|
2005
|
|
|
...markatuarenaurrekosilabanagertzenda (azentuerarik kontserbatzaileenean). Gertakari hauklitikoekin ereaurkitzen dugunez gero (cf.gizoná be (re), gizónbarikikusHualde, ElodietaetaElordieta1994: 59), hipotesibezala, proposatu dezakegugaurregungoatzizkimarkatuen etamarkatugabeenartekobereizkuntzagarai batekoatzizkienetaklitikoenarteko kontrastemorfologiko bati dagokiola.Taldeklitikoetanazentuberezia
|
sartzen
zenmugamorfologikoa markatzeko (hitzelkartuetan bezala), etaordukoklitikoakgaurkoatzizkimarkatuakdira.Klitikoenetaatzizkimarkatuen arteko loturadiakronikoaargietagarbiagertzenzaigusoziatibo edokomitatiboaren kasuan.Baisingularrean etabaipluralean ere, atzizki hauforma mugatuari eranstenzaio, etaezerroari.Biformekazentumarkatuadute, bainasilaba desberdinetan: lagun a gazlagunágaz, > lagun ak gazlagúnakaz.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan
|
sartzen
alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean
|
sartuko
litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak baino arreta handiagoa jarriko du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak erabili izan direla oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditugun modukoak.
|
|
|
|
Sar
gaitezen, beraz, konparatuz bi kantuak.
|
|
|
Noeren semea zen] apet deitzen zena, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura da Espainian lehen
|
sarthu
zena, Hartarik da ethorri gure hastapena.
|
|
|
Xehetasunetan
|
sartzen
da Dibarrart, Tubalen leinua emanez, Japeten bos garren semea eta hau Noerena. Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa).
|
|
|
Donibane Lohizuneko kantuan, aldiz, ez da holako sinesteetan
|
sartzen
. Uzten ditu alde batera etimologiak edo, hobeki erran, sasi etimologiak, erakusteko lauburuaren izena, zinez euskalduna zela eta hala amaitzen du bertsoa:
|
|
|
Framazonak orotan direla ibiltzen, Gur' arterat
|
sartzera
direla ausartzen,
|
|
|
framazona. Nola ez da
|
sartuko
Dibarrart, hain elizatiar izanez, XIX. mendearen azken laurdeneko eztabaidetan, segituz Adema Zalduby edo Michel Elissamburu. Badaki ilun peko jende horiek lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri hori sartzen ari dela, emeki emeki, Euskal Herrian.
|
|
|
Nola ez da sartuko Dibarrart, hain elizatiar izanez, XIX. mendearen azken laurdeneko eztabaidetan, segituz Adema Zalduby edo Michel Elissamburu. Badaki ilun peko jende horiek lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri hori
|
sartzen
ari dela, emeki emeki, Euskal Herrian. Bainan ausarkeria horien kontra badira harresiak.
|
|
|
Bere barrunen gaitzik beinere ez dedin
|
sartu
,
|
|
|
Bestalde, Euskal Herri mendebaldea Cantabriaren nortasunez jabeturik agertzen zen, nolabait ikuspegi vaskonikoari kontrajarririk.Errenazimientu garaian, euskaldunak, frantziar eta espainiar inperio nagusien baitan ageri ziren. Nafarroa, indarraren poderioz
|
sarturik
Espainiako erresuman eta Louis XIII.a, Frantziako eta Nafarroako errege iza nik, bere borondatez eta Donapaleun bildu ziren jaunek aurkako iritzia ager tu arren, Nafarroa Beherea Frantziako koroako parte bihurtu zuen. Kontestuhorretan bizi zen A. Oihenart eta bere Notitia utriusque Vasconiae histori lana, LARRAMENDI, M., Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín.
|
|
|
Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri bat idazteko taldea sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan
|
sartzeko
.
|
|
|
Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian
|
sarturik
baitzegoen, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten egin ziren. Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen.
|
|
|
Ondokoak aurretik ikerturikoaz gogoetak dira. Antropologiaren kezkak jadanik bizi bizi rik zituen eta ondoko urteetan historian, historia sozialean
|
sartu
zen. Biografia, tokian tokikoa zein baztertuen ibilbidea izango ditu gogokoen.
|
|
|
1998: 1) euskal hiztun anitz adbergentzia prozesu batean
|
sarturik
gaude. Honela, eredu estandarrak hizkera guztiei eragiten die, antzeko norabidean eraginere; euskalhizkerendiasistema, mendeetanzehardesberdinduzjoaneta gero, soilduzetahomogeneizatuzdoaorain.
|
|
|
Azpimarratu beharrekoa da hizkuntzaren erabilera kolokiala eta komuna ia konturatu gabe ikasten ditugula hiztunok, baina erabilera berezituek, aldiz, motibapen eta ikasketa kontzientea eskatzen dutela (ikus Gutiérrez Rodilla, 1998). Hizkuntzalaritza aplikatuaren esparruan
|
sar
daiteke terminologia, hizkuntza tekniko zientifikorako funtsezkoa dena. Terminologia soziolinguistika, morfologia, fonologia, hiztegigintza eta informatika bezalako jakintza esparruez baliatzen da terminoak sortu, aztertu eta finkatzeko eginkizunetan.
