|
2000
|
|
|
Konputagailuen teknologiak datu kopuru itzelak prozesatzeko ahalmena du.Beraz, konputagailuak
|
pertsonei
eta beraien jarduerei buruzko datuak gordetzekoeta prozesatzeko gai dira. Eguneroko ekintzetan zehar (adibidez, kreditu txartelakerabiltzean) datu anitz gordetzen dira.
|
|
|
Historikoki, erromatar garaian
|
pertsonen
eta estatu egituraren artean finkatuzen loturaren ondotik, Erdi Aroan feudalismoak ezarritako fideltasun pertsonalarenideia sortu zen, basailutza harremana alegia. Norbanakoaren eta estatu egiturarenarteko loturari konpromiso eta fideltasun lotura gehitu zitzaion.
|
|
|
Aitzitik, geroago Foucault-ek eta Lyotard ek garaturiko giza antropologiak Sartre-ren gogamenean du abiapuntua. Hori bai,
|
pertsona
eta jendeartekoetena inoiz ere onartu gabe.
|
|
|
Irrati hertziar zaharrak hartuko dituen norabideak ezagutu ondoren, hedabide honetan interesaturik dauden
|
pertsona
eta adituek beren buruari egiten dizkioten galderak mota honetakoak dira: zer nolako joerak egongo dira programazioan?
|
|
|
Nazio, erromantikoak?, aldiz, ez du, nazio kontratu, arekin zerikusirik; tradizioarekin, historiarekin, hizkuntzarekin, arrazarekin, etab. lotzen da; hots, naturala den nazio lokarria azpimarratzen da, eta ez atxikimendua. Bigarren ideia honek, nazioa eraikitzeko borondateaz baino,
|
pertsonen
eta herrien arteko ezberdintasun naturalez hitz egingo du, eta, hain zuzen, bereizgarriak diren ezaugarri horiek egingo dute nazioa. Estatuari dagokionez, nazioa da lehenengo eta honek sortzen du Estatua, azken hau naturan oinarritu behar baita.
|
|
2001
|
|
|
Ikaslearen bizitzan zuzen zuzenean eragiten duten
|
pertsona
eta taldeekosatzen dute ingurune hurbila. Ez da ulertu behar talde homogeneo gisa, eragina ezbaita horrelakoa.
|
|
|
Ez dago
|
pertsonarik
eta herririk imajinariorik gabe. Herri bat bere iraganaosatuz hazten da, gu geu ere geure iragana osatuz hazten garen modu berean.Oroitzapen zehatzekin batera, badaude mistifikazioak eta asmazioak ere gureimajinario horretan.
|
|
|
kategorizazioa, hautemate soziala, homogeneizazioa edo despertsonalizazioa/ gizabanakoen desberdintzea, aurreiritziak, estereotipoak, etaabar; 2) Afektiboa, talde pertenentziaren jarrerekin lotzen dena: aldeko edokontrako jarrerak; 3) Motibazionala,
|
pertsonaren
eta taldeen onura bilatzeko erabiltzen diren prozesuak: hautemate distortsioa, estereotipoak, taldebarneko faboritismoa, etnozentrismoa, diskriminazioa, taldearteko harremanen aldaketa, eta abar.
|
|
|
kognitiboek, jarrera eta balorazioekin lotzen direnek, eta motibazionalek; 2) Gizabanakoak definitu eta sozialki txertatzensaiatzen delako; horrela, nortasunak psikologia orokorrean betetzen duenrola psikologia sozialean jokatuko luke ISTak; 3) ISTa beste teoria psikosozialekin ongi erlazionatzen den teoria delako, batez ere taldearteko harremanen mailakoekin eta aplikaziozkoekin, adibidez: estereotipoak, irudikapen sozialak, sinesmenak, egozpen soziala, eta abar; 4) Hauengatik guztiengatik,
|
pertsona
eta talde portaerak esplikatzeko, batez ere boteredun posizio batetik edo posizio ez orekatu batetik sortzen direnak. ISTa baliagarria da; portaera horien adibideak ondorengoak izan daitezke:
|
|
|
Oso ohitura arrunta da entzumena eta ikusmena lantzea; baina nola egin usaimena lantzeko? Pentsatu al duzue inoiz gela batera sartu eta bertako
|
pertsonak
eta gauzak usaintzea?
|
|
2002
|
|
|
Horien guztien azken helburuak ondokoakdira: partaideen zein ingurunearen aldeko jarduerak egitea, kudeaketaren autonomiabermatzea, erabaki demokratikorako prozesuak bultzatzea, eta errentak banatzerakoan, kapitala lehenetsi ordez
|
pertsonak
eta lana lehenestea.
|
|
|
inportazioen gainekomugasarien arauak eta kudeaketa, monopolio fiskalak (zerga bereziak izenarekinere ezagunak direnak, hala nola tabako, hidrokarburoak, etab), alkoholarengaineko zergak, Banka ofizialaren zergak, monopolioak eta Espainian ez egoiliarrak diren pertsonen gaineko zergak. Hurrengo negoziazioetan, aldiz, zenbait zerga itundu zituzten, eta, 1997ko negoziazioaren ondorioz, batik bat zerga bereziak, alkoholaren gaineko zergak eta
|
pertsona
eta enpresa ez egoiliarren gainekozergak itunduak izan ziren2 Dena den, hurrengoak ere Estatuaren esku daude: balio erantsiaren gaineko zergaren zein zerga berezien kasuan inportazioei ezartzenzaizkien zamak, eta monopolio fiskalen bidez biltzen direnak. Gainerako zergakitunduak dira; beraz, horien araudia estatuaren sistema fiskalaren harmonizazio printzipio batzuen menpean egon arren, kudeaketa, ikuskaritza eta bilketa foru aldundien eskumena dira lege horren bidez.
