|
2008
|
|
|
Guk, ordea, ez
|
dugu
hemen horietan sakonduko, batetik, konplexutasuna han diegia delako corpus errealen analisia bideratzeko, eta, bestetik, guk une honetan dauzkagun baliabide automatikoak baliatzeko bideak mugatzen dituelako. Horren ordez, Levin ek bere English> Verb> Classes> and> Alternations> (1993) liburuan planteat zen duen antzeko bidea jorratuko dugu, autore honek planteatzen duen ikuspegiak metodologia interesgarri aurkezten duelako, eta metodologia horretan guk eskuraga rri ditugun baliabideak erabiltzea posible egiten duelako.
|
|
|
2 Ez
|
genituen
hemen idaztarauak finkatu nahi eta zilegi iritzi diogu adibide guztiak zeharkako marraz itxuratzeari.
|
|
|
Aldaketa jasan duten hizkuntza ezaugarrien gramatika soziolinguistiko oso bat nuke, beraz, orri hauetan bildu. Baina adibide esanguratsu batzuk eskaini nahi
|
nituzke
hemen.
|
|
|
Azentukerari dagokionez ere, behin datuak aurkeztuta, nire hipotesia agertu nahi
|
nuke
hemen. Pentsa liteke 50 urte inguruko helduek edo gazteek berrikuntza bat egin dutela:
|
|
|
Programa egokien bidez, lerro bateko testuingurua baino luzeagoak ere lortu; pazientzia pitin batekin (behar bada pitin batekin baino gehiagorekin) lematizazioa egin... Uste
|
dut
hemen gauden guztiok ohartzen garela zenbaterainoko aldaketa ekarri duen informatizazioak. Besteak beste, zenbaterainoko ziurtasuna izan dezakegun gaur hitz jakin baten hedaduraz, euskalkietan izan dituen aldaerez, adierez...
|
|
|
Xixteraz aldiz, joko gar bian, Pierre Lazcanotegui hutsegiten ez zakien ekartzale bipila. Haatik horiek berexi
|
baditugu
hemen, ikusiko dugu izan dituztela lagun hurbilak eta guziz, xuritan ari direnetan, pilotari haundiak ere, bainan ez ahantz apez pilotariena dugula hemengo gaia.
|
|
|
Erramun Caracotchekin erabili solas horien osa gailu, baginituen ere ainitz partidaren berriak eta ondorioak HERRIA> kasetan urte batzuez agertuak. Ez
|
ditugu
hemen heietarik zenbait baizik aipatuko, aski erakusteko doia bakarrik, nola josi duen, bikario gaztedanik eta herri zenbai ten erretorgoaraino Erramunek pilota maitatua bere apeztasunarekin. Gisa guziz jakin beza irakurleak, badaukala oraino gehiago gogoan Domintxaineko erretorak pilota solas.
|
|
|
3 Baina aipamen bat egin nahi
|
nuke
hemen, dena dela, aitzinat joan baino lehenago. Hemen Mariano Izeta aipatu nahi nuke.
|
|
|
– Euskara osoan ohi denez, izen multzo barruan ezkerreko posizioa, izen nagusiaren ezkerrekoa gorde ohi
|
du
hemen ere beste> hitzak; hau da, izenlagun posizioa. Hori da erabilera nagusia Lazarragarenean ere.
|
|
|
Hondar hitz honetan beste kontu bat oraino aipatu nahi nuke, bazterretik bederen orain arte erranak hunkitzen dituena. Echepare herri> poeta> gisa aurkeztu baitzuen Altunak (1981), ikus molde hori auzitan jarri nahi
|
nuke
hemen, zeren baitirudi nekez uztar daite keela aurreko lerroetan, Echepare garai hartako frantses literaturaren argipean emanik, hartaz erran dugunarekin.
|
|
|
Edozein hiztegi ireki izan balu, euskaratzaileak erdaraz ere pellejo> eta bota> artean dagoen aldea ikas zezakeen. Eta beti ere haurren mundutik irten gabe, ez
|
dut
hemen gogoratu nahi Erpurutxo> eta Mari> Errauskin> ipuin ezagunak lasai aski Pulgarzito> eta Zenizienta> izenez plazaratu zituen editoriala.
