|
2006
|
|
|
Soziolinguistikaren Oinarri eta Hastapenak, eta Ukitutako Hizkuntzen Soziolinguistika izenekoak, denak irakasle batek emanak. (Aipa daitezke beste bi irakasgai ere, Filologia titulazioan, soziolinguistikan (modu zabalean ulertuta)
|
sartzen
direnak: Hizkuntzalaritza Aplikatua eta Psikolinguistika izenekoak; hauek ere hautazkoak dira). soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain 19
|
|
|
EHUko irakasleak, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzako teknikariak, euskararen udal teknikariak eta euskalgintzako profesionalak. 5 modulutan
|
sartzen
dira irakasgaiak: Soziolinguistikaren hasi masiak:
|
|
|
1) arautu gabeko irakaskuntza: mintegiak, jardunaldiak, masterrak eta graduondokoak, eta doktoretza ikastaroak (azken hauek ere atal honetan
|
sartzen
ditu artikuluaren egileak).
|
|
|
2) Araututako irakaskuntza, unibertsitateko titulazio arruntetan
|
sartzen
dena (1 edo 2 zikloetan), bai soziolinguistika orokorra (modu zabalean ulertuz) eta baita katalanaren soziolinguistika ere, bai derrigorrezkoak direnean eta baita hautazkoak direnean ere; interesgarria da unibertsitate bakoitzean dagoenaren internet helbidea adieraztea, kasu bakoitzeko informazio osoa jasotzeko bidea errazten digulako.
|
|
|
unibertsitateko irakaskuntza arruntaz gain, euskal testuinguruan irakaskuntza berezia ere badagoelako (agian, euskal testuinguruan egoera extraordinarioagoan edo anormalagoan gaudelako, soziolinguistikoki, kataluniar testuinguruan daudena baino). Kataluniar testuinguruan soziolinguistika gehienbat Filologia titulazioarekin lotzen da, baina euskal testuinguruan baita, eta agian gehiago, Soziologia titulazioarekin ere. c) Erdi antzekoa eta erdi ezberdina da derrigorrezko bigarren hezkuntzan soziolinguistikaren irakasgaia
|
sartzea
: kataluniar te jadanik hasita daude, eta euskal te eztabaida behintzat jadanik irekia dago, dikatzen ari den euskal kurrikulumaren barruan sartuz.
|
|
|
Kataluniar testuinguruan soziolinguistika gehienbat Filologia titulazioarekin lotzen da, baina euskal testuinguruan baita, eta agian gehiago, Soziologia titulazioarekin ere. c) Erdi antzekoa eta erdi ezberdina da derrigorrezko bigarren hezkuntzan soziolinguistikaren irakasgaia sartzea: kataluniar te jadanik hasita daude, eta euskal te eztabaida behintzat jadanik irekia dago, dikatzen ari den euskal kurrikulumaren barruan
|
sartuz
. Gure testuinguruan beti zaigu interesgarria kataluniar testuinguruan gauzak nola ematen eta bilakatzen diren ikustea; baita zenbakiaren aztergai honekiko ere.
|
|
|
Gurean atalaren bukaeran
|
sartzen
dugu zorionak emateko azpiatala ere: JAKIN aldizkariari, Ikastolen Elkarteen Federakuntzari, eta J.A. Fishman soziolinguistari.
|
|
|
Jakina da 1981 urtean aurrenen, 1986an gero eta 1991n atzenen Euskal Herriko zenbait lurraldetan euskarari buruzko hainbait itaun edo galdera egin izan direla. Euskal Autonomi Elkartean 1981ean euskararen ezaguerari buruzko 4 item
|
sartu
ziren, ulermena, mintzamena, irakurmena eta idazmenari buruzkoak hain zuzen ere. Hurrengo Udal Erroldan Nafarroara hedatu zen eta EAEn ama hizkuntzari (Jatorrizko hizkuntza alegia) buruzko galdera berri bat sartu zuten; eta azkeneko Zentsuan (1991) beste bat etxean erabiltzen den hizkuntza deitutakoa, gazteleraz honela galdetzen da:
|
|
|
Euskal Autonomi Elkartean 1981ean euskararen ezaguerari buruzko 4 item sartu ziren, ulermena, mintzamena, irakurmena eta idazmenari buruzkoak hain zuzen ere. Hurrengo Udal Erroldan Nafarroara hedatu zen eta EAEn ama hizkuntzari (Jatorrizko hizkuntza alegia) buruzko galdera berri bat
|
sartu
zuten; eta azkeneko Zentsuan (1991) beste bat etxean erabiltzen den hizkuntza deitutakoa, gazteleraz honela galdetzen da: ¿ Qué lengua habla Vd. en su casa más a menudo?, eta euskaraz:
|
|
|
Beste jatorrizko hizkuntzetako hiztunak izanagatik baztertu dugu hori lantzea; izan ere, amaigabeko tipologian
|
sartuko
ginateke, batetik, eta bestetik, ez da estatistikoki esanguratsua.
|
|
|
Indargune bezala Soziolinguistika Euskal Filologiaren curriculumean derrigorrezko gai bezala berriro
|
sartu
izana azpimarratu gura dut. ArestiIrakaskuntzari dagokionez, soziolinguistikari buruzko irakasgai bakarra eskaintzen da gaur egun, 5ECTS dun irakasgai derrigorra, Euskal Filologiako curriculumean.
|
|
|
Azken hamarkadetan, soziolinguistikak garapen nabarmena ezagutu du frantzian, berrikuntza teoriko eta metodologoak ekarriz, argitaratzen diren liburu zein artikulu anitzek joera hori erakusten dutelarik. Labov ek dio linguistika orokorraren barruan
|
sartu
daitekela, Saussure n planteamenduak kritikatuz. Zentzu horretan, esan daiteke, soziolinguistika, linguistika nagusiaren kritika batetik habiatu dela.