|
|
|
1 atala. Euskararekiko harreman pertsonala konfiguratzen laguntzeko zenbait datu bildu nahi dira, hala ikuspuntu pasibotik(
|
pertsonaren
eta inguruko datuak) nola ikuspuntu aktibotik (ikaskuntzari buruzkoak). Adibidez:
|
|
|
Testuingurutikateratako testu zatiak eta prestatu gabekoak irakurtzen dira, eta, gehienetan, zentzua hartzeko zailtasunak egoten dira. Baztertu beharreko modua da, testu bat deskubritzeko plazerra lortu gura bada, bai burutuko duen
|
pertsonaren
eta bai performance horretan parte hartuko duten horien aldetik ere, irakaslea barne.
|
|
|
Norabide alternatiboaren irizpide garrantzitsu bat hurbiltasunean oinarritu behar da. Hurbiltasuna sortzea[...] lekuan lekuko komunitateen egiazko autonomia bermatzeko eta
|
pertsonen
eta naturaren arteko harremanak era zuzenez eta iraunkorrez errespetatzeko. [...] Garapenaren eta aurrerapenaren ideologiari kritika zorrotza egin behar zaio[...] Baieztapen honek, gainera, bat egiten du mundu osoan, hainbat herri mugimenduk, garapenaren aurrean hainbat sentimenduk, ideiak eta jarrerak banatuz, egiten ari diren gisa bereko borrokekin.
|
|
|
Beste hitz batzuetan, dinamismo industrial autonomizatuarengatik sortzen ari den gizartea da. Industria gizartean bizi izan diren
|
pertsona
eta erakundeek izan dituzten ziurtasunek (kontzentzua progresoan, mehatxu eta ondorio ekologikoekiko abstrakzioa), ezer ez dute zalantzan jarri izan. Ez dituzte, oraindik ere, zalantzan jartzen eta kalteak etengabe metatzen jarraitzen dute.
|
|
|
esperientzia,, oinarrizko konfiantzaren? bidez sinbolikoki organizatutako
|
pertsona
eta objektuekiko harremanetan duela kontuan hartuta, zentzuaren kontzeptu funtzionala beharrezkoa da
|
|
|
Gizarte indibidualizatuetan gatazka berriak eta askotarikoak sortzen dira.
|
Pertsonari
eta egoerari lotutako gatazkak dira. Aldiz, gatazka luzeak pertsonari berariazkoak zaizkion ezaugarrietatik sortuko dira, besteak beste, arrazatik, sexutik, etniatik eta naziotik, hain zuzen ere.
|
|
|
baztertuz gaur arte eginiko ahaleginak amaitu dira. Mugak ingurumenarekin eta
|
pertsonekin
eta kolektiboekin jarri ezean,, norbanakoa/ kolektiboa ahalguztiduna ez dela, ahaztuko da.
|
|
|
Baina ahalegin horretan ere, ordea, arriskuak sor daitezke, demokratikoak edo diktatorialak diren erantzunak eman daitezkeelako
|
pertsonen
eta ingurumenaren salbaziorako (ikus Dobson, 1999). Era berean, auzi ekologikoari etekina atera nahiko dionik ez da faltako:
|
|
|
Elgoibarko Zazpiki Irratia ere 1984an sortu zen; abenduan, hain zuzen ere. Irrati horren oinarrietan elgoibartarren eta euskararen alde lan egiteko asmoa jasotzen zen26 Ideologia desberdinetako
|
pertsonek
eta taldeek parte hartu dute bertan hasieratik; besteak beste, Gazte Asanbladak, Senideek, Talde Antimilitaristak, eta abarrek.
|
|
|
Helburu eta jomuga dituen
|
pertsona
eta taldeengan eragina bilatzen du propagandak. Eragin horrek solaskidearen jokaera aldatu gura du, iritziak tartean direlarik.
|
|
|
Ukitzea ardura handiko zeregin humanoa da.
|
Pertsonak
eta gauzak ukitzea arazo handiko kontua da. Nor eta non ukitzen duzun, zer eta non ukitzen duzun oso modu desberdinez baliosten da han eta hemen.
|
|
|
Zer da objektua? Zer edo zertasun bat,
|
pertsona
eta ekintzaren arteko gailua, egintzak bideratzen laguntzen duena. Objektuak zerbait egiteko balio du; baita zerbait komunikatzeko ere.
|
|
|
Merton (1948) eta Lazarsfeld (1948) autoreek aurreratu zutenez, euren zereginen artean, protagonistei status soziala aitortzea dute hedabideek; ematea ere, inoiz. Gizarteak, bere statu quoari eusteko,
|
pertsona
eta instituzio erakargarriak behar ditu. Protagonisten sorkuntzan eta erakargarritasun esleipenean, mezubideek leku prominentea dute.
|
|
2003
|
|
|
2015 urtean, energia berriztagarriak %15izateko proposamena alde batera utzi zen, eta orain tokian tokiko eta borondatezkoakordioak baino ez daude. Ur arazoetan eta saneamenduan AEBek erabakia onartzera behartu zituzten, eta bertan 2015 urterako edateko ura eta saneamendurikgabe bizi diren pertsonen kopurua erdira murriztea aurreikusten da (gaur egun, 1.100 milioi
|
pertsona
eta 2.400 milioi pertsona, hurrenez hurren, NBen esanetan). Helburu hori lortzeko, urtean 20.000 milioi euro erabili dira, eta ekologiston susmoa da, diru kopuru hori zerbitzu horiek pribatizatuz lortu nahiko dutela.Pobreziari dagokionez, elkartasun funtsa sortzeko borondatezko formulak 2015.urterako egunean euro bat baino gutxiagorekin bizi diren pertsonen kopurua erdiramurrizteko proposamenari ... Biodibertsitatearen Zinpea agertuzenetik 11 urte pasatu direnean, Johannesburgon erabaki zena 2010 urterako, biodibertsitatearen galera modu esanguratsu batean murriztea?