|
|
|
eta beste batzuk ere debatean parte hartuz. Auzi hau jada aztertuta dago eta ez
|
dut
hemen ukituko510 Ezin izan dut dokumentatu ea Azkue saio berri horietan aritu zen, nahiz izatez urte gutxi lehenagoko bere ideien ildoko proiektua izan. Agian pozik ikusi zuen asmo hori azkenean beste batzuk beren gain hartzea, eta akaso horregatik ez zen inplikatu oraingoan.
|
|
|
Azkuek, partikularki segitu zuen ataza horretan, gipuzkeran oinarrituriko euskalki literario baten alde. Zuazoren tesian aurki daitezke egoki bilduta horren inguruko hainbat erreferentzia, eta beraz ez
|
ditut
hemen errepikatuko424.
|
|
|
Bigarren eskuko iturri gisa garaiari buruzko lan historiografikoak zein Azkueren inguruko ikerketa historiko eta filologikoak baliatu nituen. Ez
|
ditut
hemen zehaztu asko baitira, baina lanean zehar aurki daitezke aipatuta.
|
|
2010
|
|
|
Esanarazi egiten dizkio gauzak. Erreparatu behar
|
dugu
hemen oso fenomeno desberdinez ari garela hitz egiten: alegia, gauza bat da norbaiten hitzak erabiltzea zitazio gisa, eta besterik norbait honako edo halako hitzak esatera behartzea, eta, ondoren, esandakoa harena balitz bezala, aipu gisa?
|
|
|
Motibo nagusia badakigu zein den: bere alorreko lan egokirik ez
|
du
hemen aurkitzen, edo hemen bilatu duen lanbideak denbora batez (normalean urtetarako) EAEtik kanpora joatea eskatzen dio. Emigrazio horri EAE barruko lantokieta bizigune aldaketak ekarri duena erantsi behar zaio (aurrerago, VIII.5 puntuan, helduko zaio gai horri).
|
|
|
Oso da zaila, handia eta txikia harmonia oneko elkarbizitzan mantentzea. Arrain handiak txikia jatea, the survival of the fittest edo, gordinago esanik, oihaneko legea ondo ezagunak
|
ditugu
hemen eta nonahi, hizkuntza bik espazio fisiko bera okupatzen dutenean. 1982ko EEN legea ondorio lazgarri hori ez gertatzeko asmo zabalaren oihartzun juridikoa izan zen.
|
|
2012
|
|
|
– Hondar hondarreraino bagatoz, ez
|
du
hemen zer ikusirik ez gramatikak ez estetikak. Etika auzia dugu.
|
|
|
– Ez
|
dut
hemen euskal hiztegirik, baina badirudi hitz berria dela. Horrela balitz, eta bestela baldin bada barka, beharrik gabe asmatua dirudi, gure artean saietera euskal hitz ezaguna baita oraindik, antzinako leiho mehar horietakoa adierazteko.
|
|
|
Elipsia diogunean, pragmatikaren ekonomiazko kooperazio printzipioen (edo laguntza hastapenaren) aginduz gauzatzen den elipsiaz dihardugu. Elipsiak errekupera daitekeen elementuen ezabaketa esan nahi
|
du
hemen.
|
|
2013
|
|
|
Partida tzarra dugu: arras bentzutzen ez
|
badugu
hemen gareno, gero eta laster jazar litzakegu. Ez da aski gizon hiltzale bat buruz buru egitean, beharri ondoko bakar batekin aurdikirik bide bazterrean uztea:
|
|
|
Churiak ez
|
du
hemen Eskual Herrian bezalako distirarik. Iguzkia ez ditake elhurrarekin josteta har.
|
|
|
Zendako den etsaia hoin zorrozki oldartu holako eremu hertsian eta gure armada hainbertze nekhatu hor, ez
|
dugu
hemen atherako hitzik. Badakizue deputatuak bildu izan direla ichilik, Verduneko guduaz beren artean elhatzeko; halaber zenaturrak.
