|
2013
|
|
|
Digestoa zen hori (latinez, Digesta; grezieraz, Pandectae), jurista handiek idatzitako zatien antologia. Aipamenen Legean izendatutako bost juristek osatu zuten aipatu egileen
|
talderik
garrantzitsuena: gutxi gorabehera Digestoaren herenak Ulpianorengan du jatorria eta seirenak Paulorengan; hala ere, lehenengo jurista ezagun batzuen aipamenak, baita Errepublikako azken garaietako batzuenak ere, bertan agertzen dira.
|
|
|
XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen: lan jakin batzuetan, zatiak hiru
|
taldetan
antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko.
|
|
|
XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen: lan jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan,
|
talde
bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko.
|
|
|
XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen: lan jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute,
|
taldeek
hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko.
|
|
|
lan jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru
|
taldetan
antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko. Gero, zatien serieak aurkeztu zituzten osoko bilkuretan, eta serie desberdinen hurrenkera titulu bakoitzaren arabera erabaki zen; egin eginean ere, zati esanguratsu batzuek bakarrik apurtu zuten hurrenkera hori, leku hobea izateko.
|
|
|
Hirugarrenez ere, euskarazko itzulpen egokia lortzea izan da helburu, hizkuntzaren kalitatea eta zehaztasun juridikoa bilatzen dituena. Horretan saiatu da lanari ekin dion
|
taldea
, lehendik ere taxu horren ahaleginak egin dituena. Izatez, onomastika eta toponimia izan ditu kezkaburu sarritan eta horretarako erabili dira jada zehaztutako irizpideak, Tomas y Valiente zenaren Zuzenbidearen historia (1999) liburua euskaratzeko zertuak eta borobilduak.
|
|
|
Zalantzak sortzen zirenean ohiturazko erregela kasu zehatz batean aplikatzeko, erabakigarria zen pontifizeen elkargoak egindako interpretazioa; aristokrata
|
talde
horren ardura zen erlijio kultu ofizialak iraunaraztea. Herritarren artean, bi gizarte talde bereiz zitezkeen:
|
|
|
Zalantzak sortzen zirenean ohiturazko erregela kasu zehatz batean aplikatzeko, erabakigarria zen pontifizeen elkargoak egindako interpretazioa; aristokrata talde horren ardura zen erlijio kultu ofizialak iraunaraztea. Herritarren artean, bi gizarte
|
talde
bereiz zitezkeen: patrizioena eta plebeioena.
|
|
|
patrizioena eta plebeioena. Patrizioen
|
taldea
nahiko txikia zen, eta jatorriz noble ziren lur jabeek osatzen zuten talde hori. Plebeioen taldea zenbakiz handiagoa zen, baina askoz ere abantaila gutxiago zituen talde horrek hainbat arlotan.
|
|
|
patrizioena eta plebeioena. Patrizioen taldea nahiko txikia zen, eta jatorriz noble ziren lur jabeek osatzen zuten
|
talde
hori. Plebeioen taldea zenbakiz handiagoa zen, baina askoz ere abantaila gutxiago zituen talde horrek hainbat arlotan.
|
|
|
Patrizioen taldea nahiko txikia zen, eta jatorriz noble ziren lur jabeek osatzen zuten talde hori. Plebeioen
|
taldea
zenbakiz handiagoa zen, baina askoz ere abantaila gutxiago zituen talde horrek hainbat arlotan. Pontifize guztiak patrizioak ziren, eta, zentzuzkoa denez, plebeioen susmoa zen, pontifizeek egintza zehatz batzuen baliozkotasunari buruz erabakitzen zutenean, erabaki horiek beti bidezkoak ez zirela.
|
|
|
Patrizioen taldea nahiko txikia zen, eta jatorriz noble ziren lur jabeek osatzen zuten talde hori. Plebeioen taldea zenbakiz handiagoa zen, baina askoz ere abantaila gutxiago zituen
|
talde
horrek hainbat arlotan. Pontifize guztiak patrizioak ziren, eta, zentzuzkoa denez, plebeioen susmoa zen, pontifizeek egintza zehatz batzuen baliozkotasunari buruz erabakitzen zutenean, erabaki horiek beti bidezkoak ez zirela.
|
|
|
Errepublikaren garaian, aldiz, gatazkak konpontzeko ohiko modua, zuzenbidearen arabera, hauxe zen: alderdiek eta magistratuak herritar bat, subjektu pribatu bat (edo, batzuetan, subjektu pribatuen
|
talde
bat) izendatzea eta gatazka horren erabakimenaren mende uztea. Tartekari horri iudex deitu zitzaion.
|
|
|
izeneko legeak zuzenbidearen balioak jasotzen zituela. Horixe aitortu zuten, batez ere, ulertu zutenean lege hori indarrean egon zela erkidego zehatz batean eta erkidego horretan funtzionario
|
talde
ahulak zuela legearen aginduak betearazteko zeregina. Lege horrek gutxieneko egitura eskaini zien herritarrei, eta, egitura horri esker, alderdiek ere euren liskarrak konpon zitzaketen.
