|
2013
|
|
|
Laburpenaren zati bakoitzean (Epitome Gai izenekoaren kasuan izan ezik) interpretationes deiturikoak daude jasota; horiek testuaren muina islatzen dute, latin zehatz eta biribila erabiliz. Iruzkin horien jatorri izan ziren, ziur asko, aurreko mendean Galiako eskola juridikoetan
|
sortutako
materialak.
|
|
|
Inperioaren konstituzioak, ordu arte, garapen juridikoaren eragile nagusiak izan ziren. Horrela, aurreko mendean, nobela kopuru handia
|
sortu
zen. Justinianoren Kodeak hurrenkera kronologikoaren arabera antolatu zituen konstituzioak.
|
|
|
Zuzenbide horren merituak, tamalez, ez dira artearenak edota galtzadenak bezain erakargarri. Edozein kasutan ere, mendeetan zehar, zuzenbide erromatarrak eginkizun garrantzitsua bete du, Europako kultura erkidearen ideia
|
sortzeko
orduan.
|
|
|
Zalantzak
|
sortzen
zirenean ohiturazko erregela kasu zehatz batean aplikatzeko, erabakigarria zen pontifizeen elkargoak egindako interpretazioa; aristokrata talde horren ardura zen erlijio kultu ofizialak iraunaraztea. Herritarren artean, bi gizarte talde bereiz zitezkeen:
|
|
|
Liskarra
|
sortuta
, alderdiak gauza ez baziren euren kabuz konponbidea bilatzeko, maiz sarri magistratu baten aurrean agertu behar ziren. Agerraldi horren helburua zen erabakitzea ea eztabaidapeko gaia sar zitekeen zuzenbideak araututako akzioetatik baten esparruan, eta, hala izanez gero, nola jokatu behar zen.
|
|
|
Agerraldi horren helburua zen erabakitzea ea eztabaidapeko gaia sar zitekeen zuzenbideak araututako akzioetatik baten esparruan, eta, hala izanez gero, nola jokatu behar zen. Lehenengo garaietan, alegia, errepublika
|
sortu
baino lehenago, ziur asko erromatarrek ordalietara edo zin egiteetara joko zuten, gatazkak konpontzeko bide gisa. Errepublikaren garaian, aldiz, gatazkak konpontzeko ohiko modua, zuzenbidearen arabera, hauxe zen:
|
|
|
Pontifizeek esangurarik zabalenean, interpretatu? ahal zuten zuzenbidea, eta, are gehiago, erakunde berriak
|
sor
zitzaketen, aurreko zuzenbidean erakunde berri horiek ezezagunak izan arren.
|
|
|
Justizia administrazioa haien eginkizunetatik bat besterik ez zen; baina prozedurak berrikuntzarako eremu txikia ahalbidetzen zuen. Erroma hedatu zenean, magistratu berezi baten kargua
|
sortu
zen K. a. 367 urtean. Horri pretore deitu zitzaion, urtean urtean hautatzen zen eta haren eginkizun bakarra zen justizia administratzea.
|
|
|
Nolanahi den ere, pretoreak formula eman zezakeen, egoera horretarako aurrekaririk izan ez arren. Kasu horretan, ez zen zuzenbidea
|
sortzen
, hori pretorearen ahalmenetatik kanpo geratzen baitzen. Izan ere, pretoreak baieztatzen zuen demandak konponbidea behar zuela eta legeak konponbide hori eman behar zuela.
|
|
|
Izan ere, pretoreak baieztatzen zuen demandak konponbidea behar zuela eta legeak konponbide hori eman behar zuela. Pretoreak hitz egiten zuenean, bazirudien indarreko zuzenbidea baliatzen zuela; baina, egia esan, pretorea zuzenbidea
|
sortzen
ari zen.
|
|
|
Epealdi klasikoan, zuzenbidearen garapenerako eragile nagusia izan zen, izan ere, juristek
|
sortutako
literatura. Jurista horietatik batzuk enperadorearen zerbitzupean zeuden; beste batzuek, berriz, arlo pribatuan ziharduten.
|
|
|
Bukatzeko, juristek askatasun osoa zuten, kontrako iritziak adierazteko. Eztabaida juridikoa kasu zehatzen ingurukoa zenez gero, ezinbestean gatazkak
|
sortzen
ziren, besterik ez bada, gatazkotan bi alderdi gutxienez agertzen zirelako, bakoitzak arrazoia izateko uste osoarekin. Horrek ez du esan nahi, ordea, juristek legearen espiritua bortxatzen zutenik, eurei zein bezerok kontsulta egin eta bezero horri mesede egiteko.
