|
2013
|
|
|
gaur egun. Frantzia? hain garbiki mugatuta ikusten dugun garai honetan ez bezala, XVI. mendean bazirela lurralde batzuk hego mendebaldean (Nafarroa, Biarno, Albret....) frantsestasunik batere gabe egon zirenak XVII. mendea ondo
|
sartu arte
(edo gehiago agian). Eta lurralde horien jabeak, ahal zuenean, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta Espainiako erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean.
|
|
|
ez jaku argitasunik
|
sartzen
|
|
|
Uztapide aitortu zuten, Basarri' ren gain, txapeldun. Ta eztakizu, errietatik nola ibilli dan jendea, txartel eske barrura
|
sartu
nairik. Baiña Centro de Atracción y Turismo' a ta gure Arrue ta abar ziran tartean, eta egundoko zikinkeria izan da txartel kontu orretan.
|
|
|
Ondoren, kritika feminista metodologia gisa harturik, aipaturiko eleberrietako literatur protagonistak aztertu dira. Esparru teorikoan
|
sartu
baino lehenago, gauza jakina da narratologiak aski eskema ezaguna eskaintzen duela narrazioan pertsonaiek betetzen duten funtzioa zehazteko. Subjektuak, objektuak, eragileak, hartzaileak, laguntzaileak ala aurkariak diren zehazteko, hain zuzen ere.
|
|
|
289). Eta egia da nazionalismoaren haritik oso nobela gutxitan topatu direla emakume aktibistak, armak hartu eta borroka armatuan
|
sartu
direnak. Guk hiru topatu ditugu:
|
|
|
Olaziregik esaten duen bezala (1999), 80ko hamarkadan euskal literaturan izan zen ipuingintzaren boom aren barruan kokatu behar dugu liburu hau. Tenore hartan, gure ipuingintzan nagusiki Ipar Amerikako errealismo zikina eta Hego Amerikako errealismo magikoa
|
sartzen
ari zirela, Urretabizkaiak bestelako kontaketa bat ekarri zuen gurera: barne kontaketa.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan
|
sartzen
ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Zenbat naaspil gutxiago ez litzaken mundu ontan izango seigarren eta bederatzigarren aginduak zintzoago beteko ba genitu!... Eta zenbat anima ez litzaken zuzenik zeruan
|
sartuko
, betiko su garretan ganoragabe ondatu bearrean!...
|
|
|
Opio ta aren alaba morfina ta abar. Gai auen zaleak ugari baitira, eri egon ezarren, aien bidez ametsezko zeruan
|
sartu
nai dutenak. (152)
|
|
|
Panpara abiatu aurretik bere amaren ahotsean Joañixiok entzuten duena lekuko: . Ola batean
|
sartu
ta osasuna galdu. Ori naiko ez dala kalean anima galdu.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako bideak erakusten dituela. Alabaina, aldarrikapen horrekin bat egin izanagatik, alderdi horretatik aurreko eleberrigintzak adierazitako ikuskera bera azaldu izanagatik, osagai berri bat
|
sartzen
du: pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan.
|
|
|
Hiriak balore sistema horretako osagairen baten urraketa balekar, kontalariak ezarritako zigorra bete du urratzaileak. T. Agirreren Uztaroko Malentxo ereduzko portaeratik urrutiratu zen hirian eta moja
|
sartuaz
ordainduko du arau urraketa; Iratxeten Marixanek gosea pairatuz eta iraganean ezkontzeko hitza emana zion eta berak baztertu zuen gizonari jatekoa eskatuz, premia gorrian dagoelako; Loli Menak bere buruaz beste eginaz.
|
|
|
Istorioaren kontakizunaren haria modu anitzetan hausten du: maila filosofikoko gogoetak eta ohituren deskripzioak barneratzeko ez ezik, gertaeraren batek iradokitako jazoeraren bat jasotzeko, kantak eta errefrauak
|
sartzeko
... Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan.
|
|
|
Lotsa onekoa zen literaturarako pedofilia harremanez jarduteak, andrezale baten ibilerez jarduteak baino arau urraketa askoz sakonagoa zekarren. Are sakonagoa andrezale horren ibilerok xehetasunetan
|
sartu
gabe kontatzen zirenean, pedofilia harremanez ziharduenak, zati zenbait aski erotiko, barneratzen zituen bitartean.