|
|
|
Beraz, Bourdieu ren iritziz honakoa onartu behar da: " hizkuntza komunitate batean, inork ezin ditzake erabat hizkuntza eta kultura legeak ezjakin, batik bat gaitasun zilegia dutenekin harremanetan
|
sartzen
diren aldi bakoitzean. Izan ere, egoera ofizialetan kokatuak direnean, menderatuek beraien hizkuntza ekoizpenei ezfagoretuak zaizkien prezioen osaketa legeak gorputz eta pratiko ezagupenetan adierazten dituzte.
|
|
|
Beste irudi kolektiboak bezala, irudi soziolinguistikoak munduarekiko eta besteekiko harremanak erabakitzen dituen interpretazio eskemak dira. Bourdieuren aburuz," errealitatean, erralitatearen irudia
|
sartu
behar da ala, zehazkiago, irudien gudua buruko irudien baita buruko irudiek erabili nahi dituzten adierazpen sozialak gisa ulertu behar dira". Irudi soziolinguistikoak aldakorrak direla erakusten du, beretzako, hizkuntza, dialektoa edo akzentua, errealitate soziolinguistikoak izateaz gain, buruko irudien errepresentazioak dira, esan nahi baita ikusmen, estimazio, ezagutza eta ezagupen ekintzak direla.
|
|
|
" diglosiaren irudiak bi motatakoak dira: alde batetik, usadioak onartarazten dituen desbalorapenak sendotzen ditu eta, beste aldetik, ordainketa mugimendu are eta indartsuago bat eragiten du zapaldua dagoen hizkuntza mehatxatua sentitzen denean, Bourdieu ren aburuz," errealitatean, erralitatearen irudia
|
sartu
behar da ala, zehazkiago, irudien gudua buruko irudien baita buruko irudiek erabili nahi dituzten adierazpen sozialak gisa ulertu behar dira".
|
|
|
– Nortasun oinarriaren arabera, hizkuntzaren aukera, gizabankoaren eskubide indibidualetan
|
sartzen
da, zeren herritar bakoitzak Estaduarengandik itxoiten du bere hizkuntza eta kulturak errespeta ditzan.
|
|
|
Azken hamarkadetan, soziolinguistikak garapen nabarmena ezagutu du frantzian, berrikuntza teoriko eta metodologoak ekarriz, argitaratzen diren liburu zein artikulu anitzek joera hori erakusten dutelarik. Labovek dio linguistika orokorraren barruan
|
sartu
daitekela, Saussure n planteamenduak kritikatuz. Zentzu horretan, esan daiteke, soziolinguistika, linguistika nagusiaren kritika batetik habiatu dela.
|
|
2007
|
|
|
halako lan hau enkargatzeko deitu zidatenean, asunto honi ezin izango niola inolaz ere aurre egin pentsatu nuen. Batetik, gauden datetan gaudelako (KORRIKA 15 gain gainean dugu eta hori geure jarduera osoa baldintzatzen duen gaia da), eta bestetik, idazle kaskarra naizen neurrian, zail egiten zaidalako holakoetan
|
sartzea
. Gero, hobeto pentsatuz eta gaiaren garrantzia ikusita, erabaki nuen merezi zuela gure aldetik esfortzu berezi bat egitea, hori merezi duelako HEA gaitzat hartzen duen monografiko batek, BAT aldizkariak duen prestigioa izanda.
|
|
|
Gero, hobeto pentsatuz eta gaiaren garrantzia ikusita, erabaki nuen merezi zuela gure aldetik esfortzu berezi bat egitea, hori merezi duelako HEA gaitzat hartzen duen monografiko batek, BAT aldizkariak duen prestigioa izanda. Hori dela eta,
|
sartu
naiz kontu honetan.
|
|
|
Arloaren diagnosia eta beharrak egin ondoren taldeetako irakasleek eta animatzaileek urrats kualitatiboaren beharra ikusi zuten, beren lana emankorrago izateko. Hegoaldean sortu berri zen AEK federazioarekin naturalki harremanetan
|
sartu
ziren eta 1980ko azaroan Iparraldean ere egitura xutik ezartzea erabaki zuten. 500 ikasle 24 herritan banaturik eta 50 bat irakasle bildu ziren AEKn.
|
|
|
Hegoaldean sortu berri zen AEK federazioarekin naturalki harremanetan
|
sartu
ziren eta 1980ko azaroan Iparraldean ere egitura xutik ezartzea erabaki zuten. 500 ikasle 24 herritan banaturik eta 50 bat irakasle bildu ziren AEKn.
|
|
|
Handik urte batzuetara" euskaldun berri" terminoa agertu zen. Eta euskadun berriok, gutxi asko, euskararen erabilera publikoaren esparruan ere
|
sartzen
hasi ziren: literatura, hedabideak,...
|
|
|
Borondate eta motibazio handiarekin ere, marko juridiko politikoak ez zuen laguntza handirik ematen batetik, baina bestetik, hizkuntza erabiltzeko esparruak gutxi eta urrunak izaten ziren askotan. Edo ingurune euskaldunetara joan, edo ernatzen hasita zegoen kulturaren munduan
|
sartu
behar zen: literatura, musika, irakaskuntza, hizkuntzalaritza,...
|
|
|
• 1990etan
|
sartuta
, Tandem estiloko hizkuntzen elkartrukerako bikoteen ideiatik abiatuta, jatorrizko hiztunak eta hizkuntz praktikariak berriketan jarduteko bikote edo talde txikietan batzeko ekimenak hasi ziren martxan. Donostiako Bagera elkarteak 1993an Mintzalaguna bataiatu zuen ideia, eta handik hona Euskal Herri osora zabaldu dira halako ekimenak, gaur egun, izen ugarirekin (Mintzalaguna, Berbalaguna, Mintzakide,...) halako loraldi batean daudela esan dezakegu.
