|
2022
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari
|
talde
izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi.
|
|
|
Bai, aldatu ez direnak dira funtsezko arauak; oso guti dira. Bi
|
talde
behar dira, bata bestearen arerio direnak, talde horiei erraten zaie, urdinak eta gorriak, edo giristinoak eta turkoak; urdina zeruaren kolorea da, eta gorria infernuarena.
|
|
|
Bai, aldatu ez direnak dira funtsezko arauak; oso guti dira. Bi talde behar dira, bata bestearen arerio direnak,
|
talde
horiei erraten zaie, urdinak eta gorriak, edo giristinoak eta turkoak; urdina zeruaren kolorea da, eta gorria infernuarena.
|
|
|
Enbatakoak ere baziren hor. 70eko hamarkadan mundu horrekin loturarik ez nuen nik, baina giro horretan sortu zen, demagun, Piper Beltx antzerki
|
taldea
. Beraiek izan ziren kutsu politikoa zuen kultur giroa hazi zuten lehenak.
|
|
|
Hegoalde eta Iparralde arteko zubi izateko gogo horrek Gipuzkoako eta Nafarroako mendietara ekarri zuen Allande, eta haren atzetik Bortukariak Zuberoako mendi
|
taldea
. Kuadrilla bitxia eta bizia; euskaldunak batzuk — aupa Christophe—, frantsesdunak beste batzuk; abertzaleak eta frantximentak... eta ingeles bat edo beste.
|
|
|
Bortükariak
|
taldekoek
ere, nola ez, Allanderen pazientzia, jakitatearen partekatzeko gusta eta izpiritü zorrotza peretxatzen zütüen, Zübero eta Baxe Nabarrako bazterrer gainti.
|
|
|
Funtsean, ez zuen zuzendaritza lanik egiten, astekariak ez baitzuen zinezko zuzendaririk. Erabakiak
|
taldean
hartzen ziren. Egin eta erabakitzen ze na erabakitzen zela, Allandek bere gain hartzen zuen, auzitara eramaten bazu ten.
|
|
|
Astekariak erredakzio
|
talde
bat zuen, gehienbat boluntarioek osatzen zutena, eta bizpahiru langile zituena. Allande Socarros boluntario haietako bat zen, Maulen bizi zena.
|
|
|
Batzuetan etortzen zen Baionara, bilera nagusiren bat izaten genuenean. Ez da lan erraza kazetaritzalanak erredakziotik kanpo egitea,
|
taldearekiko
zuzeneko loturarik gabe. Are
|
|
|
Herri
|
Taldeetarik
jende ainitz sartu bazen ere IKn, nik ez nuen Herri Taldetan parte hartu, baina hala ere IKn sartu nintzen.
|
|
|
Herri Taldeetarik jende ainitz sartu bazen ere IKn, nik ez nuen Herri
|
Taldetan
parte hartu, baina hala ere IKn sartu nintzen.
|
|
|
Izpiritu librea, mendiko gizona, urratsez urrats" Bortükariak
|
taldea
berriz juntatu zuan eta Iparraldeko, Biarnoko, Nafarroako ta Aragoiko bortuak zeharkatu zutuan. Ebilaldiak antolatu eta izadiaz eta ondareaz zuan jakitate handia partekatzen zuen".
|
|
|
Kargu hori oso funski hartu zuen, lan akademikoetan parte hartuz gartsuki, bereziki lau batzordetan. Jadanik ari zen Euskalkien lan
|
taldean
(2013tik), eta Euskara Batuaren Eskuliburuan (2017tik). Izendapenaren ondotik sartu zen gainera Euskara Eskuz Esku egitasmoan (2018) eta Onomastika batzordean (2019).