|
|
|
Pretoreak, halako defentsak onartuta, legez aitortu zuen honako printzipio hau: iruzur nahiz koakzio bidezko akzioek ez dute betebeharrik
|
sortzen
. Formula zehatz batzuetan, iudexari eskatzen zitzaion demandatua kondenatzea,, onustearen arabera?
|
|
|
berriak eskaintzea, lau mende lehenago Gaiok egindakoetan oinarritutakoak. Erakundeak deitutakoa oinarrizko testu-liburu moduan
|
sortu
bazen ere, azkenean Digestoaren eta Kodearen balioa eman zitzaion. Digesto eta Erakundeak izeneko lanek 533 urteko abenduaren 31nerdietsi zuten lege indarra; Kodearen argitalpen berrikusiak, berriz, urtebete beranduago.
|
|
|
Gizaki askeen biltzar horiek zehaztu behar zituzten kasu bakoitzari aplikatu beharreko ohiturazko arauak. Edonondik begira dakiola ere, arauok ez ziren goitik behera aplikatu behar; haatik, gehienetan konpromiso gisako oinarrizko erreferentziak baino ez ziren,
|
sor
zitezkeen gatazkak konpontzeko orduan. Gizabanakoak mundu mailako inperio bateko kide sentitu beharrean, jatorri etniko berdintsua eta antzeko tradizioak zituzten pertsonen talde baten zati sentitzen ziren.
|
|
|
Glosagileek ziotenez, pertsona bakoitza zein erkidegoko herritar izan eta erkidego horretako zuzenbidea zegokion pertsona horri. Arazoa
|
sortzen
zen, berriz, hiri desberdinetako bi merkatarik egiten zutenean kontratua.
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren testuak ikusmolde humanista kritikotik aztertzeak eta zuzenbide horren eta antzinako gizarte erromatarraren arteko lotura azpimarratzeak ekarri zuten Corpus iurisek ordu arte
|
sortutako
mirespena ahultzea. Humanista gehienek onartu zuten jurista erromatar klasikoen lana hobezina zela, betiko lege arazo anitzei emandako irtenbide arrazional eta ekitatezkoak ikusita.
|
|
|
Kontinenteko Europan estatu nazioak subiranotasun jaioberriaz gozatzen ari ziren heinean, ezari ezarian auzitegi profesionalak
|
sortu
ziren, toki auzitegietako gai esanguratsuenak hartzeko, Erromako prozesu kanonikoaren aldaera bati ekinez kasu guztietan. Hori gorabehera, noizean behin bakarrik onartu zen zuzenbide zibil substantiboa, hain zuzen ere, ohiturazko zuzenbidea desegokia zenean euren beharrizanei begira, edota halakoa nekez aurki zitekeenean, idatziz bilduta ez zegoelako.
|
|
|
Frankoen lege erripuarioak zioen bezala (61 (58) 1), «eliza zuzenbide erromatarrarekin bat etorriz bizi da». Gerogarrenean ere, elizak bere zuzenbidea
|
sortu
eta bildumetan jaso zuen. Elizak konpondu beharreko arazoak konplexuago bihurtu ahala, zuzenbide erromatarraren inguruko aipamenak areagotu ziren.
|
|
|
VII. mendean Erromak Ingalaterra ebanjelizatu ostean ere, elizak Ebanjelioa baino gehiago irakasten zuen. Jakin badakigu Tarsoko Teodoro Canterburyn
|
sortutako
eskolan hainbat gai irakasten zirela, zuzenbide erromatarra barne. Irakaskuntza horien garrantzia Teodororen Poenitentialean ikus daiteke; bertan, maisuak zenbait arazo juridikoei emandako erantzunak jaso ziren, alegia, ezkontzaren betekizunak, esklaboen estatutua edo lesioen ondoriozko konpentsazioak bezalako arazoei emandakoak.
|
|
|
bide erakusleak aita santua eta enperadorea izan arren, bere batasunari eutsi behar zion erakunde kristau antzo ikusi zen. Orduz geroztik, alabaina, bi arauketa zituen Europa
|
sortuko
zen, bakoitza bere antolamendu juridikoarekin.