|
|
|
Nahi
|
dut
hemen ere soldado frango hil diren tokian gelditu direla eta zorigaitzez gero kanoiek phorroskatu. Ezin dezaket hori uka, nere begiz ikusi baititut hemen buru bat, han beso bat, urruntchago ichter edo zango bat.
|
|
|
Nahigabe borthitzenetan, dohakabe guzieri zerua erakusten zuen dorre pollita lurrerat aurthiki dute. Min handienen arthatzaileak, zauri gaichtoenen eztigailu egiazkoak, zeru lurren nausiak atherberik ez
|
du
hemen. Elizarat ez da nehor haizu.
|
|
2015
|
|
|
–Zenbat eta hautatzaile gehiago, orduan eta, ezinbestez, objektibotasun eta aukeratze zuzenagoak? bezalako formulak ez
|
du
hemen balio, ez da hertsiki betetzen. Subjektibotasuna saihetsezina da edozein lan antologikotan.
|
|
2016
|
|
|
Eta bigarren aldiko dibortzioaren salaketa
|
dugu
hemen, aldi honetan alabaren eskutik. Ez da berriz ere dibortzioa bera salatzen, baizik eta haurrengan horrek duen ondorioa:
|
|
|
Adelak ez du lehen senarra onartzen, eri baita, elizatik kanpo lotutako ezkontzak egoera larriak heldu direlarik, ez ditu ezkontzako lokarriak lehenesten. Salatzeko beste era bat
|
dugu
hemen:
|
|
|
Alta, egoera gogorrak ere gertatuko dira. Krimen basa
|
dugu
hemen, horrelako egoeretatik kanpo euskaldunak ez direla bizi uler daiteke:
|
|
|
Bon! Ez
|
duk
hemen guardarik. Har ditzagun gure kargak.
|
|
|
Oso antzerki jostagarria
|
dugu
hemen, hitz joko eta eritasunen zaintzeko teoria desberdinak, ikuspuntu desberdinetatik argituak entzuten baitira, senarra erdian dagoelarik. Horren iritzia ez da kontuan hartzen.
|
|
|
Duela hogei bat urteko elkarrizketa
|
dugu
hemen. Umorearen kultura aipatzen du Olasagastik eta Lukuk alfabetatze eskasak.
|
|
|
Interpretatzeko askatasuna aipatzen du, konparazioa egiten du Frantzia eta Belgikako antzerkiarekin. Kanpokoari irekiduraren froga
|
dugu
hemen.
|
|
|
Antzerkiak herrietan zuen garrantziaren oihartzuna eman zuen, eta gai horretaz interesa eta proiektuak zituztenei hitza eman zien oso berezia zen garai batean gerla garaian, euskal idazle eta sortzaile asko noraezean ibilki zirelarik. Larzabal aurkitzen dugu zuzendaritzan, arlo sozialaz arduratzeko, idazlearen interesaren araberako gaia
|
dugu
hemen, eta, bestalde, antzerkian murgildu zena, aldizkarian toki osoa zeukan.
|
|
|
Mixel Labèguerieren garaia
|
dugu
hemen, euskal kantariak kantatzen zituen lema berak aurkitzen ditugu artikulu honetan. Hemen aipatutako helburua antzerkigintzan finka zezaketela erraten dute:
|
|
|
Baina, ez duk du harek hemen agintzen. Nik
|
dut
hemen agintzen. Nik bakarrik.
|
|
|
Pertsonaiari indarra eman dio, baina publikoari erakusten dio gehiegitan emazteak erraten duena, egoera horren aitzinean erakusten duen onarpena. Edariaren arazoaren aipamena familien kezka bazitekeen
|
dugu
hemen aipatua. Ez da antzerki honekin urrunago joaten, salaketa mota bezala ikus daiteke.
|
|
|
Azalpen honi buruz ohar bat egin behar dugu. Izan ere, Larzabalek egin duen lanari buruz gutxieste bat
|
badugu
hemen. Larzabalek ez zuen sekulan bere burua goraipatzen, eta hemen gutxiespena ere suma dezakegu.