|
|
|
Socarrosekin batera, Iparretarrak
|
taldeko
kide izana
|
|
|
Etxearen jabeak erdi lasaitü güntüan erranez ezagütü züala, herriko seme bat zela eta bere ofizioa argazkilari zela. Balinba uste üken züala
|
talde
politiko baten bilküran ginela eta bera Bayrouren alderdikoa izatez bere eginbeharra" Enbatak edo Enbata zikinak" deitü abertzale horien egitaten begixtatzea zela. Funtsean berak Argiari egin zeion algarrizketan aitortzen züan bezala:
|
|
|
Bai. François Bayrou Departamenduko bozetan aurkeztu zen lehen aldian Paue ekialde kantonamenduan bere
|
taldeko
kidea izan nintzen, 1977an. Michel Labeguerie ezagutu eta Pau aldera eraman ninduen:
|
|
|
Bai, apez hau gogoko züan Allandek. Gogoko zütüan bezala" septentrional"
|
taldeko
kideak. Arren, Allandeki erdi biderik ez zelakoz, bere borroka bidea ez züan egiaztatzen ahal, denaren emaiteko prest ez balinbazen.
|
|
|
Arren, Allandeki erdi biderik ez zelakoz, bere borroka bidea ez züan egiaztatzen ahal, denaren emaiteko prest ez balinbazen. Bertan eraküntearen adar politikoaren
|
taldean
bere leküa hartü züan. Gibelsorik gabe, erreski aitortzen ahal da borroka bide argia ützi düala Iparretarrak erakünte politikoan eta beraz Ipar Euskal Herriko hixtorian.
|
|
|
lürra eta euskara, herria eta hizkuntza hots, berriz esküalatzeko bideak ideki zütüen" Autonomia" deitü aitzin xedean. Eta hola nola, Hizkuntza eta Herria bi idiak üztarrian, pertika esküan, Autonomia aitzin xedea organ sartürik, abiatü zen Allande unaia bere ondoan zoatzan honenbeste abertzaleeki, hazigarri zen (eta orano den funtsean)," Eraikitzen"
|
taldean
hontürik izan zen eta aitzin xedetik xede osoalat egiaztatü züen honenbeste alkarteek, (sindikat, sozial saileko talde, kirol talde, kultur eta hizkuntza batzorde etb...) Ipar Euskal Herriko Autonomia, herritarrer aurkeztera. Allanderi galtegiten zeiolarik zer ote den autonomiaren bidean beste batean ez dena eta egün batez Euskal Herriko Iparraldealat heltüko denez, erantzüna bertan heltzen zeion:
|
|
|
lürra eta euskara, herria eta hizkuntza hots, berriz esküalatzeko bideak ideki zütüen" Autonomia" deitü aitzin xedean. Eta hola nola, Hizkuntza eta Herria bi idiak üztarrian, pertika esküan, Autonomia aitzin xedea organ sartürik, abiatü zen Allande unaia bere ondoan zoatzan honenbeste abertzaleeki, hazigarri zen (eta orano den funtsean)," Eraikitzen" taldean hontürik izan zen eta aitzin xedetik xede osoalat egiaztatü züen honenbeste alkarteek, (sindikat, sozial saileko
|
talde
, kirol talde, kultur eta hizkuntza batzorde etb...) Ipar Euskal Herriko Autonomia, herritarrer aurkeztera. Allanderi galtegiten zeiolarik zer ote den autonomiaren bidean beste batean ez dena eta egün batez Euskal Herriko Iparraldealat heltüko denez, erantzüna bertan heltzen zeion:
|
|
|
lürra eta euskara, herria eta hizkuntza hots, berriz esküalatzeko bideak ideki zütüen" Autonomia" deitü aitzin xedean. Eta hola nola, Hizkuntza eta Herria bi idiak üztarrian, pertika esküan, Autonomia aitzin xedea organ sartürik, abiatü zen Allande unaia bere ondoan zoatzan honenbeste abertzaleeki, hazigarri zen (eta orano den funtsean)," Eraikitzen" taldean hontürik izan zen eta aitzin xedetik xede osoalat egiaztatü züen honenbeste alkarteek, (sindikat, sozial saileko talde, kirol
|
talde
, kultur eta hizkuntza batzorde etb...) Ipar Euskal Herriko Autonomia, herritarrer aurkeztera. Allanderi galtegiten zeiolarik zer ote den autonomiaren bidean beste batean ez dena eta egün batez Euskal Herriko Iparraldealat heltüko denez, erantzüna bertan heltzen zeion:
|
|
|
Sü Azia Xiberoko kültüraren alte lan zinez handiaren egiten ari den
|
taldea
da. Xibererazko libürü zaharrak egokitü eta karrikarat elki, idazki zaharren txerka, khantoreen bilketa lana eta baita ments diren bertsetak bildü, Xiberoko soinügile, dantzari eta kantarien biografiak plazaratü, soinü tresna zaharrak bildü.
