuan (ingurutsu horretan zeuden lehengo Korroxka eta Petxi etxeak). Berez, duela
|
urte
gutxi eraikitako eta elkarren segidan dauden hiru etxe multzo dira; baina denari deitzen zaio Errekaundi.
|
|
2012
|
|
|
Urteak, ordea, aurrera doaz eta denentzat gainbehera ekidinezina da, nonbait. Duela
|
urte
gutxi atera zen telebistan zeharo mozkortuta eta orduan egin zen ospetsu, bat batean, askorentzat. Ama Birjina azaldu omen zaio eta berarekin hitz egiten omen du.
|
|
|
Marie Darrieussecqen eleberri batean, Le Pays deiturikoan, irakurri nuen ondorengo pasartea, duela
|
urte
gutxi batzuk (euskarara ekarri dute geroztik, Herria izenburupean). Kostaldeko paisaia ari zen narratzailea deskribatzen, labarra, hondarrezkoa iparraldetik:
|
|
|
Camilo Jose Celak, azkenean, lortu zuen berari eman ziezaioten ditxosozko Nobela, baina, diotenez, urteetan egindako trikimailu diplomatiko luzeen ondoren. Esaten dute laster,
|
urte
gutxi barru, Kataluniaren txanda izango dela eta jadanik ari direla dena prestatzen une hori heltzean Pere Gimferrer izan dadin idazle saritua. Apika inoiz iritsiko zaio Euskal Herriari bere txanda (Galiziari lehenago?), agian berrogei urte barru, eta ordurako eragile faktikoek orain esaten den modura esatearrenburuturik izan dituzte beharrezko diren mugimendu diplomatiko guztiak idazle bat lehen lerroan prest jarrita edukitzeko.
|
|
|
Beharbada ez du lortuko zuen semeetako batek, baina sinetsia nago zuen ilobetako batek lortuko duela. Une hori ailegatu bitartean, nire osaba bihotzaren oinaze guztiarekin, hitzarmen hau sinatzeko eta zuen alaba Kordobara bidaltzeko eskatu behar dizuet, hemendik
|
urte
gutxira gure etsai gorrotatuenarekin esposatu dadin.
|
|
2013
|
|
|
Lantxak, uraren ertzean erdizka hondoratuta. Hurrengo orrialdean, leku bera, Dieppeko hondartza, baina orain dela
|
urte
gutxi batzuk: familia bat eguzkia hartzen, helduak errebistak irakurtzen, umeak hondarrarekin gazteluak egiten.
|
|
|
Kolonizatu aurreko une hartan Kalifornia zer zen gogoratzea ondo etorriko da, fraideak zerekin topatu ziren jakiteko, eta
|
urte
gutxian gertatuko zen eraldaketaren tamainaz ohartzeko. Alta Californiara heltzean, fraideek ez zuten aurkitu ez herririk, ez zurien inolako kokalekurik.
|
|
|
* Eskumikuarena, hain zigor larria garai hartan, laster konpondu zen, baina Rivera laguntza espiritualik gabe hil zen handik
|
urte
gutxitara, Colorado ibaiko Yumen 1781eko matxinadan.
|
|
|
Jesuitaren lanak laster hasi ziren fruituak ematen.
|
Urte
gutxiren buruan, misioa eraikitzeaz aparte, bertakoek kristau fedeari men egitea eta bizimodu arautuago batera bultzatzea lortu zuen; gainera, baratzeak eta lorategiak, soroak eta abere taldeak ugaritzen ikusi zituen bere inguruan. Arto, gari eta bestelako ale eta barazkiez gain, mahatsondoak* ere aldatu zituen, eta bai haietatik nahiko ardo atera ere Baja Californiako misio guztiak hornitzeko eta Golkoaren bestaldera esportatzeko.
|
|
|
Gainera, Kaliforniako lehenengo misio gunea ezarri zen. Handik
|
urte
gutxira, hantxe, San Bruno egondako tokian, fundatu zuen Aita Juan Maria de Salvatierrak Loretoko misioa, Baja eta Alta Californiako misio guztien burua eta ama izango zena. Izan ere, zibilek Kalifornia abandonatzea erabaki bazuten ere, San Brunon utzitako katekumenoen oroitzapenak lehenbailehen hara itzultzera bultzatu zituen jesuitak.
|
|
|
Ziur aski, herriko botikariaren semeak Apatxeak zirenik ere ez zuen jakingo. Eta hala ere haien bizimodua eta gerra ohiturak inork gutxik bezala ezagutzera heldu zen
|
urte
gutxiren buruan.
|
|
|
Hobe da ikustea zein diren prozesu antolagarriak izendatuko nituzkenak. Hau da,
|
urte
gutxi batzuetan antolatzeko moduko prozesuak, erakunde zehatzen esku daudenak.
|
|
|
Handik
|
urte
gutxira," euskararen unibertsoa" izeneko mugimenduaren inguruan talde zabal bat euskalgintzaren estrategiez ari ginela, denen arteko erakunde artikulatzaile bat sortzeko ideia garatu zen, eta une batean txosten bat egitea tokatu zitzaidalarik ‘Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua’ izena papereratu zen. Guatemalako maiak, gonbidatuta gure erakundeak bisitatzen dituztenean, txundituta geratzen dira euskalgintzako erakundeen gaitasunaz.