|
|
|
b) Erabilera tekniko zientifikoek duten berezko eremuaren zati garrantzitsuena terminologia berezituarena da zalantzarik gabe; areago, hizkuntzalari batzuen arabera horixe da testu tekniko zientifikoen berezitasun bakarra. Multzo honetan
|
sartzen
diren hitzak ez dira hiztegi komunaren parte eta, beraz, esparru bateko zientzialariek baizik ez dituzte erabiltzen. Hori dela eta
|
|
|
euskaldun gehienek berdin ebakitzen dituzte esaldiak lagunarteko egoeretan eta ebakera zaindua eskatzen duten egoera formaletan. Ezaugarri honek bere isla du zalantzarik gabe euskara tekniko zientifiko mintzatuan, baina idatzian ere suma daitezke estilo bakarrerako joerak.Euskara Teknikoaz hitz egiten dugu askotan euskararen erabilera bakarra bailitzen, baina hamaika erabilera
|
sartzen
dira horren barman, bi ardatzen ara bera muga daitezkeenak: batetik, jakintza esparruari edota gaiari dagokion ardatza dugu eta, bestetik, informazio trukearekin zerikusia duten baldintzei dagokiena.
|
|
|
|
sartu
dute erreferentziazko adjektiboak izenaren ezkerrean kokatzeko joera hori.
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan
|
sartu
gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan nahi nituzke orain hemen XX. mende honetako bi gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios atera zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua ikusi genuelarik, bi gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten gure historialariek, nik dakidala, ez bilduak.
|
|
|
Euskalzaleen Biltzarrak, Gure Herriak eta Eskualdunak, Darlan amiralari gutun bat bidali diote adierazteko garbiki zer nahi duten Frantziako euskaldunek: Ez ditzatela bederen Iparraldeko hiru probintziak elkarretarik bereiz eskatzen dute, eta herrialde hau bere gain uzte ko tipiegi balitz, 3 B deitu eskualdean, hots, Pays Basque, Béarn, Bigorre hiru aldeak billitzakeen elkargoan
|
sar
dadiela, baina bere begitarte berezia atxikiz.
|
|
|
Nahiz eta zientzia gaiez ikasketak egineta ikerlanak argitaratu, badirudi ez zirela guztiz gustukoak, hogeita hamar urte bete zituenean
|
sartu
baitzen beste mundu berri batean, hots, hizkuntzalaritzan. Hara zer dioskun berak:
|
|
|
11rako antolatua zen Biltzar Konstituziogilerako izendatu zuten korsikarrek Louis Lucien Bonaparte, eta kidetza hori betetzeko Parisa jo zuen gure hizkuntzalariak, politika munduan
|
sartuz
. Baina, 1849ko urtarrilaren 9an ezabatu zituzten izendapenak; hala eta guztiz ere Parisen jarraitu zuen Cavagnari bere idazkariarekin irailaren 7ra arte, Sena departamendutik senatore izendatua izan zen datara arte, hain zuzen.
|
|
|
kapen honetan ikusten denez, ahoskerako zeinu fonetikoetan ere lan eskergarria egin zuen dialekto guztietarako zeinu berdinak, bateratuak erabiliz. Dialektologoentzat garrantzitsua dela sailkapen hau iruditzen zait; baina nire lanaren edukitik kanpo geratzen da, alor horretan
|
sartzeko
ikerketa luzea egin litzaketelako.
|
|
|
Frantzian egin zituen ikerketekin 6 liburu kaleratu zituen 1863 eta 1864an. Baina Europako dialektoen ikerketetan bereziki
|
sartu aurretik
, bigarren liburu poliglota ematen digu 1857an (lehena hamar urte lehenago, 1847an, argitaratu zuen Specimen lexici comparativi.... 6, non biltzen dituen Europako 52 hizkuntza eta dialekto: Parabola de Seminatore, ex Evangelio Mathaei, in LXXII Europaeas linguas ac dialectos versa et romanis characteribus expressa 7 Hemen agertzen dira latinezko testua eta honako itzulpen hauek:
|
|
|
tertu egitendituzte hizkeren arteko sailkapena egiteko'. Guk, ordea, denak
|
sartu
behardirelaustedugu.Jadabestenonbait esanadugun legez, hizkeren sailkapena egitean hizkerenartekodistantziak neurtzendihardugu. Horretarako, hizkeren arteko desberdintasunaknolaberdintasunakzenbatu behardira.Desberdintasunakbainoezbadirakontuan hartzen (mapamono lexematikoak baztertuz) distantziak egiatandirenakbainohandiagobihurtzen dira eta ez dute errealitatea islatzen.
|
|
|
Gaua da, kotxean
|
sartzen
naiz2
|
|
|
Areago, lan honetatik kanpo geratuko dira era berean erabilera nagusian ezinbestez ezabaketa daramaten kideak ere (ez ezik edo baizik kasu). Ikus halaber Euskaltzaindiaren lokailuetatik oso urrun egon ez arren nahiko desberdin jokatzen duten hau da, hots, alegia, hain zuzen, adibidez eta batez ere bezalakoak, Zabalak (1996b} tes tuan iruzkinak
|
sartzeko
duten funtzioaren ikuspegitik aztertu dituenak.