|
|
|
Xibererazko libürü zaharrak egokitü eta karrikarat elki, idazki zaharren txerka, khantoreen bilketa lana eta baita ments diren bertsetak bildü, Xiberoko soinügile, dantzari eta kantarien biografiak plazaratü, soinü tresna zaharrak bildü. Xiberoan zinez beharrezkoa den kültür
|
taldea
da.
|
|
|
Lan handia egin züan Allandek Sü Azian,
|
talde
honen sortzapenetik. Azken urteetan denetarik egin züan:
|
|
|
Isabella, bere bizikidea eta maitarzüna. Bortükariak izeneko
|
taldean
ebilten zen bortüetan, hanitx maite zütüanak. Eta azkenik, politikan ere ebili zen, Iparretarrak taldean, eta geroago Abertzaleen Batarzüna alderdi politikoan, Etxebarre bere herriko haütetsi izan zen eta Eüskal Alkargoan ere ardüra zonbait üken züan.
|
|
|
Bortükariak izeneko taldean ebilten zen bortüetan, hanitx maite zütüanak. Eta azkenik, politikan ere ebili zen, Iparretarrak
|
taldean
, eta geroago Abertzaleen Batarzüna alderdi politikoan, Etxebarre bere herriko haütetsi izan zen eta Eüskal Alkargoan ere ardüra zonbait üken züan.
|
|
|
Bi alditan bederen, gorriek hainbeste zuten suharki jokatu, non mikrofonoak makilekin nahigabe jo zituzten. Biziagoa izatea merezi izan go zuena, berriz, soinularien
|
taldean
jelkaldiaren zenbakia azaltzen duten pane len ezarlea zen, behin baino gehiagotan oso berandu ibili baitzen jarduera ho rre tan.
|
|
|
Lehen elkarrizketa 2014ko urtarrilaren 13an Berria egunkariaren Ipar Euskal Herriko Hitzan argitaratu zen, Ainize Madariaga kazetariak eramanik. Hor no la abertzaletu zen kontatzen zuen, hori beti umorearekin(" Umorerik gabeko jendarte bat sekta bat da; egitura totalitario bat!" ohartzen zen), nola Iparretarrak
|
taldean
sartu zen, klandestinitatean baina borroka armatua egin gabe, nola atxilotua izan zen bi aldiz; gero nolako Zuberoako hautetsi izan zen: " Bide egin dezakezu abertzale ez direnekin.
|
|
|
Allanderen he rriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua azpimarratzen di tu lekukotasunean. Haren ibilbide politikoa azaltzen digu nagusiki, Iparretarrak
|
taldean
armarik gabeko sailean egin zuen lana eta gero hautetsi gisa 2001etik 2017a arte. " Autonomiaren aldeko borroka izan da Allanderen egiazko aportazioa".
|
|
|
mendizale suharra. Bortükariak deitu den mendizale
|
taldean
ere Allanderen ekarpena handia izan zen, ibilaldia prestatzea maparekin aitzineko proba eginez (GPSik ez zen orduan), bezperan telefonoz ibiltari oroen arteko lotura eginez, ibilaldian argazkiak eginez eta jakitatea partekatuz, etab." Allande, pentsatzen ahal düzüen bezala, Xiberoko bidexka eta xendeetan ezinago laket zela. Bide erakusle haütüa ere günüan bai bazterren, edo orokorki gure herriaren aipatzeko".
|
|
|
Kalitatearen aldetik ezezik, ‘Santa Kruz’ pastoralaren bigarren agerraldi horretaz oroitzapena geratuko da luzaz, bururatzean egin ohi diren ‘antxerek’ marka guztiak hautsi bait zituzten berriro. Izan ere, uztailaren 26an Larraineko he rriak 5.300 libera eman bazuen taulada gainean muñeñak dantzatzeko eskubidearen truke, aldi honetan lehiaketa are zorrotzagoa izan zen Zuberoako dan tza
|
taldeen artean
. Azken batez Atarratze zen garaile irten, 7.000 libera ar te (130.000 pezeta inguru) eramanez diru eskaintza.