|
|
|
Errepublikaren bukaeran, hiritartasuna zabaldu zitzaien Italiako biztanle gehienei, hau da, Po ibaiaren hegoaldean egun dagoen Italia horretako biztanle gehienei. Inperioak hautaketa bidez ematen zuen herritasuna, betiere, lurraldeetako biztanle guztiak
|
talde
bakar batean integratzeko bide gisa. Horrela, hautsi egin zen herritar izatearen eta jatorri italiarra izatearen arteko lotura.
|
|
|
Gauza gorpuzgabeen mota, beraz, berria zen. Horren barrena, Gaiok, lehenengo eta behin, gauzen
|
taldeak
sartu zituen, betiere talde horiek en bloc eskualdatzen zirenean (per universitatem) pertsona batengandik beste batengana; horixe gertatzen zen, adibidez, jarauntsia en bloc eskualdatzen zenean kausatzailearengandik horren jaraunsleengana. Gauzen aniztasun horietan, gauza gozpuzdunak barnera zitezkeen, baina aniztasunak eurak gorpuzgabeak ziren.
|
|
|
Gauza gorpuzgabeen mota, beraz, berria zen. Horren barrena, Gaiok, lehenengo eta behin, gauzen taldeak sartu zituen, betiere
|
talde
horiek en bloc eskualdatzen zirenean (per universitatem) pertsona batengandik beste batengana; horixe gertatzen zen, adibidez, jarauntsia en bloc eskualdatzen zenean kausatzailearengandik horren jaraunsleengana. Gauzen aniztasun horietan, gauza gozpuzdunak barnera zitezkeen, baina aniztasunak eurak gorpuzgabeak ziren.
|
|
|
Beste alde batetik, zuzenbide erromatarraren beste erakunde batzuk herri zibilizatu ororen zuzenbidean ager zitezkeen; halakoak ziren, berbarako, pretorearen konponbideek eratorritako erakundeetatik hainbat. Horiek guztiek,
|
talde
moduan, eratu zuten erromatarrek Ius gentium deitu zutena, hau da, herrien zuzenbide izendatu zutena, zuzenbide zibil tradizionalari aurrez aurre jarrita.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, arauok ez ziren goitik behera aplikatu behar; haatik, gehienetan konpromiso gisako oinarrizko erreferentziak baino ez ziren, sor zitezkeen gatazkak konpontzeko orduan. Gizabanakoak mundu mailako inperio bateko kide sentitu beharrean, jatorri etniko berdintsua eta antzeko tradizioak zituzten pertsonen
|
talde
baten zati sentitzen ziren.
|
|
|
Iruzkingileek ez zioten kasu handirik egin zati horri, baina aurrerantzean, zuzenbide zibila modu sistematikoan antolatzeko ahalegin horretan, modu nabarian ekarriko ziren hizpidera. Bourgeseko
|
taldearen
idatzia François Duarenek (Duarenus) zuzenbidea irakatsi eta ikastearen inguruan eginiko zati txiki bat izan zen (Epistula de ratione docendi discendique iuris, 1544). Betiko irakaskuntza metodoak kritikatu ostean, humanista horrek adierazi zuen zuzenbidea beste edozein jakintzagai bezala azaldu behar zela, hots, unibertsala eta ezaguna zaigunetik abiatu eta berezitasunerantz jota.
|
|
|
XVI. mendearen hasieran, uhartearen iparraldeak, Eskoziak, Ingalaterrakoaren antzeko ohiturazko zuzenbidea zuen, soilagoa izan arren: Eskozian ez zegoen epaile profesionalek osatutako auzitegi nagusirik, ezta ondo prestatutako juristen
|
talderik
ere. 1532 urtean, epaile profesionalen auzitegi iraunkorra ezarri zen, The Court of Session deitutakoa, kontinenteko prozedura idatziaren ereduari helduta.
|
|
|
Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen ari ziren lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen. Autu materialen ildotik, bi
|
talde
sortu ziren, antiqui eta moderni deitutakoak. Lehenengoek testu lonbardiarren interpretazio tradizionala aintzatetsi zuten; bigarrenek, ordea, erraz erabili zuten zuzenbide erromatarra, hutsuneak betetzeko zein Lonbardiako zuzenbidea interpretatzeko balio zuen zuzenbide orokor gisa.
|
|
|
Azzok goreneko magistratuek zuten iurisdictioaren jatorria ikertu zuenean, gizarte osoak
|
talde
moduan (universitas) emandako onespenean aurkitu zuen. Enperadorearen boterea herritik zetorren ber, lex regiaren bitartez, herriaren onespenak eratortzen zuen legeen araberako aginte oro.
|
|
|
Zazpi zatitan banatu zenez gero, lehen so batean bazirudien lan horren esangura erlijiosoa izango zela, baina egitura hori Justinianok Digestoari emandakoaren ondoriozkoa ere izan zitekeen, lan horrek ere zazpi zati baitzituen. Alfontso X. bere tutoreak limurtu zuen, zuzenbide erromatarraren dohainen inguruan; tutore horrek Bolognan ikasi zuen, bildumarien
|
taldea
berak zuzenduta. Bi horiek eginiko lanak hainbat arau nahasi zituen, hala nola:
|
|
|
Mendearen erdian Savignyren teoria gailendu zen Ingalaterrako juristen artean. Izatez, gizakiek bakarrik dute gaitasun juridikoa; beraz, pertsona
|
talde
batek nortasun juridikoa izateko, fikzioren bat asmatu behar da. Austinek «pertsona juridiko» esamoldearen erabilera ingelesa sartu zuen, Savignyk aipatu juristische Personaren itzulpena, alegia.