|
|
|
A, B eta C. A eta B multzoen kasuan, kontzesioa bideratzen duen unitatea perpaus berberean kokatzen da; A taldekoek ez bezala, B taldekoek erepartikula gehitzen diote unitate horri. C multzoko unitateak esapide egituratik kanpo geratzen dira, etaC multzo horretan
|
sartzen
ditu, hain zuzen, dena delaantolatzailea eta haren parekoak. Egileak berak dioen bezala:. Multzo honetan biltzen diren antolatzaileak, heterogeneo samarrak dira, kontzesiozko, birformulazio eta aurkaritzakoen bide gurutze horretakoak hain zuzen.
|
|
|
Larringanek birformulatzaile parafrastikoak eta ez parafrastikoak bereizten ditu, eta berak zerrendan
|
sartzen
ez dituen arren, aitortu egiten du beste hizkuntzatan (Roulet, 1987; Murat & Cartier Bresson, 1987) birformulazioaren barruan sartzen dituztela EGLU IIIn aurkaritzakoen artean sartzen diren horrelako lokailuak: nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar.
|
|
|
Larringanek birformulatzaile parafrastikoak eta ez parafrastikoak bereizten ditu, eta berak zerrendan sartzen ez dituen arren, aitortu egiten du beste hizkuntzatan (Roulet, 1987; Murat & Cartier Bresson, 1987) birformulazioaren barruan
|
sartzen
dituztela EGLU IIIn aurkaritzakoen artean sartzen diren horrelako lokailuak: nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar.
|
|
|
Larringanek birformulatzaile parafrastikoak eta ez parafrastikoak bereizten ditu, eta berak zerrendan sartzen ez dituen arren, aitortu egiten du beste hizkuntzatan (Roulet, 1987; Murat & Cartier Bresson, 1987) birformulazioaren barruan sartzen dituztela EGLU IIIn aurkaritzakoen artean
|
sartzen
diren horrelako lokailuak: nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar.
|
|
|
Dena den, idazten entrenatu daiteke, eta entrenamendu hori bizitzako helburu bihurtu. Gola
|
sartzen
duen jokalaria bezain ona da bere herriko taldean txukun aritzen den futbolaria, nahiz eta egunkarietan aurrekoa agertu. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Enuntziazioaren heterogeneitatearekin lotuta dago; esatari batek berbazko jarduera bat gauzatzen du, baina esaten dituen hitzak beste norbaiti esleitutakoak izan daitezke. Besteen ahotsak, sarritan, berbaldi ekarriaren (bestearen diskurtsoa) eskutik
|
sartzen
dira.
|
|
|
Zehaztapen bat
|
sartuta
, aurretik esandakoarekiko esataria enuntziatiboki nola kokatzen den agertzen du birformulazioak. Sarritan, beste ikuspegi bat sartuta, aurreko formulazioan edo predikazioan agertzen diren hitzak, iritziak, argudioak puntualizatzeko egiten dira iruzkinak edo zehaztapenak:
|
|
|
Zehaztapen bat sartuta, aurretik esandakoarekiko esataria enuntziatiboki nola kokatzen den agertzen du birformulazioak. Sarritan, beste ikuspegi bat
|
sartuta
, aurreko formulazioan edo predikazioan agertzen diren hitzak, iritziak, argudioak puntualizatzeko egiten dira iruzkinak edo zehaztapenak:
|
|
|
Gaur egun ü bokala Ipar Euskal Herri osoan dago, frantsesaren bidez
|
sartuta
: faktüra, kandidatüra, nümero...
|
|
|
Beraz, eskua luzatu zuen tira egiteko, baina oraingoan kotxeak beragana egin zuen, eta Peterrek hesia saltatu eta bere barkuaren atzean babestu zen, hainbesteko ikara
|
sartu
zitzaion. Edozelan ere, ez duzue pentsatu behar koldarra zenik, zeren hurrengo gauean bueltatu egin zen, esku batean ogi azal bat eta bestean makila bat zuela; [Peter Pan, James Matthew Barrie/ Julen Gabiria (Alberdania, 2004) Orr.:
|
|
|
Kazetariak zehaztapen bat egiten du Agotek adierazitakoaren gainean eta gainera, polifonia testuan bertan markatuta agertzen da, alde batetik, gakotxoen artean hitzez hitz jasotzen denean beste esatari batek esandakoa, eta bestetik, kazetariaren ahotsak protagonistak esandakoa birformulatzen duenean. Aurreko zatian ez ezik, birformulazioan ere beste baten ahotsak
|
sartzeko
balio du. Aipuan agertzen den enuntziazioa nola ulertu behar den argitzeko instrukzio esplizitu bati zabaltzen dio bidea hurrengo adibidean:
|
|
|
Azken adibidean, gainera, birformulazioa ez da mugatzen bestearen ahotsen interpretaziora, izan ere, bestearen ahotsak hitzez hitz ekarri eta haren ikuspegi enuntziatiboa integratzen du testuan; aurreko zatian esaten denarekiko indiferentzia areagotu egiten da birformulazioan protagonistaren hitzak
|
sartuta
.
