|
2007
|
|
|
badut beldurra Dassancek buruan daukan gure bilkuratik egitea, zonbait urthe goiti beheti, Academiaño bat, Bilbaokoak alabatzat onhar lezakena mendiz hunaindian. Hola behar litakela, ba segur; holako izanen ere dela noizbait, ez
|
dut
ene aldetik bederen etsitzen234.
|
|
2008
|
|
|
1979). Ez
|
dut
nik klasikoen itzulpenei buruz jardungo hemen, hasteko gai ez naizelako, eta bigarrenez Iñigo Ruiz Arzallusek5 bikain egin duelako lan hori, gutxienez latindarrei dagokienez. Gure klasiko nagusiek izan zuten jesuiten pedagogiaren (eskolaren) eraginaz ere ez dut jardungo, horretan ere badugulako nori jarraitu:
|
|
|
–Kortazarren eskema berari jarraituz interpretatzen du euskal literaturaren historia Iñaki Aldekoak (2004) ere, aldaketa handirik gabe, alderdi estetikoari dagokionez bederen? (94 or.). Ez
|
dut
nik horrela ez denik esango, bera baita oraingoan kritikaria; hori bai, esango dudana hauxe da: Kortazarrena ez nuela kontzienteki begi aurrean izan nirea idazten nuen bitartean, bai ordea Jon Juaristiren Literatura vasca, justu Paulo Iztuetak, zergatik ez dakidala, bere azterketan isilarazi duena.
|
|
|
Ondoko hau dugu ingurune argia, non zuk> eta nik> aurrez aurre jartzen dituen, 2gn pertsona hanpatuz: , zuk> legez
|
ditut
nik narru zuriak? (33r).
|
|
2009
|
|
|
Bi, iturburu, haueiburuz, gehiagoereesandezakegu, aldiberean, oso hurbilekoakbaitira: baimusikalki (egiturazetakarakterrez), baineurkera lite rario aldetik, geroago ikusiko dugun moduan. Horregatikesango
|
nuke
nik gertatzen direladoinuen artekoelkartrukeak: hemen, harezazumotibo musi kalhau, hor, egindezagunesaldiosoarentrukea, etaabar.
|
|
2010
|
|
|
Hortxe
|
dugu
NI deitu dugun hori hitza hartzeko daukan ardura erakusten; berak betetzen ditu eginkizun banaketak, eta gogorarazten ditu bakoitzari esleitu zaion egitekoa; auto moderatzailea da eta heteromoderatzailea. Bere gain du diskurtsoaren kontrolaren alderdia:
|
|
|
ukitu, > > aditzera> Baita jarrera propozizionala erakusten duen uste> ere. Orobat, hasi> eta egin> ere
|
baditu
NIk. Instantzia honek maneiatzen dituen modalitateak honakoak dira, beraz:
|
|
2012
|
|
|
duke izenburua. Dakhusazunetik, surrealista antz pittin bat
|
dute
nere lan berriok, Poe, ren khutsuaz gainera (Mirande 1999b: 177).
|
|
|
– Senarra Iñaki (honela du izena, ez
|
dut
nik bataiatu), pelotari izan nahi zuen eta arrantzan gelditua. (ZIN:
|
|
|
– Senarra Iñaki (honela du izena, ez
|
dut
nik bataiatu) pelotari izan nahi zuen eta arrantzan gelditua. (ZIN:
|
|
|
– Ez
|
dut
nik esango, harrokeriaz mintzatzea litzateke eta, euskal arima zer nolakoa den aditzera eman duenik. (LIB I:
|
|
2014
|
|
|
|
zuen
nire liburua.
|
|
|
Mendekutik franko
|
zuen
nireak. Ez zen jabetu.
|
|
|
Hartu ditudan biak ere sobera
|
dituk
nire gibel berri zaharrerako
|
|
|
bertso lerroek berdin balio lezakete gaur egun astean sei egunez lan egiten duten langile esplotatuentzat, zein geure burua esplotatzen dugun autono mo masokistontzat, barka extimitate> kasketa hau: igandez ari
|
nauzue
ni neu ere hau idazten?. Jakina, beste bat zen Arestiren intentzioa, diñot> nik?, lanaren gogorra ere kantagai bihurtzea ren inteligentzia; kantuaren tresna, poesiaren tresna, fikzioaren tresna funtsean tresna ederra delako neke fisikoa eta bizi eta ustiatzen gaituen garaiaren gordina umorez eta ironiaz erredimi tzeko (galdetu bestela antzinako blues kantariei:
|
|
2016
|
|
|
Nahi nuke jakin nola... Ez ote
|
ditut
nik hemengo gazteak laguntzen, bizipide berri batzuetarat gidatuz. BATTITTA:
|
|
|
Zure munduan ez naiteke laket. Bertze mundu bat behar
|
dut
nik!
