|
2004
|
|
|
«Jaunaren lege
|
ona
euskeran da sendo, Adan-eganik ona garbi eta ondo. Gorde izan da beti garbiro fedea,
|
|
|
«Jaunaren lege ona euskeran da sendo, Adan-eganik
|
ona
garbi eta ondo. Gorde izan da beti garbiro fedea,
|
|
|
Euskararen garrantzia goratzeko, Jaungoikoaren lege
|
onaren
zati bezala agiri da. Beraz, hizkuntza berezia eta sakratua izango da aurrerantzean, modu horretan bere nortasun bereziz babesteko.
|
|
|
arteztu bagarik ez dogu ikusiko iñoz egun
|
onik
.
|
|
|
Humboldtek aldiz, berezitasunaren eta aniztasunaren alde
|
onak
aldarrika
|
|
|
Testuen itzultzaileak zintzo zintzo bete zituen Sabino Aranaren arauak, eta ugari sartu ere (2). Horietako batzuk baziren ordurako Euskaltzaindiak sortua bere lehen ekimenetan
|
ontzat
emandako hitzak (3). Sabino Aranaren eragina, beraz, XX. mendean euskara juridiko administratiboan hasiera hasierako ahaleginean dago, gerorako ere gerra denboran Euzko Jaurlaritzaren eskupean egingo zenaren aurrelari (4).
|
|
|
Alde edo kontra, zale edo arerio, Sabino Arana izan da, urte luzeetan, euskalgintzaren erreferentzia Bizkaiko lurraldean.
|
Onerako
zein txarrerako, Sabinoren esana beti egon da hor, oinarri eta sustrai. Azken aldiotan ere, hortxe dago, euskararen normalizazioaren mezua gero eta hedatuago dabilenean gure artean.
|
|
|
«Hark: zer egiten dezu uda
|
onetan
–Nik:
|
|
|
Sabino Aranak, euskaltzaletasuna abertzaletasunaren zerbitzura jartzean, morrontza lanetan jarri zuen euskara, baina fede
|
onez
, uste baitzuen abertza letasuna zela euskara sustatzeko biderik behinen eta eragingarriena. Baina ba du Abandakoak hori baino oker handiagorik egina, euskarari ez baitzion aitor tu nazioaren eraikuntzan zegokion lekua.
|
|
|
Sabinoren herentzia politikoa bere osotasunean alde hatera utzi eta, haren oinordekoak sentitzen direnak, Landeta, edo Jose Antonio Agirre, edo Ma nuel Irujo baten bidetik joan daitezen, horiek, bai, hura ez bezala egiazko demokristauak eta europazaleak izan baitziren. Hori da EAJri luzatzen di
|
on
proposamena: «Al cumplirse el centenario de la muerte de su fundador, cabría preguntarse por qué el PNV continúa teniendo como referente histó rico fundamental a una personalidad tan integrista y antiliberal como Sabi no Arana, en lugar de sus dirigentes democristianos y europeístas, José An tonio Aguirre, el primer lehendakari, y Manuel Irujo, el ministro de la República española, a mi juicio sus líderes más relevantes del siglo XX y de los pocos que ha tenido con talla de estadistas» (280).
|
|
|
Eta hala dago, batik bat, beste testuinguru batean aurkitzen ba gara ere, oraindik ere berak harrotutako gaien inguruan gabiltzalako itzuli mi tzuli eta funtsezko arazo horien muina ulertu eta aterabidea bilatzeko krisei lua eskuetan utzita joan zelako. Egin diezaiokegun omenaldirik
|
onena
, haren espíritu berritzailea berreskuratzea izango da, hark idatziak eta eginak bere tes tuinguruan kokatzen ahaleginduz. Izan ere, hitzak, esaldiak, fosildu egiten di ra ez badira espirituz janzten, eta hala gertatu ohi da letrez harago ikusteko miopía interesatua tartekatzen denean.
|
|
|
Haren garrantzia handia delarik ere, bigarren mailakoa da arrazaren alde an. Honen arrazoia da, hizkuntza, galduz gero ere, berreskura daitekeela, hiz tegi
|
on
bat eta gramatika on bat lagun; arraza, ordea, behin endekatuz gero, ezin da lehengo egoera garbia lortu.
|
|
|
Haren garrantzia handia delarik ere, bigarren mailakoa da arrazaren alde an. Honen arrazoia da, hizkuntza, galduz gero ere, berreskura daitekeela, hiz tegi on bat eta gramatika
|
on
bat lagun; arraza, ordea, behin endekatuz gero, ezin da lehengo egoera garbia lortu.
|
|
|
Arestian esandakoaren harian, guztiz ulergarri gertatzen da Aranak bere biziko garantzia eman izana etimologiaren alorrari, idatzizko literaturatik ha rago finkatzen baitu bere abiapuntua, beti ere, hainbat kasutan ezin egiazta dai tekeen hitzen jatorri hipotetiko batean. Lehen premisa hori
|
ontzat
emanez gero, ondorioa logikaren emaitza hutsa da. Batasun ortografikoaren finkapena, ba da, etimologiari zein fonetikari hertsiki loturik dator Aranarenean, euskal hi tzen jatorriaz, hitzen alkarren arteko joskeraz, eta joskera hau egitean gerta tzen diren hots aldaketak aztertzen dituenean.
|
|
|
zubek Josu Kistoren ordekuak eta geure anayak hatera zarela, zubek bakarrik gaizkatu edo salbau geinkezubez. Ondo ulertu egixuz
|
onek
: geure abendea, gaur, ixendau gura eztodazanak, be tuta dagona, betiko galtzen eta iltzen ba da, zubek zerorrek galdu ta il dozu be; pizten ba da, barriz, ta jagiten ba da zorigeiztoko leiz barreneko betik zo rundun ganerarte, zubek berorrek be, Abadiak, piztu, jagi ta gaizkatu dozube.