|
|
|
Geroago ikusiko dugunez, birformulatzaile esplikatiboen erabilera gehienak, baina ez guztiak? bete betean
|
sartzen
dira birformulazio parafrastikoaren barruan.
|
|
|
Alta ez litake hori ere egiazko Europa. Hortaz, gauza jakina da orai Europan
|
sartu
berri diren hamarrek ez dutela beren mintzairan agertu ahal izan gain hartan beren dozierik. Hots, izanen da oraino zer asma denen egiazko errespetu batentzat [EPD prentsa, Herria, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 orr.)]
|
|
|
Daukagun gene arruntenetako bat alderantzizko trasnskriptasa proteina egiten duena da; eta proteina horrek, guk dakigula, ez die batere onurarik egiten gizakiei. Hain zuzen, gizakien sisteman oharkabean
|
sartzeko
aukera ematen die erretrobirusei (adibidez, GIBari). Bestelaesanda, gure gorputzak energia asko samar gastatzen du guri mesederik egiten ez digun proteina bat ekoizteko, eta proteina horrek, batzuetan, ondo izorratzen gaitu.
|
|
|
(25) Badasalbuespen bat, alegia, Euskal Autonomia Erkidegoaren sektore publikoan
|
sartutako
erakundeetarako transferentziak egiten direnean edo Aurrekontuetan izen horrekin jasotako diru-laguntzak direnean; kasu bi horietan ez da baimenik behar izango [ZCP Lt, Euskal Autonomi Erkidegoko 2008.eko Aurrekontu Orokorrak onartzen dituen Legea, Eusko Legebiltzarra (2007)]
|
|
|
(53) Egun normalean biek zuzenbidea ikasten dute, baina bachellor titulua lortu ondoren abokatu bihurtzeko egin beharreko azterketak edo degree ak, graduondoak, alegiadesberdinak dira batzuentzat eta besteentzat [ZCP Ak, Epailetzara nola
|
sartu
Inglaterran eta Galesen, I. Ordeñana, ELERIA (2002)]
|
|
|
Zabala, I., 1996, < < Testuan iruzkinak
|
sartzeko
funtzioa izan dezaketen antolatzaileak: hau da, hain zuzen (ere), adibidez, batez ere> >, I. Zabala (koord.):
|
|
|
Euskal Irrati Telebistarekin (EITB) eta Elhuyar Fundazioarekin sinatu ditugun lankidetza hitzarmenei esker garatzen ari gara proiektua. Artikulua, halaber, Xabier Alberdik parte hartzen duen IT414 talde egonkortuaren ikerketaren emaitzen artean
|
sartzen
da.
|
|
|
Birformulatzaileetatik kanpo uzten ditu gainerakoak: kontzesiboen sailean
|
sartzen
ditu en cualquier caso, en todo caso, de todos modos eta antzekoak; eta aparteko sail batean sartzen ditu, recapitulativos, direlakoak (en suma, en definitiva, en conclusión?).
|
|
|
Birformulatzaileetatik kanpo uzten ditu gainerakoak: kontzesiboen sailean sartzen ditu en cualquier caso, en todo caso, de todos modos eta antzekoak; eta aparteko sail batean
|
sartzen
ditu, recapitulativos, direlakoak (en suma, en definitiva, en conclusión?).
|
|
|
Ni gaztetxoa nintzela, Deustuko Unibertsitateko ikasle hain zuzen, ezagutu nuen Eusebio. Labayru Ikastegian ibili nintzen eskolak ematen, eta gero Mikel Zarate Literatur Mintegian
|
sartu
nintzen, literaturarako zaletasuna neukala eta. Han enkargu bat eman zidaten, Eusebio Erkiagaren Txurio txoriaizeneko nobelari sarrera idazteko.
|
|
|
Eusebio Erkiaga poesiaren bidez
|
sartu
zen literaturaren arloan, eta asko ere asko idatzi zuen genero horretan. Olerkigile moduan hasi zan Erkiaga, Yakintza, Euzkerea, Euzkadi eta Eguna aldizkarietan batez ere, gerra aurreko kultur giro bizi bizi hartan, orain hain modan dagoen Euskal Pizkundearen garaian.