|
|
|
Komeria hura guztia zela eta, nazka nazka eginda zegoen. Eta ez pentsa aldez aurretik non
|
sartzen
ari zen jakin gabe sartu zenik! Abes ezazu apur batez gozoago.
|
|
|
Komeria hura guztia zela eta, nazka nazka eginda zegoen. Eta ez pentsa aldez aurretik non sartzen ari zen jakin gabe
|
sartu
zenik! Abes ezazu apur batez gozoago.
|
|
|
– Ez, ordea, berak nahiko lukeen bezala hitz guztiak direlako mailegu eta, beraz, maila bere ko; azken finean Schuchardtekin eztabaidan Meilletek duela ia mende bat gogoratu bezala, hizkuntza guztietan jatorrizko lexikoa kontzeptu erlatiboa izan arren, hizkuntzaren bila kabide ezagunaren harnean absolutua bilakatzen da eta garai diferenteetan
|
sartutako
maile guek ez bezalako informazioa eman liezaiguke.
|
|
|
Herrietako berri batzuetan
|
sartzen
du ere beste kazeta genero ohargarri bat, egun gure artean gutiago ageri dena: hil ospetsuen berri, apaizkide, euskaltzale, jaun handi... adiskide edo etsai, horien laudorio edo gaitzespen eginez.
|
|
|
3.3 Beste genero mota batzuk ere sortu edo
|
sartu
zituen Eskualdunan, bi sailetan kokatuz: Zer eta zer sailean, berak sortua, eta kazetek ohi zuten feuilleton delakoan.
|
|
|
399) esaeran oinarritzen da ondokoa, non Eskualdun Onaz eskuinetik eta ezkerretik nola mintzo diren azaltzen digun: Batzuen arahera Eskualdun Ona harea hezen hila da, eta maltsoa; hor tzik ez, etsaiaren ausikitzeko; ez koskatzeko adarrik. Balinhadu ere, hare kur kuilak hezala,
|
sar
ateraka erahilki adarrak; den gutieneko haize hotzak izitzen. Hots, odolik ez, zainik ez.
|
|
|
Gudu giro an bizi diren kazeta alderdikarientzat beharrak dira errepikapenak. Halaber jokatzen da gure kazetari gudukaria, hitz nahiz egitura laburrak 2, 3 edo 7, 8 alditaraino obsesioz errepikatuz, noiz iltzea buruetan barna
|
sartu
nahian, noiz barne zirrara sentiarazi nahiz, eta maíz ironía edo trufaz. Arestian ikusi ditu gun elkar, oro, nehor, edo ministro, deputatu eta senadore tzarrek eginiko lege, edo trufa harentzat orobat dena edo fraide serora apaizak fuera eta ken, eskolak hets, edo ministro ohoinek eliza katolikoaren ondasunak ebats. lragarkietako esloganetan ere baliatzen ditu, edo kazetaren zabalkundea bul tzatzeko: Eros eta erosaraz; irakur eta irakurraraz.
|
|
|
J. Etxeparek Hiriart Urrutiren hitzordena eta estiloaren gako batzuk atzeman zituen. Esaterako, batzuetan hondarrera esaldi, paragrafo nahiz tes tuaren azkenera jaurtikitzen zuela
|
sartu
nahi zuen pindarra eta noiztenka ira kurlea hitz andanak ulertu nahian ibilarazten zuela, gogoa dilindan, bainan asmatu nahiarekin ernatua uzten zautzula, irriz; gogomenen jauzte lillura garriaz Hiriart Urruti nagusi zaiola Adémari ere esaten digu?. Hona hemen adibide bat, Beribil artikulukoa, non hitza eta silaba ustekabean moztuz gogomenen jauzte lilluragarri hori gertatzen den:
|
|
|
Ahopaldi nasaiak zituen laketenik; sekula kasik ez biga, datxikola, josturaz berdin. Batzutan bospasei alditaraino hatsa artetan hartuz, eta zu begia zabalik hari beha, ondarre rat aurdikitzen zuela
|
sartu
nahi zautzun pindarra; bertze batzuetan dena mami, eraskitza eraskitzari jarraikaraziz joriki, burua eztiki joaren ariaz, betetzen zautzula eta argitzen; noiztenka pilota batzu bezala hitz andana bat erainik, xingilika heien artean ibilarazirik, gogoa dilindan, bainan asmatu nahiarekin ernatua uzten zautzula, irriz. O.
|
|
|
4.4 Pentsamentu figuren multzoan
|
sartu
ohi dira hitzaldi osoa hunkitzen eta esandakoaren egia baiesteko xedea dutenak, eta hitzez hitz nahiz irudizko adieran irakur daitezkeenak (Reboul: 1993:
|
|
2019
|
|
|
Hirugarren corpus nagusia arteko zerrenda da, baina soilik" a h" arteko hitzak hartzen dituena. Tamaina aldetik, 1.401 orri ditu, baina orriko ia hiru aldiz hitz gutxiago
|
sartzen
ditu batez besteko (28/ 11). 240 Gaingiroki erkatuta, gerraurreko eta ondoko materialak oso antzekoak dira. Euskalkiak ezberdindu eta neologismoak erabiltzen dira hiru corpusetan.