|
|
|
Erran nahi baita sailkapenek askoz eta zehaztasun gehiago behar dituztela. Argi adierazi nahi
|
dugu
hemen dagoela aurkezpen sinple bat, Larzabalen antzerkien aurkezpen orokor bat, bereziki zer gairen inguruan lan egiten zuen erakusteko, horren berri emateko gisan. Horrela, hemen aurkezten ditugu hiru adar nagusi, dramak, tragediak eta komediak.
|
|
|
Herri txiki baten bizimodua
|
dugu
hemen, berri guziak jakiten dira eta berehala aipatzen.
|
|
|
Ez dakigu zer garaiko antzerkia den, baina gerla bukatu eta berehalako giroa agertzen zaigu. Piarres Larzabal preso egon baitzen, presondegiko mundua ongi ezagutzen zuen eta zinezko lekukotasun bat
|
dugu
hemen. Bestalde, gerla ondotik borrokatu ziren jendeen arteko tirabirak aipatuak zaizkigu, nor zigortu, nola?
|
|
|
Gorago hautatu dugun sailkapenak ez
|
du
hemen balio, komedietan gai mota aski desberdinak lantzen baitzituen Larzabalek. Ez ziren denak komediak, gai seriosak eta jendetasuna hunkitzen zuten gaiek.
|
|
|
Herri txikietako arduradunen kezken lekukotasun bat
|
dugu
hemen, jauntto bilakatzen diren horiek zer nolako kalapitan sartzen diren, ezin trinkatuzko arazoen aitzinean jende guziari plazer egin nahian.
|
|
|
Herritarrek duten iritzia jakiten dugu. Bozen kritika
|
dugu
hemen. Populismo hunki bat ikus daiteke gaiaren hautatzeko unean.
|
|
|
Komedia bat da, nonbait egoera larri bat erakusten duena, Manezek bere medaila irabazi baitu, baina ingurumen publikoaren aitzinean galdua agertzen da, bizi publikoa ez baita bere hizkuntzan iragaten. Garai batean jende askok Euskal Herrian bizi izan duen egoera larri bat
|
dugu
hemen.
|
|
|
Antolatuak ziren Gazte aldizkarian horren froga aurkitu dugu. Komedia
|
dugu
hemen non sehi berriei ez zaiela zernahi eginaraziko. Antzerki oso laburra da.
|
|
|
Euskal Herrian neskek nolako portaera behar duten behar bezalako senarra aurkitzearen ikasgaia
|
dugu
hemen. Euskal Herrian neskak dantzan ibiltzen baldin baziren herriko plazan fama txarra biltzen zuten.
|
|
|
Azkenean parioa galtzen du eta zor franko ditu berinak pagatu baititu. Parioen gaia
|
dugu
hemen tratatua, askotan egiten baitziren eta oraindik egiten dira. Tokia ostatua da.
|
|
|
Eta oroit hadi nola den hemengo erreglamendua. Debekatua
|
duk
hemen mintzatzea politikaz, presondegi barneko harat hunatez eta ere auziari doakotenez.
|
|
|
Berantagokoa da antzerkia, 1955ekoa, baina berriz ere ahozko literaturako pertsonaia
|
dugu
hemen. Jaunttoek herriko nesken hautatzeko eskubidea da gai nagusia eta, jaunttoak nahikeriaren helburura eramateko eginen dituen bidegabekeriak.
|
|
|
Bestalde, IKER laborategiko partaideak eraman ditudan lanetan lagungarri izan direlako aipatu nahi
|
ditut
hemen.
|
|
|
Garai honetan euskal antzerki gehiago sortu zituzten eta eskaini. Ez
|
ditugu
hemen denak azalduko, berpizkunde horren osagai nagusien azaltzea baitugu helburutzat.
|
|
|
Argitaratu duen liburu bakarra
|
dugu
hemen. Ordura arte asko idatzi zuen, aldizkari askotan, aukera politikoa da hemen egiten duena.