|
|
|
Horietatik asko, erdia baino gehiago, lehenengoz liburu horretan argitaratuak. Olerki sorta luzeak, lehendik argitaratuta egon direnean, ez ziren azkenean liburuan
|
sartu
, leku arazoengatik batez ere, eta beren bidea eginda daukatelako. Hauek dira:
|
|
|
Poesia egiteko moduan herri literaturatik hasi eta molde berrietara egokitzeko ahaleginerainoko tartean daude, ur bietatik edaten dute eta. Hizkeran, irudi sinbolistak erabiltzeko saioaz gainera, euskaran bertan
|
sartutako
berrikuntzak ageri agerian dauzkate batzuek eta besteek. Giro horretan kokatu behar dugu gure idazlea.
|
|
|
–Herrikoitasuna denean igartzen da Erkiagaren testuetan, halako usaina darie testu guztiei. Hainbat bider aipatzen ditu kantu ezagunak, jendeak edozein aukera daukanean kantatzen dituenak; mitologiaren aipamenak dira halako beste ezaugarri bat; atsotitz zaharren kutsua darien hainbat aforismo
|
sartzen
ditu; kostako herrietako beste ohitura bat ere nahiko sarri igartzen zaio, gaitzizenak erabiltzearena. Behin baino gehiagotan azaleratzen ditu halakoak.
|
|
|
(Euri tantoak asten ditu...). Bai: ez dakar malezi aundirik, baña obeko degu barrena
|
sartu
–.
|
|
|
Eta ezgaitzala
|
sar
eraci tentationetan,
|
|
|
Eta ezgaitzala
|
sar
eraci tentationetan
|
|
|
Testua aurkezten, inguratzen, mugatzen, mozten, tartekatzen, gehitzen eta bururatzen duten ezaugarri guztiek paratestua osatzen dute. Liburuaren izenburua, kapitulu eta atal nagusien izenburuak edo ezaugarriak, aurkibidea, estalkian dauden xehetasunak eta laburpenak, eskaintzak, epigrafeak edo agerian ezarriak diren beste hitz lerro motak, aitzinsolasak, eta ondoko solasak, artean emanak diren nota eta ohar multzoak, horiek oro paratestuan
|
sartzen
dira.
|
|
|
Hitzaurrean antologia apailatzeko baliatutako ordena kronologikoa aipatzen da, bai eta
|
sartu
ez direnak baztertzeko arrazoiak ere.
|
|
|
Errekurtso erritmikoen bidez islatzen den abiadurak badu, beste talaia batetik begiratuz, gai aldetiko zentzua ere. Esan nahi da Arrutik trena elementu poetiko gisa
|
sartzen
duela poeman, balio sentsazional bat emanez beroni. Thalassa poeman presentzia handia dute gogoeta eta oroitzapenek, eta hauek natura behatzeak poetari eragiten dion ebokazioaren fruitu dira.
|
|
|
Arrutiri, lehenik, mendira igo eta ibarretik datorren oihartzunak ikara eragiten dio (Noiz edo berriz beko ibarretik mendietara/ Dator oiartzun barrura
|
sartzen
didana ikara.), baina poetak berehala geldiarazten du melodramatismoa eta sentimentalkerian erortzeko aukera.
|
|
|
bezala popularizatuko dena, Fichterentzat arraza zaharkitu, krisizko eta dekadentea litzateke, batez ere Napoleonen inbasiopean Alemania bizi den momentu batean. Geroko arraza, Europa berregituratuko duena, Fichteren iritziz teutonikoa da, arraza alemaniarra (non eta eskandinaviarrak ere
|
sartzen
diren).
|
|
|
Era berean, eta Axularren eskuliburua bera ere, zeinak ez dituen sorginak inoiz aipatzen, klase ertain lapurtar baten sorkuntzaren teknologia subjektiboen artean aztertu behar da, barrokoa bera, masa kultura bezala aztertuz eta bere lana barrokoaren ulertze politiko honen barnean
|
sartuz
.
|
|
|
Ia euskaraz idatzi ez bazuen ere, eta bere euskal ekoizpena hiztegien arloanizan zen arren, euskal historia guztiek eskaintzen diote sail zabal bat. Hots, kontrakarrean, inkontzienteki, Larramendi
|
sartzen
dute euskal idazle gisa, irizpide filologikoa traizionatuz.
|
|
|
Euskaratuko ote zen Testamentu Berria baldin eta kalbinismora bihurtutako erregina bat egon ez balitz? Albreteko Joanaren agindupean bizi zen euskaldungoa, nahiz orduko euskaldungo osoa bera ere ez zen jendetsua izango, baina, zeinahi botereren menpe bizi zena nagusiki elebakarra izateak, eta jakina, horien artean zeuden erreginaren agindupekoak, berekin ekarri zuen Erreginaren egitarau erlijiosoan euskara
|
sartzea
. Tamalez, fede kalbinista hedatzeko bitarteko moduan bakarrik hartu zuen aintzakotzat euskara.
