|
2008
|
|
|
Lan honen helburua ez da izango fenomeno meteorologikoen zientzia ikuspuntua adieraztea, bai, ostera, hartaz baliatzea taxuzko sail kapenak egin ahal izateko. Hortaz, meteorologia bitarteko
|
moduan
erabiliko dugu eta ez helburu.
|
|
|
Adinekoek erabiliriko zenbait forma trinko gazteek perifrastiko
|
modura
erabiltzen dituzte. Esate baterako:
|
|
|
Hamahirugarren kopla honek egilearen zeinahi asmori erantzunda ere, gaztigatzeko idatzi izanean justi fikatzen du gertaeraren albistea adieraztea: aitzakia izan ala ez, babes
|
moduan
erabili ala ez, aholkatu nahiaren janzkerarekin aurkeztu zuen. Hots, Erdi Aroko literaturaren zentzu moralizatzailearekin bat eginaz jarraitzen du:
|
|
2009
|
|
|
Euskara batuaren hiztegia zientziazko, teknologiazko eta jakintzako terminoez aberasteko asmoarekin Zientzia eta Teknika Hiztegia Biltzeko egitasmoa eratzea erabaki zuen 2007an Euskaltzaindiak. Lanaren metodologia eta jakintza alorrak zehaztea, oinarri
|
moduan
erabiliko den termino zerrenda osatzea eta proiektuaren datu basea diseinatzea izan dira lantaldearen aurreneko lanak. Xabier Kintana da zuzendaria.
|
|
2012
|
|
|
5 Episteme kontzeptua Michel Foucault-ek definitu zuen
|
moduan
erabiliko dugu hemen. Izan ere, Pier Pascale Boulanger ek bere doktore tesian (Théories postmodernes de la traduction 2002) erakusten digun bezala, Foucaulten kontzeptua oso baliagarria gertatzen da itzulpenaren
|
|
|
ikasleei autore desberdinen hamahiru poema eman zizkien, baina poemen gaineko inolako informaziorik gabe. Poema haiei idatziz erantzuteko eskatu zien ondoren, nahi zuten
|
modua
erabiliz. Ikasleek emandako erantzun guztiak aztertu ondoren, poema baten esanahia ulertzeko oztopoak zerrendatu zituen, eta benetako esanahira iritsi ahal izateko egin beharreko irakurketa definitzen saiatu zen.
|
|
|
Benetako kultura, librea, autentikoa, jatorrizko sorkuntzarekin baizik ezin zela lortu uste zen, frantsesez idatziz, alegia. Bestetik, aurreko egoerari aurre egiteko, itzulpena erresistentzia
|
moduan
erabiltzen zen: literatura lan arrotzak erabat desitxuratuz eta Quebec-eko egoerara moldatuz, hizkuntza eta kontzientzia nazional bat sortzeko eta indartzeko erabiltzen zen itzulpena.
|
|
|
Euskaltzaindiak aipaturiko guztiak behar bezala ihartuak daudela pentsatu eta gaineraeta, edo, ala, baina bezalako hitz bakarrak lokailu direla esango dugu. Euskaltzaindiak, zerrendatzean, lokailu horiekin batera aipatzen dituen bai lokailu
|
moduan
erabil daitezkeen juntagailuei(), bai oso arruntak diren beste hainbat esapide barne hartzen dituen multzoari (nolanahi ere, ildo beretik, horren ondorioz, hala eta guztiz ere, halaz guztiz, etab.) berriz, testu markatzaile deizioa emango diegu Euskaltzaindiak argitaratutako Testu antolatzaileak. Erabilera estrategikoa liburuan (2008) agertzen den bezalaxe.
