|
2015
|
|
|
Gutxien espero duzunean, harri jasotzaile batek harri bat altxatuko du, aizkolari batek ezpal bi kenduko dizkio enbor bati… eta zure jardunak ikusleen memorian okupatu dituen byte guztiak ezabatu egingo dira. Gainera, harri jasotzaileak selfie bat egingo du harri borobilari eusten dion bitartean, eta orduan sentituko duzu nola zur eta lur dagoen publikoko mutiko batek nagusitan harri jasotzailea izan nahi
|
duela
esaten dion bere amari.
|
|
|
Igor Elortzak ere uste du Euskal Herrian izan direla tristurarako motiboak, baina ez luke esango herri tristea denik: “Ez
|
nuke
esango psikologikoki herri tristea garenik. Nik barre pila bat egiten dut egunero, eta bertsotan ere bai”.
|
|
|
Bertsolariaren arabera du ganbaratik hainbeste eta sototik horrenbeste bertsoak. Hotzean eta matematikoki burutik hainbeste eta emozioetatik horrenbeste
|
dutela
esatea gaitza zaie bertsolariei, gaitza denez. Muxikan (Bizkaia) eginiko elkarrizketan, unearen araberakoa ere badela zehaztu zuen Onintza Enbeita bertsolariak, “norbera ere ez da beti berdin egoten”.
|
|
2016
|
|
|
Nik e’
|
nuke
esango
|
|
2017
|
|
|
“Munduko kantu inprobisatuaren inguruko dokumental bat egin behar dugu”. Badira tranpa egiten duten hitzak, esanahiz kargatzearen kargatzez jada ez dutenak jatorrian esan nahi
|
zutena
esaten. “Mundu” da horietako bat.
|
|
|
Gure kuadrillarekin Eizmendiko Sabin ibiltzen zen koplari, eta hark jakingo zituen 60 bat kopla. Nik ere koplari atera nahi
|
nuela
esan nionean, papera ekarri zidan eta, bere aurrean, puskatu egin nion. Harrokeria puntu hori nuen barruan.
|
|
|
Berak bildutako eskeko kopla batzuk ezagutzen genituen, Isidoro Baztarrikak Jaunaren Deian argitaratu zituelako. Etxean eskuidatzietan
|
zituela
esaten zuen. Horien bila joan eta dantzakoak ere bazituela ikusi nuen.
|
|
2018
|
|
|
Ibiltzen ikasi behar da lehenengo. Guk ere egin ditugu bertsoaetaauskalozer moduko performanceak eta, zer nahi
|
duzu
esatea, bertsoak ez badu funtzionatzen, nekez funtzionatuko du gehitu diogun aditiboak. Telebistan ere gauza bera:
|
|
|
Azentuazioak azentuak esaldian nola kokatzen diren aztertzen du. Euskarak azentu malgua
|
duela
diote, hitz bati leku batean jartzen diogu azentua, baina ondoren hitz jakin bat baldin badator beste era batera azentuatzen da. Nik hori ez dut asko aztertu hitzak alboratu ditudalako, baina azentuazioan sartzen da baita arnasa non hartzen den, pausak non egiten diren… eta hor bereziki ikusi dut Koxmek eta Alaiak leku batzuetan hartzen dutela arnasa, non lehen nekez hartuko zuten.
|
|
2019
|
|
|
Azken urteetan, batez ere artikulugilezen. Lan hori behar
|
zuela
esaten zigun. Rufinok kanporatu beharra zeukan barruan korapilatuta zeuzkan kezka, ideia eta pentsamenduak.
|
|
|
Auskalo zenbat aldiz kantatu nion bertsoa Bautistari, eta beti lehen aldian entzun izan balu bezala hunkitzen zen. Gero, eskua ematen zidan, eta sena
|
banuela
esan.