|
|
2017
|
|
|
Jardunaldian parte hartzera gonbidatuak izan ziren, euskararen eremuan lanean ari diren gizarte eragileez gain, instituzio publikoetako arduradunak ere. Eta hain zu zen ere, jardunaldi horretan hizkuntza politikaz beren iritzia eman zuten horien txostenak
|
dituzue
hemen irakurgai. Ez daude guztienak, bai gehienenak, ez han esan zituzten era berberean, geroztik moldatuak eta osatuak izan baitira.
|
|
|
Nahitaez, gai bat behar
|
dugu
hemen aipatu; alderdi franko badauzka, ideologikoak, juridikoak, politikoak, administratiboak, psikologikoak, funtsean baztertzen ahal ez ditugunak. Puntu hau euskararen ofizialtasuna> da:
|
|
2021
|
|
|
Egia da pentsa dezakegula beste atzizki bat dela, forma berekoa, baina beste balio batekoa, oinarrian den izenaren eta izen eratorriaren adiera ere azpisail honetan aztertzen ari garen izenen ‘ekintza’ (‘gertaera’), ‘ondorioa’ adieratik aldentzen den heinean. Dena den, oso adibide gutxi
|
ditugunez
hemen aipatzea iruditu zaigu egokiena; Emakunde da euskara estandarrean bide horretatik sortu den bakarra (erakunde baten izen propioa): aitakunde, Emakunde, gizakunde; Azkuek jaso zituen bere hiztegian, baina ez dute ia lekukotasunik testuetan.
|
|
|
Azpiatal berezi batean bildu zituen Euskaltzaindiak Hitz Elkarketa/ 3 lanean (1991) aurre, azpi, gain, motako izena lehen osagai duten aditzak edo gora adberbioa mugatzaile dutenak. Azken batean, mendekotasunezko izen elkartuetan ikusi ditugun mugatzaile bereziak
|
ditugu
hemen ere, han esan bezala pre, sub, supra... erdal aurrizkien ordainak emateko baliatu ditugunak (§ 7.2.2.4a): aurreikusi, azpikontratatu, azpimarratu, gainbegiratu, gainbihurritu, gainelikatu, gainezarri, gainzuritu, goraipatu, goraltxatu.
|
|
|
42.23.3d Adibide guztiotan ikusten denez, zergatik beti perpausaren buruan doa, batere salbuespenik gabe, eta adizkia soilik eta hutsik ageri da, baitez en hartu gabe, alegia. Aurrizki atzizki horiek hartzen dituenean, menderagailua da; beraz, ez
|
dugu
hemen aztertuko (esan bezala, Hegoaldeko autoreek erabiltzen dute molde hori).
|
|
|
Lan horixe egiten dute beste morfema batzuek ere, n inesiboak adibidez (eskatzen dizut, egiten duzu...). Hauek ez
|
dute
hemen PSrik osatzen, baina gaurko euskaraz postposizio gisa aztertzen ditugunak eta aditz jokoan erabiltzen ditugunak jatorri bereko dira.
|
|
|
21.5.1b Honekin batera, bada beste berezitasun bat ere: gainerako kasuetan ikusi ditugun hots aldaketek ez
|
dute
hemen lekurik. Esan nahi baita, kontsonante baten ondoren gertatzen denean, ez dugu ebokalaren epentesirik:
|
|
|
23.5.3.6b Orotariko Euskal Hiztegiak ematen dituen bi balio hartuko
|
ditugu
hemen kontuan: " probablemente, seguramente, al parecer, por lo visto" (bide ren baliokidea) eta desira adierazten duena.
|
|
|
23.4.5a Bi aditz modal
|
ditugu
hemen euskalkien arabera bereizten direnak: mendebaldeko gura izan eta gainerako euskalkietako nahi izan.
|
|
|
Barkamena eskatzearekin gauza asko konponduko zenituzke. Hauek ere baldintzadun perpausen pareko irakurketak izan ditzakete (Zure laguntza badugu...; Zure laguntzarik ez badugu...; Barkamena eskatzen baduzu...), baina ez
|
ditugu
hemen aztertuko1.