|
|
|
Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen ari ziren lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen. Autu materialen ildotik, bi talde
|
sortu
ziren, antiqui eta moderni deitutakoak. Lehenengoek testu lonbardiarren interpretazio tradizionala aintzatetsi zuten; bigarrenek, ordea, erraz erabili zuten zuzenbide erromatarra, hutsuneak betetzeko zein Lonbardiako zuzenbidea interpretatzeko balio zuen zuzenbide orokor gisa.
|
|
|
Gisa bertsutik, ondokoa ere onartu zuten: bildumara batu da,
|
sor
daitekeen edozein arazo juridikori aurre egiteko behar den guztia. Digestoaren lehenengo zatiak zehaztu bezala, juristei apaiz deitu behar zaie; ildo beretik, horren osteko testu batek honetara definitu zuen jurisprudentzia:
|
|
|
Glosaz landara, literatura juridikoaren gainerako generoak ere landu ziren, bestelako testuak
|
sortuta
. Digestoaren edo Kodearen titulu batzuen laburpenak Summae deitutakoetan sartu ziren; halakoetan, Corpus iurisaren zati osoa ikasten zen, batik bat Kodeari eta Erakundeak izenekoari zegokiena.
|
|
|
«Azzon ez dagoena, ez litzateke auzitegietan erabili behar». Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek,
|
sortutako
glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru jaso zituen lan horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago, lan hori kopiatu ez ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Bolognako arrakasta ikusita, arin imitatu zen eredu hori, eta Italiako beste hainbat tokitan ere zuzenbideko fakultateak eratu ziren. Modenan, esaterako, 1175 urtean
|
sortu
zen zuzenbideko fakultatea. Paduako studiumak 1222an hasi zuen bere ibilbidea eta Italiako beste hiri batzuek eredu horri ekin zioten, Paviak esaterako, bertako zuzenbide lonbardiarraren eskola zuzenbide zibil eta kanonikoko fakultate bihurtuz.
|
|
|
Paduako studiumak 1222an hasi zuen bere ibilbidea eta Italiako beste hiri batzuek eredu horri ekin zioten, Paviak esaterako, bertako zuzenbide lonbardiarraren eskola zuzenbide zibil eta kanonikoko fakultate bihurtuz. 1224 urtean, berriz, enperadore Federico II.ak Napoleseko Unibertsitatea
|
sortu
zuen, eta bertan zuzenbide erromatarra bakarrik irakasten zen. Unibertsitate berriaren arrakasta ziurtatzeko, enperadoreak agindu zuen bere mendekoek bertan ikasi behar zutela, eta ez, ordea, Bolognan.
|
|
|
Unibertsitate berriak
|
sortu
ahala, ezari ezarian onartu zen ikuspegi akademiko batetik helduta zuzenbidea ez zela tokiko ohiturazko arauen azterketa bakarrik; kontrara, zuzenbideak zuzenbide zibila eta kanonikoa bibiak barneratu behar zituen. Eratze juridiko bi horiek bakarrik zuten unibertsitateko jakintzagai batek erdietsi beharreko izaera.
|
|
|
Hortaz, bada, herriaren nahiak eratortzen du zuzenbide idatziaren eta ohituraren, bi bien, agintea. Legearen agintea ez da berez
|
sortzen
, idatzita egoteagatik.
|
|
|
Mendearen bigarren erdian Henrike II. erregeak Ingalaterra osorako gobernu zentrala ezarri zuen. Horren ondoreetako bat izan zen errege auzitegia
|
sortu
zela, herri horretako leku guztietatik eta hiriko edozein biztanle sektoretik zetozten autuak aztertzeko, biztanleok normandiarrak zein saxoiak izan. Oraindik goizegi zen prozedura erromatar kanoniko jaioberri hori hartzeko.
|
|
|
Lege horien eduki substantiboa ez da erromatarra, noski, baina testu erromatarrak erabili ziren ondokoak bidezkotzeko: hala enperadoreak zuen ahalmena zuzenbidea
|
sortzeko
, nola errege auzitegietan erabiliko zen prozedura. Berriro ere bazirudien horren guztiaren azpian honako ideia zegoela:
|
|
|
Aurrerantzean, hala ere, zuzenbide fakultateetan zuzenbide zibila edo kanonikoa bakarrik irakatsi zen. Ildo beretik, enperadore Federicoren konstituzioak ere ez ziren sartu Napoleseko zuzenbide fakultateko ikasketa planetan, Federicok berak
|
sortu arren
fakultate hori.