|
|
|
Beltzak aldiz Jainkoari bakarrik emanen ditik bere kontuak. Jainkoa!(...) Jainkoak ikusi ahal
|
du
nere xede ona. Nork pentsa zezaken nik errana gezurra zaitekela?
|
|
|
Beraz Katxo eta Bodaxurin artean, bada ezena bat eta badakit memento batez, irakurtzen ginuen hori, eta erraiten ginuen, ezin emana da. Ze iten
|
dut
nik tranpa gainian, hori iten dutalaik. Katxo ezkartzian dira, Katxo jiten da Bordaxurin ikusteat beraz pusatzen du, auzo dira.
|
|
|
Beste artikulu bat plazaratu zen Herria astekarian J.P. Etcheverryren eskutik. Hau ere obraren azterketa egitera abiatu zen nahiz eta aitzinetik abisatu euskal antzerkia aztertzen ohiturarik ez duela «ez
|
baitut
nik ere eskulan ikasi eskualdun teatroaren estimatzen».Baina menturatzen da antzerki horren aztertzen:
|
|
|
Familia batean bezala, edozein batasunetan ikusten da, zaharrek ez dituztelakotz giderrak utzi nahi, bizimoldea gaiztatzen dela eta mintzen. Ikuspide horri jarraikiz ereman
|
dut
nere bizia. Ez zait dolutzen(...) Orain bada lerroaldi hau idatzi dut, ez nere buruaz espantu egiteko, baina jenderi eta bereziki gazteri adierazteko zer izan diren, nere sasoian, euskarari eta euskaldungoari buruz, Euskal Herriaren alde erabili ditudan urratsak.374
|
|
|
HARTZA (Fermuki) Ez ote
|
naun
ni libro! Ala zer uste dun?
|
|
|
Berterretxek, Ezpeldoiko alaba, Margarita, behar omen du beretu eta Berterretxean espos lagun sartu... Hortan ez omen
|
dut
nik deus ikustekorik!... Ez zaio gogoratu ere, alaba beraren gainean, bertze norbaitek begiak pausatuak dituzkela.
|
|
2017
|
|
|
Orain nahi
|
nuke
nire pentsakera argiki azaldu elebitasuna deritzoten horretaz, zeren eta gero eta gehiago erraten baita Ipar Euskal Herrian elebitasuna sustatu behar dela, eta egitasmo honen alde ba omen direlako kargudun gehienak eta jendartearen parte handiena.
|
|
2021
|
|
|
Hirugarren egunean goizean goiz mendia hodei ilun batek hartu zuen, eta hasi ziren tximistak irteten, eta trumoia jotzen. Berebat aditzen zen tronpeta soinu zorrotz bat, jendea mendiranz alderatzeko, ziona (Lardizabal); Mirenek eskeni didan baino zorion biziagoa behar
|
du
nere bihotzak, eta aurkitzen ahalegindu behar dut denaren gainetik. Berebat, pentsatu gabe aukeratu nuen nere bizibidea; eta ez naiz zoriontsu inola gabe (Txillardegi); Bat batean aziendak janariz aldatzen badira. etortzen zaie hantura edo bertze gaitz zenbait.
|
|
|
42.19.6o Esan dezagun, azkenik, diskurtso markatzailea perpaus amaieran ere agertzen ahal dela: Baina... zuk ere egin behar
|
duzu
nik agintzen dizudana, nik egin ahal nezakeena bada behintzat (B. Mokoroa); Ondo ulertu du eskabidea?
|
|
|
Ikuskari biotz erdiragarria benetan! (Bordari); Hutsetik eta ezjakinetik, tarte lan eta buru aringarri hartu zuela berrogei eta areago urteko diruzainak bertsogintza (Goikoetxea Maiza); Neronek ere egiten âl
|
ditut
nere motzean zenbait oartxo neke aringarri al ba litz! (Lizardi); Kastigu latzaguak emoteutsezanak, erri kaltegarrijak zirianai (Mogel); Barabako eguraldi osasun galgarriaren ihesi (K.