|
|
2021
|
|
|
Francisque Michel-ek literaturaren sailak oro aurkeztu zituen, orduko sailkapen
|
moduak
erabiliz. Herri literaturan garatu zirenak luzaz aipatu zituen, hala nola ahozko literaturan sailkatzen zirenak:
|
|
|
Beraz, argi dago bada ere itzuliak baduela kontzesio kutsua. Gure idazleen artean anitzek kontzesibo
|
moduan
erabiltzen dute bada ere nahiz badere (badare bezala ere), mendeko perpaus arruntak sortuz horrela. Hori gertatzen da Leizarraga, Oihenart, Duvoisin, Bordel eta beste batzuekin.
|
|
|
Alde batetik, kategoria lexikoen antzera jokatzen dute testuinguru batzuetan: kategoria lexikoek bezala eratorpena jasan dezakete eta lexema berriak sortzeko oinarri
|
moduan
erabil daitezke. Bestalde, kategoria funtzionalei egozten dizkiegun ezaugarri batzuk dituzte:
|
|
|
zerrenda mugatua osatzen dute eta zenbaitetan funtzio sintaktiko garbia izaten dute. Azken kasu horietan, pentsa liteke menderagailu edo aspektu morfema
|
moduan
erabiltzen diren atzizkiak ez direla postposizioak eurak, ez bada postposizioekiko isomorfikoak diren atzizkiak. Hala ere, postposizioen eta morfema funtzional horien artean badaude antzekotasun semantiko eta sintaktikoak, eta horregatik, haien artean nolabaiteko harreman sintaktikoa badagoela pentsa genezake.
|
|
|
11.5d Izenen eta aditzen arteko bereizketa kolokan jartzen duen beste datu sorta bat predikatu
|
moduan
erabiltzen diren izen eta adjektibo biluzietatik datorkigu. Izan ere, euskaraz hainbat aditzezko esanahi izen edo adjektibo biluzien bidez adierazten dira.
|
|
|
ogi zati bat, belar izpia... Zernahi gisaz, izen hauek ez dira edozein
|
modutara
erabiltzen, eta erabilera mugatukoak dira: haragi xerra esaten da, baina ez* haragi izpia; elur maluta, eta ez* gari maluta; arto pikorra edo arto alea, baina ez* arto xerra.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegira jotzen badugu, lehenik zer motatako aditzoinak ditugun kontsulta dezakegu. Berotu, esaterako, da/ du motako aditza da, hau da, berotu da zein berotu du
|
moduan
erabil daiteke; zerbait berez berotzen da, edo zerbaitek edo norbaitek berotzen (beroarazten) du. Aditz inkoatibo esaten zaie berotu da motakoei, eta kausatibo (edo arazle) berotu du motakoei (§ 23.2.2.1).
|
|
|
Deitura honen atzean dagoen ustea da ergatibo komunztadura, atzizkia izan ohi dena, lekuz aldatu dela nolabait eta aurrizki baten bidez azaldu dela (t → n). Fenomeno hau azaltzeko, hortaz, bi
|
modu
erabil daitezke: bat, ergatibotasun erdibitu klasikoa (beste hizkuntza batzuetan gertatzen dena, baina azalpen horrek baditu eragozpenak, esan bezala); bestea, ergatiboaren lekualdatzea.
|
|
|
Gizakia adierazten duten izenei, pertsonen erreferentzia duten izen arruntei ere erants dakieke tasun (adiskidetasun, ahaidetasun, aitatasun, aitzindaritasun, amatasun, bertsolaritasun, erregetasun, esklabotasun, gatibutasun, gizatasun, haurtasun, idazletasun, jainkotasun, umetasun). Adjektibo gisa erabil daitezkeen izenak dira, oro har (§ 14.1e), predikatu osagarri
|
modura
erabil daitezkeenak (§ 2.7e).
|
|
|
Jakina, gehitze zentzu hori nabarmen ageri da eta bezalako juntagailu batekin: lehenago esan den moduan, partikula hau berez juntagailua baldin bada ere (bi perpaus nahiz bi izen sintagma lotzen baititu), diskurtso markatzaile
|
moduan
erabiltzea ere ez da batere gauza arraroa, beste juntagailu askorekin gertatzen den legez. Ikus ditzagun, esate baterako, hurrengo adibideok.
