|
2013
|
|
|
maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail gertatzen zen oso. IV. mendeko jurista praktikoak jakin bazekien zuzenbide
|
onena
aurkituko zuela ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo eta Ulpianoren idazkietan. Hori, esaten baino, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat.
|
|
|
Elkarren aurkako iritzien kopurua berdina izanez gero, Papinianoren iritzia nagusitzen zen. Iritzien artean berdinketa gertatu eta Papiniano isilik egonez gero, orduan bakarrik, epaileek arazoa konpon zezaketen, eztabaidapeko gaia euren sen
|
onaren arabera
konponduz. Hortaz, zuzenbidea bilatzea prozesu mekaniko huts bihurtu zen, eta horrek erakusten du zientzia juridiko erromatarrak orduko behea jo zuela.
|
|
|
Tartekari horri iudex deitu zitzaion. Tartekariak egitateak ikertzen zituen (beharbada, hasieran bere jakite eta sen
|
onaren arabera
); lekukoen adierazpenak entzuten zituen, bai eta alderdien arrazoiak ere; eta erabakia ematen zuen, demandatua absolbituz edo kondenatuz.
|
|
|
Interpretaziorako gaitasun horren adibide
|
ona
izan daiteke ondorengoak euren gurasoen ahalmen esparrutik emantzipatzea. Paterfamilias deiturikoak bere ahalpean zituen ondorengoak, eta ahal horrek iraun egiten zuen harik eta hura edo horiek hil arte.
|
|
|
Zuzenbide pribatuak gizabanakoen arteko harremanak arautzen zituen. Lehenengo enperadoreen aburuz, zuzenbide pribatuan eskua sartuz gero, abantaila urriak jaso zitezkeen; eta, ondorenez, politika
|
ona
izan zitekeen zuzenbide pribatua iraunarazi eta garatzea, alferreko aldaketak egin gabe.
|
|
|
Eta haien zeregina zen, orobat, agiriak prestatzea, hala nola, testamentuak edota kontratuak, agiri horiei esker alderdiek eurek nahi zituzten emaitzak lor zitzaten, ez beste batzuk. Errepublikaren azken garaietako juristen kasuan, euren izen
|
ona
edo ospea zen haien iritzien euskarria. Beste alde batetik, digestoetara bildu ziren osperik handieneko juristen iritziak.
|
|
|
Arean, Justinianoren bildumarik gabe, ezer gutxi jakingo genuke gure zibilizazioaren hasierako zuzenbidearen inguruan. Guri zuzenean heldu zaigun zuzenbide klasikoa urria da benetan; adibiderik
|
onena
Gaioren Erakundeak osatzen dute, eta horren testu osoa ez zen aurkitu 1816 urtea arte.
|
|
|
Justinianoren zuzenbideak, beraz, garai hartako ohiturak bakarrik baliogabetu ahal zituen. Hortaz, froga zitekeen geroko ohitura
|
ona
zela, Justinianoren zuzenbidearen kontrakoa izan arren. Veneziarrek, ostera, hobeto ezagutzen zituzten euren beharrizanak.
|
|
|
Zuzenbide hori erabiltzen zutenek ez zuten beste ezer behar, eta euren ustetan, testu, glosa eta iruzkinekin nahikoa zen zuzenbidea goitik behera ulertu ahal izateko. Idatzi, Erdi Aroko latinez idatzi zuten, dotoretasun eta tankera
|
onari
lepo emanda. Horretara, aproposeko jomuga bihurtu ziren, Berpizkundeko jakintsu berrientzat.
|
|
|
Politianok F.ren gaineko ikerketa batzuk bakarrik argitaratu arren, hurrengo ideia sendotu zuen: Florentziako testua Digestoko tradizioaren eredu zela, eta bertsiorik
|
onena
horretan oinarritutako edozein izan daiteke.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, zuzenbide erromatarra ulertzeko gaitasunik
|
onena
Italian aurki zitekeen. VIII. mendean, Liutprando errege lonbardiarraren ediktuak agindu zuen zuzenbide erromatarrak merkataritzako autuak arautu behar zituela, eta halakoek zuzenbide germaniarraren eragina zuten, neurri handi batean.
