|
2015
|
|
|
Eta hor agertu zen Casabal I Handia. Erakutsi zuen ingelesez oso ondo dakiela, gaiak ematen baitzituen, baina bereziki erakutsi zuen ahots izugarri handia duela, euskaraz tutik ere ulertzen ez zutenen arreta osoa
|
lortu
baitzuen. Umeez, musikariak arduratu ginen.
|
|
|
Laida Rock probatzen aritu nintzen luze, konbentzitu nintzen arte. da behar dudana>>, esan nion nire buruari, eta deskontu ona
|
lortu
eta gero Gibson ederra eraman nuen nirekin. Laida Rock izena jarri nion gitarra berriari, nola bestela?
|
|
|
Kaixo handi batekin agurtu gintuen New Yorkek, eta, noski, Bertshowek AEBetan izango zuen azken konkista ere hura izango zen. Manexengatik hustuko genituen barruak, eta gure zaldi izan ziren kotxeen omenez ere
|
lortuko
genuen garaipena Euskal Etxean.
|
|
|
bederatzi errima berdin ingelesez topatzea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula; speech, stop eta steak hitzen lehen “s” soinu hori silaba oso ez bihurtzeko ezina; pentsatua airean idatzi eta 80 letra zortzi silabatan ahoskatzeko komeriak… Saio osteko aldartea bi erantzunen batura zen: gure ohiko jarduna publiko euskaldun batentzat eginda izan genezakeen arrakasta eta ingeles hiztun bikainak bagina bertsotan txaloaldi latzagoak
|
lortuko
genituzkeen ustea. Baina bietako bat bera ere ez zen posible.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea
|
lortuz gero
, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona egitea. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
“Sumatu dut herri hau tristea izan dela. Gainera, herri honek asko balioztatzen du helburuak
|
lortzerakoan
sufrimendua, masokismoa ere bihur litekeena kasuren batean. Ghettifikatu egin gara askotan politikoki zein sozialki.
|
|
|
Kolektibo horrek daukan kezka azaleratzen denean, uste dut erantzukizun handia daukala bertsolariak; erantzukizuna baino karga”. Gutasun hori
|
lortzea
“zoragarria eta jeniala” Barrosorentzat: “Publikoa identifikatzen denean gu bat sortzen duzu, eta gu horrek indar bat ematen dio zure bertsoari.
|
|
|
Igor Elortzak ez du uste “txalo erraza”
|
lortzeko
denik. 2001eko txapelketaren osteko Argia astekariak antolatutako mahai inguru batean bertsolariei “emozio trafikanteak” zirela ezbaian aritu zirela gogoan du:
|
|
2016
|
|
|
Jendeak esaten dit Cynghaneddekin ezin dela esan benetan esan nahi zenukeena. Bueno, batzuetan
|
lortzen
dugu, hala ere… Niretzat deskubrimendu bat da beti: bi hitz lotu Cynghanedd bat dagoelako, alegia oihartzun bat dagoelako kontsonanteen artean, nahiz eta itxuraz hitzen artean harremanik ez izan, eta lortzen duzunean mezu bat ateratzea hortik… agian, espero ez zenuen mezua, baina hain zuzen horrexegatik interesgarriagoa dena, dibertigarriagoa, berria zaizuna… hor sentitzen duzu Cynghanedden indarra.
|
|
|
Bueno, batzuetan lortzen dugu, hala ere… Niretzat deskubrimendu bat da beti: bi hitz lotu Cynghanedd bat dagoelako, alegia oihartzun bat dagoelako kontsonanteen artean, nahiz eta itxuraz hitzen artean harremanik ez izan, eta
|
lortzen
duzunean mezu bat ateratzea hortik… agian, espero ez zenuen mezua, baina hain zuzen horrexegatik interesgarriagoa dena, dibertigarriagoa, berria zaizuna… hor sentitzen duzu Cynghanedden indarra.
|
|
|
Azken batean, bizitza ere hala da, ataka estuan gaudenean eta ateratzea
|
lortzen
dugunean, gu, beste gu berri eta hobe bat gara beti, eta hori lorpen bat da. Bizitzak presiopean jartzen zaitu eta estutasun horretan konexio berriak sortzen dira, eta konexio berri horiek ideia berrietara zaramatzate.