|
|
|
Orain, aldiz, hiru ehun mila hil ukan dituen herri dohakabe horrek iduri du bide hobean dela 2000 urtean sinatu bake hartaz geroztik (Herria). Aspektu marka hartzen duenean, ordea, intrantsitibo datibodun
|
moduan
erabiltzen da iruditu: Ixaskunek zapiaz begiak xukatzen zituela iruditu zait (Txillardegi).
|
|
|
36.10c Inesiboko postposizioa duten tu artean eta n artean formak testu zaharrenetatik aurrera daude dokumentatuak, euskalki guztietan, zubereran eta goi nafarreran izan ezik. Ohiko
|
moduan
erabiltzen dira hauek ere, ‘noiz artekoa’ adierazteko (sartu artean, sar artean; sartu den artean; sar dadin artean); partizipioarekin egina da maizenik erabilia.
|
|
|
Ikusten den bezala, hiru
|
modutara
erabiltzen dira handik eta hemendik erakusleak dituzten osagarri hauek: handik aurrera eta handik goiti gisakoek ‘noizdanikoa’ ematen dute aditzera, esan bezala; handik hona edo handik gaur artean gisakoek iraupen edo epearen muga biak (§ 35.2.11a); handik laster eta handik bi hilabetera edo handik bigarren egunean bezalakoek, berriz, gertakariaren kokapena (ikus § 35.2.5h).
|
|
|
haren objektua —izen sintagma zenbatzaileduna— esanahiz plurala denean ere ohikoa da singularreko forma erabiltzea, goiko adibideetan ikusten den moduan, nahiz zenbaitek, analogiaz edo, dituela hamar egun gisakoak erabili zenbaitetan; Jean Etxepare medikuak erabiltzen ditu inoiz horrelakoak. Eta anaforiko
|
moduan
erabiltzen denean ere —hau da, zenbatzearen hasierako unea iraganean ezarria denean ere— ez da ohikoa zuela adizkia erabiltzea, ezinezkoa ez bada ere: Hogei urte zuela egin zutenaz oroiturik (Axular); Iaz hartu zuen zuela hiru urte bidali zioten gutuna.
|
|
|
Zenbaitetan ‘junt X’ motako egiturak ere azaltzen dira, juntagailua perpausaren hasieran emanez, baina orduan diskurtso markatzaile
|
modura
erabiltzen da juntagailua: Eta geuk egingo bagenu?; Baina ez diozu ezer esan behar?
|
|
|
39.3.2a Nahiz marka mendeko perpausaren hasieran kokatzen dela esan dugu; arren postposizioa, berriz, kontzesio perpausaren bukaeran kokatu ohi da normalean. Enklitiko
|
modura
erabiltzen da arren, eta esanahi askotarikoak ditu euskalkien arabera. Guk kontzesio erabileran aztertuko dugu, hartarako ere erabiltzen baita, aditz baten atzetik lotuz; dakigun bezala, aditz jokatuari lot dakioke (en arren; ikus EGLU VI:
|
|
|
24.3.3.1f Zenbait izen adjektibo
|
modura
erabiltzen ahal ditugu: beldur, gose, haserre, ahalke, lotsa, ikara, egarri, hotz, bero...
|
|
|
Adibidez, aginte perpausa eta adierazpen perpausa juntaturik ager daitezke (zaude hemen eta ekarriko dizut; ekarriko dizut eta egon zaitez lasai); horrelakoetan, zenbaitetan baldintzazko adiera eraikitzen da (egin hori, eta ikusiko duzu!), eta orduan, juntagaien ordena ezin da libreki aldatu(* ikusiko duzu eta egin hori!). Edo, adierazpen perpausa eta harridurazkoa ere elkar daitezke (loreak ekarri zituen, eta ze politak!); baina horrelakoetan eten nabarmenagoa egiten da, eta badirudi eta diskurtso markatzaile
|
modura
erabiltzen dela gehiago: mota bateko perpausa emanda, ondoren datorrenak ere aurrekoarekin baduela nolabaiteko harremana adierazi nahiz bezala.