|
|
|
Dena dela, Sampedrok zauri barruan sartu du atzamarra: mugak bigundu etamugasariak eta kendu behar direla aldarrikatzen badute, ez da
|
pertsona
eta herrienarteko harreman berdinkideak eta komunikazioa bultzatu gura dutelako, multinazional handien eta estatu indartsuenen mesedetan den kapitalen eta salgaien joan etorriaskea bermatu nahi dutelako baino. Hortxe dago, egon ere, prozesu honen guztiarengakoa:
|
|
|
Mugimenduaren ustez, EBk bere diskurtsoan garapen jasangarria, ekokonsumoa, eraginkortasun ekologikoa edo baliabide berriztagarriak hitzaksartu baditu ere, besteak beste, egia esan EB erakunde sasikontinentala da, beremerkataritza eta inbertsio politiketan, energia eta garraio politiketan, nekazaritza ereduetan eta lurralde antolamendurako ereduetan, liberalizazio eta desregulazio prozesuak bultzatzen dituena. . Europar Batasunak etengabeko produkzioan etakontsumoan,
|
pertsona
eta merkantzien gero eta lekualdatze ugariagoetan, nekazaritza industrializatuan, gastu sozialen murrizketan, enpresen pribatizazioan, planetaren eremu zabalen kontrolean,. Europa gotorlekua, n, ingurumenaren degradazioan, finantzen espekulazioan... horietan guztietan oinarritutako garapen ereduari erantzuten dio, hau da, eta labur esanez, hazkunde ekonomikoan eta mundu osoan etagure bizitzaren e... Europar Batasuna, NMFrekin, Munduko Bankuarekin, G... batera, globalizazio ekonomikoa bultzatzen duten eragileen artean, beste bat da?
|
|
|
Azpimarratzeko datu bat: Hemen eta Munduan taldearen jaiotzaren eta ondoko garapenaren oinarrian mundu guztiko
|
pertsonen
eta herrien autodeterminazio eskubidearen defentsari lehentasuna ematea dela azaltzen da, eta iritzi hori mugimenduaren oinarrizko osagai nagusia da, kideen uste sendoa eraberritzaile etapartekatua. Ezin dira munduko arazoak konpondu edo, besterik ez bada, arazohoriei aurre egin, tokiko errealitatean, zapaldutako herri?
|
|
|
Globalizaziorako joera bizkortu egin da azken hamarkadetan eta, horrela, kapital transnazionalen interesek gidaturik mundu ekonomia gero eta gehiagoerrealitate bihurtzen ari zaigu.
|
Pertsonen
eta ondasunen mugikortasuna inoiz bainogarrantzitsuagoa da eta berebat informazioaren transferentzia edota elkar trukea.
|
|
|
Enpresa transnazionalak aitzindari, eskala handiko produkzio eta banaketahedatzen eta finkatzen ari da.
|
Pertsonek
eta batez ere merkantziek gero eta distantzia handiagoak egin behar izaten dituzte. Horrela,, globalizazio ekonomikoa etamugikortasun motorizatuaren hazkunde geldiezina txanpon beraren bi aldeak lirateke.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da Eusko Jaurlaritzak edo beste erakunde publiko batek egindako kulturaren kudeaketa ezagutu nahi denean. Euskal Herriko azken hogeita hamar urteetako historian
|
pertsona
eta talde askok hartu du parte, modu batera edo bestera, batzuetan ardura garrantzitsuak zituztela. Baina, ezer gutxi dakigu haiek egindako lanaz eta harturiko erabakien eta jarreren arrazoien inguruan.
|
|
|
unibertsitateetako Euskal Kultur Taldeak eta sortzear zegoen Euskal Kultur Batzarrea. Ez zituen aipatu ere egiten ordura arte lan horiek bultzatzen aritutako
|
pertsonak
eta taldeak (Mitxelena, Orella, Leguina...). Orbek ondo ezagutzen zuen EKTen ahulezia, hilabete batzuk lehenago, bilera bat izan zuelako beraiekin; eta are hobeto Euskal Kultur Batzarrea sortzeko zeuden zailtasunak, bera baitzen antolaketaren arduraduna.
|
|
|
51 Horren ondorioz, inkesta bat bidali zen zenbait
|
pertsona
eta talderi: Mende berri, Zabal, Euskalduntzen, EKT (Elhuyar), Siadeco, Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argia, Euskal Kultur Mintegiari eta abarri.
|
|
2004
|
|
|
Autoeraketaren proiektua sakonean lotua dago garapena ulertzeko modu zabalarekin.
|
Pertsonen
eta komunitateen erabakimenautonomoan oinarritutako paradigma ez da bateragarria hazkuntzan ardaztutako dimentsio ekonomikoaren gailentze murriztaile bortxatzailearekin.izan ere, erabakimenak inplikazio sakonak ditu: alor guztietan pertsonei etakomunitateei dariena garatzea hartzen du berezko joera.