|
|
|
Udaberrian egin beharreko lana da eta bi laneguneko zeregina izaten du. Gauza jakina da Kokoherrin Ganboako idoia ez balitz urtero garbituko, zarpaildu eta zingira lohitsu eta basatia bilakatuko litzatekeela
|
urte
gutxiko epe laburrean; izan ere, belar zakar eta ihiek, lahar eta sasiek, zazpar eta sastrakek hartuko bailukete zeharo.
|
|
2014
|
|
|
Bideak gure begiak behar ditu jaitsieran. Errota zaharberritua, orain
|
urte
gutxira arte auzoari argindarra ematen ziona. Errotaren jabe, arto, ale eta diruaren jabe.
|
|
|
Ez zuten seme alabarik, baina hiru iloba izan zituzten etxean. Zaharrena, osaba bezala soinujolea, Anbroxi, handik
|
urte
gutxitara etorkizunean Segoviako ihesean parte hartu zuen argiketariarekin ezkonduko zena. Gero, gu baino pittin bat gazteago zen Izaskun eta ondoren Izaskunen anaia, Joakintxo.
|
|
|
Handik
|
urte
gutxira, ilunabar batean amarekin izeba Mariaren etxetik gurera gindoazela, ikusi genuen prozesio bat ari zela irteten katedraletik. Amak esan zigun eskuan zuzi piztuak zeramatzaten gizonak errezatzen ari zirela, komunistak jende zintzoa hiltzen ari zirelako.
|
|
|
Uda horretan antolatu zen ere Victoria Eugenia antzokian Francori eskainitako antzezlan bat. Bertan egon ziren, zerrendaren arabera, Carmen Francoren festan egondako asko eta, egunkariaren esanetan, antzokirako bidean, antzokian bertan eta handik etxerakoan, sekulako biba eta txaloak jaso zituen Francok, seguruenik handik
|
urte
gutxitara hiriko kaleetan entzungo genituen biba eta txalo bertsuak.
|
|
2015
|
|
|
Nik baino hamar
|
urte
gutxiago ditu honek; bere aita banintz bezala hitz egiten eta galdegiten dit. Agian nire bisaia ispilu batean ikusiko banu, nik ere nire aita naizela sinetsiko nuke.
|
|
|
Ez gertakari horretaz ez gizon hartaz. Gure aita, seme bakarra zena, amona hil ondoren gaixotu eta handik
|
urte
gutxira zendu zen. Inoiz ez nuen galdetu; inoiz ez nukeen galdetuko.
|
|
|
Gure aitonaren semeak, gure aitak, ehiztari gazte haiek baino hiru lau
|
urte
gutxiago izanen zituen 1938ko maiatzean. Lau urte lehenago jaioa izan balitz, gure aitonak berekin eramanen zukeen giza ehizara?
|
|
|
—Bai, neuk ere ezagutu nian Ildefonso ogi puska on hura gehitu zuen Goiti doktoreak. Oso adiskidantza estua burutu genian ezusteko heriotza izan zuen arte, duela
|
urte
gutxi.
|
|
|
Traiziotzat hartu zuten ukoa euskal nazionalista batzuk. Haren alde egin zuen ordea Modesto Urbiola Orokietak,
|
urte
gutxi batzuk lehenago kartzelan egona zenak, espioitza eta muga lanak burutzeagatik Araba Taldean. Honen aburuz, alkateak ez zuen ziaboga ahalmenik izan, goitik beherako legeen betetzera mugatua baitzen.
|
|
|
Kontzilio bururatu eta urtebetera, 1966an, lehen Langileen Komisioak eratu ziren Nafarroan, eta 1967an agertu zen Langileen Batasun Sindikala. Prozesua akzeleratu zen
|
urte
gutxian, eta hamarraldiaren bukaerarako, mugimendu hauek beren gain hartuko zituzten klase borroka bezalako aldarri politikoak, Langileen Erakunde Iraultzaileari (ORT) bide emanik. Lehen grebak 1966an gertatu ziren, Frenos Iruña-n, eta ugaritzenago joan ziren ondoko urteetan:
|
|
|
1772an erregeak debekatu zituen errota meheko gurdiak errege bideetan. Eta duela
|
urte
gutxi Foru Diputazioak kendu egin zituen mendiko orga karrankari haiek, zeintzuen errotak apaingarri baitira paradore folklorikoetan.
|
|
|
Lurrikara latza izan zuten duela
|
urte
gutxi, beren hiri nagusietako batean. Halakoetan beti izan ohi da nazioarteko erakundeen eta batez ere bertako estatuaren erreakzio sendoa.
|
|
|
Duela hamabost urteko lehen truke hartan Idurre izan zen ikasle antolatzaile motorretako bat, eta bere mutila zen Ander. Handik
|
urte
gutxira atxilotu zituzten biak, eta Idurre hurrengo egunetan atera bazen ere, urte batzuk barruan egin zituen Anderrek. Hiru umeren guraso dira orain.
|
|
|
hizkuntzaren egoera larria da. Datuen arabera,
|
urte
gutxi dituzue erreakzionatzeko.