|
|
|
Gainerakoetan, ordea, ez da debeku ezker muturrean joatea: [...] eta zahagirik ez
|
baitut
nik hemen, errekako uretik edan ezak, ordainez, trago bat ona (Barbier); Baina hotza baitzen gaua eta haize bizi bat ari, laster ernatu zen (J. P. Arbelbide); Baina Jainkoaren loriak hala galdatzen baitu, urteak eta urteak ez zaizkio sobera izanen liburuen erdian (Laphitz).
|
|
|
Hona hemen, dena den, bateko eta besteko adibide bana: Ez dut escribitu zergatik dauden ongi ala, baizik zergatik hobe den, nahiz hala, ezi baterez (Lizarraga); Zoaz eneganik, Satan, eskandalu
|
zaitut
nik zu, zergatik ez baituzu gusturik Jainkoaren gauzentzat[...] (Haraneder).
|
|
|
Baina paralelismo hori praktikan ez da betetzen: Bizitzan lehen aldikoz, kuartelera eraman behar
|
ninduten
ni, beti horren zintzo eta zuzen portatua nintzena (Elosegi); Ni ez naiz horren doilorra (J. Zabaleta); Animatu egiten nintzen, azkenerako elkarrizketa hura horren" normala" iruditzen ez zitzaidalako (J.
|
|
|
– Zuetarik edo horren antzeko hitzekin: Nork zuetarik reprenditzen
|
nau
ni bekatuz? (Leizarraga); Nor da gutarik hori egiten ez duenik?
|
|
|
Izena+ adjektiboa ikusiko dugu beste zenbaitetan: Zuberoan bada mutil ederrik (Etxahun); Geroz eta lehen izan da zure familian letratu handirik (Tartas); Botikan
|
badut
nik/ kalitate finik,/ Parisetik jinik,/ zuentzat eginik (Oxobi); Zeren baskoak baitira abil[...], eta haietan izan baita, eta baita letratu handirik (Etxepare); Akzione ederrik eta saindurik egin du hark ere (Tartas).
|
|
|
[...], non gidariak esaten digun toki hartan bertantxe, bi egunez lehenago, nola suge batek fakir bati heldu eta ordu beteko gorputz zela (Anabitarte); Ez bageneki egiaz gaudela, gauzak bertan behera uzteko izango litzateke (Kirikiño); Orain, esango die Ezekiel profetak dioenez: orain bertatik bertara zuen gainean izango da, edo ixuriko
|
dut
nire ira, eta haserrea (Agirre Asteasukoa).
|
|
|
– izen sintagma: absolutiboa (Zure laguna bezain trebea naiz ni), ergatiboa (Zure lagunak bezain umore ona
|
dut
nik), nahiz datiboa (Zuri bezain etxekoa egiten zait niri irudi hori);
|
|
|
– Osagai bat baino gehiagokoa: Ardotan hire idiak uretan adina edaten duk (Labaien); Zuk amodio bezainbat dolore
|
dut
nik sentitu (Gazteluzar).
|
|
|
Garai batean hedadura handiagoa
|
zuen
nik forma erabiltzen da zerbait, bizkaieraz batez ere, ‘noizdanikoa’ adierazteko; adlatiboko atzizkia duen forma adberbial bat izaten du ondoan (hona, aurrera...): Jaio zenik aurrera beti, moila gainean bizi izan zen ontziburu azkarra (Erkiaga).
|
|
|
Nahi izan bezalatsu antolatzen da nahiago/ gurago izan predikatua ere: Nahiago dut zuk ikustea [tzea perpaus osagarria]; Nahiago
|
dut
nik ikusi [tu nahiago izan aditz perifrasia]. Hobe izan predikatuak, aldiz, bi moldeen arteko zalantza ageri du, are hizkera berean eta hiztun/ idazle berarengan:
|
|
|
Osorik har ditzakegu gobernatzailetzat, baina tenore, garai edo une soilak ere izan daiteke izenlagun osagarria hartzen dutenak: Milioi eta erdi euskal herritarri baino gehiagori heldu zaie errenta eta ondarea aitortzeko garaia (Berria); Orain hiltzeko tenorea etorri zait (Borda); Eta orain iritsia
|
duk
nire galderaren erantzuna zein den jakiteko unea (Olarra).