|
|
|
alor guztietan pertsonei etakomunitateei dariena garatzea hartzen du berezko joera. Eta darien hori,
|
pertsona
eta komunitateen beharren edota nahikundeen sorta hori, dimentsioanitzekoa da. Beharren eta nahikundeen izaera dimentsioaniztun horrierantzutea da, hain zuzen ere, garapen oso eta orekatu baten abiapuntua.
|
|
|
Dei diezaiogun autonomia
|
pertsonen
eta komunitateen jarduna kanpoko eragileen determinaziotik (heteronomia egoeretatik) askatzeari. Eragile arrotzek administratutako subjektua izan gabe, subjektu autonomoa bere ekinbidea administratzeko gai den pertsona edota komunitatea izango litzateke.
|
|
|
Autoeraketa, guk erabili nahi dugun zentzuan, autonomiadun eraketa da, autonomiatik sortua eta autonomia sortzen duena.
|
Pertsonen
eta komunitateenautonomian oinarritutako eraketari deituko diogu, beraz, autoeraketa. Beste erabatera esanda, autoeraketaz ari garenean, pertsonen erabakimenean (erabaki ahalmenean) oinarritutako eraketa (prozesua) edota erakundea (prozesu horren emaitzaeta eragile den sorkin kolektiboa) ditugu begi aurrean.
|
|
|
Autonomia, erabakimen, eraketa eta erakunde kontzeptuen bidez zedarritudugu zertxobait autoeraketaren tokia:
|
pertsonen
eta komunitateen autonomian etaerabakimenean oinarritutako eraketa eta erakundeak.
|
|
|
maila txikiko antolaketatik hasirikgizarte proiekturainoko eredua.
|
Pertsona
eta komunitateen erabakimenean oinarriturik, gizarte bizitzako eremu guztiak (hezkuntza, politika, ekonomia, gizarte mugimenduak, kultura) erabakimen autonomoaren hariz lotzen dituen paradigmazabala.
|
|
|
Ekonomia soziala merkatuan jarduten duten enpresa pribatuek osatzen dute; ondasunak eta zerbitzuak ekoiztea, aseguratzea edo finantzatzea da horien helburua.Ekonomia soziala kontzeptuak herrialde bakoitzean ñabardura berezia hartzen duenarren, autore guztiak bat datoz ekonomia sozialeko enpresen ezaugarri garrantzizkoenak azpimarratzean: autonomia gestioa, erabakiak hartzeko prozesu demokratikoa eta mozkinak banatzerakoan
|
pertsonen
eta lanaren lehentasuna kapitalarenaurretik. Bazkide kapitalistak edo inbertitzaileak, egotekotan ere, ez dira kategorianagusia, ez eta kategoria onuraduna ere.
|
|
|
Arizmendiarrietaren eraldaketa proiektuan,
|
pertsona
eta komunitatea uztartzen dira, euren arteko oreka gordez. Eraldaketa hori gauzatzeko, humanismo integralaren inguruko printzipio eta balioak izango ditu ardatz:
|
|
|
«gizakiaren etagizartearen autoeraketaren bidetik doa etorkizunaren garabidea. Norberarengandik hasi behar da, baina
|
pertsonaren
eta komunitatearen autoeraketabiak batera egin behar dira: gizaki autoeratu eta duina sortu behar da, eta, aldi berean, gizarte autoeratua, funtzio ekonomikoetan, sozialetan zein kulturaletan» (Udaondo et al., 2000).
|
|
|
Lehen azaldu dugun moduan, Arizmendiarrietaren pentsamendua, filosofia, da, eta ez ordea, ideologia politikari loturiko asmakizuna?: beraren xedea
|
pertsonaren
eta komunitatearen arteko oreka gorpuztea da, pertsonalismoan oinarritutakoordena eraikiz. Horrela, arizmendiarrietar pentsamenduak bi oinarri nagusi izangoditu, pertsona eta komunitatea?, eta bi euskarri horien arteko oreka eta elkarrekiko garapena sustatzen jardungo du etengabe.
|
|
|
beraren xedea pertsonaren eta komunitatearen arteko oreka gorpuztea da, pertsonalismoan oinarritutakoordena eraikiz. Horrela, arizmendiarrietar pentsamenduak bi oinarri nagusi izangoditu?
|
pertsona
eta komunitatea?, eta bi euskarri horien arteko oreka eta elkarrekiko garapena sustatzen jardungo du etengabe.
|
|
|
Heteronomiatik autonomiarako proiektua da arizmendiarra. Gizakiaren portaera etajardunbidea kanpo baldintzen determinaziotik askatu, eta
|
pertsona
eta komunitateautoeratuak aldarrikatuko ditu, lankidetzan oinarritutako harreman autoeratuen bidez.Kanpo logika arrotzek administratutako subjektua baino, bere ekinbidea administratzeko gai den pertsona eta kolektiboa36.
|
|
|
Heteronomiatik autonomiarako proiektua da arizmendiarra. Gizakiaren portaera etajardunbidea kanpo baldintzen determinaziotik askatu, eta pertsona eta komunitateautoeratuak aldarrikatuko ditu, lankidetzan oinarritutako harreman autoeratuen bidez.Kanpo logika arrotzek administratutako subjektua baino, bere ekinbidea administratzeko gai den
|
pertsona
eta kolektiboa36.
|
|
2005
|
|
|
garrantzirikgabekotzat hartzen da. Estrategia honek guztiz bat egiten du lerro editorialarenarekin; izan ere, «estatusak banatzeko funtzioak aukera ematen du alternatiba politikoak,
|
pertsonak
eta gizarte taldeak legeztatzeko eta gizarte ekinbide antolatuanbete betean esku hartzeko»8.