|
|
|
ordura arteko bertsolaritza moldea ez zetorren gure jarrerarekin bat. Gona jantzi behar
|
genuela
esaten ziguten batzuek, eta ez janzteko, besteek. Gure gorputza erakusleiho batean zegoen, eta gu handik ehunka kilometrora ari ginen geure konplexuak gainditzen.
|
|
|
Zauriek ere egin gaituzte, dudarik gabe. Zaurien gainean azala gogortu egiten da, ordea, eta nahi
|
duguna
esateko arrakalak ireki ditugu. Gero eta libreago sentitzen naiz, ni behintzat, bertsotan.
|
|
|
Baina hasieran, batez ere bi kezka nituen buruan. Alde batetik, euskara ikasten jarraitzea (titulu batek nahi
|
zuena
esan ahal zuen, baina argi nuen asko nuela oraindik ikasteko… eta zorionez, badakit gaur egun oraindik gero eta gehiago dudala) eta, beste alde batetik, leku bat aurkitzea harremanak euskaraz egiteko.
|
|
|
Eta ez
|
nuke
esan gabe geratu nahi zeinen ondo hartzen ninduten Artutxan. Beti bazen eskupekoa, botila esne, intxaurrak edo arrautzak.
|
|
|
Horri erantzuteko, egindako elkarrizketetan jasotakoak aletzen saiatuko gara hemendik aurrera. Bat datoz Xabier Amuriza eta Eñaut Agirre, bertsolaritzak lengoaia propioa
|
duela
esaterakoan. Ahozko hizkerara gerturatzen den arren, berezko kodea du bertsolaritzak, ahozko jardun artistikoa den heinean.
|
|
2020
|
|
|
Baina beste adibide bat aipatu nahi nuke. Tolosako 14 Orduak egiten hasi zirenean, parte hartu behar genuela erabaki genuen behin eta prestatzen hasi ginen edo prestatzen hasi behar
|
genuela
esan genuen. Sebastian, Murua, Egaña eta ni ginen.
|
|
|
Erregimeneko gizona zen Arrue, baina sui generis samarra, karlista foruzalea zelako. Euskara eta bertsolaritza maite zituen eta oso hiztun ona zen… Información y Turismotik gai guztien zerrenda behar
|
zutela
esanez etorri zitzaizkigun, ordea, hurrena. Jakina, gairik ez geneukan, txapelketa Euskaltzaindiak antolatzen zuen… Berriro ere Arruek lortu zuen traba hori gainditzea.
|
|
|
Malen Amenabar Larrañagak Perura egindako bidaia bateko maletan ekarri zuen yogarekiko jakin minaren harra. Azpeitiar bat ezagutu zuten mendi ibilaldi batean eta hark izugarri ongi hitz egin zion yogaz, kristorena zela eta probatu egin behar
|
lukeela
esan zion. Amenabarrek ere ez zuen munduko ziurtasunik handienarekin egin lehen urratsa:
|
|
|
errepide kontrol beldurgarriak, disimulurik gabeko segimenduak, ama mehatxatzeko etxera deitzen zuten… Giro mugitua, alegia. Helbururik ez
|
nuela
diot, baina txapeldunaren agurra prest nuen. Botatzeko momentua iristen zenerako prest.
|
|
2021
|
|
|
Mogelen Peru Abarka euskarazko lehen eleberritzat hartzen du hainbatek (beste hainbatek trama nahikorik ez duela-eta Txomin Agirreren lanetan jartzen du mugarri hori), maila literario bikaina
|
duela
esan ohi da, bizkaiera literarioaren erabileran aitzindaritza aitortzen zaio, gerora hainbesteko indarra hartuko zuen euskal kostunbrismoaren lehen aletzat ere hartzen da, eta funtsezkotzat jotzen da euskal nortasun politiko modernoaren oinarrizko iruditeriaren sorkuntza prozesuan.