|
|
|
Izan lagun bakar bat edo izan milaka pertsona, eurentzat egin duzu poesia hori. Komunikazioa
|
lortu
behar duzu. Ulertu egin behar dute, sentitu egin behar dute —galesdunak badira behintzat— Horretaz jabetzeak, perspektiba guztia aldatu zidan.
|
|
|
Bertso Egun hartan Donostiako Kursaalen buruz buru egin zuten emanaldi entzutetsu haren ostean, ezezko ugari eman zituzten berriz halakorik egiteko. Azkenean, bestelako zerbait eskaintzea erabaki zuten, ordea, eta horri eutsita oihartzun handia
|
lortu
dute.
|
|
|
Gaur egun ez da posible, bertsoekin, Bilintxek, Pello Errotak, Xenpelarrek, Txirritak, Lazkao Txikik eta abarrek
|
lortu
zuten arrakasta lortzea. Ezinezkoa da.
|
|
|
Gaur egun ez da posible, bertsoekin, Bilintxek, Pello Errotak, Xenpelarrek, Txirritak, Lazkao Txikik eta abarrek lortu zuten arrakasta
|
lortzea
. Ezinezkoa da.
|
|
|
Sebastian Lizasori hizketan ulertzea
|
lortu
nuen; Andoni Egañari titularra atera nion 33 urte zituelarik, 40tik aurrera ez zuela bere burua bertsotan ikusten; Mañukortak popatik hartzera bidali ninduen Joxeanen ideia kimeriko hura adierazi nionean, egun osoa elkarrekin pasatzeko, ´Zu nire atzetik polizia bat bezala. Ezta pentsatu ere! ´ esanez, ordurako bai bainekien Landetan afaltzen zuela askotan, gero Larreko baserrian ostatu hartzeko.
|
|
|
Gustatu egiten zaizkit aldizkarira bidaltzen dituzten testu eta argazkiak, maketaren gaineko eztabaida, inprentatik atera berriaren usaina, Azokako saltsa. Izatez, aurrekontua orekatzeko buruhausteei eta publizitatea
|
lortzeko
egin beharreko deiei ere gustua hartzera iritsi naizela esango nuke.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, mezuak erantzunik ez duenean, iragarki bat
|
lortzeko
dozena bat ezezko jarraian jaso direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi dezake bakarrik ari dela borrokan bat.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, emailak erantzunik ez duenean, iragarki bat
|
lortzeko
dozena bat ezezko jarraian jaso direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi dezake bakarrik ari dela borrokan bat. Baina argitaraturikoei errepaso bat ematen hasi eta bat bi hiru lau… seko harrituta utzi gaitu urte hauetan guztietan aldizkarian parte hartu dutenen kopuruak:
|
|
|
Esaterako, Bertsolamintza jardunaldien txostenak, nago lehor samarrak izango zitzaizkiola hainbat harpidedun eta irakurleri. Bestalde, bertsolarien bizitza pribatuko gorabeherak bost axola izango zitzaizkien asko eta askori… Bi ildoen arteko sintesia
|
lortzea
ez da erraza, baina lortzen denean ikusgarriak bezain jakingarriak izan dira emaitzak. Jakingarriaren eta ikusgarriaren arteko sintesi horretatik gertukoenak, nire ustez, atzerriko inprobisadoreen inguruko erreportajeak dira, eta hor altxor ederra eskaintzen digu aldizkariak.
|
|
|
Esaterako, Bertsolamintza jardunaldien txostenak, nago lehor samarrak izango zitzaizkiola hainbat harpidedun eta irakurleri. Bestalde, bertsolarien bizitza pribatuko gorabeherak bost axola izango zitzaizkien asko eta askori… Bi ildoen arteko sintesia lortzea ez da erraza, baina
|
lortzen
denean ikusgarriak bezain jakingarriak izan dira emaitzak. Jakingarriaren eta ikusgarriaren arteko sintesi horretatik gertukoenak, nire ustez, atzerriko inprobisadoreen inguruko erreportajeak dira, eta hor altxor ederra eskaintzen digu aldizkariak.
|
|
|
Kontua da Joxan Agirrek hitz egin zigula aldizkariaren edukien proiektuaren gainean eta Xanti Jakak diru baliabideak nondik nora
|
lor
zitezkeenari buruz. Eta erantzuna izan zen ezezkoa.