|
|
|
• Ekintza eta aktibitate soziokultural osagarriak gure programazioetan
|
sartu
eta berton garatu.
|
|
|
Euskara irakasle askok pentsa dezakete aparteko saltsetan
|
sartu
barik, jarduera didaktikoan zentratuta ikasleak euskara ondo menperatzea lortuz gero horrela ere ekarpen handia egiten zaiola normalizazioari, eta halaxe da, baina, nahi izanez gero, aurrerago ere joan daiteke.
|
|
|
Erabilera sustatzea eta praktika sustatzea ez dira nahastu behar. Praktikak erabilerarako bidea egiten laguntzen du baina ez da hor amaitzen. d. Normalizazioari begira lan egin nahi bada, komenigarria da lehenengo eta behin zer nahi dugun ahalik eta ondoen zehaztea, eta bigarrengoz hori lortzeko bidea antolatzea. e. Euskara irakasle askok pentsa dezakete aparteko saltsetan
|
sartu
barik, jarduera didaktikoan zentratuta ikasleak euskara ondo menperatzea lortuz gero horrela ere ekarpen handia egiten zaiola normalizazioari, eta halaxe da, baina, nahi izanez gero, aurrerago ere joan daiteke.
|
|
|
Beste era batera esanda, oso pertsona gutxik dakite benetan zein hizkuntzatan hitz egiten duten eta, beraz, galdetzen bazaie normalean zein hizkuntzatan hitz egiten duten, eraiki dute iritzi bat eta erantzun bat, eta eraikitze prozesu horretan erabileraren errealitatearekin zer ikusirik ez duen hainbat aldagai
|
sartzen
da (esate baterako: iritziak, nahiak, usteak eta abar); hortaz, benetako erabileraren errealitatetik urruntzen gara.
|
|
|
2006ko neurketan aldaketa garrantzitsuak egin dira fitxetan. Hasiera batean hiru fitxa erabiltzen baziren euskararen erabilera aldagai adierazgarrien arabera aztertu ahal izateko (generoa, talde tamaina, eta haurren presentzia), aurten aldagai guztiak fitxa batean
|
sartu
ditugu eta, beraz, jasotako elkarrizketen kopurua asko handitu da datuen fidagarritasuna hobetuz. Gainera, aldagai berri bat ere neurtu ahal izan dugu:
|
|
|
Hegoaldean, irakaskuntzari esker, haurren eta gazteen artean euskararen ezagutza handitu egin da azken bost urte horietan, bereziki ingurune erdaldunenetan. Adinekoen eta helduen arteko ezberdintasunak aldiz, murrizten doaz euskararen ezagutzari dagokionez, alde batetik, gazte euskaldunak
|
sartzen
ari direlako helduen adin taldean eta bestetik heldu erdaldun zaharrenak adinekoen multzoaren zati gero eta handiago bat suposatzen dutelako eta adinekoen taldean ziren euskaldunak, batzuk ia elebakarrak, apurka apurka desagertzen doazelako.
|
|
|
2006ko neurketan aldaketa garrantzitsuak egin dira fitxetan. Hasiera batean hiru fitxa erabiltzen baziren euskararen erabilera aldagai adierazgarrien arabera aztertu ahal izateko (generoa, talde tamaina, eta haurren presentzia), aurten aldagai guztiak fitxa batean
|
sartu
ditugu eta, beraz, jasotako elkarrizketen kopurua asko handitu da datuen fidagarritasuna hobetuz. Gainera, aldagai berri bat ere neurtu ahal izan dugu:
|
|
|
Gainera, etorkizunean presentzia hori areagotu egingo dela pentsa daiteke. Hori dela eta, aurten diseinatutako fitxan atal hori
|
sartzea
erabaki da.
|
|
|
Bakarrizketak, 2001ean neurtu genituen lehen aldiz, batez ere, eskuko telefonoak kalean geroz eta gehiago erabiltzen zirelako. Bakarrizketen multzoan
|
sartu
ditugu, eskuko telefonoz hitz egiten ari direnekin batera, etxe atarietako interfonoz ari direnak, animaliekin hitz egiten dutenak, etab.
|
|
|
Gipuzkoan eta Iparraldean lortutako emaitzak aurreiskupenen barruan
|
sartu
dira, espero zitezkeen joerak berretsiz. Gauza bertsua gertatu da Araban, lortu den emaitzak aurreikuspena bi hamarrekotan hobetu badu ere.
|
|
|
Gogora dezagun, ildo beretik, euskararen ezagutza maila %0 bitartekoa duten Hego Euskal Herriko udalen erabilera, 2006an, %4, 4 dela, batez beste. Hortaz, Arabako eta Gasteizko erabilerak ia bete betean
|
sartzen
dira erreferentzi tarte horretan.
|
|
|
%25etik beherako euskaldunen dentsitatea duten guneak, %25 %50 bitartekoak, %50 %75 bitartekoak eta %75etik gorakoak. Beheko taulan ez ditugu 1989ko datuak
|
sartu
, neurketa horretan 10.000 biztanletik beherako herriak kanpoan gelditu zirelako. Gune bakoitzeko erabilera eta euskaldunen dentsitatearen arteko indizea kalkulatu dugu.
|
|
|
Haren ezagutza tasa beretsua duten Barañain, Burlata, Zizur Nagusia eta Berriozar udalerrien aldean, Lizarrak erabilera orokor hobea eman du eta adin taldeka nabarmen nabarmena da haurren artean izan duen erabilera altua: % 7,6 Kasu honetan ez dugu lagin murritzik (458 haur neurtu baitira) baina datua joera baten irakurketa zabalean
|
sartuko
dugu. Izan ere, aurreko kale neurketan Lizarran eskuratu ziren datuetan haurren erabilera nabarmen jaitsi izanak atentzioa eman zigun7.