|
|
|
«Pareja de hecho»ziren biak, Joakinek hala esaten zuen askotan. Uztapideren Lengo egunak gogoan egin zutenean –hau lehenagoko kontua da, 1974koa–, Joakinek liburua eskuetan behar
|
zuela
esaten zion, ordurako ale mordoa zuelako saldua, baina Zavalak denbora behar zuen hura amaitzeko… Horrekin asko sufritu zuen, diru aldetik ondo moldatu arren. Ahozko testua jaso, idatzizkoa txukundu, inprentara bidali, probak zuzendu… dena egiten zuen berak… Garia egin, ebaki, errotara eman, ogia egin, ogia saldu… dena berak.
|
|
2022
|
|
|
Biharamunean Felix Zubia izendatu zuten Legebiltzarrean eratu zen taldeko buru eta parte hartzeko gonbidapena egiteko telefonoz deitu zidanean, zalantzak
|
nituela
esan nion. Guk, EHUko Soziologia departamendutik bultzatuta, euskaldunen umore gaitasuna edo konpetentziei buruzko ikerketa zabal bat egina genuen, eta gaitasun horiek bertsozaleen artean askoz ere garatuagoak daudela frogatu genuen bertsozale ez direnen artean baino.
|
|
|
Felix Zubiari neuk deitu diot batzordeko bizpahiru Aittola Zaharren gaur gauean egingo den bertso afarira apuntatu garela jakinarazteko, Egañazale amorratuak garelako eta baita jatetxea bera oso gogokoa dugulako ere. Felix Zubiak berak ere gogokoa
|
duela
esan dit, baina osasungintzan dituen ardurak tarteko, ezin duela joan erantzun dit.
|
|
|
Atzealdean hausnarketa sakon eta, aipatu bezala, ironiko hori dagoen arren, ez diolako horregatik uzten entretenimenduzko eleberri bat izateari, peripeziaz, jira-biraz eta anagnorisiaz betea, hots, funtsean kontsumorako produktu arin bat, idatzizko literatura gehienari gertatzen zaion bezala. Idazleek, baiki, nahi
|
dutena
esango dute denborak eta bakardadeak eskaintzen dizkien hausnarketarako eta barnatasunerako aukerez, baina emaitza guztion bistan dago: idatzizko literaturako produktuak nekez lehiatu daitezke, horretan, erdi mailako bertso saioekin ere.
|
|
|
...it historikoki –bertsolariei “poeta kaskar” deitzen zietenak, bertsolaritza tabernazulotik antzokietara eraman behar zela aldarrikatzen zutenak, “autore bertsolaritza” planteatzera iritsi zirenak–, eta despistatzen dituela beste zenbait egun –hala holako formula hibridoei fede apurtzailez erreparatzen dietenak eta abar luze bat– Demagun, diot, kode bakar bat
|
duela
esatea asko erreduzitzea izan daitekeelako, eta, zer esanik ez, ibilian ibilian kode horrek propio izateari utz diezaiokeelako –zer da propioa, izan ere? – Baina uler gaitezen: demagun bertso espazioak, jendaurreko ikuskizun bezala egonkortzen den unetik, sortzen dituela tradiziozko joko arau konbentzional batzuk, denboran zehar moldatu arren oraindik antzeratsu irauten dutenak –eta, itxura guztien arabera, aurrerantzean ere halatsu iraungo dutenak– Eta demagun joko arau horien funtsa dela bertsolarien eta entzuleen arteko adostasun inplizitu bat, arrazoiketa entimematikoan gauzatzen dena:
|
|
|
Elcora joan zen, beharrezko paperak patrikan, hartu eta artzain eman zituen lau urte, bakarrik mendian. Helburu bi zituen eta biak bete
|
zituela
zioen: etxe bat erosteko lain diru eginda etorri eta gidabaimena aterata.
|
|
|
Zazpi urte eman zituen soldadu, herritik urrun. Halako ahots gozoa eta halako gustua kantatzeko, antzerkilari behar
|
lukeela
esan zioten, gerora Etxahun Iruriri Pariserakoa aholkatu zioten era berean. Eta honek bezala, irri egin eta ezetz, nahiago Jatsun munduan baino.
