|
2001
|
|
|
Horregatik, Beriberiaren eragina (B1 bitamina faltagatik sortutako gaixotasuna) ez da esanguratsua izan herrialde horietan. Efektu hori aurkitu zenetik,
|
duela
hamarkada gutxi, gero eta gehiago erabiltzen da prozesu hori, batez ere ale luzeko arrozetan. Prozesuak ez dio arroza egosteko denborari eragiten, baina asko hobetzen du enpastarekiko erresistentzia.
|
|
2002
|
|
|
Osagai fitokimikoek justifikatzen dituzte ondorio terapeutikoak. Konposatu horiek landare elikagaietan egoten dira, ez dute energiarik ematen, eta
|
duela
hamarkada gutxi arte ezezaguna zen haien funtzioa. Gaur egun, ziur dakigu fruta horren osagai batzuk badirela eta zer funtzio duten, eta, beraz, bi berezitasun dituzte:
|
|
|
mendebaldar gizartearen alderdirik baliagarrienak baliatu eta gizarte islamikoen errealitate eta pentsamoldera egokitzea.
|
Duela
hamarkada gutxi arte joera horrek izan du herriaren babesik handiena. Talde horren barruan azpimarradezakegu, batez ere, sozialismo arabista delakoa, izaeraz nazionalista eta ezkertiarra, prozesu deskolonizatzailearen gidari izandakoa.
|
|
2004
|
|
|
|
Duela
hamarkada gutxi, berriz, garapen jasangarria egiteko premiaz jabetu da gizakia (hau da, bideragarria, etorkizuneko belaunaldien iraupena baldintzatuko ez duena, Lurra planeta dugun bizitokia mantenduz).
|
|
2005
|
|
|
Zertxobait aurrerago Golakok inguratzen duen muinoan kokatzen da Elexalde, kaskoan Santo Tomas eliza eta dituela.
|
Duela
hamarkada gutxi batzuk arte, hainbat burdinolen harrabotsa entzun zitekeen bertatik. Hauxe izango dugu gaurkoan abiapuntua (85 metro).
|
|
|
3R famatuek (birziklatu, berrerabili eta berreskuratu) arazoa arintzeko baino ez dute balio, gutxienen jarduera baita (Espainian %11 bakarrik birziklatzen da). Alde horretatik, zabortegiak izan dira
|
duela
hamarkada gutxi arte udal hondakinak kudeatzeko erabili den metodo nagusia. Azken urteotan, ordea, beste jarduera bat hasi da:
|
|
2008
|
|
|
planetaren ia erdia hiru kilometrotik beherako ur sakonak dira, eta, orain, aztertzen hasiak diren honetan, biodibertsitate handia erakusten ari dira, horietako batzuk harrigarriak, adibidez izaki abisalak. Esate baterako,
|
duela
hamarkada gutxi aurkitu ziren itsaspeko sumendiek eta iturri hidrotermalek muturreko baldintzetan bizirauteko gai diren bizi forma ugari dituzte. Alde horretatik, itsas zientzialariek kritikatu egiten dute beren lanaren babes eskasa:
|
|
2009
|
|
|
Txostenaren egileek azaltzen dutenez, itsaso epelago batean bakterio, landare eta animalien populazioak hobeki edo okerrago egokitu ahal izango dira aldaketetara, eta, horri esker, beren habitat tradizionalak zabaldu edo desagertu egingo dira, oraindik ezagutzen ez den erritmoan. Adibideen artean, ikertzaileek ikusi dute bare edo mero espezieren bat Kataluniako uretaraino lekualdatu dela;
|
duela
hamarkada gutxi, oso arraroa zen eta, batez ere, hegoaldeko uretan zeuden. Uraren tenperaturari lotutako hazkuntza aldiak ere aldatu egin dira; esate baterako, sardina alacha.