|
|
|
Hiru
|
urte
gutxi dela, gainera orain herrialdea utzi eta Turkiako lurretara atzerriratu behar. Baina kanpamenduetan jarraipena eman nahi diote hasitako esperientziari.
|
|
|
Udaberri arabiarra negu gorri bihurtu da ja,
|
urte
gutxian. Kontrairaultza begi bistakoa da arabiar estatu guztietan, eta, kontrairaultza nagusitu ez den lekuetan, Estatu Batuei eta Europari esker, hondamendia ezarri da.
|
|
|
|
Urte
gutxiren buruan lortu zituen harremanen eta eragin ahalmenaren erakusle da Miramar luxuzko hotelaren proiektua. RTVEk Montjuic mendian zituen estudioetan luxuzko hotela egiteko ideia proposatu zioten Bartzelonako Udalari Ricardo Bofill arkitektoak eta Antonio Paresek, Ritz hoteleko buruak.
|
|
|
Banestok kontrola hartuz geroztik, konpainia kudeatzen zuen pertsona talde batek, gainera, Isoluxen partaidetza portzentaje txiki bat zuen.
|
Urte
gutxiren buruan enpresa goitik behera kontrolatzera pasa ziren.
|
|
|
Mutuako arduradunek aitortu izan dutenez, arindu handia sentitu zuten Goñi gainetik kenduta Bartzelonarako bidea hartu zuenean. Inork gutxi espero zezakeen
|
urte
gutxiren buruan kalapita hura eragin zuen pertsona Iruñera itzuliko zela lurraldeko aurrezki kutxa nagusia zuzentzera.
|
|
|
Komunitate modernoak lekua utzi dio amalgama hipermodernoari; denak elkarren ezagun ziren herritarrek lekua utzi diote elkarren ezezagun diren hiritarrei.
|
Urte
gutxitan Euskal Herriko herriek ere aldatu behar izan dute, gainontzeko lurraldeetan bezala, handituz, eraldatuz, egokituz, etab. Atzean geratu dira herritar guztiek elkar ezagutzen zuten herriak, kaleak umeez beteak zituztenak, egun eta gauez bizirik zeuden herri beroak. Egun, herriak handitu dira, biztanle kopuruak gora egin du, kanpotik etorritako jendeaz bete dira, geroz eta gutxiago erosten da herriko komertzioetan, geroz eta bizitza gutxiago egiten da... harremanak itxuraldatu dira —desagertu ez direnean.
|
|
2016
|
|
|
Ez baita orain arte taxutu duen lan orohartzaile bakarra. Duela
|
urte
gutxi euskal elizaren bibliografia eta historia eman zuen argitara, egun humanitateen inguruan gaia Euskal Herrian kokatzen duten edozein ikerketetarako erabilgarri suertatzen den liburua. Gezurra dirudi nola denbora laburrean bi liburu hain oparo idatzi ahal izan dituen.
|
|
|
Elbeten 1857.ean jaioa, Iruñeko apezgaitegian sartu zen, apeztea 1891.ean egin zuela. Lehendabiziko helmuga Luzaide izan zuen, baina Ibañetatik beheitiko herrian
|
urte
gutxi eman ostean, sortetxetik hurbilagoko Amaiurrera bidali zuten, non 1925.eko apirilaren 29an zendu arte erretore jardun zuen. Goienetxeren ezaugarriren bat nabarmendu balitz, horixe da bertako kulturarekiko zuen jarrera baikor eta aktiboa; Amaiurko gaztetxoendako latin eskola ireki zuen hiriko apezetxean, eta bestaldetik ere, Nafarroako Monumentu Historikoen Batzordeak Baztanen zuen ordezkaria genuen.
|
|
|
" Phartitzeko kantua"," Marseillaise"," Uskaldun kantua" eta" Kantu republikanoa". Edozein modutan ere, Arxuri ospe gehien ekarri zion lana Euskal Herrietako haurrentzat ondu zuen Uskara eta franzes gramatika dugu;
|
urte
gutxitan hiru edizio atera ziren, Baionako Fore eta Lasserrerenean 1852 eta 1853 urteetan izenburu beraren azpian, eta 1868.ean zertxobait aldatuxea, Bi mihiren gramatika uskara eta franzesa. Lan horiek guztiak famatuko zuketen Arxu, eta hortik iritsi zitzaion, nonbait, Bonaparteren laguntzaile izateko eskaintza, printzeak Intxausperen ezetza jaso ostean; Arxuk printzearentzat egin zituen itzulpenak honako hauek izan ziren:
|
|
|
Juan Antoniok birraitona zuen Andres Mogel Cornago milagroarra Kalagorri aldeko Ruescan zirujau aritu zen, eta aitona zen Domingo Mogel Muñozek, Ruescako semea izan arren Milagroko auzokide izateari zaputz egin ez zionak, Agurainen jardun zuen. Aitatxi hori izan zen Markinara joan zena, 1724
|
urterako
gutxienez hango errejidore agertzen zaigula. Juan Antonioren aitak, Markinan jaio Juan Ignazio Mogel Perez de Almazan zeritzanak, bere aurrekoen urratsei jarraikiz, mediku ikasketak egin zituen:
|
|
|
Horrela izanda, bere lanari sendo lotu zitzaion, 1839 urtearen abuztuaren 31n Bergarako besarkada sonatua jazo arte. Hiru hilabete beranduxeago, eginiko ekintza guzien oroigarria eskaini zion erreginari, baina bere ahaleginak oso eskertuegiak izan ez baitziren edo, handik
|
urte
gutxira liburu bat osatu zuen denaren berri emateko asmoz: Memoria dirigida al gobierno español sobre los planes y operaciones puestos en tjecucion para aniquilar la rebelion en lasprovincias del norte de España, Okzitaniako Tolosan agerrarazi zuena Henaulten moldiztegian 1841 urtean, eta hiru urte beranduxeago bigarren agerraldi batean Madrilgo Narciso Sanchizen etxean.