|
|
|
Hezkuntza osotasun gisa hartu behar dugu, maila kognitibo hutsera murriztugabe edo haren menpe utzi gabe. Gizarteak profesional eta teknikari onak esperoditu, kualifikazio handiko pertsonak, baina baita herritar onak ere; elkarrekinbizitzen eta elkar errespetatzen dakiten
|
pertsonak
eta proiektu komunetan lanegiten dakitenak.
|
|
|
Ikastetxeen egoera konplexua izaten da, eta, horregatik, identifikaturikobeharren multzotik zenbait alderdiri lehentasuna eman diegu. Hori egitekoestrategien artean dago zuzendaritzaren helburuak ordenatzea, oinarrizko beharrakazpimarratzea eta kostuak neurtzea (ekonomikoa, denbora,
|
pertsonak
eta materialak).
|
|
|
Informazioa: plangintzaren lanak gauzatzeko eta helburuak lortzeko,
|
pertsona
eta talde bakoitzari beharrezkoa duen informazioa emango zaio.
|
|
|
|
Pertsona
eta taldeen arteko komunikazioa, lotura eta elkarlana oztopatzenditu.
|
|
2006
|
|
|
ezer gutxi laguntzen dutela gaurko ugalketareninguruko jokabideak ulertzeko. Ugalkorta suna aztertzeko ekuazio sinpleak utzitafenomenoaren konplexutasunari begiratzen saiatu behar gara, non faktore kulturaleta sozial ugarik parte hartzen duten eta zeinetan
|
pertsonek
eta bikoteek berenerabakiak hartzen dituzten ingurune historiko, sozial eta kultural konkretuetan.
|
|
|
Tenperamentu errazeko haurrak funtzio biologikoetan erregularrak direnhaurrak dira.
|
Pertsona
eta estimulu berriei modu baikorrean erantzuten diete, aldaketen aurrean egokitzapen maila altua dute, eta oro har, nahiko umore onekoakdira eta intentsitate baxu edo neurritsua dute. Ezaugarri tenperamental hauekzaintzaileen (guraso eta irakasle) eta seme alaben arteko elkarrekintza erraza izatealortzen dute.
|
|
|
Belaunaldiak,
|
pertsonak
eta gatazkaren nondik norakoak aldatzen doazenneurrian, gatazka literarioki abordatzeko moduak ere aldatuz joan dira. Belaunaldibatek beste bati utzi dio leku.
|
|
|
Helburuen araberako ekintza arrazionalaren eta balioen araberako ekintza arrazionalaren arteko loturak ekintza eredu bat sorrarazten du, eta ekintza eredu horrek arrazionaltasun praktikoaren baldintza guztiak betetzen ditu.
|
Pertsonek
eta giza taldeek ekintza horiek denboran eta eremu sozialetan barrena orokortzen dituztenean, Weber-ek biziera metodiko arrazionalaz (methodisch rationale Lebensführung) hitz egingo du(?) Bizitzan ibiltzeko era metodiko eta arrazionalak ekintzaren arrakasta ezberdinak aldi berean ahalbidetu eta sustatzen ditu:
|
|
|
euskal herrigintza eta langileriaren askapena. Erlijioa, nazioa eta klasea, hirurak izan dira, lehen modernitatean, iturri indartsuak
|
pertsonen
eta giza taldeen identitateak egikaritzeko orduan; Arrasateko kooperatibismoari dagokionez ere, bere identitatearen eta kulturaren osagai garrantzitsuak izan dira.
|
|
|
Dudarik gabe, kuantifikazio eta abstraktifikaziorik gabe egungo masa produkzio modernoa ezinezkoa litzateke. Baina, jarduera ekonomikoak gizakiaren kezkarik handiena bilakatuak dauden gizartean, kuantifikatze eta abstraktifikatze prozesu horrek ekoizpen ekonomikoaren eremua gainditu eta gizakiaren gauzekiko,
|
pertsonekiko
eta bere buruarekiko jarrera inbaditu du (Fromm, 1990: 99) 44.
|
|
|
Lorpenek erresistentzia ugari gainditu behar badituzte ere, elkarrizketaren aldeko tentsioak bidea egiten dihardu. Zentzu horretan, modernitate dialogikoaren indarra bistakoa litzateke, elkarrizketa igualitarioa gero eta gizarte eremu gehiagotan ikusiko litzatekeelarik; eta gero eta
|
pertsona
eta giza talde gehiagok onartuko lukete.
|
|
|
Modernitate tradizionalak mendebaldar balioen unibertsaltasuna aldarrikatzen zuen,
|
pertsona
eta kultura askoren identitatearen zapalkuntza eraginez. Modernitatearen birformulazio dialogikoak kulturen arteko elkarrizketa luke ardatz, eta kulturen arteko akordioa ipar.
|
|
|
Lege horien artean, besteak beste, honako hauek ditugu: Pertsonaren Berezko Irudia,
|
Pertsonaren
eta Familiaren Intimitate eta Ohorea Babesteko maiatzaren 5eko 1/ 1982 Lege Organiko Zibila; uztailaren 19ko 26/ 1984 Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Defentsarako Legea; apirilaren 25eko 14/ 1986 Osasun Lege Orokorra; uztailaren 17ko 16/ 1989 Lehiaketa Defentsarako Legea; urtarrilaren 10eko 3/ 1991 Lehiaketa Desleialaren Legea, hainbat produktu, jarduera edo zerbitzuren erregulaziorako dagoen a... 156; De la Cuesta, 1985:
|
|
|
Pertsonaren oinarrizko eskubide eta balioak honako hauek dira: pertsonaren duintasuna (EK 10 artikulua), berdintasuna eta diskriminazio eza (EK 14 artikulua) eta
|
pertsonaren
eta familiaren intimitatea, ohorea edo norberaren irudia (EK 18 artikulua), azken arau horretan jasotzen diren eskubideen multzoari nortasunaren eskubideak izena ematen zaio eta Pertsonaren Berezko Irudia, Pertsonaren eta Familiaren Intimitate eta Ohorea Babesteko maiatzaren 5eko 1/ 1982 Lege Organiko Zibilak garatzen ditu.