|
|
|
Erdi Aroko ikasleek Digestoaren bitartez bakarrik erdietsi ahal dute zuzenbide erromatar
|
onenaren gaineko
benazko jakituria. Erakundeak izenekoa testu-liburu laburra baino ez da.
|
|
|
Egin eginean ere, izugarrizko ahaleginak egin behar izan ziren printzea legeen agintetik at zegoelako ideia eta Digna voxaren teoria bateratzeko, azken horren arabera printzearen boterea mugatua baitzen. Testu batzuek azpimarratu zuten printzeak aginte mugagabea zuela, guztion
|
onerako
bidezko zeritzon moduan gobernatu nahiz legeak egiteko, eta juristek, batik bat boteretik hurbil zeudenek, gero eta maizago jo zuten halakoetara. Hortaz, ideia feudalaren ariora, printzearen eta bere basailuen arteko harremanak akordio baten ondoriozkoak ziren, alegia, gobernadoreak zituen botereen beste aldean betebeharrak zeudela zioen akordioaren ondoriozkoak, eta zuzenbide zibila ez zetorren bat ideia horrekin.
|
|
|
Tokiko zuzenbidea legeriari edo gizabanakoen arteko harreman pribatuei esker finkatu bazen ere, gauza bera gertatu zen zuzenbide zibilarekin. Horren adibide
|
on
bat Frantziatik dator: Philippe de Beaumanoir ek, Clermonteko konderriko baile edo epaileak, 1280 urtea aldera Beauvaiseko ohituren inguruan idatzitako tratatua.
|
|
|
Frantsesez eta ez latinez idatzitako tratatu horrek bertako auzitegietan zinez aplikatzen zen ohiturazko zuzenbidea erakutsi zuen. Zuzenbide zibilaren inguruko heziketa
|
on
bat zuen autore horrek erromatarrak ez ziren erakundeei egokitu zien zuzenbide erromatarra, Bractonek bezala, erakunde horiei aginte handiagoa emateko. Horretara, «printzearentzat atsegin denak lege indarra du» jokaraua aipatu zuen, Frantziako erregeak zuen eskubide bat bidezkotzeko, alegia, espedizioren bat hastean bere gudarostean sartzen ziren zaldunen eginbeharrak eteteko eskubidea.
|
|
|
Beraren lanik esanguratsuena Kodeari egindako iruzkin xehea izan zen, eta bertan Jacques Revignykoaren eragina ikus zitekeen argiro. Berorrek ekarri zituen Italiara metodo berriak, eta metodo horiek bereziki irakatsi zizkion Bartolo, bere dizipulu
|
onari
.
|
|
|
Bolognako Unibertsitatea ez zen sortu nahita gauzatutako egintza baten ondorioz. Kontrara, zuzenbideko ikasleen beharrizan baten ondorioz agertu zen; egin eginean ere, ikasleok euren artean antolatu behar ziren, irakaskuntzarik
|
onena
jasotzen zutela eta aintzatetsitako titulua ematen zitzaiela ziurtatzeko. Irakasleek sortu eta zuzendu zituzten Paris eta Oxford, XII. mendeko beste unibertsitateak; Bologna, ordea, ikasleek zuzendutako unibertsitatearen eredu bihurtu zen, ikasleok kontratatzen baitzituzten euren irakasleak.
|
|
|
Herri germaniarretan, Holandan esaterako, XVII. mendeko ikertzaileak ere zuzenbide erromatarraren bertsio germaniarra identifikatzen hasi ziren. Georg Adam Struvek laburpen oso
|
ona
argitaratu zuen 1676an Jurisprudentia Romano Germanica Forensis izeneko lanean eta gutxi gorabehera data berean Nicholaus von Beckmann austriarrak Ius novissimum Romano Germanicum deitutakoa argitaratu zuen. Edonondik begira dakiola ere, XVIII. mendean idazle germaniar gehienek laburpen lan horiek bazter utzi eta ondokoa azpimarratu zuten:
|
|
|
Eskubidea aukera moral bat da, eta betebeharra, ostera, beharrizan morala. Niretzat morala da, gizaki
|
onarentzat
berezkoa edo naturala den guztia: eta gizaki ona izango litzateke, jurista erromatarrek abileziaz baieztatu duten bezala, gure ustez moral onaren kontrako egintzak gauzatzeko gai ez diren pertsonak [Political Writings, trans.