|
|
|
Ez dago zehatz jakiterik txotxongiloen arte adierazpidea non eta nola hasi zen. Garapen handiena Txina zaharrean izan zuela eta gero India, Egipto, Greziara eta Europan barrena ere barreiatu dela, horixe ematen dute ikertzaileek ziurtzat, eta nonbait haren adarrak Tolosara ere ailegatu ziren
|
duela
hamarkada gutxi batzuk. Txotxongiloen ondarea berreskuratzea eta zaintzea da zentroak ezarri dituen helburu nagusietako bat.
|
|
2010
|
|
|
Ez dut ezer berririk esango komentatzean irakaslearen figurak garrantzia galdu duela gure gizartean.
|
Duela
hamarkada gutxi batzuk irakaslea zen zientzia eta ezagutza zabaltzen zuena, berari esker edo bere lanari esker prestatzen zen haurra eta gaztea munduari aurre egiteko. Irakurtzen, idazten, munduko beste errealitateen berri ezagutzen zen eskoletan.
|
|
|
Bertan, duela hamarkada batzuk marjinazio sozial, politiko eta ekonomikoan zegoen komunitate indigenaren kultura nolabait mantentzeko asmoz, artegintza Mendebaldeko kulturak inposaturiko bizimodura egokitzeko modu bat izan daitekeela erakusten zaigu. Egun margotzen duten hainbat artista aborijen,
|
duela
hamarkada gutxi batzuk desertuan bizi ziren modu nomadan, biluzik, eta ehizatzen zutenaz elikatuz; orain, komunitateetan bilduta, jatorri europarreko australiarrekin elkarbizitzan margotzen dute.
|
|
2012
|
|
|
|
Duela
hamarkada gutxi arte haurrak izaki alaiak zirela uste zen, eta, nahiz eta batzuetan negar egin edo tristura adierazi, depresioa ezin zezaketela nozitu uste zen. Egun, ordea, jakina da haurrek ere depresioa pairatu dezaketela.
|
|
|
Irudia: Army Medicine Gurasoek zeregin aktiboa dute haurdunaldian
|
Duela
hamarkada gutxi arte, haurdunaldia (erditzea eta lehen hazkuntza bezala) emakumeek bakarrik onartu dute. Arrazoi nabariak daude, eta horregatik hartu zuten protagonisten rola:
|
|
|
–igan Funtsezko ekografia, haurra izango den jakiteko Haurtxoaren sexua betidanik izan da gurasoek haurdunaldian izan duten desirarik handienetakoa. Baina
|
duela
hamarkada gutxi arte ez zegoen jakiterik jaiotzaren unera arte. Hori da, hain zuzen ere, hainbeste herri sinesmen egotearen arrazoia.
|
|
2014
|
|
|
Haien jatorri artifizialean, gizateriaren asmakuntza gazteak dira hauek, eta
|
duela
hamarkada gutxi arte ez ziren baserrietan ageri. Lehen instalakuntzak minimoak izan ziren.
|
|
|
Beste zenbait ibarretan. Antsoainen edota Urraulgoitin, esaterako?
|
duela
hamarkada gutxi galdutako mintzoen antzinako lekukotasun idatzi egokirik ere ez da agertu gaurdaino.
|
|
2017
|
|
|
Gaur egun, arrunta iruditzen zaigu gizakiok hegan egitea. Baina, mendeetan zehar,
|
duela
hamarkada gutxi arte, fantasia baino ez zen. Ingalaterrako monje bat hegan egiten saiatu zen hamaikagarren mendean, baina, ehun yardako bidaia egin ondoren, lurrak hankak apurtu zizkion.
|
|
|
Ingalaterrako monje bat hegan egiten saiatu zen hamaikagarren mendean, baina, ehun yardako bidaia egin ondoren, lurrak hankak apurtu zizkion.
|
Duela
hamarkada gutxi arte, gizakiok hegan egitea txerriek airetan ibiltzea bezain ezinezkoa izango zen.
|
|
2018
|
|
|
Nahiz eta poesia birak ez diren
|
duela
hamarkada gutxi batzuk bezain ohikoak, gehienetan lanaldi osoko enpleguarekin lotuta ez dauden poeta gazteek ematen dituzte. Azkeneko bira batek (beren hitzetan) “nola jokatuko duten jakin ezin den emakumezko talde gazte eta desiragarri bat, artista, abeslari eta poeta nahasketa” azaldu zuen, adibide bikaina da.