|
|
|
Pertsonaren oinarrizko eskubide eta balioak honako hauek dira: pertsonaren duintasuna (EK 10 artikulua), berdintasuna eta diskriminazio eza (EK 14 artikulua) eta pertsonaren eta familiaren intimitatea, ohorea edo norberaren irudia (EK 18 artikulua), azken arau horretan jasotzen diren eskubideen multzoari nortasunaren eskubideak izena ematen zaio eta Pertsonaren Berezko Irudia,
|
Pertsonaren
eta Familiaren Intimitate eta Ohorea Babesteko maiatzaren 5eko 1/ 1982 Lege Organiko Zibilak garatzen ditu.
|
|
|
|
Pertsonaren
eta familiaren intimitatea, ohorea edo norberaren irudia eskubide subjektiboak direnez, haien titularrari bere nahiaren arabera erabiltzeko aukera ematen diote (right of privacy delakoa osatuko dute). Hala, batek nahi badu, bere irudia erabil dezake, eta, nahi bezala, edo baimena eman diezaioke hirugarren bati erabil dezan (normalean ordainsari baten truke).
|
|
|
Ministerio Fiskalak legezko ordezkariak emandako baimena berretsi egingo du edo, oro har, egoerari oniritzia emango dio (Pertsonaren Berezko Irudia,
|
Pertsonaren
eta Familiaren Intimitate eta Ohorea Babesteko maiatzaren 5eko 1/ 1982 Lege Organiko Zibilaren 3.2 art.).
|
|
|
Hori dela eta, gaur egun ez dago ongi ikusia publizitatean zenbait egoera agertzea, esate baterako:
|
pertsona
eta animaliekiko biolentzia, gehiegikeriak edo tratu txarrak bultzatzea, emakumezkoen gorputzaren erabilera iraingarria egitea, gizakiaren zoritxarrak erabiltzea (erailketak, gosea, istripuak, eta abar), ingurumenarekiko eta osasunarekiko portaera kaltegarriak sustatzea, edo arraza, sexu edo erlijio kontuengatik pertsonak diskriminatzea. Izan ere, gizartea sentsibilizatuago dago, eta, ikuspuntu horretatik begiratuz gero, ontzat jotzen dugu gai horiek guztiek babes berezia izatea lege bereziak erabiliz; era berean, Konstituzio Zuzenbidearen ikuspegia Konstituzio Auzitegiarenarekin batera aintzat hartzea ezinbestekotzat jotzen dugu balio horiek guztiak interpretatzeko (De la Cuesta, 1985:
|
|
|
Pertsonaren Berezko Irudia,
|
Pertsonaren
eta Familiaren Intimitatea eta Ohorea Babesteko maiatzaren 5eko 1/ 1985 Lege Organiko Zibilak babesten ditu eskubide horiek (Santaella, 2003: 119).
|
|
|
Publizitate mezuak ukitzen dituen hainbat talde berezi ere sartuko dira publizitatearen hartzaileen kontzeptu horren barnean. Ezaugarri bereziak direla medio, talde horietan, publizitate mezuak erraz kalte ditzakeen
|
pertsonak
eta babes berezia behar duten pertsonak izango ditugu; besteak beste, umeak, gazteak eta gaixoak (De la Cuesta, 2002: 82).
|
|
|
«Publizitate teknikaria pertsona naturala da, Publizitate Institutu Nazionalak emandako titulua jaso duena, eta iragarle, agentzia edo hedabide baten publizitate jarduera programatu edo zuzendu egiten duena». Lege horren arabera parekatu ziren, alde batetik, publizitate eta harreman publikoen erregistroetan inskribaturiko
|
pertsonak
eta, bestetik, Komunikazio Zientzietako eta Publizitate eta Harreman Publikoetako lizentziadunak (Martín, 1972: 69, 70, 86; Santaella, 2003:
|
|
2007
|
|
|
Konfiantza eduki behar dugu pertsonengan. Denok saiatzen gara gauzakongi egiten, horregatik fidatu behar dugu
|
pertsonengan
eta eurek guregan.
|
|
|
Azkenean, prentsa bulegoek edota prentsaburuek, maratilaren antza daukagu.Izan ere, maratilaren moduan, bi alde ezberdin baititugu, barrualdekoa eta kanpoaldekoa; ahotsa, bozeramailea, iturria gara kanpoaldera begira eta, une berean, barrukoegiturara eta pertsonei begira, konfiantzako
|
pertsona
eta aholku emaileak gara.
|
|
|
2 Eusko kulturaren korpusa osatzeko, Euskal Herrian kultur arlo bakoitzeanizan diren
|
pertsonak
eta emaitzak bildu, aztertu eta sailkatu behar ditugu.
|
|
|
|
Pertsona
eta herrien paralelotasunean oinarrituz, esan dezakegu herrietan lurraldetasuna dugula giza gorputzaren parekoa. Gorputzik gabeko gizakirik ez dagoen bezala, ez da lurralderik gabeko herririk.
