|
2008
|
|
|
Hain zuzen, bada urte mordoska Merino Urrutia errioxarrak Errioxa Garaia eta Ezkarai aldeko euskal toponimiaren berri eman zigula liburuki batean; bere lehia, gehienbat, Ezkarai aldera mugatu zen, Burgosko probintziaren egungo muga barruetan aurkitutakoak hain heatuki aztertu eta bilduak izan ez zirelarik. Beraz, guk l150 kopuruko euskal toponimiazko multzoa jasoa
|
dugu
azken urteotan (l984 urteko udaldian hasita), eta toponimia horren sarritasuna aberatsa da, bereziki, Pradoluengo inguruko herrietan, hots, Arandio edo La Demanda mendikatearen babesgune berezian, Valdelaguna haranekoak ere intentsitatearen aldetik biziki interesdunak direlarik. Merino Urrutiak berak aitortzen digunez, bere aportazioak partzialak ziren eta, gehienbat, l932 alde an Guilermo Riitwagen en emaztekiak ahoz bilduriko lekukoetara mugatuak.
|
|
|
euskaldun guzti guztiek onartu behar dutela Euskaltzaindiak aurkeztu duen Euskara Batua. Eta bereziki nabarmendu nahi
|
dut
azken kontu hau, euskara estandarizatu eta normalduko bada oinarri oinarrizkoa delako euskaldun guztiek Euskara Batua onartzea.
|
|
|
1975eko testuekin hasi ziren eta, 25 urteak gaindutu ostean, CORDEra (CORpus Diacrónico del Español) pasatzen dira lehen urteetakoak. Horrela, beti
|
dituzte
azken 25 urteak.> (www.rae.es).
|
|
|
Bestalde, azterketarako esparru aproposa dugu osasuna, arlo horixe
|
dugulako
azken urteotan ikaragarri hedatu direnetako bat testugintza, argitalpen, zabalkunde eta terminologia arloetan. Beste espezialitate arlo batzuk ez bezala (haien garrantzia ukatu gabe) osasungintzak egunero eta astero betetzen ditu orrialdeak egunkari eta astekarietan eta hainbatetan sortzen ditu hiztegi katramilak esatari, idazle eta itzultzaileen lanetan.
|
|
|
Argi dago Axular-entzat testamentua zer den. Labur zurrean, testamentua da giza seme alaba orok hil aurretik
|
duen
azken borondatearen eramailea. Paralelotasunen bila joanda, heriotza aurreko aldiarekin pareka daiteke, non gizakiak bere bizitzaren birpasa egiten duen, eta, aldi berean, bizialdi bitarteko bekatuetatik damutzeko azken aldia izaten duen23.
|
|
|
Esaldi guzietako azken silaba luzea da, eta lehenik gora eta gero beheiti egiten du doinuak: gogora ekartzen dit umeek galderak irakurtzen ikasten dutenean nola azentuatzen
|
duten
azken silaba goiti eramanez. Bada, hemen horren antzeko zerbait gertatzen da, baina azentua juxtu juxtu alderantziz doa.
|
|
|
Aranaren proposamenaren arabera, 1902ko Hondarribiko bilkura hartan, 1901ean Hendaian elkartu zirenak ez ezik, parte hartu nahi zuten gainerako euskal idazleak, euskara ikertzaileak, zein orotariko euskaltzaleak (euskara maite zuten guztiak) azaldu ziren, beti ere prozeduretan finkatu bezala aurretiaz izena emanez gero. Halaber Kongresuko partaide guztiek konpromisoa hartu behar
|
zuten
azkenean erabakiko zen ortografia eredu hori segitzeko. Hori zen Arana Goirik 1901eko irailean Hendaian irakurri zuen proposamenak zioena.
|
|
2010
|
|
|
Ildo honetatik, hizketa egintzak sailkatzea bera ere hipotesitzat hartu beharra dago. Sermoiek
|
duten
azken helburua argitzeko ahalegina egin nahi badugu, nekez onartuko da hizketa egintzen artean erlazio hierarkikorik ez dagoenik.
|
|
|
Askotan esan izan denez, hizkuntza eskubideen norbanako irizpidean oinarriturik dago funtsean Euskararen Erabilera Normaltzeko 10/ 1982 legea. Zonalde soziolinguistikoa eta ikasleen ama hizkuntza, planifikazio beharren egokiera eta irakasleen hizkuntza osaera faktore garrantzitsuak izanik ere, EEN legearen arabera gurasoek edota ikasleek beraiek
|
dute
azken hitza. Gainerako faktore horiek kontuan hartuko dira, baina azken hitza gurasoek edo ikasleek dute.