|
|
2019
|
|
|
Euskaldun horien testigantzak hainbat gaztek ikusi ditu eta EHEko kideak harrituta geratu dira, konturatu direlako gazte gehienentzat halako gertaerak ezezagunak direla. Bideoan ageri diren euskaldunek
|
duela
hamarkada gutxi pairatu zuten jazarpena kontatzen dute, batik bat, eskolakoa; ez dira duela mendeetako zapalkuntzaz ari, atzo goizekoaz baizik. Urko Aierbek kezka adierazi du:
|
|
|
|
Duela
hamarkada gutxi arte, herri euskaldunak (txikiak gehienak) euskaraz bizi ziren, haurrak euskaraz sozializatzen ziren eta unibertso sinboliko bera partekatzen zuten. Denek euskararen aldaera bera hitz egiten zuten eta ez zuten besterik egiten, ez entzuten, ez ezagutzen.
|
|
|
Begiratua, biziraupenaren paradigma, n lerrokatuz gero, ordea, galderak aldatu egiten dira, paradigma honek planteatzen dituen galdera nagusiak honako hauek baitira: nola liteke,
|
duela
hamarkada gutxi batzuk arte bere historian zehar sekula ofiziala izan ez den hizkuntza bat, beti botereguneetatik kanpo egon dena, botere ekonomikorik inoiz izan ez duena, hiztun kopuru mugatukoa, jazarria eta debekatua, estandarrik izan ez duena, bertako agintari eta pertsona ikasi askok baztertua eta mespretxatua, eta eskoletatik egotzia izan dena. Nola liteke hizkuntza hori XXI. mendera iritsi eta berreskurapen prozesu sendo batean murgilduta egotea, inguruko hizkuntza asko desagertzear dauden bitartean?
|
|
|
Ezagunak zaizkigu gurea bezalako hizkuntza komunitateek globalizazioak eta teknologia berriek ekarritako aldaketen ondorioei dizkieten beldurrak: transmisioaren etena, hizkuntzen degradazioa, zenbait esparrutara iritsi ezina, prestigio galera, etab.
|
Duela
hamarkada gutxi arte, indarra galtzeko arriskurik ikusten ez zuten hainbat estatu hizkuntzak, ordea, kezka azaldu dute ingelesaren aurrean (batez ere) nozitzen ari diren atzerakadaren ondorioz. –ABBA efektua?
|
|
2022
|
|
|
Gaurko errealitatea eta
|
duela
hamarkada gutxitako historia uztartzen ditu The Baby (HBO Max) telesailak. Protagonista Natasha da eta ez du ama izan nahi.
|
|
|
Euskal Herrian gehien zabaltzen eta irakasten diren eduki historikoak Frantziak eta Espainiak finkatutakoak dira.
|
Duela
hamarkada gutxira arte, herri honen historiaren bertsio bakarra herri hori menderatu zuten estatuek kontatutakoa izan da. Zorionez, aitzineko mendeetan izan dira euskal ikuspegitik landu zuten bakar batzuk, eta horien lanari esker baditugu oinarri batzuk.
|
|
2023
|
|
|
«Biziberritu egin nahi dugu, eta kulturari, historiari eta hizkuntzari eutsi etorkizunerako», azaldu du Hokkaidoko Ainu Museoaren arduradunetako batek, Shirourik bere jatorrizko hizkuntzakoa du izena. Ainu herriak gutxienez bi mila urte daramatza Japonia iparraldeko eta Asia ekialdeko uharteetan, eta errusiarrek eta hegoaldeko japoniarrek herri «basatitzat» jotzen zuten
|
duela
hamarkada gutxi arte. Edonola ere, ainuek harro eta duin eusten diete oraindik ere beren kulturari eta hizkuntzari, nahiz eta gaur egun galzorian dagoen haien hizkuntza.
|