|
|
|
Ezen, goizaldean, dantzari
|
taldeak
hainbat herritan banatuta zeudelarik, haue tatik bat Maulen zegoen. Eta zer uste duzue egin duten, bada, euskal dan tzari gazte horiek?
|
|
|
Eta alde guztietatik frantses bandera urdin, zuri eta gorriz inguratuak. Ez dakit zein
|
talde
zen eta ez nuke hemen salatuko baina badakit, aldiz, ardura dunek ez dutela harro izateko motiborik.
|
|
|
Bigarren zatian dauden lekukotasunek argibide anitz emanen dizkigute he men azaltzen ez diren Allanderen lanei, kolaborazioei eta ekimenei buruz. Mil itante abertzale izan zen bizi osoan, Iparretarrak
|
taldean
, gero Etxebarre he rriko zinegotzi eta Xiberoa Herri Alkargoako presidenteorde hamabost bat ur tez, nahiz politika instituzionalean ez zuen anitz sinesten.
|
|
|
Horiekila arrolatzen zen ere Gratien Is tillart hazpandarra. Bost eüskaltzale hauk, Kepa Altonaga ünibertsitalari eta idazle adiskideak deitü düan Atharratzeko
|
taldeko
kideak ziren*. Hala deitü dütü, Basabürüko herri nausikoak edo üngürükoak zirelako eta Atharratzen 1910ean eta 1912an agitü ziren bi biltzarren handitan peredikü egile gisa erauntsi zirelako.
|
|
|
Hala deitü dütü, Basabürüko herri nausikoak edo üngürükoak zirelako eta Atharratzen 1910ean eta 1912an agitü ziren bi biltzarren handitan peredikü egile gisa erauntsi zirelako. 1913 urteko Ziberoko Egünariaren erraner sinetsi behar bazaie," Atharratzeko
|
taldea
" xehetarzün handiz aipatzen düan Kepa Altonagaren artikülüa, ondoko esteka elektroniko hontan ediren daite: http://mendebalde.eus/jardunaldiak/2007/Atharratzeko%20biltzarrak%20eta%20 atharratzeko%20taldea%2014ko%20gerla%20atarian.pdf
|
|
|
testu laginak 82 bakia horietarik bakoitxean" ehünka parte harzale" bildü zen, haboroxeak laborari mündükoak zirelarik. Arren, izaten ahal da Jean Félix Larrieutzaz gain," Atharratzeko
|
taldeko
" kide eüskaldünak ere izan ziren Ziberoko Egünarian izkiribazaletarik, bena segürtamen osorik ez dügü hortaz.
|
|
|
Haatik, serio jarri behar de larik, ez du hutsik egiten. IK Iparraldeko
|
talde
klandestinoan ibilia da, kartzelan egona ere bai; militante historiko eta nekaezina da, itzultzailea, eta kaze taria. Hautetsia ere bada gaur egun.
|
|
|
Orduan oso zabalduak ziren herri
|
taldeak
, eta jendeak uste du horietatik sar tu zela jendea IKra. Zuberoan ere baziren; alta, nik, nonbaitik ere, ezin gauzak sinple egin!
|
|
|
Borroka armatuak Iparraldean ondorio onak eta eraginkorrak ekarri baditu, arrazoi honexegatik ekarri ditu: herriko jendea ginelako, jendeak bazekielako ez ginela ero
|
talde
bat. Herriko bizian eta errealitatean erabat murgilduriko gazteak ginen.
|
|
|
Ondotik, ontsa orit baniz, Muskildiko
|
talde
batek züan alkartea arrahartü eta urte zonbaitez etxeki, ordüan bai ebilaldi egiteko.
|
|
|
Horri esker," Bor tükariak" denborako oritzapen hanitx badügü. Ebilaldi horietan, üsü agitzen zeion lasterraren hartzea aitzinaxeago jarteko eta ebilzale
|
taldearen
argazkitan hartzeko.
|