|
|
|
Gertatzen da familia bereko bi edo hiru belaunaldi ibili direla dantza edo kantu talde berean. Gazteak elkartean
|
sartzen
dira musika, kantuz, antzerkian edo bertsolaritzan ikasteko. ohore zaie nortasun berri batez jabetzeaz. elkartea federazio batean bada lehiaketak eta txapelgoak antolatzen dira. publiko zabala hurbiltzen da. herrietako bestetan elkarteek parte hartzen dute giro alaian. Botere publikoarekin zerbait traba gertatzen bada, elkarteak
|
|
|
Gaur egun euskal kulturen transmisioa eskuduntza publikoa bilakatua da urraspide luze eta eztabaidatsu baten ondotik. Ikusi dugu deixonne legearen bidez (1951) euskara eta euskal kultura eskola publikoan
|
sartu
zirela. 20 urtez legea aplikazio ofizialik gabe egon zen, baina anartean euskalgintza bizkortu zen eta ofizialtasunaren eskaera eraman zuen:
|
|
|
1999an Voinet legeak egitaraua zehaztu zuen euskal herriko esperientzia eredutzat hartuz, hizkuntza antolaketa barne: " 14 artikulua Antolaketa eskeman eginkizunak finkatzen dira, hizkuntza frantsesaren garapena eta zabalkuntza segurtatzeko bai eta ere eskualdeetako kultura eta hizkuntza guttituak zaintzeko eta transmititzeko". ondorioz Frantziako hizkuntza eta kultura guzien antolaketa, politika publikoan
|
sartzen
dira.
|
|
|
5 eta hona non, hizkuntza politikaren aroan
|
sartu
ginen Iparraldean. 2000ko abenduaren 22an, estatuak, prefetaren bitartez, bat bateko eskaintza egin zigun, euskal herri hitzarmen berezia 2001–2006 (Convention spécifique Pays Basque 2001– 2006). kontratu politiko honek, Garapen kontseiluan eztabaidatuak ziren 79 proposamen hartzen ditu eta 10 kapitulutan sailkatzen.
|
|
|
Frantziako hizkuntza eta kultura guzien antolaketa, politika publikoan
|
sartzen
dira.
|
|
|
Hizkuntza kontseilua gomendatzen da, gero Euskararen erakunde publikoa (EEP) bilakatu zena. elebidunaren aldeko gogoa piztuz eta eskolaz kanpoko euskal ekintzak bultzatuz; Internet lehen aldikoz aipatzen da. Ikaskuntza ez da
|
sartzen
hitzarmenaren eskuduntzan. Baina zerrendan dauden ekintza gehienak gauzatuko dira, hitzarmenak araberako aitzin kontua erabaki baitzuen. hitzarmenaren jarraian Euskal Herria 2020 prospektibak leku berezi bat ematen die gazteei eta euskal kulturari. euskararen erakunde publikoa (2005)
|
|
|
Liburugintzaren erronka nagusia da nola gaztetxoekin iragan eskolako ariketa aspergarrietarik atseginezko irakurketa eta idazketara. hezkunde Ministeritzak kultura heziketa
|
sartu
du eskolan Idazleak eskolan programarekin. programa horretaz baliatuz 8 idazle ibili dira 15 eskola eta ikastola ezberdinetan. eskola anitzetan ikasleek ipuin bilketak egiten dituzte, bai eta ere ipuin asmamena eta idazketa bi kontalari profesionalen laguntzarekin. horiek hola eskolaz kanpoko haur literatura ahula da. haur aldizkariek porrot egin zuten, komikiak guti dira Okatxu hegal egiten (M. ... Aterabidea da idazle gazteak formatzea, hori baita Gazteluma lehiaketaren helburua, elkar fundazioa eta ekeren laguntzarekin.
|
|
|
Antzerkiaren ohitura parropia inguruko taldeetan abiatu zen, antzerki egileak apaizak baitziren adibidez piarres Larzabal. 1980ko hamarkadan Landart edo Monzon bezalako autore laikoak agertu ziren gai sozialak eta politikoak lantzen zituztelarik. orain antzerkigintza eskolan
|
sartu
da, bereziki guraso elkarteen eraginez. 2008an eta 2009an 46 ikastetxetan antzerki tailerrak, topaketak, ikusketak antolatu ziren kasik mila ikasleentzat, irakasle, animatzaile eta batzuetan gurasoen parte hartzearekin.
|
|
|
Bertsulari ttipi, Bertsu eskolen besta, Bertsoz bertso, txapelgoak eta bertso afariak gainera. ohargarri da hain tradizionala den kultur ohitura hau nola berritu den eta zein arrakastatsua den gazteen artean. zuberoako pastoralek eta maskaradek, Nafarroa Behereko libertimenduek, Lapurdiko inauteriek jarraitzen dute herrietan. Aldaketa da aspaldiko tradizio hauek eskoletan
|
sartuz
berritu direla. pastoral itxuran eman dira Jesüs Mauleko San Frantses kolegioan, Luis XIV erregea donibane Lohizuneko donamaria ikastegian, Euskamerikan zuberoko kolegioan, kaliforniako gazte batzuk Sohütara gomitatuz. egia da pastoralak programatuak direla datozen 10 urteetarako. egia da ere gero eta gutiago direla aktore euskaldunak. pastoralak ikastoletan eta eskola elebidunetan sartuz trans...
|
|
|
Bertsulari ttipi, Bertsu eskolen besta, Bertsoz bertso, txapelgoak eta bertso afariak gainera. ohargarri da hain tradizionala den kultur ohitura hau nola berritu den eta zein arrakastatsua den gazteen artean. zuberoako pastoralek eta maskaradek, Nafarroa Behereko libertimenduek, Lapurdiko inauteriek jarraitzen dute herrietan. ...oletan sartuz berritu direla. pastoral itxuran eman dira Jesüs Mauleko San Frantses kolegioan, Luis XIV erregea donibane Lohizuneko donamaria ikastegian, Euskamerikan zuberoko kolegioan, kaliforniako gazte batzuk Sohütara gomitatuz. egia da pastoralak programatuak direla datozen 10 urteetarako. egia da ere gero eta gutiago direla aktore euskaldunak. pastoralak ikastoletan eta eskola elebidunetan
|
sartuz
transmisioa segurtatzen da eta kultur gai berezi hau berritzeko eta biziberritzeko bidean da.