|
|
|
Erreinurik indartsuena Gaztela Leon izan zen. Espainiako lehenengo unibertsitatea XIII. mendearen lehenengo hamarkadan
|
sortu
zen Palentzian, eta handik Salamancara eraman zen 1239 urtean, zuzenbide zibila eta kanonikoa irakasteko zentro nagusi bihurtuz. XIII. mendearen erdian, errege ospetsu bi, Fernando III eta Alfontso X, teoria berriak aplikatzeko gai izan ziren, euren lurretan zegoen lege aniztasuna baztertzeko.
|
|
|
Bartoloren joera praktiko hori ikus daiteke, gatazka batean arau desberdinak pilatzean
|
sor
daitezkeen arazoak aztertzeko orduan: gatazka izan daiteke zuzenbide zibilaren eta tokiko zuzenbidearen artean, tokiko bi legeen artean edota zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren artean.
|
|
|
Bolognako Unibertsitatea ez zen
|
sortu
nahita gauzatutako egintza baten ondorioz. Kontrara, zuzenbideko ikasleen beharrizan baten ondorioz agertu zen; egin eginean ere, ikasleok euren artean antolatu behar ziren, irakaskuntzarik onena jasotzen zutela eta aintzatetsitako titulua ematen zitzaiela ziurtatzeko.
|
|
|
Kontrara, zuzenbideko ikasleen beharrizan baten ondorioz agertu zen; egin eginean ere, ikasleok euren artean antolatu behar ziren, irakaskuntzarik onena jasotzen zutela eta aintzatetsitako titulua ematen zitzaiela ziurtatzeko. Irakasleek
|
sortu
eta zuzendu zituzten Paris eta Oxford, XII. mendeko beste unibertsitateak; Bologna, ordea, ikasleek zuzendutako unibertsitatearen eredu bihurtu zen, ikasleok kontratatzen baitzituzten euren irakasleak. Bolognan Teologia eta Medikuntza bezalako beste jakintzagai garrantzitsuak ere irakasten ziren arren, zuzenbide zibila eta kanonikoa ziren nagusi.
|
|
|
Inperioko agintariak eta aita santuak Bolognako studium horren konfiantza eskuratzen ahalegindu ziren, euren alde jarrita hiriko udal agintariekin
|
sortutako
gatazketan. Hainbat eta hainbat ikasle etorri zirenez gero, arazo larriak sortu ziren herritarrentzat, baina, aldi berean, herritarrok ez zituzten galdu nahi etorrera horrek ekarritako etekin ekonomikoak.
|
|
|
Inperioko agintariak eta aita santuak Bolognako studium horren konfiantza eskuratzen ahalegindu ziren, euren alde jarrita hiriko udal agintariekin sortutako gatazketan. Hainbat eta hainbat ikasle etorri zirenez gero, arazo larriak
|
sortu
ziren herritarrentzat, baina, aldi berean, herritarrok ez zituzten galdu nahi etorrera horrek ekarritako etekin ekonomikoak. Federico Bizargorri enperadore gaztea 1155 urtean Erromarantz zihoala koroa jasotzeko, Bolognan gelditu zen, batetik, zuzenbideko doktore ospetsuak ezagutzeko, eta, bestetik, laguntza izateko, aldarrikatu nahi zituen lege batzuk justifikatzerakoan.
|
|
|
Logikari ekinez, jurisprudentzia matematika juridiko bihurtu nahi da, baina hori zuzenbidea gaizki ulertzearen ondoriozko akatsa baino ez da. Bizitza ez da
|
sortu
kontzeptuei esker; kontrara, kontzeptuak sortu dira bizitzari esker. Logikak ez du ahalbidetzen halakoa egotea; haatik, bizitzak berak, gizarte harremanek edota justizia sentimenduak eskatzen dute hori, eta beharrizan zein ezintasun logikoa zokoragarriak dira [II. 2 Sarrera.
|
|
|
Logikari ekinez, jurisprudentzia matematika juridiko bihurtu nahi da, baina hori zuzenbidea gaizki ulertzearen ondoriozko akatsa baino ez da. Bizitza ez da sortu kontzeptuei esker; kontrara, kontzeptuak
|
sortu
dira bizitzari esker. Logikak ez du ahalbidetzen halakoa egotea; haatik, bizitzak berak, gizarte harremanek edota justizia sentimenduak eskatzen dute hori, eta beharrizan zein ezintasun logikoa zokoragarriak dira [II. 2 Sarrera.