|
|
|
Ibilian ibilian, 1980 ingurutik 1990 ingurura artean gertatu ziren eredu egokitze horietariko gehienak, goitik beherako aginduz baino areago. Lekuan lekuko aukeren eta komenentzien arteko tentsioak, konpromisoak eta nolabaiteko orekak (oreka dinamikoak) bere partea izana
|
du
azken emaitzan. Une batetik aurrera, estabilizatutzat eman izan da ereduen sistema eta harrez geroko legeek eta dekretu aginduek bere horretan mantendu izan dute EAEko eredu markoaren osaera hirukoitza114.
|
|
|
Euskarazko eskola nahi zuenak baino askozaz zabalagoa normalean. Urteen joanean, ordea, aldatu egin dira gauzak eta egungo egunean, ikasmaila eta eskualde jakinetan bereziki, zail da erdara hutsezko aukera handirik topatzea190 Hortik ezin ondoriozta daiteke, jakina, gurasoek aukera hori izan ez
|
dutenik
azken mende laurdenean eta, beraz, eskola munduan gertatu den bilakaera beren gogoz kontrakoa, goitik inposatua edo induzitua alegia, izan denik. Ez dago motibo argirik hori baieztatzeko.
|
|
|
Objektiboki froga litekeen edota argudio bide koherentez azal litekeen zehaztapen konkreturik ere eskaini dugu. Horretan saiatu nahi
|
nuke
azken atal honetan.
|
|
|
Ikerketaren emaitza hauek ustegabeko larririk agertu ez badute ere, hainbat intuizio edo sineste baieztatu edota ezeztatzen dituzte halere. Bestalde bereziki pundu interesgarria
|
dugu
azken urte hauetan Ipar Euskal Herrian egindako bestelako inkesta batzuen emaitzak oraiko ikerketarekin alderatzea. Sakoneko errealitate eta aldaketa sozio-kulturalak hobeki ulertzen laguntzen gaitu.
|
|
|
Gure testuinguruari behatuz gero, zer eskola publiko motak dauka arrakasta Europan? Emaitzen datuei so eginez gero, eredu jakobinista hau
|
dutenak
azken tokietan dira.?
|
|
2012
|
|
|
– Kalean, plazaren erdian,
|
dugu
azkenik aspaldiko amets bat: euskal ikasbide osoa, izenez, lehendabiziko mailakoa bada ere?, diskoak dituela lagun ikaslearen belarria ohitzeko.
|
|
|
Bere idatzietan zehar behin baino gehiagotan nabarmendu duenez, irakurleak (balizko norentzako horrek)
|
du
azken hitza:
|
|
2013
|
|
|
Bereziki soldadoak ehunka, milaka zoazilarik hiritik burdin-biderat, gogotik zuten, eta dute oraino bethi bulhar guziek oihu egiten «Vive l, armée! Vive la France!» Nagon karrikan
|
dut
azkenik entzun, arratseko hamarrak ondoan, ehun, berrehun heintsu hori soldado atabal eta kleron musikaz karrikako bi etche lerroak inharrosten zituztelarik, jendea etche alhazetarik, leihoetarik esku zartaka, oihuka, gauaz, ari: «Vive la France!» Zer zautzue, bat, baño ez baitzen ageri, ez orduan ez bertze egunetan ez gauetan, oihuka; «Vive la Répu?»? 1803
|
|
|
Frantziak dirua behar zuen gerla irabazteko. Eta gerla bukatzera zihoan garaietan, Adémakerabili
|
zuen
azken argudioa zen dirua eman behar zela, gerla irabazteko. Hots, diru beharrak islatzen zuen egoera ekonomiko txarraren edo ez biziki onaren gainetik, gerla irabaziko zutelako segurtamena agertzen zen beti, gerla irabazi ondoan dirua berreskuratuko zutela hitz emanez edo laster irabaziko zutela segurtatuz.
|
|
|
Chokhoak bilhatzen dituenak ditu pilotan ere kintzeak hobekienik hausten. Orai arte baino kolpatu gehiago ez badugu hemen egon behar
|
dugun
azken egun hautan, ez dauku bihotzean min handirik eginen sarri «Somme» delakoaz orhoitzeak. Ah, nihun ez balute gure armadako Eskualdunek hemen baino odol gehiago ichuri!!! 1061
|
|
2019
|
|
|
izateari utzita, Euskera agerkariko kronika idatzi zuenaren arabera?, guztiz beregain bihurtu zen, juridikoki zein praktikan, eta batzorde bat sortu zen bi erakundeen arteko harremanek nolakoak izan behar zuten aztertzeko. Bidean laguntzaile eta gogaide fidel eta eraginkorren laguntza eskuratuta, gauzatua
|
zuen
azkenean Azkuek aspaldiko ametsa.
|
|
|
3 osoko bilkurak gogorarazi nahi
|
du
azken egunotan gertatu diren tirabirak eta esamesak ez direla mesedegarri Euskaltzaindiarentzat, euskararentzat eta euskal kulturarentzat. Artean ere desadostasunak izan direnean, elkarrizketaren bidez gainditu dira.