|
|
|
Unaiok arri zitean, gaztaeok agir zitean ‘haserretu ziren, agertu ziren’ (RS); Iaigi zidin nagia, erra zizan uria ‘jeiki zen, erre zuen’ (RS); Zerutika iautsi zedin harzaz amoraturik ‘jautsi zen’ (Etxepare); Bere desobedientziaren kausaz hiragun zekion, eta abominazionetan eta begitan har zezan ‘hiragundu zitzaion, hartu zuen’ (Leizarraga). Gaur egun, adizki analitiko hauek indikatiboaz bestelako
|
moduetan
erabiltzen dira, hau da, subjuntiboan (nahi dut etor dadin/ egin dezan), aginteran (jeiki hadi; kanta ezak), ahaleran (etor naiteke; esan dezaket) eta baldintzan (etor baledi, esan niezaioke) (ikus § 26.3.5, § 26.6.2). Ekialdeko euskalkietan lekukotzen den [aditzoina+ iro], berriz, ahaleran baizik ez da erabiltzen (§ 26.6.3.1):
|
|
|
Lehenengo sail honetan, osaeraz edo jatorriz desberdinak izanik, diskurtso markatzaile
|
modura
erabiltzen ditugunetako batzuk biltzen dira (ikus 42 kapitulua, § 42.19 atala): behintzat, behinik behin, bederen, gutxienez, bederik eta horien gisakoak.
|
|
|
23.1h Aditz laguntzaileez baliatzen gara ‘modua’ adierazteko. Besterik gabe zerbaiten berri eman nahi dugunean, indikatibo esaten zaion
|
modua
erabiltzen dugu. Izan eta* edun aditz laguntzaileek osatzen dituzte indikatiboko adizki analitikoak (perifrastikoak):
|
|
|
Jokalari hitza, esaterako, adjektiboa izan daiteke (gazte jokalari ona da) edo izena (hamar jokalari bakarrik ditugu), eta ez da zalantzarik hor ezaugarri semantiko antzekoak dituztela, izena nahiz adjektibo izan. Gradu markak ere har ditzakete batzuek eta besteek (izenek adjektibo
|
modura
erabiliak direnean): bide hau baino maldago/ handiago ez duzu erraz aurkituko; horrek dioena egiagoa/ gezurragoa da.
|
|
|
Ez da, hala ere, beharrezkoa hori. Estilo kontua da, eta autore berak bi
|
moduak
erabiltzen ditu askatasunean: bekaturik handiena/ aintzindari handiena (Duvoisin); gaitzik handiena/ egile handiena (Pouvreau); balentriarik handiena/ erokeria handiena (Hiriart Urruti); Jaunik handiena/ gaitz handiena (Etxeberri Ziburukoa)... literatura klasikoan.
|
|
|
Hala ere, ez da gainerako izenak bezalakoa. Baina Egungo Euskararen Hiztegiko (EEHko) adibideak ikusten baditugu berehala ohartuko gara gaur ez dela izen
|
moduan
erabiltzen. Bada" izen" multzo bat (ondoan, aurrean, atzean, gainean, azpian...) tokia (batzuetan denbora ere) adierazten dutenak eta n, ra, tik postposizioekin erabiltzen dira ia beti.
|
|
2023
|
|
|
Hizkuntza jardueren plan estrategikoa (Datuak jasotzeko eredu hau egiteko, oinarri
|
moduan
erabili dira: Euskal Herriko Ikastolen Konfederazioa (2009) Ikastolen Hizkuntza Proiektua.
|