|
|
|
1857an Iheringek aldizkari zientifikoa
|
sortu
zuen, zuzenbide erromatarrak arazo modernoei aurre egiteko zituen baliabideak erakusteko. Lehenengo zenbakian adierazi zuen bezala, horren leloa zen «zuzenbide erromatarraren bidez, zuzenbide erromatarretik harantz».
|
|
|
XIX. mendearen bigarren erdian, Ingalaterran beste teoria batek kendu zion indarra pandektistikaren eraginari; ideia horren euskarria ere zuzenbide erromatarra zen, baina beste ikusmolde batetik abiatuta. Oraingoan eredua Pandekten Savigny izan beharrean beste Savigny bat zen, Eskola historikoa
|
sortu
zuen Savigny, hain justu ere. Garapen juridikoa berez eta legegintzaren beharrizanik gabe gertatzen delako teoriaren bertsio ingelesa azaldu zen Henry S. Mainek antzinako zuzenbidearen inguruan idatzitako tratatuan; horren azpititulua zen «Lotura, gizarte primitiboaren historiarekin, eta harremanak, ideia modernoekin».
|
|
|
Mendearen erdian Alemanian mugimendu bat
|
sortu
zen, zuzenbide erromatarraren azterketa «antzinako historia juridikoa»ren testuinguru zabalaren barruan kokatzeko. Ahalak eta leherrak egin ziren zuzenbide erromatarra antzinaroko beste zuzenbide batzuen inguruan gero eta zabalagoa zen informazioarekin lotzeko, batik bat Greziako hainbat legeekin eta Mesopotamiako zuzenbidearekin.
|
|
|
Merkataritzako zuzenbidea, ostera, modu esanguratsuan agertu zen Erromako testuetan, baina, hala ere, ez zen ganoraz garatu Erdi Aroa arte. Merkatariak herri nahiz portuetako azoketan aldian aldian batzen zirenean, euren kontseilu ez ofizialak eratu ohi zituzten, eta arazoak
|
sortzen
baziren, nahiago zuten halako kontseiluetara jotzea, toki auzitegietan agertzea baino. Ildo horri ekinez, merkatarien erkidegoak nazio mugak gainditzen zituzten ohituren multzoa garatu zuen.
|
|
|
Hasteko, gizakiak gizaki moduan zituen eginbeharrak jorratu zituen, hauxe argudiatuz: gizakia gizarte izaki eta izaki arrazionala denez, Jainkoak zuzenbide naturala
|
sortu
du horrentzat, eta zuzenbide horren adierazpena da, Jauna eta besteak norbera bezala maitatzeko agindu ebanjelikoa. Horrenbestez, gizaki moduan, gizakiak oinarrizko hiru eginbehar zituen:
|
|
|
bata Jainkoari begira, bestea bere buruari begira, eta, azkena, gainerako gizakiei begira. Hori berori zen lehenengo printzipioa, eta geroko arau xeheagoek ildo berari ekin behar zioten, logikaren bidez. Gizakiak beste gizakiei begira dituen eginbeharretatik aurrenekoa da, batek besteari hitza ematean
|
sortzen
den betebeharra. Hurrengoa izango litzateke inoren jabetza eta jabetzari lotutako kontratuak, bereziki salerosketa, errespetatzeko eginbeharra.
|
|
|
1861) eta horrek
|
sortutako
Alemaniako eskola historikoa etorri ziren. Horren idatzia izan zen 1814an argitaratu zuen panfletoa, honako tituluarekin:
|
|
|
Savignyk zioenez, zuzenbidea ez zen arrazoiak esklusibotasunez
|
sortutako
zerbait, iusnaturalistek baieztatu zuten moduan, ezpada gizarte zehatz bateko tradizioaren eta ethosaren ondorioa. Nazio bateko edozein erakundek, hizkuntzak eta zuzenbideak esaterako, herri izaera hori erakusten du, eta aldatuz joango da, gizartea aldatzen den heinean.