|
|
|
A. Arrueren ustez, J. M. Urrutiak jarraitu behar zuen SFVJUko behin behineko zuzendari nominala izaten. " Comité de Estudios" delakoan, bere buruaz gain, beste kide hauek
|
sartu
nahi zituen: J. Elorza, J. Yrizar, Conde de Peñaflorida eta A. Irigaray.980 Nabari zen Gipuzkoaz kanpoko eraginak saihesteko nahia, Valladolideko Unibertsitateak 1953ko udan proposatutako A. Tovarren ordezkaritza aipatzen ez zutelako.
|
|
|
68). F. Krutwigen ustez, J. M. Areilzak ez zuen komisariorik Akademian
|
sartu
nahi, agian barnealdeko euskaltzainen ideologiaz zalantzarik ez zuelako.
|
|
|
23). Lehenengoak korporazioaren zaharberritze naturalaren ondorio ziren, baina bigarrenak diktadurak ezarritako salbuespen egoeragatik
|
sartu
ziren Euskaltzaindian. Horrek ziurtasunik eza, zalantzak eta susmoak eragin zituen Akademiaren osaeraz den bezainbatean.
|
|
|
318 Orduan ere egon zen euskara" Atlas Lingüístico de la Península Ibérica" n
|
sartzeko
asmoa, baina azkenean eremu erromaniko zabalaz baino ez ziren arduratu (KMK JU: R.
|
|
|
Batez ere L. Michelenaren bidez, Errepublika iritsi zenerako euskarazko kulturaren motor nagusi bilakatutako abertzaletasuna berriz
|
sartu
zen Akademian isilpean, nahiz eta politikoki onargarria zen tradizionalismoak (I. M. Echaide, N. Oleaga) osatu zuen nominalki Akademiaren zuzendaritza 1960ko hamarkadara arte. Dena dela, L. Michelenak oso argi bereizi zituen euskarari nahiz Akademiari zegozkien bi alderdiak:
|
|
|
alderdikeri ta etsaigo guzien gañetik gure izkuntza aztertu ta zaintzea, onela euskal jakintza ta Literaturari indar emanez. Ori izan bait da
|
sartu
zanetik EUSKALTZAINDI’ren xede ta elburu nagusia.
|
|
|
Hain zuzen, A. Ibinagabeitiak, Euskaltzaindiari presio egitearren, EJ GEren Parisko berripaperaren euskal orrian jakinarazi zuen gerra zibilak etendako Euskera agerkari ofiziala berriz agertzear zela: " Euskal bidetik, noizbait bada ere,
|
sartuko
al gera, eta betiko" (Euzko Deya). 1076 Agian erbesteko prentsak eragindako oihartzunaren ondorioz, A. M. Labayenek etsi1073 ABA EUS: A. M. Labayenen" Aurrera!" hitzaurrea,[].
|
|
|
Akta ofizialik ez egon arren, egun berean idazkariak lau kide berriei izendapenaren jakinarazpenak bidali zizkien.870 Horrelako izendapenetan nabari da, akta ofizialik ez egon arren, batzar horietan hartutako erabakiek ondorio eraginkorrak izan zituztela bizitza akademikoan. Herriak eta Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascosek, halaber, batzarreko gainerako edukietan
|
sartu gabe
, lau izendapenon berri eman zuten.871 P. Lafittek ezin izan zion kexu bat adierazteko tentazioari eutsi: " Heldu den aldian, diotenaz, erabaki handiak hartuko dituzte.
|
|
|
Ikusiko dugunez, EGLZ DCEren lanetan lagundu zuen. Militar kolpistak Lekeition
|
sartu
bezain laster, atxilotu eta epaitu egin zuten. Frogarik ezean, aske utzi zuten eta Lemoara itzuli zen oso gaixorik, baina susmopean jarraitu zuen.
|
|
|
M. Azkueren hiztegia ongien menderatzen zuen laguna zatekeen. Abertzaletasunagatik, diktadura primorriverista amaitu arte Loiolako santutegian baztertuta egon zen, euskarazko produkzioan buru belarri
|
sartuta
(Ibiñagabeitia 1999: 181).
|
|
|
Erbesteko presioak bere horretan jarraitzen zuen, N. Ormaecheak, Gernikaren 1952ko azken zenbakian, zuzendaritza I. López Mendizábal jeltzaleari zegokiola adierazi baitzuen: " Auzi ori dala bide, gure Ixaka zintzoa, lenbizitik barnean egon bear zukena, ez zan beiñere
|
sartu
Euskalzaindian. Gaur etxean ba’geunde, alkidun ez ezen, Buru egin bear genuke.
|
|
|
Azkenik, Bizkaiko agintariekin izandako istiluen ondorioz, JCVk 1951ko azken hiruhilabetekotik ez zuen Euskaltzaindiaren kontuan dirurik
|
sartzen
. 1951ko aurrekontuan, Bilboko Udalaren laguntzak (1.000 pta.) berdindu zuen JCVren hutsegitea.