|
|
|
Teoria horren ildotik, sozietateak eta bertako kideak guztiz desberdinak ziren. Mende bukaeran Maitlandek aipatu zuen Alemanian fikzioaren teoriaren ostean teoria errealista nagusitu zela; horren arabera, subjektu kolektiboa
|
talde
borondatea zuen erakundea zenez gero, zuzenbideak kontuan hartu behar zuen gizartea zuzentzen zutenen izaera. Lorden Ganberak fikzioaren teoria erabili zuen Salomon kasuan (1897 A.C.22), eta teoria errealista, berriz, Daimler kasuan (1916 2 A.C.307).
|
|
|
Mainek zuzenbide erromatarra aztertzean ekarritako eraginik esanguratsuena izan zen gizarte primitiboaren ikerketari emandako bultzada. Mainek frogatu zuen gizartea ez dela hasten gizabanakoarekin, familia
|
taldearekin
baizik. Familia primitiboan patriarka zen nagusi.
|
|
|
Maineren baieztapen zehatz batzuk beranduago eztabaidatu ziren, eta lortu ere, zenbait autorek ospea lortu zuten horien kontra eginez; bide beretik, hurbiltze orokor horrek kontuzko eragina izan zuen antropologia eta soziologiaren lehenengo ikerketen gain. Ulerbidez, Ferdinand Tonniesek idatzitako Gemeinschaft und Gesellschaft lan ospetsuan (1887) elkarren kontra jartzen diren gizarte
|
talde
biak, erkidegoa eta gizarteak, Maineren bereizketan dute oinarria, alegia, statusari nahiz kontratuari lotutako gizarteen arteko bereizketan. Antzinako erakunde juridiko erromatarren eta Erromako gizarte primitiboko inguruabarren arteko lotura erakusteko, Mainek zuzenbidearen eta gizartearen arteko harremanak aipatu zituen; lotura hori gerogarrenean zeharo erabilgarria izan zen, giza zientziak garatzeko.
|
|
|
Pertsonak eta gauzak tipo zehatz batzuetan laburbildu ziren, naturan agertu bezala eta zuzenbide zibila gogoan izanda. Zuzenbide pribatuaren gainerako zatia bi
|
taldetan
sailkatu zen: betebeharrak (kontratuak) eta oinordetzak.
|
|
|
1753an emandako xedapen baten bitartez, zuzenbide pribatuko kodea egitea agindu zuen; kode horretan ez ziren
|
talde
edo maila desberdinen legeak aipatu behar, eta oinarria Ius commune izenekoa izan behar zen, berori zuzendu edo osatzeko arrazoiaren legea erabiliz.
|
|
|
XIX. mendearen berrogeiko hamarkadan Alemaniako Eskola Historikoan bi
|
talde
bereizi ziren, bakoitza bere ezaugarri sakon eta zehatzekin: erromanistak eta germanistak.
|
|
|
Ingalaterran, aldiz, egoera ez zen hain erraza. Bractonen garaian zuzenbide zibilari hurbildu ostean, Ingalaterrako Common Law izenekoa jakintzagai zinez sofistikatua bihurtu zen, eta ondo prestatutako jurista
|
talde
bat antolatu zen horren inguruan; talde horrek Londreseko Inn of Courten ikasi zuen, izenak beste zerbait adierazi arren benazko zuzenbide fakultatea zen horretan. Zuzenbide horrek, alabaina, beraren barnean jarri zituen begiak eta gogor eutsi zion aldaketari.
|
|
|
Ingalaterran, aldiz, egoera ez zen hain erraza. Bractonen garaian zuzenbide zibilari hurbildu ostean, Ingalaterrako Common Law izenekoa jakintzagai zinez sofistikatua bihurtu zen, eta ondo prestatutako jurista talde bat antolatu zen horren inguruan;
|
talde
horrek Londreseko Inn of Courten ikasi zuen, izenak beste zerbait adierazi arren benazko zuzenbide fakultatea zen horretan. Zuzenbide horrek, alabaina, beraren barnean jarri zituen begiak eta gogor eutsi zion aldaketari.
|
|
|
gizartearen hastapenetan, jaunaren inspirazioa zuten erregeek erabakimen bakanak ematen zituzten, themistes deitutakoak. Gerogarrenean erregeek euren botere sakratua galdu zutenean, aristokraten
|
talde
txikiek hartu zuten haien lekua. Aristokratek inork baino hobeto ezagutzen zituzten tradiziozko ohiturak, baina euren interpretazio ahalmenez abusatu zutenez gero, herri altxamenduak gertatu ziren ohiturak biltzerakoan; Mainek «antzinako kode» izena jarri zien bilduma horiei.
|