|
|
|
Legeria, gainera, garapen juridikoaren tresna bihurtuko da, gizartearen hastapenetan ohitura eta praktikarekin gertatu den bezala eta gizarteak aurrera egin ahala juristen arteko eztabaida izan den moduan. Ildo horri ekinez, zuzenbidea
|
sortzen
da isiltasunean diharduten barne indar batzuen ondorioz, eta ez, ordea, legegile baten nahierako borondatearen ondorioz. Gizartearen aurreneko epealdian, zuzenbideari oraindik teknikotasuna falta zaio, kode moduan agertu ahal izateko; gizartea gainbehera doanean ere, kodea egiteko trebetasuna falta da.
|
|
|
Savignyren garapen juridikoa gauzatzeko eskema hori
|
sortu
zen Erromako historia juridikoaren ikuspegi zehatz bat orokor bihurtu zenean; ikuspegi horren ariora, Errepublikako zuzenbidea oinarri oinarrizkoa zen bitartean, Justinianoren zuzenbidea gainbehera zihoan gizarte baten ondorioa baino ez zen, eta epealdi klasikoa, azkenik, heldutasun garaiarekin parekatu zen. Jurista klasikoen arteko desadostasunak alde batera utzita, Savignyk baieztatu zuen euren lanek eztabaidak jorratu beharrean, beste literatura mota batzuk baino nortasun ahulagoa erakusten zutela:
|
|
|
Ildo horretatik, Savignyren lehenengo ataza izan zen Justinianoren testuen bertsiorik zehatzena berreskuratzea, eta testu horien iraupena aztertzea, Erdi Arotik haren garaira heldu arte. Horretarako oinarriak jarri zituen, Zuzenbide erromatarraren historia Erdi Aroan izeneko lanean; Europako liburutegi garrantzitsuenetako eskuizkribuak bere kontura ikertu ostean
|
sortu
zen sekulako lan hori. Bertan, xehetasunez deskribatu zuen zuzenbide erromatarraren testuek nola gainditu zituzten garai ilunak, eta XII. mendean zergatik ekin zitzaion testuok aztertzeari.
|
|
|
Auzilariek «errege kontzientziaren zaindari» zen kantzilerrari laguntza eskatzen zioten, Common Laweko auzitegiek ez baitzuten halakorik ematen. Court of Chancery deitutakoaren jurisdikzio horrek aplikatzen zituen arauak Equity izenez ezagutu ziren, eta XIV eta XV. mendeetan
|
sortu
ziren.
|
|
|
XIII. mendetik alemaniarrek Italiako eta Frantziako unibertsitateetan ikasi zuten zuzenbidea, eta XIV. mendean unibertsitateak eratu ziren alemanieraz hitz egiten zuten herrietan. Pragan 1348an
|
sortu
zen eta eredu horri berehala ekin zioten Vienak (1365), Heidelbergek (1385), Coloniak (1388) eta beste hainbatek; hasieran, ikasle gehienak elizgizonak ziren, zuzenbide zibila modu subsidiarioan irakasten baitzen, zuzenbide kanonikoaren atzetik. XV. mendean Alemanian zuzenbide erromatarraren hiztegi oinarrizko eta labur batzuk zabaldu ziren; bazirudien burokrata batzuen aburuz erabilgarria izango zela zuzenbide erromatarraren hizkera oinarri oinarrian jakitea.
|
|
|
Auzilariek, beraz, erabaki horiek ezagutu behar zituzten, batez ere epaiak «ziodunak» zirenean, hau da, auzitegiak erabakia emateko arrazoiak azaltzen zituenean, zein aginteri eusten zion zehaztuz. Europan halako epaiak emateko auzitegi ospetsuena Erromako Rota zen; herri guztietako eliza katoliko erromatarraren gora jotzeak ez ezik, auzitegi horrek aita santuaren estatuetan
|
sortutako
arazo sekularrak ere aztertzen zituen. Rotako epaien bildumak XIV. mendetik argitaratu ziren, auzitegia Avignonen zegoenean.
|
|
|
Garai hartan eskualde bateko Ius commune eta usus fori deitutakoak bereizi ziren. Ondorenez, frogaren zamari buruzko arazoa
|
sortzen
zen zalantzazko kasuetan. Ius commune izenekoa zuzenbidetzat har zitekeen, auzitegiek ez zutela berori gaitzetsi frogatzen zenean bakarrik?