|
|
|
Nicolás Ormaechea, Severo Altube, Joaquín Zaitegui, Martín Ugalde, Vicente Amézaga edota Andima Ibinagabeitia, besteak beste. José Miguel Barandiaran, jeltzalea ez izanagatik, zerrenda horretan
|
sartzen
da.
|
|
|
Baina iragana ez litzateke izan behar" gure" autoirudia alderdikeriaz apaintzeko nahierara erabiltzen den biltegia. Konpartimentazio politiko linguistiko antzu batean
|
sartuta
gaude nire ustez, nazionalismo konstituzionalistak hizkuntza periferikoak gutxiesten dituelako eta, aldiz, historiografia abertzaleak ikuspegi partikularista eta erresistentzialista behin eta berriz lantzen duelako, barne kontsumorako bezala. Horregatik uste dut frankismoaren alderdi errepresibo hutsa, bereziki zentsuratzaile eta legegilea, nabarmendu dela ia esklusiboki, guztiz beharrezkoa dena, baina irudi partziala eskaintzen diguna (Torrealdai 1998; 1999; 2000; Irujo & Urrutia 2009; 2014; Anaut 2013).
|
|
|
Garaia hobeto ulertu ahal izateko, beharrezkoa da arreta gehiagorekin barnealde (uste osoz edo ezinbestez) frankista aztertzea. Hor
|
sartzen
dira Ángel Irigaray, Luis Michelena edota Alfonso Irigoyen bezalako euskaltzain abertzaleak, linguistika filologiez kanpo, orain artekoak baino ikerlan sakonagoak merezi dituztenak. Ondorio bera aterako dugu, adibidez, erbesteko Euzko Gogoa eta barnealdeko Egan aldizkariak konparatzen baldin baditugu.
|
|
|
1924an, diktadorearekin berarekin biltzen saiatu ondoren, Ciudad Realeko apezpikuari idatzi zion. Euskaltzainburuaren ustez, separatismoaren aurka egiteko neurri eraginkorrena, hain zuzen, euskara lehen hezkuntzan
|
sartzea
zen. Euskaltzaindia instituzio zentsuratzaile gisa ere eskaini zion direktorioari, euskal liburuen argitalpena ziurtatzearren.
|
|
|
Zoritxarrez, estandar arauturik ez izateak eta Espainiako euskal purismo lexikal ia unibertsalak, lan amaigabea bilakatu zuten lexikografia akademikoa. S. Altubek, Akademiaren sorrera garaitik izan zituen ideiak jarraituta, 1932ko urtarrilaren batzarrean, erdal jatorriko mailegu erabilienak, arruntak nahiz teknikoak, hiztegian
|
sartzeko
proposamen zentzuzkoena egin zuenean, euskaltzainburuak baztertu egin zuen. Euskarazko ordainik ez zuten milaka hitzendako, alemanaren edota hungarieraren eredu neologista jarraitu nahi zuen R.
|
|
|
Azkenik, Akademiak ez bezala, P. Fabrak irizpide garbia izan zuen hizkuntza literarioa kodetzeko orduan. Filologikoki interesgarriak izan zitezkeen hitz arkaiko eta dialektalak baztertu egin zituen, eta nazioarteko termino tekniko itxuraz greko latinoak, ordea,
|
sartu
. Helburua, idazleei lexiko katalan estandarra eskaintzea zen (Fabra 1983).
|
|
|
Soilik M. Lecuonaren Iruñeko sarrera ekitaldira agertu zen 1950ean, baina ordurako uko egina zion euskaltzain izateari. Gorabehera horien ondorioz, Akademia berehala" impasse" batean
|
sartu
zen, agintari frankisten kontrolaz den bezainbatean.285
|
|
|
Sobietar Batasuneko linguistika ofizialaren buruzagia zen eta euskalari nagusien jakin mina piztu zuen. N. I. Marr ek zituzkeen asmo politikoen beldur, J. Urquijoren beraren bermearekin baino ez zioten Espainiara
|
sartzen
utzi 1923an. Nolanahi den, RIEVeko zuzendariak gaitzetsi egin zuen haren teoria, A. Meilleten lanean oinarrituta.
|
|
|
Zalantzazkoen artean zegoen J. Etcheverry Ainchart diputatu ohia.450 Gure Herriak nagusiki frantsesez landu zituen kultura gaiak, baina Pirinio Behereetan euskal kulturaren aldeko ekintzek zuten bizitasunaren beste ezaugarri bat zen, euskal diputatuek Parisen lortutako emaitza politikoak bezala. " Loi Deixonne" izan zenari esker, diru laguntza ofizialak lortu ziren, euskara, modu prekarioan izan arren, hezkuntza publikoan
|
sartzeko
. Aldizkari erregionalistaren zuzendariak, bestalde, lehen zenbakiaren hitzaurrean, ez zuen aukera galdu diktadura frankistaren zentsura salatzeko:
|
|
|
Frantziako euskaltzainek, izan ere, egoitza Espainia frankistan zuen Akademia baino plataforma egokiagoak (eta erbesteko EJ GEren diru laguntza) zituzten eskura euskararen alde gutxienez zigortuak izan gabe aritzeko. Mundu Gerra ondoko eztabaida politikoaren ondorioz, 1951ko urtarrilaren 11ko" Loi Deixonne" delakoak bretoia, katalana, okzitaniera eta euskara
|
sartu
zituen Frantziako hezkuntza sisteman.538 Ez zen lehenengo aldia. Vichyko Gobernu faxistak, J. Carcopino ministroaren 1941eko abenduaren 27ko aginduz, astean ordubete eta erdiko tokia, betiere curriculumez kanpo, eskaini zien" langue dialectale" i lehen hezkuntzan.