|
|
|
Belaunaldi zahar, gazte ala haur denak berdin partaide dira. hiri handietan bestak erdaldunduak dira neurri handi batean. Baionako bestak dira ezagunenak," milioi bat jende" dabiltzalarik 5 egunez, tartean euskaldun anitz. urte batetik bestera euskal kultura
|
sartzen
ari da programan elkarteen ekimenez. Leinua, Baionan kantuz, Ibaialde elkarteek eta txaranga batzuk Karrikaldi antolatzen dute arratsalde oroz euskal kantu, dantza, eta bertsoekin.
|
|
|
Maila guzietako botere politikoa, hezkunde ministeritza barne, elkarteen aldarrikapen ozenei jarraiki da, elkarteekin erakunde ofizialak kudeatuz adibidez euskal kultur erakundea eta euskararen erakunde publikoa. oro har elkarte bizitzaren dinamika da familien eta ikastetxeen lagungarri eta erakundeen akulatzaile. Gazteekin euskarak garapenaren bidea hartu du, bereziki kulturgintzaren bidez" hizkuntza gozamenarekin uztartuz". etorkizunari begira erronka da nola Y belaunaldia dinamika honetan
|
sartuko
den hain maite dituen informazio eta komunikazio tekniken bidez. • Hitz gakoak: transmisio kulturala, elkarte bizitza, hizkuntzaren gozamena.
|
|
|
Maiz bereizten dira transmisio informala, familiaren bidez egiten dena eta transmisio formala, erakundeek eragiten dutena eta lehenik eskolak. zehaztasunetan
|
sar
gaiten.
|
|
|
Gaur egun kasu berean, haurretan %44k euskara dute ama hizkuntza euskararekin batera. Guraso erdaldunentzat, anitz dira, ikastolak, eskola elebidunak eta elkarteak dira beren haurrak euskaltasunean
|
sartzeko
ateak.
|
|
|
Frantzian 1951ean deixonne legeak eskola publikoan
|
sartu
zituen tokiko hizkuntzak eta kulturak eta hauen artean euskara. ondorioak ez ziren berehalakoak izan baina bide bat ireki zen euskalgintza bultzatzeko. ohargarri da elkarte bizitza biziki aberatsa dela Iparraldean. INSee erakundearen arabera 900 elkarte baino gehiago badira gaur egun. Nortasuna 2005 inkestaren arabera herritarren %33k parte hartzen dute elkarte batean edo beste. kirol taldeetan %17 gazte dabiltza eta kultura elkarteetan %10 herritar, %12 gazte.
|
|
|
Familiatik at, Ipar Euskal Herrian elkarteek dute segurtatu kulturaren jarraipen militantea. tuz euskaldungoaren eskubideak zerrendatu genituen: " Gure gizarteak ingurune euskaldunean bizitzeko eskubidea du, kultur askotako munduan izanikan ere; euskaraz ikasteko eskubidea ikasle guztientzat; euskaraz mintzatzeko eskubidea, ez bakarrik etxean, bai eta ere lanean eta zerbitzu publikoetan; euskal kultura komunikabide zabaletan
|
sartzeko
eskubidea. Berriz ere eskatzen dugu legezko ofizialtasuna euskararentzat eta gure kulturarentzat. hurrengo urtean Deiadar manifestaldi erraldoia antolatu zen, eskolak, elkarteak eta hautetsiak bilduz, hizkuntza eta kultura eskubideak aldarrikatzeko eta negoziaketak aitzinarazteko botere publikoarekin:
|
|
|
1993an gogoetagaia zen" Nolako euskal kultura XXI. mendean?" 350 pertsona bildu ziren kulturaz, ekonomiaz, kirolaz eta hiriaz. ondorio atera ziren: euskarazko ekintzei eman lehentasuna; aktoreen profesionaltasuna segurta bai eta ere euskal kulturaren instituzionalizazioa; kulturgintza hirian
|
sar
eta teknologia berriak erabil komunikaziorako; hurbileko kultura zentroei eman garrantzia (Eihartzea, Uhaitza, Garazikus, Haize Berri). ekintza horiek gaurko beharrei egokituko dira, kontuan hartuz globalizatzen ari den mundua.
|
|
|
2006an," euskal herria 2020" egitasmoa osatzeko gogoetaldietan ekek parte hartu zuen eta" euskal kultura, elgarrekin bilaka" urte anitzetako programa finkatu zuen. hain zuzen hezkunde Ministeritzak heziketa artistikoa eta kulturala ikastetxeetan
|
sartzea
erabaki zuen, alabaina heziketa honek" funtsezko zeregina dauka, bakoitzaren nortasun kulturalaren eraikuntzan". erabaki hori baliagarri da euskal kultura ere ikasleei transmititzeko programa ofizialen bidez. Beste transmisio molde bat da euskal kultura baloratzea komunikabideetan eta teknologia berrien bidez, transmisio honi eremu zabalena emanez" euskal herria munduan eta mundua ...
|
|
2008
|
|
|
• Mundu osoko hedabide digitalak sukalderaino
|
sartzea
.
|
|
|
Eman beharreko lehenengo urratsa IKTen arloa sailkatzea izan zen. Izan ere, proiektuak Inbentarioan
|
sartzeko
behar beharrezkoa zen azpieremu jakin baten barruan kokatzea:
|
|
|
Baina Inbentarioa eguneratuta eta bizirik mantendu behar denez, HPSk aplikazio bat garatu zuen Interneten bidez erabiltzaile guztien eskura jartzeko: alde batetik, kontsulta orokorra eskaintzen da edozein proiektu edo produkturen gainean informazioa bilatzeko eta, bestetik, agente teknologikoek zuzeneko sarbidea dute beren proiektuak eguneratzeko edota proiektu berriak
|
sartzeko
. Inbentarioan agente teknologiko bezala sartzeko IZENPE txartela behar da (herritarrarena) eta, gainera, sisteman alta eman behar da.