|
|
|
Hirugarrenik, irakasleengana hur bilduz, liburutxo hau egin, beraientzat egin duela esango die: «Bizkaitar
|
ona
ba zara, ta ez erdeltzailia, bai euzkeltzalia, abegi zabala emongo dautsozu in gurti (liburuxka) oneri: Bizkayaren aldez bakar bakarrik iratzi dau bere egi lliak eta argitaltzen dau Etxe edo bazkun Argitaldari onek. lrakatsi au egijoe zu umioi, eurok ikasita, erraz irakurri ta ulertu dagikiezantzat argitalduko diran euzkerazko iraztijak, asko ixango diranak.
|
|
|
«Bizkaitar ona ba zara, ta ez erdeltzailia, bai euzkeltzalia, abegi zabala emongo dautsozu in gurti (liburuxka) oneri: Bizkayaren aldez bakar bakarrik iratzi dau bere egi lliak eta argitaltzen dau Etxe edo bazkun Argitaldari
|
onek
. lrakatsi au egijoe zu umioi, eurok ikasita, erraz irakurri ta ulertu dagikiezantzat argitalduko diran euzkerazko iraztijak, asko ixango diranak. Irakurtzen eztakijan errijak, laster aiztuko dau bere izkerea, ta baidakixu zenbat gaitz, gaxotasun eta zorigezto Bizkayari euzkerea aizkunde orretatik atorkozan» (89).
|
|
|
Horregatik aupa tu zuen Azkueren Vizcayatik Bizkaira antzerki emanaldia ere, espainolei min egin zielako, hain zuzen, «obra netamente bizkaina» zelako (97), alegia. Az ken batean, itxura guztien arabera, abertzaletasunaren zerbitzurako bakarrik dauka
|
on
poesia. Horregatik dira haren poesiak oro abertzale kutsukoak.
|
|
|
Izendegiaren berrikuntzarako, bada, eliz agintariek batzorde bat izendatu zuten, parrokietan erretore jaunek «behar bezala eratutako euskal izenen zerrenda izan zezaten». Eleizaldek ez zuen begi
|
onez
ikusi jokabide ho ri eta joku horretan Azkueren eta honen lagunen eskua ezkutatzen zela iruditu zitzaion. Hiru dira hor saltseatzen dabiltzanak, Txomin Agirre, Karmelo Etxe garai eta Julio Urkijo, hurrenez hurren, honela deskribatzen dituenak:
|
|
|
Hizkuntz azturak aldatzeko deia ere sarritan egiten da, euskarak, mintza tzen ez bada, ez baitu behar adinako eraginik izango gizartean: «Euzkera min tzatzen dan errietan, oitura garbi ederrak, ekandu
|
onak
ikusten dira; erdera gu re euzkerearekin nastu dan errietan ostera, oiturak ere nastu xamarrak ikusten dira. Euzkerea alde hatera utzi eta erdera bakarrik mintzatzen diranetan barriz, euzkel usai gutxiko oiturak, ekandu gaiztuak ikusten dira.
|
|
|
Jeltzaleen familiatik harago, R. M. Azkue bera ere kate motzean hartuko dute aranazaleek, nahiz eta hark ai tortua duen Arana eta Broussain direla berak ezagutzen dituen bi neologista
|
onenak
. Zergatik hau ere susmopean?
|
|
|
gian txertatuta daudenak
|
ontzat
ematea. Hizkuntza gehienetan hirugarrena da
|
|
|
Noski, Toumier jaunak ez du gogo
|
onez
irensten «ikasle eta ezjakintzat» (d apprenti et d ignorant) hartua izatea (244), desenkusatzen da esanez 1899an utzi zuela Euskal Herria eta Ipar Afrikan hogei urtetik gora egin ondoren itzu li zela 1945ean, eta etxeratzean minez ikusi zuela euskara nola ari zen galtzen eta mugak zenbat bereizten zituen Iparraldekoak eta Hegoaldekoak, zenbait kasutan Sabino Aranaren izena ez ezagutzeraino. Honek, bere azken arrapos tuan, hasieran botatzen die bere ziztakoa:
|
|
|
Euzkadi dugu euskota rren aberria. Asmo orren bidez euskaldun geientsuenen biotz gogoak beste lakotu zitun Arana Goiri k,
|
Onek
piztu zuen argi berriaren izpietara, Euzka di euskotar egin zuten Irakaslearen ikasle purrukatuak» (246). Aldizkari hau izango da, jeltzaleen artean bederen bai, Arana Goiri euskaltzalea baino ha rago joango direnak, errebindikatzean euskararik gabe ez dela Euskal Herri rik, euskararik gabeko euskal kultura ez dela benetakoa eta, azkenik, Euskal Herria euskarak salbatuko duela.
|
|
|
«Uste edo gogai
|
onekin
, 1902 urtian, barriro espetxian egualarik erexerkixa idatzi eban. soñuegaz abestutako egin eban, geroago, bera il da gero Zabala' tar Kelda eresgilliak eresija atondu eban> >.
|
|
|
Beste alde batetik, berton dauden hitzaldien aberastasunak berez eta besterik gabe adierazten du egileek pertsonaiaren beraren eta alor honetan egindako lanaren azterketa egiterakoan jarritako adorea eta ahalegina. Euroi ere gure Fundazioaren esker
|
ona
.
|