|
|
2017
|
|
|
60koan eta 68koan ez da onenen artean ageri, baina, izatez, ez dugu lehen txapelketan eta azken sariketan parte hartu zuenaren arrastorik topatu. 62an, 65ean eta 67an oso emaitza onak
|
lortu
zituen, Xalbadorren pare, eta 70eko hamarkadan plazetan izan zuen protagonismoa ikusirik esan daiteke bazuela txapel handi bat irabazteko bezainbesteko talentua.
|
|
|
Gerrak birrindutakoa, pixkanaka, baldintza oso eskasetan eta sekulako inurri lana eginez berreraikitzea
|
lortu
zen, bada. Lekuonak eta Aitzolek 30eko hamarkadan ereindako hazia, bertsolaritza kultur fenomeno moderno baten parametroetara egokitzea bilatzen zuena, loratzea lortu zuten 60ko hamarkadan, zazpi urtean lau txapelketa nagusirekin, eta publikoari nahiz arreta mediatikoari dagokienean arrakasta itzelarekin.
|
|
|
Gerrak birrindutakoa, pixkanaka, baldintza oso eskasetan eta sekulako inurri lana eginez berreraikitzea lortu zen, bada. Lekuonak eta Aitzolek 30eko hamarkadan ereindako hazia, bertsolaritza kultur fenomeno moderno baten parametroetara egokitzea bilatzen zuena, loratzea
|
lortu
zuten 60ko hamarkadan, zazpi urtean lau txapelketa nagusirekin, eta publikoari nahiz arreta mediatikoari dagokienean arrakasta itzelarekin. Saioetako sarrerak agorturik aldiro, bertsolari gazteen balioa oholtza gainean, egunkariek azalean bertsolaritzaren berri [2], finalaurrekoak eta finalak zuzenean emanak Loiolako Herri Irratian, 67ko finala telebistan [3] …
|
|
|
“Nolabait ere Euskaltzaindiaren eskutatik bertsolari txapelketa kentzea zen kuestioa…! Eta naiko arazo ezkutuak erabiliaz
|
lortu
egin zuten, bertan bera txapelketa guziak utziaz eta Euskaltzaindia baztertuaz” (Etxezarreta: 242) [7].
|
|
|
67ko finalean epaimahaiko ez ezik aurkezle lanetan ere aritu zen Alfontso Irigoienek gordinago (edo gardenago) azaltzen du Lekuonak edo Etxezarretak baino: “PNVko batzuk, izenak ez itzazu jarri, posibilitatea ikusi zuten txapelketen ingurutik dirua
|
lortzeko
. Hauek zeharka Lekuonaren baimenarekin txapelketa bat egin zuten gure sistematik kanpo.
|
|
|
Pentsatzen nuen, bai, emakumezkoen parte hartzea ez zela handia izango, eta halaxe izan. 1993ko txapelketarako txartela Estitxu Arozenak eta Amaia Telletxeak soilik
|
lortu
zuten. Biak nafarrak.
|
|
|
Aurre aurreko ilaratan jarrita geunden Iturriagari bultzaka, finaletik kanpo gera ez zedin. Gasteizen bere ohiko mailan aritu ez, eta garesti samar zeukan txartela, baina
|
lortu
zuen…
|
|
|
Hemen ondo antolatuz gero dena
|
lortu
daiteke, eta horixe erakutsi zuten urte batean finaletik kanpo geratu ziren bertsolari guztiek. “Bertsodeskalifikatu” izeneko final alternatiboa egin zuten Errekaleor auzoan, eta epailea oilo bat izan zen.
|
|
|
Ariketetan entzuleen parte hartzea bilatzen da, esaterako, bertsolarien taldekide eginez, zapien bidez edo ariketetan parte harraraziz. Ondoren, puntuak
|
lortu
eta fitxak aurreratzen dira, azkenean puntu gehien lortzen dituen taldeak irabazi arte.
|
|
|
Ariketetan entzuleen parte hartzea bilatzen da, esaterako, bertsolarien taldekide eginez, zapien bidez edo ariketetan parte harraraziz. Ondoren, puntuak lortu eta fitxak aurreratzen dira, azkenean puntu gehien
|
lortzen
dituen taldeak irabazi arte.