|
|
|
alde batetik, kontsulta orokorra eskaintzen da edozein proiektu edo produkturen gainean informazioa bilatzeko eta, bestetik, agente teknologikoek zuzeneko sarbidea dute beren proiektuak eguneratzeko edota proiektu berriak sartzeko. Inbentarioan agente teknologiko bezala
|
sartzeko
IZENPE txartela behar da (herritarrarena) eta, gainera, sisteman alta eman behar da. Argibide horiek aplikazioan bertan azaltzen dira.
|
|
|
Argi dago merkatuak horrelako produktuak eskatuko dituela eta dauden hizkuntzan kontsumituko dituela. Hemen, estrategia litzateke lehentasunak ezartzea, betiere, kontuan izanda gure merkatuan etorkizun hurbilean
|
sartuko
diren produktuak. Beraz, helburua litzateke produktu horiek euskaraz ere eskuragarri izatea.
|
|
|
" Euskadi 2000Hiru Ekimena" ren esparruan Eusko Jaurlaritzak hainbat ekimen sustatu zituen euskal gizartea bete betean
|
sar
zedin Informazioaren Gizartean; horretarako, espazio digitala pertsonen zerbitzura jarri zuen.
|
|
|
Horien artean 2.261 hizkuntzek baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara
|
sartuko
litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. batean klik egitea besterik ez dago proposatutako bilaketa horietan aurrera jarraitzeko. Adibidez:
|
|
|
|
Sartutako
testuan aldaerak daude: iritzi
|
|
|
Lematizatzaileak ordea, testuingurua aztertu ondoren lema eta kategoria bakarra hautatzen du hitz bakoitzerako. Hanka
|
sartzen
du, baina %1 edo %2an baino ez. Oso tresna erabilgarria da hizkuntza teknologian.
|
|
|
Euskarazko WordNet oraindik garapen bidean dago. Datu batzuk automatikoki
|
sartu
dira, eta beraz errore eta hutsuneak topatu ditzakezu. Etengabe ari gara eguneratzen, eta kontsulta dezakezun bera da gure hizkuntzalariak denbora errealean lantzen ari direna.
|
|
|
Atal honetan aipatu ditugun produktu gehienak hizkuntza teknologiako nazio arteko erreferentzia den Association for Computational Linguistics (ACL) elkartearen wikian13 ere
|
sartuta
daude.
|
|
|
Horien artean 2.261 hizkuntzek baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300 hizkuntza horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara
|
sartuko
litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. Azken 25 urteetako ahaleginen fruitua da hori, baina agian hori ez da nahikoa etorkizun hurbileko erronkei ekiteko.
|
|
|
Euskaraz, ingelesez baino mila aldiz edo hamar mila aldiz gutxiago omen dagoenez1, gutxi gora behera mila miloi hitz izango dira sarean orain. Tamaina horiek zein handi diren erakusteko nahiko da jakitea liburu normal batean 100.000 hitz inguru
|
sartzen
direla, pertsona kultu batek egunean 10.000 hitz edo irakurtzen duela, urtean 3,65 milioi hitz, eta 300 milioi soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain bere bizitza osoan. Beraz, beldurrik gabe esan dezakegu gaur egun segundo batzuen buruan euskaraz eskura dezakegun testu guztia irakurri nahiko bagenu 3 aldiz edo bizi ginatekeela, edo 3.000 aldiz bizi ingelesez dagoen testua irakurri ahal izateko.
|
|
|
Euskaraz, ingelesez baino mila aldiz edo hamar mila aldiz gutxiago omen dagoenez, gutxi gora behera mila miloi hitz izango dira sarean orain. Tamaina horiek zein handi diren erakusteko nahiko da jakitea liburu normal batean 100.000 hitz inguru
|
sartzen
direla, pertsona kultu batek egunean 10.000 hitz edo irakurtzen duela.
|
|
|
Mendeetako erregresio prozesu batean
|
sartuta
ibili da euskara. Amorrorturen (2002) arabera horren arrazoi nagusiak hauek izan dira:
|
|
|
Lematizazioa espainieraz ere lagungarria izaten da; hori ikus daiteke ondoko irudian, esate baterako, erabiltzaileak cupiéramos hitza aztertu nahi duela. Hitz hori ezin daiteke aurkitu paperezko hiztegi batean, adizki jokatu bat duelako, baina plugin ari esker programak caber aditzaren forma bat dela dakienez, erakutsiko dizkigu caber hitzaren euskarazko ordainak (kabitu,
|
sartu
...). Noski, euskarazko hitzak kontsultatzerakoan ere lematizazioa oso lagungarria da, eta adibidez tentelenei hitzaren sinonimoak bilatzen ditugunean kaikuenei hitza lortzeko gauza da; kasu horretan analisi morfologikoaren emaitza ez da bakarrik erabiltzen lema zein den jakiteko, hitz sinonimoa atzizki berdinekin eskaini ahal izateko ere erabiltzen baita.
|
|
|
Gehienak hizketaren teknologiak garatzeko eratuak dira, edo euskalkien ikerketarako pentsatuak. Beste hizkuntzetako testu corpus esanguratsuetan, idatziak pisu handiagoa izaten du (prozesatzen errazagoa baita), baina ahozko laginak
|
sartu
dira corpusetan, gehiago edo gutxiago (BNCn, ahozkoa% 10 da; ICEn,% 60). Euskaraz ahozko corpus izenez (spoken corpus) bataiatutako proiektu bateratu eta erreferentzial baten hutsunea sumatzen dugu; gainera, gure ustez argi dago erreferentzia corpus batek hizketa hein batean behintzat jaso behar lukeela.