|
|
|
Lan eskasa zukeen, nonbait, halako toki txairo baino txiroan, eta 1596 urtean Orreagara jo zuen, bi urte beranduxeago bertaniko anaidegoan profesioa eginez. Handik
|
urte
gutxira, hau da, 1609 urtean hain zuzen ere, lic. subprior bezala agertzen zaigu agirietan. Bederatzi urte beranduago, Felipe III.a erregeari Orreagako prioretza edo La Olivako abade titulua eskatu zion; alabaina bere eskakizunak oso adituak ez omen ziren izan, hala iduri nonbait, eta 1625 urtean betetzen zuen kargu berean zendu zen.
|
|
|
Larramendi kantari ona omen zen, ahots ederreko tenorea, eta horren froga garbia Alfonso XIII.aren ezkontzan aritu zela kantari dugu. Dena den, ez zuen helburu handirik zeregin horretan, eta parrokiako abestaldean soilik aritu zen kantetan, berrogeita hamar
|
urtez
gutxienez baina. Nafarroako ordezkaritzak eskaturik, euskaltzain laguntzaile izendatu zuen akademiak.
|
|
|
Baina bestetik, era berean, bizirik eta etengabeko elkarrekintzan dagoen fenomenoa da. Duela
|
urte
gutxi ikertu diren zenbait herri primitibotan antzeman diren sistema aldaketa eta lerratzeak hainbat kasutan oso zehazki datatu ahal izan dira. Txinan mila urte baino gutxiagoko aldaketa sakonak aurkitu dira, dokumentu idatzietan oinarrituta ondorioztatu ahal izan denez, eta Australian ikerketa egiten zen garaian garatzen ari zirenak antzeman ahal izan ziren halaber joan den mendean bertan.
|
|
|
Gogoz ezkondu ziren, gogoz izan zituzten bi haurrak. Zergatik banandu ziren, orduan, hain
|
urte
gutxiren buruan. Neskari galdetzen badiozu esango dizu mutilak aita izan nahi zuela, ez seme bakarraren aita, gainera.
|
|
|
Ixabelena bai, hasieratik antzeman nuelako harengan aurrendarien jokaera. Beste norbaitena ere bai, Maite Arizagarena, handik
|
urte
gutxira minbiziak jota hil zenarena.
|
|
2017
|
|
|
Orain dela
|
urte
gutxi batzuk eskatu izan balidate artikulu hau idaztea, 2010ean adibidez, guztiz bestelakoa izango zen emaitza: esango nuen teoriarik sendoena zela euskaldunak, eta neurri txikiagoan Europa mendebaldeko beste herri batzuk, Madeleine aldiko ehiztari biltzaileen ondorengoak zirela nahiko era zuzenean.
|
|
|
Han ezagutu zituen Soto la Marinatik bizirik irten ziren Minaren soldadu apurrak. Handik
|
urte
gutxira, Espainiako morrontzatik Mexiko askatu ondoren, Bustamantek berak17 bizi izandako iraultzari buruzko historia idatzi zuen eskutitzen bidez 1821etik 1832ra bitartean. Bustamantek bere Cuadro Historico an jaso zituen Xabier Minari buruz herriak kantatzen zituen bertso batzuen hasiera:
|
|
|
Handik
|
urte
gutxira, gazte hura berekin eramateko beste aukera bat ageri zitzaion Herioari. Espainiako erregearengandik ihes egin ondoren, hura bezalako beste gazte batzuekin preso zegoela Donapaleun, Fernando erregeak hiltzaile aldra bat bidali zuen haren bila, hilik edo bizirik Espainia aldera eramateko.
|
|
|
Hori zela-eta, Mallorca iheslariz bete zen eta
|
urte
gutxitan populazioa bikoiztu ere bai. Iheslari horietako bat Galiziako Benito Antonio Arias Teixeiro() etxean Antoncito eta komentuan Veremundofraide beneditarra izan zen.
|
|
|
Eskaintza bakarra Migel Lardizabal Indietarako ministroak Xabier Minari egin zion, Ameriketara bidali nahi izan baitzuen insurjenteen kontra borrokatzera. Handik
|
urte
gutxira, Mina Ameriketara abiatuko zen, baina insurjenteen aldeko borroka egitera.
|
|
|
Konstituzio horretan Mexiko independentea eratzeko oinarriak ezarri ziren, zeinetan nazio mexikarrak errepublika itxura hartzen baitzuen eta esklabismoa erabat gaitzesten baitzen. Handik
|
urte
gutxira Xabier Mina Mexikora joango zen haren independentziaren alde borrokatzera.