|
|
|
Gainera, bertako pilotariak baziren herrietan, eurekin uztartzen zuten festa: pilotariak jokatzera gonbidatuz eta herriko artekari bat
|
lortuz
. Txoko askotan eskaini zen ikuskizuna eta hainbatek izan genuen parte hartzeko zortea.
|
|
|
Bi generoak uztartzeak aukera berriak zabaldu dizkie bi mugimenduei, payadoreak hip hoparen giroko inguruetara iritsi dira, eta raperoek tokia aurkitu dute emanaldi tradizionalagoetan; gainera, “batean edo bestean kokatzen ez diren espazio berrietara iristea”
|
lortu
dute, Yodak dioenez. Gabottok ere hala azaltzen du:
|
|
|
Payadoreek beste norabidean ere deskribatzen dute hori: “Gure artea jarraitzen duten helduagoengana iristea
|
lortu
dute; hauek raperoen proposamena onartu dute pixkanaka, oso desberdina iruditzen zaien arren”. Biek sentitzen dute ekimenarekin asmatu dutela, Yodak dioen moduan:
|
|
|
Geroago, Eusko Jaurlaritzaren Gaztemundu programari esker, hilabete bat Maizpide euskaltegian (Lazkaon) pasatzeko aukera izan nuen. Horrek lagundu zidan gehien eta komunikatzeko maila
|
lortu
nuen. Gainera, euskaldunak irekiak dira zentzu horretan eta hobetzen laguntzen dizute.
|
|
|
Euskal Herria biak dira, ardiak eta titanioa, nahasketa harmoniatsu batean. Oso herri gutxik
|
lortzen
dute hori. “Ur berria iturri zaharretik”, Artzek esaten zuen bezala.
|
|
|
Iruñera, gero. Kontua legez erabaki aurretik, ordea, balea usteldu egin zitzaien eta
|
lor
zezaketen onura ekonomikoa galdu egin zuten.
|
|
|
Azken Portukoa da lehen bertsolari txapelduna. Bertsolaritza eraberritzeaz gain, beste txapel bat ere
|
lortuko
zuen, 1960koa. Bidenabar esanda, bazen beste bertsolari zarauztar bat 1935.eko lehen lehia entzutetsu hartan:
|
|
|
“hori
|
lortzeko
ahalegin bat/ egiteko prest al zaude? ”.
|
|
|
Txostenaren helburua, berriz, Udalari presioa egitea zen, herrian Xenpelarri eskultura bat eraikitzeko. Ibilbidea luzea izan da, baina
|
lortu
genuen helburua; hor dago Xenpelarren fruituak izeneko eskultura Foruen plazan.
|
|
|
Erradikalak gara emanaldiak I. Lanku Beka
|
lortu
du, eta “bertsotan eta berritsuketan” hainbat herri igaro dituzte, dagoeneko, bi lasartearrek, bertsoa eta bakarrizketa formatuak uztartuz ordubete inguruko saioan. Bertsolaria da Labaka; ipuin kontalaria eta klowna, berriz, Egizabal.
|
|
|
Eta formula eskuartean, erradikalizazioranzko lehen pausoa eman zuten. Hasieran, bakarrizketak eta bertsoak inprobisaziotik egiten saiatu ziren, baina gustuko emaitzarik
|
lortu
ez –etorkizunean xantaia egiteko grabazio barregarriak salbu, eta esan beharrekoak aurrez prestatzea erabaki zuten. Beraz, Egizabalen bakarrizketak eta Labakaren bertso idatziak tartekatzen dira emanaldian –denak paperik gabe kantatuak, eta ez dira gutxi.
|
|
|
Polonian ere hala izatea gustatuko litzaidake. Hori gabe, gizarteak ez du sentitzen autoritateari kargu hartzeko gai denik, eta boteredunek botere gehiago
|
lortzeko
baliatzen dute aurkaritzarik eza. Euskaldunon kontzientzia politikoak, gainera, zenbait gaitan gogoeta egitera eraman zaituzte:
|
|
|
Badakit Euskal Herritik begiratuta, zenbait emaitza errorik gabekoak liratekeela, globalizazioaren ondorio, baina poloniarrok ez dugu beste aukerarik izan. Ziur naiz egunen batean
|
lortuko
dugula ikusgarriak bakarrik ez, garrantzitsuak eta erabilgarriak diren ikuskizunak garatzea.