|
|
|
M. Azkueren gutuna J. C. Guerrari, Gerora" aulkien" segida berregiteko ahalegina egin da, diktadura frankistan Akademiaren egiturak jasandako arbitrariotasunak nolabait" konpondu" nahian. 1940ko hamarkadatik aurrera
|
sartu
ziren euskaltzainak egitura berri batean sartu ziren, ordea; diktadura frankistak ezarritako baldintzek behartuta, eta ez Akademiaren arauzko prozeduraren arabera (cf. Krutwig 1991:
|
|
|
M. Azkueren gutuna J. C. Guerrari, Gerora" aulkien" segida berregiteko ahalegina egin da, diktadura frankistan Akademiaren egiturak jasandako arbitrariotasunak nolabait" konpondu" nahian. 1940ko hamarkadatik aurrera sartu ziren euskaltzainak egitura berri batean
|
sartu
ziren, ordea; diktadura frankistak ezarritako baldintzek behartuta, eta ez Akademiaren arauzko prozeduraren arabera (cf. Krutwig 1991:
|
|
|
175 Euskaltzaindiaren Frantziako urgazleen zerrenda historikoan akatsak egon ohi dira. Alde batetik, J. Saint Pierre eta J. Moulier
|
sartu
ditut. Bestetik, D. Irigoyenen izendapen data aurreratu dut.
|
|
|
I. M. Echaide, jarduneko euskaltzainburu gisa, patronatuko kide zen. Bestalde, soldatapeko euskara irakasle bat eta ikerketa zuzendari bat (L. Michelena) izendatzea proposatzen zuen.981 Baina horrek guztiak nolabait 1953ko araudia aldatzea zekarren, eta GPDko presidenteak ez zuen horretan
|
sartu
nahi.982
|
|
|
I. M. Echaideren gutuna A. Irigarayri, idatzi zion, A. Irigarayrekiko korrespondentziaren kopiekin. Hurrengo batzarraren gai ordenan
|
sartu
nahi zuen SFVJU eta Akademiaren arteko harremana zehaztea, A. Irigarayren proposamenetan oinarrituta.1009
|
|
|
, 2015," Euskaltzaindia 1960ko hamarkadan: diktadura frankistako hezkuntza publikoan euskara
|
sartzeko
ahaleginak", Uztaro, 92, 41
|
|
2021
|
|
|
Botere politiko ekonomikoarekin osagarritasun eta elkarrelikatze harreman bat duen lidergo moral eta intelektualari deritzo hegemonia, eta bertatik jariatzen den diskurtsoak, diskurtso hegemonikoak, 4 Definizioa osatzerakoan ‘herri kultura’ terminoa erabiltzen badu ere, gerora ‘kultura popularra’ hobesten du: " Arazo bi hauek —hots, herria eta kultura gizarteko gainontzeko gatazketatik at baleude bezala ulertzeak dakartzan arazoak— gainditu asmotan, nolabait herri kulturari buruzko hausnarketan" klase dimentsioa"
|
sartu
beharra ezinbesteko bihurtzen zaigu(...)" kultura popularraz" mintzatzean, horixe lortu nahi izan dugu, alegia, gizarteko gatazkak kulturan eta kulturaren bitartez nola birsortzen eta garatzen diren ikustaraztea" (id: 250). zabaltzen duen errealitatearen errepresentazioaren katexiak hegemonikoak ez diren taldeen ulerkerak (eta ondorioz, euren kontzientzia) erabat baldintzatzen duela azpimarratzen du.
|
|
|
685). Isilarazia izanagatik, Modernitatean
|
sartzearekin
, eta nagusiki XX. mendean garatu zen nazionalismoaren eskutik, bere ahotsari eustea erabaki zuen komunitatea da geurea: " Gaurko euskaldun konplexuz bete herabetiok, subalternitate mota batek arimaren zolaraino markatu eta eginak gaudena, denok aitor genezake.
|
|
|
Euskal kultur komunitatearen subalternitatearen inguruko zertzelada esanguratsuren bat garatzeko marko gisa ikerketa postkolonialetan kokatzen den Louis Jean Calveten Lingüística y colonialismo (2005) lanean egingo da
|
sartu
irtenen bat, kultura hegemonikoek ertzekoturikoekiko burutzen duten glotofagiaren azalpenetan, esaterako. Eta bertsolaritzaren eragileen lana aztertzeko, euskal intelligentsiaren erresistentzia sortzaileari erreparatzen dioten ikerketak baliatuko dira.