|
|
|
Niretzat morala da, gizaki onarentzat berezkoa edo naturala den guztia: eta gizaki
|
ona
izango litzateke, jurista erromatarrek abileziaz baieztatu duten bezala, gure ustez moral onaren kontrako egintzak gauzatzeko gai ez diren pertsonak [Political Writings, trans. P. Riley, Cambridge, 1972, 170 orr.].
|
|
|
Niretzat morala da, gizaki onarentzat berezkoa edo naturala den guztia: eta gizaki ona izango litzateke, jurista erromatarrek abileziaz baieztatu duten bezala, gure ustez moral
|
onaren kontrako
egintzak gauzatzeko gai ez diren pertsonak [Political Writings, trans. P. Riley, Cambridge, 1972, 170 orr.].
|
|
|
Zuzenbide natural arrazionalistaren filosofiari ekinez, lege multzo osatua modu soil eta arrazional batean antolatu behar zen, konplexutasunak baztertuz, eta hori aldarrikatzeko, nahikoa zen printzeak hala nahi izatea. Gobernadoreen kezka nagusia, aldiz, euren lurren gaineko boterea sendotzea baino ez zen, zuzenbide erromatarraren eta ohiturazko zuzenbidearen arteko nahaste maila desberdina zuten lurren gainekoa, alegia; hartara, begi
|
onez
ikusi zuten kode juridiko bakarra ezartzea, lurrok errazago batzeko. Ildo bertsutik, ulertu zuten kodeketa auzitegien independentzia mugatzeko modua izango zela, auzitegiok sarritan probintzietako aristokraziaren kontuzko interesak ordezkatzen baitzituzten.
|
|
|
Federico Handia bere aitaren oinordeko bihurtu zenean, alemanez idatzitako kodea izan nahi zuen; horren oinarriak «arrazoi naturala eta herriaren izaera» izan behar ziren, eta zuzenbide erromatarra kontuan hartuko zen horiekin bat etorriz gero bakarrik. Idazle garrantzitsuena Carl Gottlieb Suarez izan zen, Christian Wolffen diziplinarekin bat zetorrena; horren arabera, gobernadoreari zegokion mendekoak bizitza bikain eta arrazional batera eramatea, bertan gizabanako bezain herritar
|
onak
izan zitezen. Horrezaz landara, Prusiako kodeak heziketarako ere balio behar zuen, eta horren jasotzailea kaleko gizakia izango zenez, ulergarria, argia eta zehatza izan behar zen.
|
|
|
Biltzar eratzaileak ezezkoa eman zien bi proiektuei, 1799 urtean Napoleonek boterea eskuratu zuenean. Berak lau kidez osaturiko batzordea izendatu zuen, bi ohiturazko zuzenbidearen esparrutik etorritakoak, eta beste biak zuzenbide idatziaren alorretik, guztien artean Kode zibila presta zezaten, sistema bakoitzetik alderik
|
onenak
hartuta.
|
|
|
Azken finean, Frantzian ohiturazko zuzenbidea aplikatzen zuten auzitegiek luzaroan erabili zuten prozedura idatzia, eta hala eta guztiz ere ez zen modu nabarian ukitu horren muina, epaile zein abokatuek ondo prestatutako juristak zirelako. Alemanian, aldiz, ohiturak ez ziren kodetu, eta prestakuntza hain
|
ona
ez zuten Schöffen horiek zailtasunak izan zituzten auzilarien argudio juridikoei aurre egiteko; arean ere, auzilarien abokatuek argudio sofistikatuak biltzen zituzten auzitegietan aurkeztutako alegazio idatzietara, zuzenbide erromatarraren aipamenetan oinarrituta. Laguntza eskatu zieten, hala heziketa juridikoa zuten funtzionarioei, nola toki bakoitzeko unibertsitatean zuzenbide fakultateko irakasle zirenei, euren jakituria juridikoa erabili ahal izateko.