|
|
|
Zuzenbide natural eta nazioena izeneko horren testuinguruan, Digestoaren azken titulura bildutako jokarauen garrantzia berpiztu zen (50.17): ulerbidez, ezin daiteke aberastu inoren kaltetan (206); ezin eskualda daiteke, bakoitzak duena baino eskubide hobea (54); nork bere eskubidea egikarituzgero, ez da gordinkeriarik
|
sortuko
(55); norbaitek beraren erruz galtzen duenean zerbait, ulertzen da ez duela ezer galdu (203); baldintza berberetan, ulertu behar da edukitzailea dela alderdi hobea (128). Jurista klasikoek sorrarazi zituzten jokarau horietatik anitz erabaki zehatzen bat justifikatzeko, eta halakoak, gero, jokarau orokor bihurtu ziren, euren testuingurutik ateratzearen ondorioz bakarrik.
|
|
|
XVI. mendearen bigarren erdian Espainiako gobernadoreen kontrako hainbat errebolta izan ziren; horrez gain, 1579an Utrechteko Batasuna osatzen zuten iparraldeko zazpi probintziak banandu ziren. Probintzia bakoitzak bere auzitegiei eta zuzenbide bereziari eutsi zien, baina horien artean garrantzitsuena Holanda zen, duda izpirik gabe;
|
sortu
ere, bertan sortzen zen Probintzia Batuen aberastasunaren erdia gutxi gorabehera. Amsterdam lehen mailako merkataritza gune bihurtu zen, Amberes ordeztuz; bertatik igaro zen Rhin haraneko merkataritza guztia, eta, azken buruan, hango merkatariek mundu osoko merkataritza menderatu zuten.
|
|
|
XVI. mendearen bigarren erdian Espainiako gobernadoreen kontrako hainbat errebolta izan ziren; horrez gain, 1579an Utrechteko Batasuna osatzen zuten iparraldeko zazpi probintziak banandu ziren. Probintzia bakoitzak bere auzitegiei eta zuzenbide bereziari eutsi zien, baina horien artean garrantzitsuena Holanda zen, duda izpirik gabe; sortu ere, bertan
|
sortzen
zen Probintzia Batuen aberastasunaren erdia gutxi gorabehera. Amsterdam lehen mailako merkataritza gune bihurtu zen, Amberes ordeztuz; bertatik igaro zen Rhin haraneko merkataritza guztia, eta, azken buruan, hango merkatariek mundu osoko merkataritza menderatu zuten.
|
|
|
Independentzia formala erdietsi baino lehen ere, iparraldeko probintzien lehenengo unibertsitatea 1575ean
|
sortu
zen Leydenen, Holandan, hegoaldeko Herbehere katolikoetako Lovainari kontrapisu protestantea aurkezteko. Espainian gertatu bezala, han ere Inkisizioak zigortu zuen gauzen betiko ordena uki zezakeen edozein ideia zabaltzea.
|
|
|
Holanda ez ezik, beste probintzia batzuk ere ez ziren atzean geratu eta zuzenbide fakultatedun unibertsitateak eratu ziren Frisiako Franekeren1585ean, Groningenen 1614an, Utrechten 1636an eta Gelderlandeko Hardewijken 1648an. Hein handi batean, irakasle holandarrek
|
sortu
zuten Probintzia Batuetako zuzenbidea, Leydeneko irakasleek batez ere, baita probintzietako goi auzitegietako epaileek ere, Hooge Raad izenekoak bereziki. Zientzia eta praktika juridikoa elkarri lotuta, XVII. mendean Holandak Europa osoa eraman zuen Frantziak XVI. mendean finkatutako bidetik.
|
|
|
Mende bat lehenago Bugnyon frantsesak erabilitako ereduari ekinez, emaitzak tratatu batean argitaratu zituen, zuzenbidea zer ez den jorratzeko tratatuan, hain zuzen (Leyden, 1649). Horren garaikide zen Simon van Leeuwenek Paratitula iuris novissimi, dat is Een kort begrip van het Rooms Hollandts Reght izeneko lana argitaratu zuen hiru urte beranduago; horretara, Holandako zuzenbide erromatarraren titulua
|
sortu
zuen, eta probintzia batuetako eta horien kolonietako zuzenbidea izen horrekin identifikatu zen.
|
|
|
XV. mendean St. Andrews, Glasgow eta Aberdeenen
|
sortutako
hiru unibertsitateetan zuzenbide kanonikoa eta zuzenbide zibila irakasten zuten. Prestatze bidean zeuden jurista eskoziarrek, berriz, zabal ikasten zuten zuzenbide zibila kontinentean, hasieran Frantzian, eta XVI. mendeak aurrera egin ahala, Herbeheretan.
|