|
|
|
31.4.6.1b Holako egitura duten perpausez esaten da perpaus korrelatiboak edo korrelaziozko perpausak direla, eta mendekoari, nor... baiterakoari, esaten zaio perpaus erlatibo korrelatiboa. Perpaus hauek
|
ditugu
hemen ikergai.
|
|
|
Gertakari errepikatuak adieraz ditzake aldaera honek, ohi bezala, eta baita geroari dagozkionak ere: Oporretara joaten delarik, beti ekartzen digu oparitxoren bat; Goazen, ez
|
gaituzte
hemen ikusi behar, atzarriko direlarik. Uneko predikatu hauekin ez da la soila erabiltzen, ezta bestelako aditzen adizki burutuekin ere:
|
|
|
Ez dakigu non bizi den/* denetz/* bada. Al partikulak ez
|
du
hemen lekurik: * Ez dakigu non bizi al den.
|
|
|
30.6.3.3.2a TZEN ari izan (vs TZEN aritu). Bi aditz
|
ditugu
hemen: batetik, ari (tu) jarduerazkoa, jardunen sinonimoa, subjektu egile bat duena, tzen perpaus osagarriak hartzen dituena, eta, bestetik, ari (izan) aspektu perifrasi bat osatzen duena.
|
|
|
Ez da pentsatu behar, ordea, ezezko eta galderazko perpaus guztietan erabiltzen denik menderagailu hori. (e) na menderagailuaz esana errepikatu behar
|
dugu
hemen ere: joerak, jokabide nagusiak ikus ditzakegu (e) nik eta (e) la menderagailuen artean; baina ezin eman daiteke arau zehatzik.
|
|
|
26.2.3b Adizki sintetikoek alegiazko paradigma dute, laguntzaileek bezalaxe. Forma hauen berezitasun morfologikoak ez
|
ditugu
hemen errepikatuko, aurreko atalean (§ 26.1.5.2) zehazki aipatu baititugu.
|
|
|
1 Gaur egun zenbait euskaldunen ahotan dabilen forma bitxi bat aipatu nahi
|
genuke
hemen; perpaus hauek, adibidez, ongi eratuak dira, eta sinonimoak: Nahiz ondo jaurti duen, ez du baloia sareratu; Ondo jaurti du, baina ez du baloia sareratu.
|
|
|
Nolanahi ere, bigarren atalean aipatu dugun puntu bat gogorarazi nahi
|
genuke
hemen; han esaten genuen edozein perpaus baldintzazko ezin zitekeela kontzesio perpaus bilakatu ere hartu ondoren. Zerikusia du horrek, noski, kontzesio perpausek galdegai izateko duten ezintasunarekin.
|
|
|
42.8e Testu edo diskurtso mailako zer horiek ez
|
ditugu
hemen lokailu deituko, baizik diskurtso markatzaile (DM) besterik gabe, berehala argituko ditugun arrazoi batzuk direla eta.
|
|
2023
|
|
|
Orduan, Jainkoaren mezulari bat da, Paraclesis, heldu da kontatzera Pan mundutik joana dela, presentzia fi sikoa desagertu dela, baina uros bizi dela paradisuan, harengatik sufritzea debekatzen duela. Erretorika handiko auhena
|
dugu
hemen, hats ebanjelikoak bultzatua, komedia hau bukolikoa dela erran daiteke baina Saulnierrek ez zion egloga izena jarri nahi31.
|
|
|
Ondoren, Margaritaren Miroir de l' ame pécheresse justiziaren esku utzia izan zela eta erregearen babesa lortu zuela. Antzerki lanak berantagokoak dira, baina erreginaren ospearen isla
|
dugu
hemen alde batetik eta bestetik satirak goi mailako arduradunak ere hunkitzen zituenaren froga.
|
|
|
Antzerki hauetan autoreak zioen neska umilak erakusten ziola andere handiari eta zerbitzariak nagusiari. Jende xumeari aitortza
|
dugu
hemen, Eliza gehienetan aberats eta handien alde jarria zegoen garai horietan, eta horregatik kritiken pean zegoenez, beste bide bat erakusten zuen Margaritak. Bestalde, Margaritak bazekien egoerak oso aldakorrak zirela.
|