|
|
|
Euskal letren mundua historikoki erabilgarritasunarekin ondo uztartu denez, oso eroso zetorkion. Horren eroso, non, ekoizpenak bistaratutakoaren arabera, testu erabilgarria XVIII. mendearen mugak zeharkatuz, kementsu
|
sartuko
den XIX. mendean barrena, elkarrizketaren eta batik bat alegiaren ugaritasunak salatzen duenez.
|
|
|
Herri literaturaren eta literatura landuaren arteko bereizketa egin litzateke? Egia esan, bide ikaragarri labainkorrean
|
sartzea
lekarke; izan ere, lehenik eta behin, herri literaturaz zer ulertzen den zedarritzea eskatuko luke eta lantegi nekeza dirudi.
|
|
|
Izan ere, literatura katalaneko emakumeek idatziriko poesiaz diharduten antologiak dira Maria do Cebreiroren ikergaia artikulu horretan, eta haietan generoa irizpide nagusitzat hartu denez testuen hautapena egiterakoan, argi dago antologiaren egileek emakumeek idatziriko literatura ikusgarri egiteko asmoa izan dutela, eta gizonezkoen literaturaren saldoan
|
sarturik
izaten ez duten fokuen argia haienganatzea. Borondate sendo horren ondorioz, emakume idazleen ikusgarritasuna areagotzen dute Rabaderen iritziz,, y pueden llegar a generar una arquitectura específica y modalidades alternativas de entendimiento de las labores de selección y organización del material poético?
|
|
|
Hortaz, beharbada ez da apaltasun falta Lafitte beraren zortzi poema aurkitzea mila olerki horien artean. Susmoa izatekoa da Santi Onaindiak bere aholkulariei kredituetan egin ezin izan zien aitortza, haien poemak antologian
|
sartuz
egina izatea: Jean Barbier, Jules Moulier. Oxobi?
|
|
|
ari zela, de facto?: . Ez naiz, gaiñera eder billa bakarrik ibili; nire lenbiziko saioa ori zan arren, iñoren esanari ekin diot gerora, ta euskal elertiaren edesti antzera egiteko esan didate, gure olerkari, edo behintzat geienen bertsoak aldiz urren aukera ta
|
sarturik
: horrela egiten ahalegindu naiz?
|
|
|
Halere, ahozko testuak datatzeko zailtasuna zela eta, lehen mailan kokatu zituen guztiak errenkan urterik zehaztu gabe,. Erri olerkiak? izenburua emanez; amaieran, aldiz, bertsolari sonatuenak ere
|
sartu
zituen, testu bana edo birekin. Ondoren, literatura idatziaren antolamendu kronologikoari ekin zion eta XX. mendeko testu ugaritasunaren antolatzaile gisa, hizkeraren irizpidea hautatu zuen:
|
|
|
Gaurko begiez ikusita, Onaindiak (eta bere aholkulariek) euskal olerkigintzaren eta haren harrera kritikoaren argazki fidela erakutsi zuten, osotara, nahiz eta argazki horrek handitua edo puztua dirudien. Izan ere, mila aurkitzearren
|
sartu
dituen zenbait egilek eta testuk ez dute gaur egunetik begira justifikaziorik. Ondorioz, emaitzak nolabaiteko distortsioa iradokitzen du:
|
|
|
|
Sartzea
|
|
|
Literaturaren historia, parte batean autonomoa izanik ere, historialari gehienek hala nahi lukete segurik? historia orokorraren baitan
|
sartzen
da, hots haren periodizazio orokorrean.
|
|
|
heldu da irakurlearen gogora Ibon Sarasolaren analisiaz jabetzean. Bide batez, azterketa horren gainean bermatzen da haustura historikoaren markatzeko eta erakusteko zergatik euskal literatura ez zen
|
sartzen
ahal XIX.mendeko bigarren partean Europan zehar hedatzen ari zen Modernitatean.
|
|
|
Garai bereko bi historiagile horien garai banaketa ikusiz eta liburuen edukian
|
sartuz
geroz, erran daiteke ezberdintasun nabariak badirela Iparralde eta Hegoaldekoen artean, euskal literaturaren tratamenduari begira. Hegoaldeko historialarientzat eta, aurreko puntuan bezala, XIX. mendearekinsegitzekotan, erran daiteke Penintsulakogertakari historiko politikoek badutela eragin handia.
|
|
|
1870 (Dasconaguerre Elissamburu) 1975 (eleberri esperimentala): 8 or.(
|
sartzea
)/ 49 or.
|
|
|
2000: 26 or.(
|
sartzea
) (idazle garaikideak: autoreka)/ 93 or.