|
|
|
32.3.2.1b Izenarekin doanean, haren ondoan kokatzen da eskuarki kuantifikatzailea, mugagabean, dagokion kasu marka edo postposizioa hartuta: Zuk baino liburu gutxiago
|
dut
nik; Lehen baino jende gehiagok ezagutzen nau; Uste baino jende gutxiagori eman diote saria; Hori baino indar gehiagorekin egin behar duzu sakea. Ez da ohikoa izena gehiago ren ondotik ematea:
|
|
|
32.1.2.5c Zenbatekoa adierazten duten perpausetan, berriz, adina, adinbat, bezainbat eta beste dira aldi berean morfema kuantifikatzaile eta osagarriaren bideratzaile direnak: Zureak adina gela
|
ditu
nire etxeak esaldian zureak adina gela da multzo aniztuna, zeinetan adina morfemak ezkerrean erreferentziazko terminoa eta eskuinean konparazioaren ardatza dituen.
|
|
|
Bezain eta adina morfemak bitarikoak izateak, berriz —hau da, aldi berean ardatzaren eta bigarren terminoaren bideratzaile izateak— mugak jartzen dizkio mugikortasunari, ezin baita, ohiko erabileran bederen, multzo aniztuna hautsi(* Zure etxea handia da nirea bezain;* Zure etxeak gela
|
ditu
nireak adina) 4.
|
|
|
Berdintasuna adierazten duten perpausetan, ordea, morfema konparatiboak aurrean erreferentziazko terminoa agerian ematea eskatzen du: * Bezain handia da nire etxea;* Adina gela
|
ditu
nire etxeak.
|
|
|
Maiz anaforikoa bada ere (urte amaiera baino lehen, hurrengo negua baino lehen, bostak baino lehen), deiktikoa ere izan daiteke: Orain baino lehen
|
banituen
nik hamaika bertso emanak (Uztapide); Parisen ere izanak gara gu orain baino lehenago (Uztapide). Aurrekotasunaren neurria adierazten duten zenbatzaileak eta modifikatzaileak hartzen dituenean, lehenago aldaera hobesten da8:
|
|
|
Ikus ditzagun, hasteko, aditza mendeko perpausaren azken muturrean duten adibide batzuk: [Gabak etxera baino lehen hartu ninduan arren], nere barrua argitan nekarren (Etxaniz); [Jokaldi batzuetan dirua haruntza ta honuntza ibili zan arren], azkenerako, zaldun gazte beltxeranaren eskuetara jun zan dana (Barrensoro); Zure bihotz oroz nahi
|
duzu
nere salbamendua, bada nik ere nahi dut, eta [mundu guztia galduko badut ere], horrekin atara behar naiz garaitiar (Duvoisin).
|
|
|
Beraz, azken urte hauetan ugalduz joan zaizkigun hauek ezin dira ontzat eman: * Ikastoletan banatuko dira baitare;* Etorriko da baita ere Manu;* Ene arrebak baita ere emango dio;*
|
Badut
nik baita ere horrelako erlojua;* Esan diot baita ere joango naizela;* Antzerkia ere baita hasi da;* Ez gaitu gu ezta ere ezagutzen;* Pilotari onak dira; txirrindulari trebeak baita.
|
|
|
Ahalera hipotetikoa gutitan osatzen da perifrasi horren bidez; halakoetan, prospektibotasuna markatu beharra dago, ahal eta ezin partikulei ko postposizioa itsatsiz edo izango adizkia gehituz(** etorri ahal nintzateke;** ezin luke esan): ...nbertsio zoragarria egiaztatu genuke (Alonso); Nekez hasi ginateke beste lanen batean (Berria); nuke egun hartan sentitu nuena adierazi lilura edo xarma bezalako hitzak erabili gabe (Lertxundi); Gizakia, bere besaurre laburrez, litzateke adarretik adarrera ibili tximinoaren trebezia eta segurtasunez (Aldasoro); Ezin izango nintzateke hobeto sentitu (Lopez de Arana); Edonork galdetuz gero[...] zein
|
dudan
nire bizitzako aurreneko oroimena, ezin izango nuke erantzun (Aranbarri).
|
|
|
Eta Medina argitsutik errosario bat ekarriko ahal diguzu! (Zubizarreta); Ur freskoak jabalduko ahal du buruko min arraro hori (Askoren artean); Nere hesiak iraunen ahal
|
du
nik bezenbat! (Barbier); Jainkoak ikusten ahal du!
|
|
|
Beste hauetan bai: Nik neure lanak egingo ditut; Zuei ez dizkizuete zuen lanak ordaindu; Ezagutzen ditut neure ardiak (Leizarraga); Gozatu nahi
|
dut
nik ere neure denboran (Axular); Ez diot[...] ukorik egin neure herriari (Mitxelena).