|
|
|
Murat mariskalaren krudelkeriak eskola ekarri zuen. Handik
|
urte
gutxira, 1811n, Xabier Mina Vincennesen preso zegoela, Reille konde Nafarroako gobernadoreak antzeko bando bat argitaratu zuen Espozen gerrillariak izutzeko asmoz. Eta Espozek era berean erantzun zion, bere oroitzapenetan idatzi bezala:
|
|
|
3 .Hagitz
|
urte
gutxi aitortzen dira, Artikutzakoan ezkurra bazenekotzat: 1713an; 1747an 582 zerritatik 347 bururentzat bakarrik; 1773an 585 burutik 50entzat bakarrik; eta 1775ean, 631 burutik, 190 zerrirentzat bakarrik.
|
|
|
Gero, oso milioi
|
urte
gutxitan, oraingo animalia eta landare guztien arbasoak agertu ziren eta denbora laburrean planeta osoa kolonizatuta zuten.
|
|
2018
|
|
|
German Sanchez Espeso Iruñean jaio zen 1940ko urtarrilaren 22an. Iruñeko Jesuitetan ikasi zuen eta 1957an konpainia honetan sartu zen, nahiz eta handik
|
urte
gutxi batzuetara atera (Manuel Iribarrenen iritzi beti neurritsu eta zuhurraren arabera: " conocida su novela, no era dificil de prever").
|
|
|
Bizitzak nora eramango gaituen jakiterik ez dagoenez, handik
|
urte
gutxira beste mota bateko biktimen errealitatea ezagutzea egokitu zitzaidan. Opuseko Unibertsitatea ezusteko aurkikuntza zen, zentzu guztietan, ni bezalako 18 urteko mutikoarentzat.
|
|
|
San Nikolas hiria ere, burgu berria, hiri planifikatua zen, eraikuntza San Zerningoa baino
|
urte
gutxi beranduago hasi baitzen. Txikiagoa zenez, eta baldintza topografikorik gabea, San Zernin burguan baino trazadura errazagoa eta erregularragoa aukeratu zen," oinplano laukizuzeneko hiriena" alegia, Linazasororen sailkapenaren arabera.
|
|
|
Horrela, elite probintzialen irabazi zuen, eta, bidez batez, bere botere pertsonalaren oinarri probintziala indartu. Oraindik ez dago dokumentatua estatutu pribilegiatua Zesarri zor izan zion hiri erkidegorik, eremu honi dagokionean, baina ezagutzen ditugu gerra garaian bando garailearen aldeko agertu eta diktadorea hil eta
|
urte
gutxitara erromatar hiritarren munizipio gisa egiaztatzen den hainbat, esaterako Osca (Roddaz, 1986, 332; Sayas, 1996, 79), Turiaso (Bona Lopez, 1982; Beltran, 2000, 87; Beltran, 1996, 56), edo Calagurris, 54 inguruko gertuenak baino ez aipatzearren (Roddaz, 1986, 331; Beltran, 1996). Hiri erkidego horiek (Beltran, 2000, 81) moneta latindarra emititzeko eskubidea jaso zuten (Roddaz, 1986, 331 eta 101, 335), eta Augustoren agintaldiaren lehen egunetatik jada eredu erromatarren arabera gauzaturiko ekimen urbanistikoen lekuko izan ziren.
|
|
|
Hiriguneak milaka
|
urte
gutxi batzuk ditu, baina tokia askoz ere zaharragoa da, aspaldi aspaldikoa. Izan ere, hirigunearen azpian dagoen erliebeak nahiz erliebearen osagaiek milaka eta milaka urte dituzte, eta are, baita milioika eta milioika urte ere.
|
|
|
711. urtetik aurrera, arabiarrek bisigodoak ordezkatu zituzten Iberiar penintsularen nagusigoan. Inbasioa burutu eta
|
urte
gutxira, mahomatarren hedapenaren mugak finkatuta geratu ziren Pirinioetako hegoaldean. Baskoiekin izan zituzten hartu emanak ez ziren aurrekoek izan zituztenak bezain liskartsuak izan, eta tartekatu ziren etsaitasunezko eta elkarbizitza giroko adiskidetasunezko aroak.
|
|
|
Osotara 67.319 nafarrek utzi zuten beren lurraldea 1860 eta 1930 bitartean (Erdozain eta Mikelarena, 1998, 159), baina datu hori, migrazio saldoa alegia, benetako kopururako hurbilpen bat baino ez da, eta gauza bera gertatzen da Iruñeko kasuan. Hemen ere ezinezkoa dugu etorkinen kopurua zehaztea, horietako asko hilabete edota
|
urte
gutxirako etorri baitziren, eta beste hainbatek beste helmuga baterako geltoki bezala hartu zutelako Iruñea. Hala ere, migrazio saldoa adierazle esanguratsua da, eta horri esker dakigu 1843 eta 1900 bitartean 18.000 lagun, gutxienez, Iruñera etorri zirela bizitzera.
|
|
|
Horrela, Iruñeko VI. Aste Sozialean (1912) finkatutako sentiberatasun horrek akuilaturik, 1915ean Sindikatu Katoliko Libreak sortu ziren, eta izenak berak dioen bezala, langile elkarte kristau horizontalak ziren, betiere aldarrikapenean oinarriturikoak. Handik
|
urte
gutxira, hiriburuko sindikatu libre horietako kideak beste elkarteetakoak bezainbeste ziren, hau da, erresistentziako elkarteetakoak eta La Conciliacion erakundekoak bezainbeste, eta ia ez zen langilerik aldatu elkarte horietatik sindikatu berrira (S. Carrasco, 1986, 53).