|
|
|
1978: / 13 or.(
|
sartzea
); 20? 194 or.
|
|
|
2000: 5 or.(
|
sartzea
); 195 or.
|
|
|
Bortxaz, urte batzuen gibelatzea hartuz, idazle garaikideen multzo nasaiaren baitan bahetze edo irazte lana berenaz egiten da eta,, kontsakratu berriak? tantaka baizik ez dira
|
sartzen
corpusetan eta kanonean.
|
|
|
Euskal literaturaren historian, azken 30 urte hauetan egin diren aukera historiografikoengatik, garbiki ikusten da 1950 aurreko kanona abantzu hunkitu gabe berresten dela liburuz liburu. Salbuespen guti izan da (Lazarraga
|
sartzea
; Oihenart eta Jean Etxepareren gorakada) eta, oro har, eztabaida guti izan da lehengo garaiei buruz edo kanonari buruz.
|
|
|
Horrela, gizonezkoen eremu batean
|
sartzeak
, adorea eta gogortasuna eskatzen zien emakume idazleei, batzuek modu gozoan egin zuten sarrera, beste batzuek ordu txarrean eta ahal zuten bezala.
|
|
|
Sue Grafton ek, Marcia Muller ek eta Sara Paretskyk sortutako detektibeak aztertu zituen Ann Wilsonek (1995); izan ere, Kinsey Milhone, Sharon McCone eta Victoria Ifigenia Warshawski izan dira detektibeen mundu gogorrean
|
sartu
diren ospetsuenetakoak. –The primary appeal is readily evident:
|
|
|
Ikasle bikaina, aitak bultzatuta dudarik gabe: 17 urterekin (1862)
|
sartu
eta katedradun bihurtu zen, 1872 28 urte zituela katedrari zegozkion eskolak aitarekin aldizkatzen hasita; gero, katedradun oso zela, 12.000 erreal irabazten zuen. bitartean soldata ordaintzeko arazoak izan bide ziren Nautika Eskolan:
|
|
|
/ Bazan arerijua/ Numbaita ugari...! / Ychasoz ta liorrez,/ ¿ Noc leique cembatu,/ Cembat buru gaistoco,/ Emen jacun
|
sartu
–
|
|
|
Orma artetan dira/ Cristiñuac
|
sartzen
;/ Baña queia emonic/ Ditube ateraten. / ¡ Cembat triscantza gogor/ Yngles azurretan,/ Baitabere ez guichi/ Euren lagunetan!
|
|
|
Ez da arrotzic
|
sartu
(1818 [II], XII); jente arrotza (1819, V)
|
|
|
Vizcaijan eguin dira/ Bide laun zabalak/ Libre
|
sartu
deitezan/ Ekandu zitalak (E.M.A. –Anchinaric ona!?, A B 232).
|
|
|
Oharra: Alfontso M. ikasturtean
|
sartu
eta berehala, lehen hilabetetik bigarrenera, kalifikazioak erabat hobetu zituen, aitak eskuz jarritakoetan ageri denez.
|
|
|
Adibideak oso ugariak dira: Jacuna jazoten, Zaitube icusten (II); ditubez(...) Billatzen, deutse(...) deituten (VI); Noc leique cembatu,/(...)/ jacun
|
sartu
–(XI); dira orniduten (XII), dira/(...) sartzen, ditube ateraten (XIV), Dacusez iguesi (XV), Duaz(...)/ barri emotera (XVI).
|
|
|
Adibideak oso ugariak dira: Jacuna jazoten, Zaitube icusten (II); ditubez(...) Billatzen, deutse(...) deituten (VI); Noc leique cembatu,/(...)/ jacun sartu? (XI); dira orniduten (XII), dira/(...)
|
sartzen
, ditube ateraten (XIV), Dacusez iguesi (XV), Duaz(...)/ barri emotera (XVI).
|
|
2014
|
|
|
Hizkuntza hiztegi orokor batean, diskurtso markatzaile bakoitzaren funtzio edo balio nagusiak azaldu ohi zaizkio erabiltzaile espezializatu gabeari, xehetasunetan eta teknizismoetan
|
sartu gabe
, eta, alde horretatik uste dut euskal hiztegietako definizioak (1) egokiak direla, oro har. Dena dela, sakonago aztertuz gero, zalantzagarria da goiko lau birformulatzaileen baliokidetasuna.
|
|
|
azken finean, hurbila izan behar zitzaien mutila bi eguneko bahiketaren ondoren. Baina ikara gainditu eta hausnarketarekin jarraituz gero, egia azaltzen da, alegia, ziurtzat jo dezakegu kasu horietan ere, heriotza zentzumen guztietatik
|
sartzen
denean ere, urruntzaile bat dagoela, leungarri bat: ideologia.
