|
2019
|
|
|
Prozedura modernoena:
|
pertsona
izenordainen markak erabiliz, pluralekoak. Beraz, du adizkia prozedura zaharraren ekoizpena izanik, eta naiz/ haiz adizkiak, prozedura modernoarenak, ondorio bakarra hau da:
|
|
|
Hauek izan ziren lehendabizikoak eta, hala ere, ez ditugu ikurtzat hartu bi arrazoiengatik: lehena, haietan ez dagoelako
|
pertsona
izenordainen markarik eta, horregatik, ezin dugu ez baieztatu, ez ezeztatu ni eta hi indarrean zituzten ala ez; bigarrena, adizki horiek asmatzerakoan erabili zuten prozedura zaharrena delako.
|
|
|
Eta adibidean inperatiboa daukagu: egin bedi, hain zuzen, non b hizkia, 1 eta 2
|
pertsona
izenordainen markak agertzen diren leku berean, laguntzaile berrian, agertzen zaigun. Bertzalde, eta hau garrantzi handiko argudioa da, hizki honek ez du euskararen historian zaharragoak diren estratuetan sartzerik izan; bakarrik inperatibozko 3 pertsona paradigmetan.
|
|
|
Inperatiboan hasiera eman diogu eztabaida horri eta han ikusi dugu gramatikari batzuentzat, adibidez, Azkuerentzat, bzela 3
|
pertsona
izenordaineko marka, eta gainera aditzera eman zuen" bi" zela singularrarentzat eta" bu" pluralarentzat. Baina, nondik atera zuen emaitza hura?
|
|
|
3) NOR sistemako aditz laguntzaileetan eta aditz trinkoetan, 1 pertsonetan eta 2 pertsonetan n, h, g, z hizkiak dauzkagu, eta marka horiek dira, hain justu, haien
|
pertsona
izenordainen markak ere. Baina, 3 pertsonetan, d, z, l eta b dira aurrekoak agertzen diren leku berean aurkitzen ditugunak; beraz, ez ote dira subjektuen ordezkoak?
|
|
|
Aurreneko kasuan, lehenengo eta bigarren pertsonei dagozkien
|
pertsona
izenordain markak aukeratu zituzten adizkiak lortzeko. Azkeneko kasuan, pertsona izenordainen absentzian, gauza bera egiteko aipatutako hizkiak aukeratu zituzten.
|
|
|
1 eta 2 pertsonetan, orainean, iraganean nahiz geroan beti mantentzen direla bere
|
pertsona
izenordaineko markak; eta hori horrela da, haien artean sortutako hipotesi guztietan, beti, solaskideak, antzerkian bezala, bere gorputz eta guzti, aukeratutako pertsonaiekin bat egiten baitute:
|
|
|
Lehena:
|
Pertsona
izenordainen markarik gabe, euskal aditz konjugaziorik ez. Horrek egiaztatzen du.
|
|
|
Laguntzailearen erabileran, non, singularreko NOR NORK adizkietan nork markak salbu, 1 eta 2 pertsonako jokoetan haien
|
pertsona
izenordainen markak erabiltzen baitira. Jatorrizkoak direlako, konparatzen ari zaren hizkuntzaren konjugazioa, NOR, NOR NORI, NOR NORK eta NOR NORI NORK joko horiekin konparatu duzu.
|
|
|
" Morfologiaren eta fonologiaren ikuspuntutik, zer aldaketa jaso dute elementu gramatikal hauek: hi eta haiz?" Orain beldurrik gabe erraten ahal dugu euskaran aditz jokoak eskuratzeko
|
pertsona
izenordainen markak erabili zituztelako, aldaketak, elementu horietan behintzat, oso zaila egin zitzaiela: lana egin ahala, konturatu gara, lehendabizi, HI eta NI pertsona izenordainak asmatu zituztela, eta, gero, GU eta ZU..
|
|
|
Bi aditz pertsonak baino ez zitzaizkien falta sail osoa osatzeko; baina, oraingo honetan, ginen eta zinen adizkiek, ikusten ahal duzun bezala,
|
pertsona
izenordainen markak izan ezik, ez dute pluralizatzaile gehiagorik izaten. Honetan ere ZEN izan zen emaile eta hauxe izan zen egin zutena:
|
|
|
• Bigarrena, naiz eta haiz ez ziren lehenengoak. Lehenbizikoak izanez gero,
|
pertsona
izenordainen markak erakusten diguten bezala, hiztunaren eta entzulearen izenordainak indarrean zituztela agerian legoke eta 3 pertsona izenordainaren falta eta hutsune hori ez betetzea ulertezina izanen litzateke.
|
|
|
Gainerakoekin, ordea, zuzen zuzenean,
|
pertsona
izenordain markak ondotik jarri eta ziztu bizian joan ziren: du+ gu —> dugu du+ zu —> duzu horrela dugu eta duzu pluraleko paradigmak lortu zituzten.
|
|
|
|
Pertsona
izenordainen markak adizkietan txertatzea euskararen ezaugarri nagusia da, bereziki, aintzat hartzen baldin badugu pertsona izenordainetan soilik solaskideen izenordainak bertzerik ez ditugula, lehenengo eta bigarren pertsonen ordezkoak direnak.
|
|
|
Edozein hizkuntzarentzat garrantzi handiko osagarriak, bai; baina, are gehiago, komunztadura dela-eta, haiei dagozkien hizkiak aditz jokoetan markaturik eramaten dituztenentzat. Honen adibidea euskara da, zeren eta, bere esaldietan agertzen diren zenbait izen sintagma, pertsonen arabera, aditz jokatua haien izenordainaren markekin eratzen baitira; beraz, inolako dudarik gabe ondorioztatzen ahal dugu pertsona markarik gabe, eta zehatzagoa izanda,
|
pertsona
izenordain markarik gabe, euskal aditz konjugazioa pikutara joanen litzaigukeela.
|
|
|
Bere erabilera, beraz, ez da berria. Hala ere, kasu honetan, subjuntiboaren ikurra da. zu2 pertsonaren marka, eta horrez gain, 2
|
pertsona
izenordainaren marka; laguntzailearen amaieran kokatuta, taulan ikusten ahal dugun bezala, NORK ena da. Subjektu agentearen marka. io 3 pertsonaren marka, laguntzailearen erdian kokatuta, NORI rena da.
|