|
|
|
Aitzitik, nabarmen egin zuen behera zifra horrek hurrengo hamarraldian, 944 izan ziren. Ordutik aurrera eta hurrengo hogei
|
urteetan
gutxi gorabehera egonkor eutsi zion tasa horrek, baina azken hamar urteetan berriz ere behera egin du, une honetan mila biztanleko 3,9koa baita bizilekua Iruñean finkatzen duten senar emazteen kopurua.
|
|
|
Aztertutako epean,
|
urtean
gutxi gorabehera 1.400 banaketa gertatu dira bere modalitate guztietan.
|
|
|
Aipagarria da hiriko eremu eraikiak okupatzen duen azalera handia.
|
Urte
gutxian osatu dira hainbat auzo Ezkaba, Buztintxuri, fase aurreratuan dago Lezkairu auzoa, eta azken buruan, hirian gaur egun 91.200 etxebizitza daudela esan behar dugu. Gainera, ahalegin handia egin da auzoen arteko lotura bermatzeko; horretarako, Gaztelugibela, Yamaguchi parkea, Argaren Ibai parkea eta beste parke batzuk antolatu dira.
|
|
|
Argiago ezin mintza: Euskal Herriaren (orduan hizki xehez) zazpi herrialde historikoak batera agertu zituen, horra Euskal Herriaren batasunaren nolabaiteko aldarrikapena, Nafarroako erresumaren behin betiko konkistatik
|
urte
gutxira.
|
|
|
Euskaldunen exilioak ez du ia etenik izan XX. mende osoan. Bigarren Mundu Gerra bukatu ondoko urteetan ere izan ziren errefuxiatuak kontuan hartuz, ez ziren hamar urte baino anitzez gehiago iragan ETAko lehenbiziko kideak (Txillardegi, Julen Madariaga, Federico Krutwig...) Lapurdira joaten hasi bitartean, 1961ean.306 Handik
|
urte
gutxira, 1969an, Telesforo Monzonek eta Piarres Larzabalek Anai Artea elkartea sortu zuten Donibane Lohizunen, iheslari belaunaldi berriari harrera egiteko. Urte berean, Euskal Herri kontinentaleko 96 apaizek errepresio frankistaren kontrako adierazpen bat argitaratu zuten, errepresio hura pairatzen zuten euskaldunen alde eginez.
|
|
|
|
Urte
gutxiko epean, joko arau horrek ikaragarri sendotu zuen zatiketa. Franco hil ondoko lehen urteetan, Nafarroa Garaiko hainbat udaletxetako balkoietan jarri zuten ikurrina; eta hori egin zuten guztiak ez ziren abertzaleak.
|
|
|
Batasunaren aldarrikapena sendo dago gaur egun, nola edo hala batasun horrek bizirik iraun duelako gaur arte. Arriskuan dago; eta arriskuan dago, azken
|
urte
gutxian, oportunismoagatik eta erakundetzeagatik gero eta urrunduago daudelako elkarrengandik mendebaldea, Nafarroa Garaia eta Euskal Herri kontinentala.
|
|
|
Gero eta guraso gehiago hasi ziren beren haurrak ikastolara igortzen. ELB laborari sindikatuak ere
|
urte
gutxiko epean lortu zuen babes zabala. Erakutsi zuen bazegoela beste laborantza eredu bat, lan egin zuen eta borrokatu zen tokiko laborarien alde, garaipen batzuk lortu zituen.
|
|
|
Finlandiarrek hezkuntzari emandako garrantziak zerikusia du, baita ere, XIX mendean Europako herrialde gehienetan gertatu zen sentimendu nazionalaren iratzartzearekin.
|
Urte
gutxian, landa eremuko hizkuntza menderatua izatetik estatu hizkuntza izatera pasatu zen finlandiera, eta eraldaketa horretan, hezkuntzak berebiziko garrantzia izan zuen.
|
|
2019
|
|
|
Don Joan Arrizibitak odolez zikintzen ditu eskuak Jainkoaren ohorea salbatzearren (1834ko urtea) ta
|
urte
gutxi batzuk baino ez ziren igaroak.
|
|
|
Espainiar Estatuan, Encuesta de Poblacion Activak eskainitako datuetatik abiatuz, langabezia tasa 1994an %22, 2koa izatetik %7, 9koa izatera jaitsi zen 2007an —78ko Erregimenaren garaiko daturik baxuena—
|
Urte
gutxi batzuk geroago, 2013an, %26, 3ra iritsi zen. Orain% 15,28an kokatzea lortu da (2018ko uztaileko datua).
|
|
|
Zentzu horretan, hiri eremura edo langabetuen auzoetara egokitzen ari dela azpimarratzekoa da. Auzolanaren kulturarekin harremanetan egon badaiteke ere, Ongi Bizitzearen proposamena Euskal Herrira duela
|
urte
gutxi heldu dela eta herri mugimendu ezberdinek euren modura jaso eta lantzen hasi direla baieztatu dezakegu.