|
|
|
Del Moralek dioenez, bide horretatik
|
sartu
zen Historia ikerketa kuantitatiboaren eremuan:
|
|
|
86 Xahok karlistekin frontean egindako hilabeteetan ezinbestean ezagutu behar izan zituen Iparragirreren gerrako ibiliak, oso sonatuak baitziren karlisten artean (ume bat zela
|
sartu
zen soldadu, larri zauritu zuten, bere balentrien sari gisa Don Carlosen guardia pertsonalean sartu zuten eta abar).
|
|
|
86 Xahok karlistekin frontean egindako hilabeteetan ezinbestean ezagutu behar izan zituen Iparragirreren gerrako ibiliak, oso sonatuak baitziren karlisten artean (ume bat zela sartu zen soldadu, larri zauritu zuten, bere balentrien sari gisa Don Carlosen guardia pertsonalean
|
sartu
zuten eta abar).
|
|
|
Bilintx, ordea, esan bezela galtzak aldatzen asia, eta etzuan iges egiterik izan[...] Granada etzan zuzenean etorri. Leenengo beste etxe bat jo zuan, eta rebotean Bilintxen gelara leiotik
|
sartu
. (1993:
|
|
|
" Si Vilinch no hubiera sido mortalmente herido por una granada carlista habriase deslizado su existencia tranquila y sosegada. Querido por todos los amiGranada hark, ordea, pareko etxean errebotatu eta leihotik
|
sartu ondoren
Bilintxen agonia eta heriotza tragikoa ekarri zituen, eta errebotez prentsak biderkatutako sona:
|
|
|
Edo irailaren 26an: " Gauza ageria da, eta guk bazterretik gaudezinek garbiki ikusten duguna, zuen zorigaichtasuna ethorri dela zeren askok utzi ditutzuen herriko egitekoak eta
|
sarthu
zareten Espainiakoetan. Zer zinuten ikusteko Espainiako nahaskerietan?
|
|
|
448). Xextra politikoetan ez
|
sartzeko
hautua sorreratik bertatik egina zuen eta Pizkundearen bueltan mugitu ziren sinadura guztiek hartu zuten parte bertan: Abaddie, Agirre, Arrese Beitia, Artolatarrak, Arzak, Serafin Baroja, Becerro de Bengoa, Bonaparte printzea, Campion, Delmas, Duvoisin, Egaña, Elizanburu, Etxegarai, Iraola, Iturralde y Suit, Peña y Goñi, Otaegi, Sagarminaga, Soroa, Trueba, Vinson, Webster...
|
|
|
XVIII. mende amaieran fase berri batean
|
sartu
zen prozesua. Iparraldetik etorri zen lehen aldaketa, 1789ko Frantziako Iraultzarekin.
|
|
|
Berak idatzita jasotzen denez, epaile gisa aritzekoa zen Villabonako desafioan Juan Inazio Zabala bertsolariak aukeratuta, eta bertsolariek konfiantzazko norbait eraman ohi zuten horrelakoetan. Bestalde, 1801eko abenduan, elkarrekin atxilotu zituzten Iztueta eta Zabala, Zeraingo eskribauaren, Martin Aldasororen, etxean lapurtzera
|
sartu
eta emaztea eta biak erasotzea egotzita (Otermin, 2008: 345).
|
|
|
345). Horrelako saltsa batean elkarrekin
|
sartzeko
, Zabalarekin behintzat harreman estua behar zuen, eta Fernando Amezketarra ere, Zabalaren herrikidea, ongi ezagutuko zuen40.
|
|
|
Badago testuaren antzinatasuna agerian uzten duen bigarren datu bat: prentsan euskaraz argitaratu zen lehen testua 1834koa da47 Alegia, bertsolaritza lehenago
|
sartu
zen prentsan euskara bera baino.
|
|
|
Hernandorenaren bertsozaletasuna ezagututa, ez da harritzekoa bere filmean bertsolariak
|
sartu
izana. Lasaren arabera, ordea, ez zen hori izan zizurkildarrak alor honi egindako ekarpen bakarra, Aitzol bertsolaritzara hurbilarazteko funtsezkoa izan zela gaineratzen baitu (2008:
|
|
|
Une hartan bertsolaritza ez zen, ordea, Aitzolen lehentasunetan
|
sartzen
, eta lan ildo hori aparkaturik gelditu zen. Hala ere, ideia baztertu ez zutenaren adierazgarri, bertsolaritzari tarte bat egin ohi zitzaion antolatzen zituzten bestelako ekitaldi gehienetan (Ugalde, 1988:
|
|
|
Protagonista aurkezten du jarraian: " Bat batean, ustekabe, hor
|
sartu
zaigu gazte sail alai bat aretoan[...] Zarauztarrak dituzu, eta, beren artean, ‘Basarri’ Agurrak, bosteko estutzeak, bizkar gaineko esku zartak. Gure artean jarri dira eta, hau etengabeko berriketa!".
|
|
|
Behin gazte talde bat jun ginan Donostira, 35eko txapelketa baino zerbait lehentxeago. Eusko Gaztedin
|
sartu
ginan da, Mariano Lazkano pilotaria sartu zan. Haiek baztarretik zirika:
|
|
|
Behin gazte talde bat jun ginan Donostira, 35eko txapelketa baino zerbait lehentxeago. Eusko Gaztedin sartu ginan da, Mariano Lazkano pilotaria
|
sartu
zan. Haiek baztarretik zirika:
|
|
|
Etxezarretak azaltzen duenez, giroa berotze aldera, ostiralean Luis Jauregi Jautarkolek Xenpelarri buruz eskainitako hitzaldia eta larunbatean Dionisio Azkue Dunixik Bilintxi buruz eskainitakoa egin ziren: " Bi itzaldietan jendetza izugarria izan zan, eta
|
sartu
ezinik ere asko gelditu ziran" (1993: 46).