|
|
|
Irakasleen prestakuntza juridikoa hobea izateaz gain, uste zen euren jarduna guztiz inpartziala zela. XVI eta XVII. mendeetako garai nahasiak kontuan izanda, toki auzitegietako epaileek begi
|
onez
ikusi zuten kasu batzuetan euren ordez beste norbait agertzea, gustukoak ez ziren erabaki horien gaineko erantzukizuna bereganatuz. Zigor esparruan eginera horrek inperioko lege baten bultzada ofiziala jaso zuen.
|
|
|
Baziren zuzenbide zibileko testuak, enperadoreen erabateko boterearen oinarri zirenak, eta printzerrietako gobernadoreek hartutako funtzionarioek aipatzen zituzten halakoak, gehienbat; hala ere, printze germaniarrek begi
|
onez
ikusi zuten zuzenbide erromatarra. Zuzenbide zibilak estatu burokratikoa ezartzeko aukera ematen zuen, eta horri esker, printzeek izugarrizko lokabetasuna izan zezaketen, jaun feudalei begira.
|
|
|
Reichskammergerichtek hartutako erabakien arrazoiak ez ziren azaltzen eta 1563 urtean Joachim Mynsingerrek, auzitegi horretako aspaldiko magistratuak, Singularium observationum indicii imperialis camerae centuriae quattuor izeneko lana argiratu zuen; auzitegiko beste magistratuen hasierako atsekabea alde batera utzita, kasu zehatz batzuetan auzitegiak emandako erabakien arrazoiak azaldu zituen Mynsingerrek lan horretan. Azken helburua zen auzitegiaren ospea goraipatzea, eta, horretarako, Mynsingerrek Ius communeren autorerik
|
onenak
izan zituen gogoan, horien erabakien arrazoiak azaldu ez arren.
|
|
|
Erakundeen eskemari helduta Vinniusen liburuak ere entziklopedia itxura zuen, eta liburu hori erreferentzia lan bihurtu zen XVIII. mendearen amaiera arte. Horrez gain, Vinniusek Notae izeneko lan laburtxoagoa argitaratu zuen ikasleentzat bakarrik; bertan, Erakundeak azaldu nahi zituen, ideia humanista
|
onenen
bidetik baina praktika ere han hemenka aipatuz. Ehun urte beranduago, Lord Mansfieldek ohar labur horiek gailendu zituen Ingalaterran, zaldunarentzat zuzenbide erromatarraren sarrerarik onena osatzen zutela esanez; gerogarrenean Estatu Batuetako bigarren presidentea izango zen John Adamsek ere ikasi zituen oharrok, Harvard Cllegen ikasle zenean.
|
|
|
Horrez gain, Vinniusek Notae izeneko lan laburtxoagoa argitaratu zuen ikasleentzat bakarrik; bertan, Erakundeak azaldu nahi zituen, ideia humanista onenen bidetik baina praktika ere han hemenka aipatuz. Ehun urte beranduago, Lord Mansfieldek ohar labur horiek gailendu zituen Ingalaterran, zaldunarentzat zuzenbide erromatarraren sarrerarik
|
onena
osatzen zutela esanez; gerogarrenean Estatu Batuetako bigarren presidentea izango zen John Adamsek ere ikasi zituen oharrok, Harvard Cllegen ikasle zenean.
|
|
|
Savignyk baieztatu zuenez, kolonatoaren ikusmolde hori Erromako gainbehera juridikoaren ondorio izanik, ez zen egokia XIX. mendeko nekazarientzat. Zinezko zuzenbide erromatarraren (klasikoaren) aburuz, aitzitik, coloni deitutakoak lurraren errentari askeak ziren, eta horixe zen, hain zuzen ere, zientzia juridikoak berreskura zezakeen eredurik
|
onena
.
|