|
|
|
Ingelesezko corpusgintzaren bilakaera jasotzen duen A. Renouf ek egindako eskemarekin alderatu ahal izateko, aztertutako corpus ‘nagusiak’ kokatu ditugu hurrengo orrialdeko grafikoan. Hizketaren teknologiak garatzeko corpusak, speech corpus direlakoak, ez ditugu irudian
|
sartu
. Bestetik, corpusak amaituta dudenean, amaiera urtea zehaztu dugu; corpus proiektua amaitu gabe badago, edo etengabe elikatzen bada, azken eguneratze lanen dataren eta hitz kopuruaren datuak ageri dira irudian.
|
|
|
Interneterako joera horretan
|
sartzea
, corpus' kontrolatuak' alde batera utzi gabe, noski. pide batzuen arabera kalitatekotzat jotzen diren euskarazko testuak aztertzeko, eta horietako euskara ereduzkotzat proposatzeko?
|
|
|
Urtetan geldi egon ondoren, badirudi laster etorriko dela M. Urkiaren proposamenei eta egi beri ditugun galderei erantzuteko garaia. Sagarnak behintzat horrela iragarri du Euskaltzaindian
|
sartzeko
hitzaldian:
|
|
|
Dena den, web a corpusaren definiziorik zorrotzenei lotzen ez bazaie ere, praktikan corpustzat hartzen dugunaren ezaugarriak betetzen ditu, eta orokorrean corpustzat edo corpus iturritzat erabil daitekeela onartuta dago (Kilgarriff & Grefenstette 2003), eta horretan ari dira beste hizkuntzak. Kontuan izanda corpusetan (eta baita corpusgintzarako baliabideetan, tresnetan nahiz giza baliabide edo ekonomikoetan ere) euskara beste hizkuntza askoren atzetik doala, beharrezkoa da Interneterako joera horretan
|
sartzea
, corpus ‘kontrolatuak’ (ohiko corpusak, erreferentziazkoa, corpus espezializatuak...) alde batera utzi gabe, noski.
|
|
|
Alde batetik SMT sistemen bilakaera direnak aipa ditzakegu. Sistema hauetan SMT sistemetan itzulpen bildumak analizatzen dira hizkuntza bakoitzerako dauden tresnekin (sintagmak, esaldiak, etab. identifikatu nahian, eta beraien informazioa itzulpen ereduan
|
sartu
nahian).
|
|
|
Aurreko ikasturtearen helburua EGA ateratzea izanik, behin bide hori sakonki landuta, eta kontuan izanda hautaprobetan ez direla eduki bereziak eskatzen, izugarri kostatzen zitzaidan beraien interesa neureganatzea. Zertarako ikasi behar dugu hau ez bada Hautaprobetan
|
sartzen
–Hauxe izaten zen, egitasmoarekin hasi aurretik, gehien entzuten nuen galdera.
|
|
|
Hasteko, gure blogak ohiko testu liburuaren papera ordezkatzea nahi nuen. Nola
|
sartu
bertan testu liburuko eduki guztiak. Ohartu nintzen ez nituela horiek guztiak blogean behar.
|
|
|
talde bateko kide sentitzea, elkarreragitea, integrazioa, konplizitatea... Lanketa osoa eskolako orduetatik kanpo egiten dugu eta oso pozgarria da ikustea ikasleek, gauetan eta etxetik, kontakizunaren azken gorabeherak jarraitzen dituztela (wikiak nor ari den idazten, nork idatzi duen, aldaketak nork
|
sartu
dituen eta hamaika gauza gehiago ikusteko aukera ematen du). Zaila da mota honetako lanketa bat hitz gutxitan laburtzea.
|
|
|
Ikasleek ardura handia jartzen dute nola gaiaren hautaketa egokian, hala erabiliko dituzten gehigarrien bilaketan. Beraz, euskara arloa jorratzeaz gain, informazio miaketa eta eraldaketa ere
|
sartzen
dira lanketa mota honetako idazte prozesuan.
|
|
|
• Multimedia baliabideak euskaljakintzara igo. Zirriborroa idatzi ondoren, ikasleak euskaljakintzaren administrazio gunean
|
sartzen
dira. Artikuluari titulua jarri eta bertara multimedia baliabideak igo ondoren, zirriborro gisa gordetzen dute.
|
|
|
• Irakaslearen zuzenketa eta balorazioa. Irakaslea ikaslearen wiki edo lan koaderno digitalean
|
sartu
eta dagokion artikuluan egin beharreko zuzenketak egiten ditu. Wikiak direla eta, komeni da esatea ezaugarri bereziko webguneak direla.
|
|
|
IKASYS sistema, halere, ez dago hardware espezifiko baten mende, konektibitate maila bermatzen duen edozein ekiporekin funtzionatzen duten web aplikazioetan oinarrituta dago-eta. Dena dela, proiektua ikasgelan bete betean ezarri eta
|
sartu
nahi bada, tresna horrek ikasgela jardunerako egokia eta merkea izan du nahitaez. Horrez gain, tresna horiek ikasgelarako ez ezik beste nonahirako eta edozertarako ere balio dute, ordenagailu arruntek eskaintzen dituzten abantaila guztiak baitituzte.
|
|
|
Lehen Hezkuntza etapari lotutako edukien antolaketa, oraingoz, bukatuta dago. Ondoren, proiektua Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzara zabaltzeko, euskara, gaztelania, ingelesa, matematika, natur zientziak eta gizarte zientziak arloetako edukien sorkuntzari eta antolaketari ekingo zaio; horrela, proiektuan derrigorrezko hezkuntzako (6 urte) ikasleak
|
sartuko
dira.