|
|
2021
|
|
|
Coromines hizkuntzalari bikainak Pirinioen euskalduntasuna –zehazkiago erran, Pirinioez hegoaldeko isurialdearen euskalduntasuna– ahotan hartu zuenez geroztik, irudi luke begi itxiekin onetsi beharreko dogma bihurtu dela ustekunde hori, eta gaian anitz sakondu gabe ere, frogak eskas ditugula ematen du: nik sinetsi nahi nuke, jakina, baina horretarako mahaigaineratu diren baino froga sendoagoak behar nituzke, zeren Aran ipar isurialdekoa eta Obarra Huescakoa alde batera utziz gero, euskaratikakotzat har daitezkeen zenbat toponimo
|
ditugu
azken probintzia horretatik sortaldera. Eta euskaratikako diodanean, Lafonek, Mitxelenak eta Gorrotxategik Akitanian egin zuten eta duten moduan, euskararen bitartez era batera edo bestera esplika daitezkeen onimoez ari naiz, gure hizkuntzatik abiaturik azal daitezkeen hitzez edo erroez.
|
|
|
7.2.2.3h Sumpsumtive motakoak. Bestelako ezaugarria
|
dute
azken azpimultzo honetan sartuko ditugunak: mugakizuna, mugatzailearen gain multzoa da.
|
|
|
Bere aldetik, tu berri (t) an bi bereiz daitezke, izen jokoa duena bat (lagunaren jaio berrian) eta aditz jokoa duena bestea (laguna jaio berrian). Perpausari dagozkion osagaiak
|
ditu
azken honek eta hori da denborazko perpaustzat har daitekeena: Gerra amaitu berritan, goibel bizi zen jendea.
|
|
|
Erlatiboa da horrela eraturiko perpausa, jakina, oporretan ibili naizen egunetan perpausa bezala, baina bada aldea bien artean: izen ardatza agerian
|
du
azken honek (egunak), eta, hain zuzen ere, izenak ematen dio perpausari denbora balioa —§ 35.2.3g atalean aztertu dira izen sintagmaren gainean eraikitako postposizio sintagma hauek— Oporretan ibili naizenean perpausa, berriz, ageriko izen ardatzik ez duena da, honen lekuan izen zehatz bat ez, baizik eta ‘denbora’ nozioa duena: oporretan ibili naizen [‘denbora’] n (§ 31.4.3.13) 1 Horrelako perpausetan —ageriko izen ardatzik ez dutenetan— zuzenean eransten zaio inesiboko postposizioa erlatiboaren n morfemari, denbora adierazteko espezializatu eta ‘finko’ bilakatu den nean forma eratuz.
|
|
|
(Karrika); (Daukagu bertzalde liburu hori ez dela ikasle gaztentzat egina bakarrik:) jende larri eta adinekoek hor izanen dutela [zer kausi] eta [zer bil] ahantziak dituztenen berriz gogoan hartzeko edo ez dakitenaren ikasteko (Gaxitegi eta Agerre). Argi da zer esan nahi
|
duen
azken adibide honek. Idazleak dio jende larriek ere izanen dutela aipatzen den liburuan anitz guza kausitzeko eta biltzeko, ahantzi zituztenak, edo sekula ikasi ez zituztenak.
|
|
|
Molde berari jarraitzen diote iduri du motako adibideek, eta nagusiki ekialdeko euskalkietan erabiltzen dira: Arbolen adarrek hilak iduri zuten; Zezen bat iduri duen behia (Euskaltzaindiaren Hiztegia); Xede horiek frango onak iduri dute (Herria); Ez zuen iduri hain bero (Herria); Auzapezak ere arras deliberatua irudi du (Herria); Europak iduri du arras osagarri onean dagoela (Herria); Iduri zuen hastean baino hobeki zegoela (Herria); Iduri
|
luke
azken gertakari ilunetarik landa, gauzak oraino okerrago diren! (Herria).
|
|
|
Esaldi kopulatibo horien eta eduki aditzaren esanahia gordetzen dutenen aldea ikus daiteke, aurreko adibidekoak honako beste honekin alderatuta: Diru asko daukate horiek iruzurrez beretua; eduki aditzak bere esanahia gordea
|
du
azken honetan, eta iruzurrez beretua predikatua diru asko objektuari begirako osagarri predikatiboa da, bigarren mailako predikatua.
|
|
|
uste izan, pentsatu, iritzi, iruditu, ziur egon, etsi... Uste dute Mikel gaur etorriko dela; Pozik bizi direla dirudi; Ziur nago aurten hobeto ibiliko garela; Beldur naiz hau
|
nuela
azken itzulia (Xalbador); Eta horrenbestez etsi zuen biekin bizitzen ikasi zuela (Alonso). Hauen artean sar daitezke, beharbada, aitortu eta ukatu bezalakoak ere:
|
|
2023
|
|
|
Zoritxarrez! Jainkoa maitea, ez dakit zer egin Uste
|
dut
azkenean hilko naizela, Hau ez nezake gehiago jasan.
|