|
|
|
Egia da beste birformulatzaile esplikatiboek ere (alegia, hau da, hots) zenbaitetan perpaus osagarria duen enuntziatu bat
|
sartzen
dutela, baina ez ezinbestean eta ez edozein testuingurutan. Ikus ditzagun kasu tipikoak.
|
|
|
Munduko lekurik arriskutsuena da paraje hau udan", esan zuen poliziak. Juanek bere bertsioa eman nahi izan zion, alegia Baffinek, uharteko lehen esploratzailea zen partez, segur aski intrusiotzat jo zuela gure etorrera, eta gure ametsen barruan
|
sartu
eta heriotzarantz gidatzen ahalegindu zela. Zorionez, Juanek ingelesez gaizki egiten zuenez, poliziek ez zioten ulertu.
|
|
|
Ezer nabarmenik ez dutenak. Alegia?
|
sartu
zen tartean Jonathan?, matematikan lanerako sekula erabiltzen ez direnak. [ZIO, Loroaren teorema, Denis Guedj/ Jon Muñoz (EHU, 2005) Or.:
|
|
|
Nik, berriz?
|
sartu
zen tartean Jonathan, goxo goxo?, ez dut uste zuk esan bezala gertatu denik kontua. Zuk ez duzu ezertxoren erantzukizunik.
|
|
|
Alta ez litake hori ere egiazko Europa. Hortaz, gauza jakina da orai Europan
|
sartu
berri diren hamarrek ez dutela beren mintzairan agertu ahal izan gain hartan beren dozierik. Hots, izanen da oraino zer asma denen egiazko errespetu batentzat [EPD prentsa, Herria, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 or.)]
|
|
|
Aurreko adibideetatik zera ondorioztatzen da gaztelaniari dagokionez: o sea birformulatzailearen bidez mintzagai bera (81a) iruzkindu daiteke edota mintzagai berria
|
sartu
(83a); esto es birformulatzailea, berriz, mintzagai bera iruzkintzeko espezializatuta dago (81b/ 83b).
|
|
|
Goragoko (84b) eta (77) adibideen modukoek erakusten digutenez, hau daren bidez
|
sartutako
atal birformulatzaileek ez dute beti errepikatzen birformulakizuneko mintzagaia. Eta horretan badirudi bat datozela (ikus 75) aztergai ditugun lau birformulatzaile esplikatiboak (alegia, erran nahi baita, hau da, hots).
|
|
|
Abangoardia berria osatuko zuten erantzun aurremodernoak ditugu batetik; horietan aitzindari izan zen Oteiza (1963), zeinak, iraganera begira jarrita (cromlech neolitikoa izan bere bere pentsamenduaren totem nagusienetako bat), imajinario oso bat eraiki eta lur jota zegoen euskaldun jendearen autoestimua altxatzen asmatu zuen. Erantzun aurremoderno horien zakuan
|
sartzeko
modukoak dira, halaber, 1965 ingurutik 1972ra bitartean euskal kulturaren ikur ezagunenetakoak izan ziren Ez Dok Amairu taldekoen zenbait adierazpide, hala nola ordura arte ia erabat bazter utzia zen txalapartaren erabilera edota aspaldiko motibo zuberotarrekin osatutako unibertsoa (ez alferrik, mugimendu honen izena bera ere tradizio mitiko alegorikotik dator, Azkueren Euskalerriaren yakintzalib...
|
|
|
Horri dagokionez, azpimarratzeko modukoa da UEMAren eskariari erantzunez EITBko zuzendaritzak, urratsak? agindu izana ETB2n apurka apurka euskara
|
sartzeko
eta euskaldunak kate horretan erdaraz berba egitera ez behartzeko (ikus Urkizu, 2014), azpimarratzekoa den bezala Gipuzkoako Foru Aldundia (2014) egiten ari den ahalegina euskarari lehentasuna emateko.
|
|
|
URKIZU, Urtzi, 2014ko azaroaren 13a,. ETB 2n euskara
|
sartzeko
bidea, ibili ahala, egingo dutela agindu dute?, Berria.
|
|
|
«Hablaremos de enseñanza bilingüe cuando el objetivo perseguido por dicha enseñanza es la capacitación de los estudiantes para el uso de más de una lengua». Irizpide horren arabera A eredua hezkuntza elebidunean
|
sartuko
litzateke EAEn, baina ez da ageri agerikoa Nafarroako A eredua hezkuntza elebiduntzat har daitekeen toki guzietan bederen, zeren ez baita batere garbi zein den zehazki helburua hizkuntzaren erabilerari dagokionez. Guk, dena dela, hurrengo lerrootan aintzat hartuko ditugu euskararen presentzia baduten eredu guziak, baita soilki euskararen irakaskuntzaeuskararen bidezko irakaskuntzaeskaintzen dutenak ere (z gainera, alegia).