|
|
|
Handik
|
urte
gutxira, bizitzak ostera ere Florinak eta biok elkar ikusteko parada eskaini zigunean, Madrilen oraingo honetan, nik aitortu egin nion Alonsorekin izan nuen flirt igarokorra, hori entzuteak Florinari jada ez zionean batere axola. Eta jada batere axola ez zuenez, Florinak Mexikon Alonsorekin, nik baino denbora luzeagoan, izan zuen erromantze haren xehetasunak kontatu zizkidan.
|
|
|
Apaiz indarrez behera goaz,
|
urte
gutxian behea joaz, badugu hor lanbiderik (bis).
|
|
|
Alde horretatik, Cassa de Larrazea nahiko adierazgarria litzateke. Bidenabar,
|
urte
gutxi batzuk geroago bederen, Zubiria batena agertuko da Larrazecoa.
|
|
|
NON. Ez naiz, duela
|
urte
gutxi Arakil ibaiaren gainetik eraiki zen zubi berriaz ari.
|
|
|
Kolondar haiek
|
urte
gutxi batzuetan despopulatu zituzten Karibeko irlak arkabuzkadaka, txakur ausikika, bizirik errez etsaiak. Kolondarren jokabidean bikoiztasun bat zegoen:
|
|
|
Esaldi labur hark ondo asko islatzen zuen
|
urte
gutxi lehenago Batzarra, guregobernua n azaldu nuen iritzia.
|
|
|
Bizitzak, ordea, jira-bira asko ematen ditu eta handik
|
urte
gutxitara lehen intsumisoen kasuak ezagutu genituen, bai eta kontzientzia objektoreak ere. Geroago, talde antimilitaristek lortu zuten soldaduskaren kontrako mezua txertatzea jendartean eta, ondorioz, 2002an bertan behera utzi zuen Estatuak derrigorrezko soldaduska (bakea defendatzeko gerlari profesionalak ditugu ordutik).
|
|
2020
|
|
|
Azken hau aitona Luisen aita zen. Bistan da
|
urte
gutxitan izugarri aldatu zela abizena.
|
|
|
Pabiloi ikaragarri handi bat zen. Labea sarreran bertan zegoen; harago, milaka eta milaka ume zeuden han eta hemen eserita, niri eskua ematen zidan haren antzekoak, afrikarrak,
|
urte
gutxikoak. Ogi pusketak edota pandeletxeak zeuzkaten eskuan, eta haiek jaten ari ziren gozo gozo.
|
|
|
Bada, gogoan neukalako Bernaysek erdietsitako arrakasta, arrakasta itzela.
|
Urte
gutxi batzuk propaganda haren pean, eta milioika erretzaile gehiago Estatu Batuetan eta munduan. Gogoan neukalako, halaber, Bernaysek arrakasta bera izan zuela United Fruit Company korporazioaren enkargua bete eta, komunismoaren aitzakian, CIAren bultzadatxoarekin, biolentzia eta odol isuria lagun, Guatemalako gobernu erreformista botatzea lortu zuenean.
|
|
|
Bietan gazte gazte ageri zen. Handik
|
urte
gutxira sindikatuko aldizkariko gizon bat joan zen behin meategiko ahora, taldeari argazki batzuk atera nahian. Berak ezetz, ez zela feriako tximinoa argazkietan aurpegia ikatzez belztua eta irribarretsu ateratzeko.
|
|
|
Duela hiru
|
urte
gutxik ezagutzen zuten, nafarroatik kanpo, Olcoz sendia. Zenbaitek bazuten olcoztarren aditzea, baina politikariz zein kazetariz landara, ia inork ez zion egozten izaera berezirik abizen horri.
|
|
|
alde batetik, legegizon teoriazalea, nafar foru zuzenbidean aditua, eskuin patriarkalak hainbeste maite izan duen gai astunari buruzko makina bat monografia lodiren egile eta argitaratzaile nekaezin; bestalde, hedabide publikoetan horren ikusgai suertatu ez zen gizon praktikoa, hots, legeen eta lege lasterbideen ezagutza sakona nafar oligarken zerbitzura paregabeki jartzen zekien negozio gizona. Hain trebe, izan ere, ekonomia trikimailuetan, non
|
urte
gutxian familia bera txokoko oligarkiaren partaide bilakatu baitzen. Baiezta zitekeen inoiz existitu ez zela heriotza eskuadroien buru hura, gerra betean, pistola gerrikoan zeramalarik, inolako eragozpenik gabe fusilatuen eta presatuen ondareak arpilatzean ziharduena.
|
|
|
Hainbeste gorroto zion burges txikien bizimodu horrek irentsi du? Kontatu dio gaurko bikotekideari, agian hiri aldiriko etxe atxiki lorategiduna partekatzen duen hari, duela
|
urte
gutxi izaniko jostailu saltzailearen bokazioa. Unibertsitateko ikasgela batean irudikatzen dut, ile orbantxo zuriren bateko kokospeko bizarra leunki laztantzen eta antiojotxo biribilak erantzi jantzika, Soziologiako edo Politiketako ikasleei Toni Negriren edo Antonio Gramsciren aipuez harriztatu ikasgaiak errezitatzen dizkielarik.