|
|
|
Jaiotzen den unean, haurrafamilia bateko kide bihurtzen da (mikrosistema). Familian, lehen eragin trukeakgertatzen dira, nork bere burua nahiz beste
|
pertsonak
eta erlazioakezagutzeko ezinbestekoak. Familian sortutako erlazioen kalitatearen arabera, gizarte mundua nahiz mundu fisikoa esploratzeko eta horiei buruzko ezagutzaeskuratzeko beharrezkoak zaizkion autonomia eta konfiantza garatzen dituhaurrak.
|
|
|
Adibide gisa, Furnham ek eta Stacey khauxe aipatzen dute: zeharo desberdinak direla nekazaritza ingurune bakartuetaneta hiri inguruneetan garatzen diren haurrek dituzten bizipenak eta ezagutzendituzten
|
pertsonak
eta erakundeak.
|
|
|
Bi objektu mota horiekiko harremanei dagokienez, eragin truke sozialetansortzen dira parte hartzaileen arteko harreman komunikatiboak eta asmodunak;
|
pertsonen
eta objektu fisikoen arteko harremanetan, berriz, ez. Gainera, eragintruke sozialetan parte hartzen dutenek badakite beste pertsonak norberarenpsikologia sistemaren antzeko bat duela, egoera mentalak eta gaitasunespezifikoak biltzen dituena (Damon, 1983; Shantz, 1983; Enesco, Delval etaLinaza, 1989).
|
|
|
Baldwin garapen soziokognitiboari buruzko ikerketaren aitzindaritzat hardaiteke, 1895 urtean ezagutzaren garapena eta gizarte garapena uztartzen dituenteoria proposatu baitzuen. Horren arabera, ez da batere egokia ezagutzarengarapena eta gizarte garapena bereiztea, biak
|
pertsonaren
eta ingurune sozialarenarteko eragin trukearen ondorio baitira. Eragin truke hori erreakzio zirkularrenbidez gertatzen da.
|
|
|
Piaget-en eredu konstruktibistaren oinarrizko ideiaren arabera, gizabanakoakeraikitzen du ezagutza, ingurune sozialarekin eta fisikoarekin dituen eragintrukeetatik abiatuz. Beraz,
|
pertsonaren
eta haren testuinguruaren arteko eragintruketik sortzen da ezagutza. Pertsonak objektuen gain egindako ekintzetan etaobjektuen erantzunetan oinarritzen da eragin truke hori (Piaget, 1970).
|
|
|
Jolas sinbolikoan, haurra, portaera sinbolikoen bidez, gizarteerrealitatea islatzen hasten da. Hala, haurrak errealitate hori ezagutu eta kontrolatuegiten du; besteak beste, bere burua ezagutzen du; beste
|
pertsonei
eta pertsonenarteko harremanei buruzko ezagutzak lortzen ditu, eta rolei eta gizarteko erakundeeiburuzko ezagutza ere eskuratzen du. Hori guztia dela-eta, jolas sinbolikoa gizarteezagutza garatzeko oso garrantzitsua da (ikus VI. kapitulua).
|
|
|
Azken urteotan, eremu bereziko kontzeptu egiturei buruzko teoriek indarhandia hartu dute, eta asko dira horiek erabiliz ikertu diren gizarte ezagutzarengarapenaren alderdiak (besteak beste, beste
|
pertsonen
eta politikaren inguruko ezagutzaren garapena). Ikuspegi horri egin zaion kritika nagusia izan da ezagutzarendeskribapen zatikatuegia egitea (Rodrigo, 1994).
|
|
|
BEAk
|
pertsonaren
eta atxikimendu erlazioaren historiako hainbat unetaneraikitzen direnez, litekeena da gizabanakoak BEA ezberdinak eraikitzea, etahoriek kontrajarriak egotea. Litekeena da, gisa berean, BEA bakoitza, estimulujakin batzuei erantzuteko, eragin trukearen une batean aktibatzea (Marrone, 1993).
|
|
|
Halaber, bi aldaketa mota horienabiadura ezberdina dela dio. Haren ustez, garapena ezin da azaldu kausa efektuerlazio hutsen bitartez, garapenak
|
pertsonaren
eta haren munduen arteko eragintruke mota berrien sormena hartzen baitu. Azkenik, aldezten du garapenontogenetikoaren eta historia kulturalaren arteko harremana aztertzeko azterketaunitaterik egokiena garapena sorrarazten duen jarduera sistema dela, eta horripraktika kulturala esaten dio.
|
|
|
Familiak gizarte ezagutzaren garapenean duen eragina haurrak testuinguruhorretan dituen eragin truke esanguratsuen bitartez gertatzen da, eragin trukehorietatik abiatuz eraikitzen baitu gizarte ezagutza. Familian norberaren nahizbeste
|
pertsonen
eta erlazioen ezagutza lortzeko ezinbesteko direnlehen eragin trukeak garatzen dira. Halaber, familian sortutako erlazioakkalitatezkoak badira, gizabanakoak atxikimendu ziurra garatzen du, eta horri eskergizarte mundua ezagutzeko aurrerapauso handiak ematen ditu.
|
|
|
Hainbat autorek (besteak beste, Baldwin, 1906; Mead, 1934) uste dute munduratzean jaioberriak ez duela bere burua beste
|
pertsonengandik
eta objektuetatikbereizten; hau da, nahiz eta beste pertsonekin zein objektuekin jarduerak egin, hasieran ez du ulertzen bere ekintzak pertsona eta objektu horietatik bereizirikdaudenik (Carpendale eta Lewis, 2006). Mead ek (1934), adibidez, aldezten zuenNia jaioberriak ingurukoekin dituen eragin trukeen ondorioz garatzen dela.