|
|
|
• SisHiTra(" itzultzeko sistema hibridoa") da gutxien ezagutzen den itzultzailea. Valentziako Unibertsitate Politeknikoak sortu zuen finantzazio publikoa erabiliz eta, prhltdemos.iti.es/%7Esishitra/ webgunean
|
sartuz gero
, zuzenean erabil daiteke. Valentziako aldaeran oinarritzen da.
|
|
|
Periódico de Catalunya egunkariko testu elebidunekin trebatu da eta Valentziako Unibertsitate Politeknikoak sortu du. Probak egiteko (esaldi batekoak), http://dcomgp05.gnd.upv.es/WebTrans.debug/ root webgunean
|
sar
daiteke, baina oraindik ez da erregeletan oinarritutakoak bezain eraginkorra.
|
|
|
(1) ongizate osoa lortzeko susperraldi egoera, (2) eta (4) egoera egonkor baina gaixotasun problematikoa adierazten dutenak, (3) gaixotasun larriko egoera kritikoa. Aipatzekoa da euskal kasua Espainian (2). ean
|
sartzen
dutela, eta euskal kasua Frantzian (3). ean.
|
|
|
Azken bertsioak, aldiz, 4a. eta 4b. irudietan, ez du jasotzen. Horregatik irudi horietako 1 koadrantean —onena den ongizatearen susperraldi egoera—
|
sartzen
dira aldi berean Quebeceko gehiengo frankofonoa eta Espainiako katalana, horrela adieraziz Kanadako gehiengo frankofonoaren egoera babes instituzionalaren arabera hobeto ulertzen dela kontrol instituzionalaren arabera baino.
|
|
|
auzitegiko presidenta, prokuradorea edo fiskala Hegoaldean erraiten den bezala, abokatak, uxerra, grefiera, lekukoak, jandarmak eta kondenatua izanen den eskandala egile bikotea. Bi bertsularik aurkezten dute auzia eta noiztenka beren irisoziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain tzia emaiten, bat jujeen eta gizartearen alde, bertzea auzitan
|
sartu
direnen alde. Ospe handitan etortzen dira denak plazara, zaldi karrosetan lehen bezala, zaldi karrosak jende noble eta burjesen ibiltzeko manera zela.
|
|
|
Kabalkada osoak plazako itzulia egiten du karrosek uzten dituztelarik auzitegiko jendeak tauladaren aitzinean. Bestaren alegeratzeko eta ikusleei irri eginarazteko plazan
|
sartzen
dira zirtzilak. Zuberoako maskaradetan bezala, Baxenabarreko Tobera mustretan agertzen dira eta izen berarekin:
|
|
|
Orduko gazteriak ez zion kasurik egin erretorari. Gaizki hartu zuen erretorak eta erran zuen garbiki toberetan zikindu ziren dantzarien jauntziak ez zirela gehiago elizan
|
sartuko
. Beraz ez zen gehiago Besta Berririk egin Baigorrin lehen bezala, orain Iholdin edo Heletan ospatzen diren bezala eta ene gaztaroan ez dut holakorik ikusi.
|
|
|
Hirurogeita hamarreko hamarkadan berriz ere Baigorriko gazteriak nahi ukan ditu Tobera mustrak muntatu. Orduan, Baigorriko auzapez nintzan eta haiekin harremanetan
|
sartu
. Alabainan, banuen Toberen esperientzia, 1946ekoa.
|
|
|
Aitormenean
|
sartu
baino lehen, nire zorion beroenak eman nahi dizkizuet, zuri eta emazteari ere, Euskararen eta Euskal Herriaren alde orain arte bete duzuen ibilbide luze, aberatsa eta etengabekoagatik, zu Erramun aurten 80 urte betetzen dituzula aprobetxatuz.
|
|
|
Baina goi erdi arotik honako mendeetan gure hurbileko Herrietan ukandako bilakaerek erakundetze eredu berriak abian jarri zituztenetik abantaila hartu ziguten Herrien arteko lehiaren eraginez piskanaka desegonkortasuna pairatzen hasi ginen etxean.
|
Sartu
ginen giroaren eraginez euskal kolektiboaren oharkabeko egoera ihardukitzea luze et nekeza egin zaigu. Erakunde, lege eta tresneria berriak behar ginuztela jabetzea eta horrez gero eskuratzeko borrokan sartzea kontraesan eta kontraekimenez betea gertatu ziaigu..
|
|
|
Sartu ginen giroaren eraginez euskal kolektiboaren oharkabeko egoera ihardukitzea luze et nekeza egin zaigu. Erakunde, lege eta tresneria berriak behar ginuztela jabetzea eta horrez gero eskuratzeko borrokan
|
sartzea
kontraesan eta kontraekimenez betea gertatu ziaigu..
|
|
|
Laburbilduz, 1968an, frankofonoek (%80) iraultza lasaia eraman dute eta modernitatean
|
sartu
dira, beren arima galdu gabe: gaur egun lana, administrazioa, ikaskuntza eta guzti frantsesez egiten da.
|
|
|
1980ko hamarkada, euskararen aldeko militantziaren aroa izan zen. 1981ean sozialistak boterean
|
sartu
ziren eta François Mitterrand hautagaiaren 110 proposamenetan baziren hiru guretzat bereziki interesgarriak: euskal departamendua (54), herri hizkuntzen eta kulturen garapena (56) eta tokiko irratien askatasuna (94).
|
|
|
Akitania –Euskadi lankidetzarako fondoa 1999an erabaki zen. Lankidetzaren helburu nagusia ekonomia da, baina gai kulturalak tartean
|
sartzen
dira eta bereziki euskararen alorrekoak. Baldintza zorrotza lankidetza da:
|
|
|
elkarlanerako ekimenak eta Iparraldeko eragileei buruzko sustapen lerroak. Elkarlanerako ekimenak egitarau zehatz batean
|
sartuko
dira, alderdi bakoitzak zehazten dituela bere ekarpenak, baliabideak, eginbeharrak.
|