|
|
|
Lehenbiziko ezean eta errefusean ez dezagun etsi (Axular); Egokera hura, ordea, ez zen orekarik eza baizik (Txillardegi); Batasunik eza (Mitxelena); Eleberri batean, ordea, ez dute behin ere[...] estaliko hemen oraingo gertarien gabea eta eza (Mitxelena); Etorkizun beltz! / Zer
|
duk
niretzat? / Poza?
|
|
|
Adjektibo erabilera ere badu: Inork baino ezagunago
|
baititu
nire idazlan argitaratuak eta ezak (Orixe).
|
|
|
Ezezko perpausetan ‘bat (ere) ’, ‘baten bat (ere) ’ edo holako zerbait: Inork ez dauka inor hiltzeko eskubiderik (Agirre, ‘batek ere ez dauka [beste] norbait hiltzeko eskubiderik’); Inork inor maite izan badu, maite
|
dut
nik Iriondo apaiza (Azkue, ‘baten batek norbait maite izan badu... ’). Hona beste adibide batzuk:
|
|
|
(J. Zabaleta); Zer ez ote
|
dudan
nik Gotaineko etxe hartan ikasi! (Txillardegi); Baheki zer astokeriak erraiten dituzten (Dirassar); Begira zer nolako antzara lerdena (Lertxundi); Baina zer arraio, Mikel!
|
|
|
Beharbada, argi pixka bat eman dezake kontu honetan hurrengo adibide honek: Ez
|
dut
nik ixil eraziko; bere kontzientzian eraman behar duen harrak ixil eraziko du (Mitxelena). Adibide horretan nik erabili du Mitxelenak ez horren ondotik.
|
|
|
Mendeko perpausa denbora aspektuei dagokienez orokorra eta mugagabea denean ere orainaldia erabil daiteke komunztadurako iraganaren lekuan: Bosniakoa ikusi baino lehen ere esana
|
nuen
nik gerra guztiak txarrak zirela; Bosniakoa ikusi baino lehen ere esana nuen nik gerra guztiak txarrak direla.
|
|
|
Mendeko perpausa denbora aspektuei dagokienez orokorra eta mugagabea denean ere orainaldia erabil daiteke komunztadurako iraganaren lekuan: Bosniakoa ikusi baino lehen ere esana nuen nik gerra guztiak txarrak zirela; Bosniakoa ikusi baino lehen ere esana
|
nuen
nik gerra guztiak txarrak direla.
|
|
|
41.4.3g [Ez+ adizki laguntzaile] multzoaren eskuinean ematen da ezeztatu nahi den osagaia (§ 41.4.3d), ukagaia, adizki nagusiaren aurre aurrean kokatua: Ez
|
dut
nik egingo; Ez zara zu joango; Ez dira oinez etorri; Ez nizun zure aitaren koaderno zahar hura eman behar (Atxaga). Elementu horri dagokio ezeztapena, ez gainerakoei.
|
|
|
Gotzon Garatek (1988) dio tuz gero ere egitura gramatiketatik jaso duela, ez baserrietatik. Ez
|
nuke
nik, ahal izanez gero ere, inor joatera behartuko (Mitxelena 1988a); Haur da hirurgarren erremedioa, emaztetarik begiratzeko, hekin ez kutsatzeko, eta kutsatuz gero ere, garbitzeko, gogoaren deliberamendua, borondatearen bertze aldera deliberatuki itzulirik iartzea, eta egoitea (Axular).
|
|
|
Bestalde, konparazio perpausetan, mendeko perpauseko elementuak isilean uzteko aukera aurrerago ere joan daiteke, eta erreferentziazko terminoa bakarrik utzi agerian: Zuk (futbolean jokatzen duzun) bezala jokatu nahi
|
nuke
nik futbolean; Abeslari profesionalek (abesten duten) legez abesten du Mireiak. Ziurrenera legez ekin elementuak isilpean uzteko joera txikiagoa da.
|
|
|
Hargatik, mugaz honaindiratu bezain laster gozatu zaidala[...] (J. Etxepare); Aita galdu genuen arte[...] artzantza izan zen ene lan nagusia, handik goiti, hargatik, denetarik zerbait egin behartu zitzaidan (Xalbador); Maianak ez
|
zuen
nitaz jeloskor izateko arrazoirik alabaina. Hotz nerraikan.
|
|
2023
|
|
|
Jainkoari otoiz egiten diot hark lasaitzen ahal
|
baikaitu
Niri ikusarazi zure ehungarren urtea.
|
|
|
Gustukoa
|
duzun
nire senarrak egin behar duena:
|