|
|
|
Hainbat autorek (besteak beste, Baldwin, 1906; Mead, 1934) uste dute munduratzean jaioberriak ez duela bere burua beste pertsonengandik eta objektuetatikbereizten; hau da, nahiz eta beste pertsonekin zein objektuekin jarduerak egin, hasieran ez du ulertzen bere ekintzak
|
pertsona
eta objektu horietatik bereizirikdaudenik (Carpendale eta Lewis, 2006). Mead ek (1934), adibidez, aldezten zuenNia jaioberriak ingurukoekin dituen eragin trukeen ondorioz garatzen dela.
|
|
|
Behin bere burua inguruko
|
pertsonengandik
eta gauzetatik bereizirik dagoelaikasi eta gero, haurra azkar ohartzen da ingurukoek behin eta berriz erantzutendietela bere jokabideei eta mugimenduei, eta horri esker ikasten du inguruanaldaketak eragin ditzakeela (Lewis, Alessandri eta Sullivan, 1990; Rovee Collier, 1995). Ezagutza horren lehen adierazpenak 3 hilabetetik aurrera agertzen diragutxi gorabehera.
|
|
|
Beste pertsonen ezagutzak honako hau dakar: batetik,
|
pertsonak
eta objektuakbereizteko gaitasuna; bestetik, pertsonen ezaugarriak ezagutzea; azkenik, besteekexistentzia psikologiko bereizi bat dutela eta, ondorioz, gauzak guk ez bezalahauteman eta ikus ditzaketela ulertzeko gaitasuna (Durkin, 1995).
|
|
|
9.1
|
PERTSONAK
ETA OBJEKTUAK BEREIZTEKO GAITASUNA
|
|
|
|
Pertsonak
eta objektuak bereiztea da haurrak egiten duen lehenengo aurkikuntzasoziokognitiboetako bat (Durkin, 1995). Guri agerikoak iruditzen zaizkiguobjektuen eta pertsonen arteko desberdintasunak, zeren eta, bizitzan zehar bi entitate horiekin izan ditugun bizipenetan oinarriturik, pertsonen izaerari eta gauzenezaugarriei buruzko ezagutza ugari pilatu, antolatu eta partekatu baitugu.Jaioberriek eta haur txikiek, aldiz, askoz ere esperientzia gutxiago daukate, eta ezdute aukerarik inorekin horien inguruan hitz egiteko (Durkin, 1995).
|
|
|
Hori guztia kontuan izanik, hauxe ondorioztadaiteke: haurrek ezberdin erantzuten dutela
|
pertsonen
eta objektuen aurrean jaioosteko lehen asteetatik aurrera. Hala, badirudi nolabait bereizten dituztela bientitate horiek, nahiz eta oraindik ez jakin pertsonek objektuetatik bereiztendituzten ezaugarriak dituztenik (Durkin, 1995)
|
|
|
Behin
|
pertsonak
eta objektuak bereizi eta gero, beren ezaugarri fisikoak, mentalak eta emozionalak ezagutzen dituzten antzera, haurrak hasten dirapixkanaka pixkanaka beste pertsonak ezagutzen. Hurrengo orrialdeetan, prozesuhori deskribatuko dugu.
|
|
|
Munduan, bortizkeriak leku garrantzitsua izan du mendeetan zehar. Historiaaztertuz gero, ohartzen gara etengabe gertatu direla bortizkeria zuzenekoaren, egiturazkoaren zein kulturalaren adierazpenak; besteak beste, gerrak, gatazkaarmatuak, gosea, bazterketa, analfabetismoa, langabezia eta
|
pertsonen
eta izadiarenesplotazioa. Litekeena da bortizkeriaren adierazpen horien jatorria, neurri batean, honako hauek izatea:
|
|
|
|
Pertsona
eta ekintzaren arteko lotura 105
|
|
|
· Metonimia: hitz joko bat da, hitz baten ordez hitz horrekin harreman semantikoa duen beste bat erabiltzea; horrela, identifikatu ahal dira
|
pertsonak
eta euren gauzak, autoreak eta euren obrak, jainkoak eta euren zereginak, jabeak eta euren jabegoak, kausak eta ondorioak, edukia eta edukitzailea, abstraktua eta konkretua, zeinua eta esangura. Tropo honetan, kualitatiboa da hitzen arteko harremana.
|
|
|
Elkar margotzen dute
|
pertsonak
eta haren ekintzak.
|
|
|
|
Pertsona
eta ekintzaren artekoaz lehenago esan duguna beste era batera ikustera goaz orain. Zenbait kasutan, ez datoz bat guk pertsona bati buruz ditugun sentipenak eta haren ekintzei buruz ditugunak.
|
|
|
Hots,
|
pertsona
eta zera maitatuaren arteko harremanaren arteko irudi gozagarria ikusten dugu, pertsona eta bere buruaren arteko gozotasunaren ispilu simetrikoan. Lehen harremana gozoa den heinean, bigarrena ere halaxe izaten da; edo are gozoagoa.
|
|
|
Hots, pertsona eta zera maitatuaren arteko harremanaren arteko irudi gozagarria ikusten dugu,
|
pertsona
eta bere buruaren arteko gozotasunaren ispilu simetrikoan. Lehen harremana gozoa den heinean, bigarrena ere halaxe izaten da; edo are gozoagoa.
|
|
|
7.1
|
PERTSONA
ETA EKINTZAREN ARTEKO LOTURA
|
|
|
Halaber, EAEn bermatu behar da ondasun, zerbitzu,
|
pertsona
eta kapitalen zirkulazio librea. Helburu honen aurkako neurririk ezin onar daiteke, are gutxiago enpresen arteko lehia murrizten baldin bada.
|