|
|
|
Basarrik irabazi zuen txapela. Txirrita, puntuaketetan ez zen lehenengoen artean
|
sartu
.
|
|
|
Bertsolaritzaren historiako txapeldun gazteenari Zarauzko Azken Portun gurasoek zuten tabernan
|
sartu
zitzaion bertsolaritzaren harra, kontatu izan duenez159 Eta txapelketa haien atarian zaletasun itsua zuela ere gaineratu izan du: " Nik garai artan ez nun izaten bertsoa besterik buruan.
|
|
|
Hor ematen da lehenbiziko zatiketa, lehenbiziko bereizketa. Modernitatea
|
sartzen
ari zaigu pixkanaka pixkanaka[...] berriro ere gailurrean dago bertsolaritza baina zatiketa —edukia/ forma, herria/ epaileak— barne muinetan duela. Eta bertsolaria eskizofreniko bihurtzeko zorian." (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2002:
|
|
|
Zavalaren arabera eskolan
|
sartu
irtenen bat egin bazuen ere (1992a: 21) 165, baserriko lanak tokatuko zitzaizkion gehiago, eta inguruko bertsolariei jarriko zien arreta.
|
|
|
Zenbaki guztiei gainbegiratu bat emanda ikus daiteke Makazagak baliabide gehiago ere jarri zituela martxan. Lehen hiru zenbakietan kolorea
|
sartu
zuen eta ahal zuen guztietan, ez oso sarri, baita bertsolarien argazki eta marrazkiak ere. Ia zenbaki guztietan ageri ohi zen" Astero, astero erosi zazu Bertsolariya" leloa," Erosi zazu Xempelarren bertsuak, bere doñu ta guziyakin jarriyak" ere oso ohikoa zuen, eta hamargarren zenbakitik aurrera, askotan," Datorren astean ‘Bilintx’en bertsuak, oso ederrak eta farragarrizkoak, pezeta bana" iragartzen zuen.
|
|
|
68). Euskaltzaleaken buruzagitzan Aitzol
|
sartu
zenean, ordea, epe laburragoko emaitzak bilatzen zituen bulkada nabaritzen du Otaegik: " Lizardik literaturari autonomia bat aitortzen dio eta kulturaren bilakabidean izan lezakeen indar eragileaz epe luzerako proiektuak ditu.
|
|
|
Baña guztiak bide txarrak utzi eta bide onera jo dezagun[...] Gure elburua euskera piztutzea da. Gure baitan
|
sar
gaitean eta erabaki egokiena gureganatu dezagun. (El Día, 1933/II/05, ‘Antziñako oituren piztutzea’ Ariztimuño, Jose Aitzol)
|
|
|
18). 1934ko urriaren 5ean Asturiasko matxinada hasi zen, biharamunean Companysek Kataluniako Estatua indarrean
|
sartzen
zela deklaratu zuen, eta Madrilgo gobernuak egoerari erantzuteko abiarazi zuen errepresio oldearen baitan ezarri zen, urriaren 10ean, otsaileko legea aintzat hartuz, euskal irratsaioen debekua.
|
|
|
Etxean erdaraz bakarrik irakatsi zioten arren, kalean euskaldundu eta euskaltzaletu zen Hernandorena, eta 1931n Zubimendirekin batera Eusko Abesbatzaren sorreran parte hartu ondoren Eusko Gaztedin
|
sartu
zen. Nortasun bizikoa zen zizurkildarra, ekintzaile petoa eta hizlari sutsua, eta, 1931ko ekainean bere lehen mitina Zubimendiren ondoan eman ondoren, Donostiako Euzko Gaztediko buruzagitzan bere tokia hartzeko eskatu zion hark.
|
|
|
570). Teodorok berak azaltzen duenez, Pello Errota izan zen bertsoarekiko harra
|
sartu
ziona: " Igandero etortzen zen irina ekartzera Zizurkila, asto pare bat eta mandoa zakuz kargatuta.
|
|
|
‘Gora Hernandorena! ’ garrasi ozenak entzun ziren maiz, eta azken batean, zine emanaldiek ekitaldi abertzalearen kutsua hartu zuten" kontatzen du Lasak (2008: 474);" Publikoaren aldetik, gaitzeko arrakasta lortuko du filmak eta zinearekin ordurarte uzkur ziren abertzaleak, haren aldeko kanpainan
|
sartuko
dira" gaineratzen du Martinezek (2015: 196).
|
|
|
Formatu berria estreinatu berritan, lehen euskal filmtzat har daitekeen horretan, bertsolaritzak bere tartea aurkituko du, bada, fenomenoak hedapen bide modernoetan oso modu goiztiarrean
|
sartzeko
izan duen ahalmena erakutsiaz, beste behin.
|