|
|
|
b) eremu mistoedo bitariko bat, non 52 udalerri
|
sartzen
diren, haien artean delarik Iruñea Pamplona (biztanle guzien %54, 5 bizi da eremu horretan);
|
|
|
c) eremu ez euskalduntzat jotzen dena, Nafarroa Garaiko gainerako udalerriak biltzen dituena (Nafarroako biztanleriaren %36, 2 zen hor 2011ko erroldaren arabera). Eremu horiek bereizteko erabili zen irizpidea izan zen toki bakoitzeko euskaldunen kopurua: eremu euskaldunean
|
sartzeko
, biztanleen %10ak behar zuen euskalduna, eta bitariko eremuan jartzeko baldintza zen euskaldunen ehunekoak izan behar zuela gutienez %5 (Azkarate, 2012).
|
|
|
Geroago, beste foru dekretu batek (Nafarroako Gobernua, 1988) arautu zuen euskararen
|
sartzea
eta erabiltzea Nafarroako irakaskuntza ez unibertsitarioan. Dekretu horrek modu banatuan hartzen ditu hiru zona soziolinguistikoak, erkidegoa hala partituabaita.
|
|
|
d) 2011/ 2012 ikasturtean A eta G ereduek batera hartuta (eta barrenean
|
sarturik
eredu horien bariante edo aldaera ingeles indartuak) matrikulazio guziaren %76 hartzen zuten; 2012/ 2013 ikasturtean, berriz, A eta G eredu soilek %69 hartzen dute (ingeles indarturiko ereduek orotara %7 baino gehiago biltzen dute). Nolanahi ere, A eta G ereduek gehiengo handia dute, EAEan gertatzen den egoeratik oso desberdina baita;
|
|
|
hasi eta sei urteren buruan Haur Hezkuntzako matrikulazioaren bosten bat baino gehixeago erdietsi du (%22). Nafarroako Eskola Kontseiluko datu iturrietan eredu eleaniztun guziak multzo berean
|
sartu
dira 2012/ 13 ikasturtean, eta, beraz, ez dugu jakiterik izan zenbat ikasle matrikulatzen den eredu eleaniztunean baina oinarrian eredua izanik (TIL D).
|
|
|
Bestalde, kontuan hartzekoa daeredu guzietako ikasleek egiten dutela gaztelaniazko ebaluazioa, baina Nafarroan euskararen kasuan B eta ereduetako ikasleak bakarrik
|
sartzen
direla azterketan, hau da, euskara irakasbide den kasuak (EAEn A eredukoak ere ebaluatzen dira, euskara ikas irakasgai huts gisa dutenak).
|
|
|
13 taulan ikus daitezke gutienez erdi maila lortzen dutenen ehunekoak, euskarazko konpetentziari dagokionez: ereduan %70 eta %80ren artean mugitzen dira erdi maila hori lortzen dutenen ehunekoak; eredu publikoan ikasleen heren bat
|
sartzen
da maila horretan, baina B itunduan ikasleen erdiak baino gehiago; A ereduan, berriz, publikoan %3k, eta itunduan ikasleen %18k erdiesten dute nahikotasun maila hori. Berriz ere ikusten da A ereduaren zailtasun nabarmena ikasleei nahikotasun maila emateko euskarazko komunikazio konpetentzian.
|
|
|
Unibertsitatera
|
sartzeko
hautaprobak euskaraz edo gaztelaniaz egin daitezke. UPV EHUn 8.000 ikaslek baino gehiagok egin zuten azterketa hori 2010etik 2013ra arteko urte bakoitzean, eta denetan ere ikasleriaren %60 baino gehixeagok hautatu zuen euskaraz egitea. Gainera, joera goranzkoa izan da:
|
|
|
2007ko martxoan onartu zen UPNA NUPen Euskararen Plan Estrategikoa Dokumentu horretan adierazten da 2006an ikasleen %21, 3k euskaraz egin zuela unibertsitatean
|
sartzeko
hautaproba. Beste alde batetik, 2006/ 2007 ikasturtean 1.484 ikaslek erraten zuten euskaraz ongi zekitela (unibertsitateko ikasle guzien %21, 7k), eta kopuru horrek goiti egin zuen %23, 8 arte (420 ikasle), urte horretan sartu berriak ziren ikasleen artean (UPNA NUP, 2007).
|