|
|
|
Basarrik sarri aipatzen zuen garai bateko bertsolariak behe mailako jendea zirela, eta eragiten zutela beren norgehiagoka negargarriekin, nor zen mozkorren kapitaina, noren andrea ikusi zuten norekin, eta abar. Baliteke, besteren artean, Txirritaren eta Imazen arteko beefa gogoan
|
zuela
esan izana.
|
|
|
2003an Gipuzkoako Txapelketako finalerdietan kantatu nuen, Leidorren, eta lau urte geroago koxka bat gora egitea lortu nuen. Plaza asko egiten nituen ordurako, eta bertsoen munduan nire lekutxoa
|
banuela
esango nuke. Esan beharra daukat finalera erabat ustekabean iritsi nintzela.
|
|
|
Erdiak baino gehiago ziren 30 urtetik beherako bertsolariak (25), eta bertsolari bakoitzak zuen haize freskoaren ekarpena egiteko asmoa. Garazi Navarroren fintasuna, Asier Alcedoren edo Ibai Amillategiren grazia, Josune Aramendiaren sinpletasun dotorea, Txaber Altuberen erreferentzialtasun originalak zein Gorka Pagonabarragaren naturaltasuna… Gazteek asko
|
zuten
esateko.
|
|
|
Behin baino gehiagotan entzun nuen honakoa: “Kantoreek herriak ahal
|
balu
esango lukeena esaten dute”. Poeta askok herriaren zaintzailetzat dute euren burua, kezka sozialen abangoardian.
|
|
|
hizkuntza handi hegemoniko batean hazi ginenok hizkuntza txiki gutxitu bat hartu, gure artean solasean erabili eta bertsotan kantatuz ondo pasatzea. Nahi
|
duzuena
esango duzue, baina oso arraroa da.
|
|
2023
|
|
|
Hasteko, bertsolariek binaka kantatzen dute ia beti, eta horrek elkarrizketara derrigortzen ditu. Gainera, elkarrizketa horretan bestela esango ez
|
lituzketenak
esateko dimentsio komunikatibo berezia sortzen da: maitasuna adierazteko, adarra jotzeko, bestela aipatzen ez diren gaiak aipatzeko…
|
|
|
Izenak berak iradokitzen duen erara, Sastraka Gaztetxean eta proiektorearen laguntzaz, sareetan gehien erabiltzen diren memeak baliatu genituen gaiei sarrera emateko. Agian, horrela entzunda zerbait bitxia eman dezake, baina Koldo Gezuraga, Asier Alcedo, Ixone Asategi, Miren Amuriza eta Haizea Aranak egin zuten saioa ikusita, argi geratu zen irudi batek mila hitzek baino gehiago balio
|
duela
dioen esamoldea egia dela.
|
|
|
Xenpelarrek arrazoietan gain hartu dio, konforme, baina errepara dezagun haraxeago, inork ez al du aipatu behar, adibidez, Bilintx belarrira zein leun eta gozo sartzen den? Aldiz, Xenpelar, zer nahi
|
duzue
esatea, garratza da eztarriz, beti doinu berean kantatzen du. Baina, noski, jendeak ez dio horri begiratzen, jendea gelditzen da taxukera orokorrarekin, eta, agian ez dago ondo esatea, baina Bilintxen taxukera denok dakigu zein den:
|
|
|
Oihana: Niri, behintzat, funtzionatu dit esan nahi
|
nituenak
esan nahi nituen modura esateko, gutxi gorabehera.
|
|
|
Sorgina da denbora. Ez daukat arrastorik ere bertsolari bakoitzak gaia entzun ostean egiten duen denboraren kudeaketaz (uste dut segundo horietan lortzen den kontzentrazioak asko erabaki dezakeela) eta nirea oso txarra izaten zela besterik ezin
|
dut
esan. Bi minutu.
|