|
|
2021
|
|
|
Emakume etorkin haiek —gutxiengo bat, desiratuak eta sozialki kalteberakprotestarako gaitasun handiagoa zuten ginezeoetako emakume atenastarrek baino. Eta, hamar
|
urtez
gutxienez, haien ahotsak entzun ziren boterearen arloak astindu zituen maitemintze transgresoreren bati esker.
|
|
|
DVDa agertu zenean, esaten ziguten azkenean betiko konponduak genituela gure artxibo problemak, baina gugana jotzen dute berriz, eta formatu txikiagoko disko berriekin tentatu, haiek erabiltzeko, ezinbestean, gailu berriak erosi behar izaten baitira. Harritzekoena da duela hamar mendetik gora pazientziaz kopiatutako eskuizkribu bat irakurtzen ahal dugula oraindik, baina ezin dugula ikusi duela
|
urte
gutxiko bideo zintarik edo disketerik, non eta ez ditugun gordetzen gure ondoz ondoko ordenagailu eta irakurgailu guztiak, iraungipenaren museoan nola, gure etxeetako trastelekuetan.
|
|
|
Ironia bikainarekin, beti zentzugabekeriaren ertzean, honela birformulatzen zuen Txanogorritxoren hasiera: " Bazen behin Txanogorritxo izeneko
|
urte
gutxiko pertsona bat, bere amarekin bizi zena baso baten mugan. Egun batean, amak bere amonaren etxera joateko eskatu zion, fruta freskoa eta ur minerala zeuzkan saski bat eramatera, baina ez emakumeari berez zegokion lantzat zuelakoan, baizik eta ekintza eskuzabala zelako, komunitate bat izatearen sentsazioa sendotzen zuena".
|
|
|
Gaur egun, analisi filologiko erneen ondoren, adituek ia aho batez onartzen dute poemak Sulpiziak eginak izanen zirela, nahiz eta sinesgogor batzuek jarraitzen duten esaten poemen edukia ausartegia dela erromatar dama batentzat. Orobat, duela
|
urte
gutxira arte, ohikoa zen Sulpizia gutxiestea, idatzi zale huts bat balitz bezala erredundantzia tristea da, bai, zalea baitzen, garai hartan ezein emakumek ezin baitzuen literatura bere lanbide bihurtu— Garai hartako emakume erromatarrek ez zuten baliabiderik beren lanak ezagutarazteko eta zabaltzeko. Gehienei bururatu ere ez zitzaien eginen.
|
|
|
txikia izan behar zuen, eta eskuan eramateko modukoa liburu bat bezala, ez garestia, eta erabiltzen erraza. Kartoizko modeloak eraiki zituen,
|
urte
gutxiren buruan gaitasun informatikoak bere ideia gauzatzeko moduan aurrera eginen zuen esperantzan. PARCen, pentsatutakoa garatzen jarraitu zuen Kayk.
|
|
2022
|
|
|
" gatz eta piperra"," pipertu", etab.), gaurkoa izen zientifikora gerturatu delarik. Orain 3.500
|
urte
gutxienez ezaguna, ez hozkailu, ez garraiobide azkar eta segururik ez zenean, usteltzeko arriskuan zeuden elikagaien zaporea ezkutatzen zuelako eta fungizida zelako hartu zuen berebiziko arrakasta (piperbeltz alea moneta ere izan zen mendetan).
|
|
|
Busca Isusi gastronomoak(), saiakera gisa, etxean sagardoa distilatu eta lagunartean kontsumitu zuten pattar hura sagardoz bataiatu zuen (Normandiako calvados gogoan). Distilatutako likidoa haritzezko barriketan gorde eta, hortik bi
|
urtera
gutxienez, pattarra egina dago, baina pausaldia luzatzen bada, are eta finago bihurtuko da: aroma sakon, kolore ilun, zapore leunagoa... beste zeinahi pattarrekin gertatzen den bezala. saiheskia es:
|
|
|
Azkenengo aipatu ditudan ikasle hauek, zazpi, hamaika urteko zirela Euskal Herrira etorritakoek, oso jarrera baikorra, oso ona dute hizkuntzarekiko eta gainontzeko ikasgaiekiko ere bai. Baditut, badira ikasle euskaldunak, bertan jaio eta guraso euskaldunen seme alabak horren jarrera ona ez dutenak, eta
|
urte
gutxiren buruan adierazpen maila ere horren egokia ez dutenak.
|
|
|
Hizkuntza erraztasun handirik ez duten ikasleen artean ohikoa da, batez ere ahozkoan hizkuntza batetik bestera jauzi egitea, are gehiago esamoldeak erabiltzerakoan. Ez da hala gertatzen berton
|
urte
gutxi daramaten ikasleen kasuan, agian bere hizkuntza ez delako gaztelania eta ez daudelako ohituta era ez formalean gaztelaniaz aritzen. Kontua da, horrek lagundu egiten diola euskararen erabilerari ikasle hauen kasuan, baina beraien kasuan soilik, eta oso gutxitan gertatzen da hori.
|
|
|
—Candela —segitu du Lolik serio— duela
|
urte
gutxi, udako gau batean, leihotik ikus dezakezun baso horretan bertan linterna argiak agertu ziren. Poltsa handiak zeramatzan gizontalde bat agertu zen.
|