|
|
|
2008 zen. 400 euro ordaindu genituen eta
|
lortu
nuen kopia bat. Beste bi kopia atera nituen Filmotekari eta Udalari emateko.
|
|
2018
|
|
|
Garai batean bertsolaritza naturalki bezala transmititzen zen sagardotegian, etxean, plazan. Gune horietan zegoenak
|
lortzen
zuen zaletzeko eta, potentzialki, sortzaile bihurtzeko aukera. Baina gizarte hori desagertzearekin bat bukatu ziren kulturaren transmisio natural horretarako aukerak.
|
|
|
Batek daki inork inoiz bilatu dituen, baina maiz aurkitu gaituzte. Kultura hegemoniaren zirkuituan ez dagoenak nekez
|
lortzen
du espazio horietara sarbidea, eta lortzen duenean, harrigarriki, kritika ugari jasotzen ditu, nekez uler daitezkeen arrazoibideetan. Baina gutxitan gertatzen da, eta, beraz, gutxiagotutako kultur sorkuntzak hobe du bere espazioak eraikitzen saiatzea.
|
|
|
Batek daki inork inoiz bilatu dituen, baina maiz aurkitu gaituzte. Kultura hegemoniaren zirkuituan ez dagoenak nekez lortzen du espazio horietara sarbidea, eta
|
lortzen
duenean, harrigarriki, kritika ugari jasotzen ditu, nekez uler daitezkeen arrazoibideetan. Baina gutxitan gertatzen da, eta, beraz, gutxiagotutako kultur sorkuntzak hobe du bere espazioak eraikitzen saiatzea.
|
|
|
Espainiako Vox alderdi politiko ultra-eskuindarrak oraingoz
|
lortu
duenak ez du hainbesteko meriturik. Frankismoaren parametroetatik inoiz mugitu ez den jendea erakartzen ari da.
|
|
|
Sinergiak sortzen direnean, bakarka ezinezkoa litzatekeena ahalbidetu daiteke. Nork pentsa zezakeen,
|
lortu aurretik
, egun batean hainbat herrialdetan osasun zerbitzuak jasotzeko aukera hainbeste zabalduko zenik, 40 orduko lan astea ezarriko zenik, eskolara joateko aukera bermatuta egongo zenik, emakumeek bozkatzeko eskubidea lortuko zutenik, Alemaniak zentral nuklearrak itxiko zituenik, gurean derrigorrezko soldaduska iraganeko kontua izango zenik… Bertsolaritzari BEC oso txiki geldituko zitzaionik. Gainera, kontuan hartuta Txapelketa Nagusira doan publikoa ez dela urte osoko publikoaren %10 baino.
|
|
|
Sinergiak sortzen direnean, bakarka ezinezkoa litzatekeena ahalbidetu daiteke. Nork pentsa zezakeen, lortu aurretik, egun batean hainbat herrialdetan osasun zerbitzuak jasotzeko aukera hainbeste zabalduko zenik, 40 orduko lan astea ezarriko zenik, eskolara joateko aukera bermatuta egongo zenik, emakumeek bozkatzeko eskubidea
|
lortuko
zutenik, Alemaniak zentral nuklearrak itxiko zituenik, gurean derrigorrezko soldaduska iraganeko kontua izango zenik… Bertsolaritzari BEC oso txiki geldituko zitzaionik. Gainera, kontuan hartuta Txapelketa Nagusira doan publikoa ez dela urte osoko publikoaren %10 baino.
|
|
|
Eurentzat egunerokotasunean arrunta zena ez zen arrunta bertsolaritzan. Baina, pixkanaka, gero eta bertsolari gehiago ziren horrelakoak, gero eta publiko kopuru handiagoa zen horrelakoa, gero eta espazio gehiago doitzen ziren beren baldintzetara, gero eta garatuagoak zeuden beren bertsokerak, gero eta garatuagoak publiko berrien gustuak, eta, azkenerako, hainbesteko pisu kuantitatiboa eta kualitatiboa
|
lortu
zutenean, bertsolaritzaren erdigunean bete betean sartzea lortu zuten. Beste zenbait estilorekin partekatzen zuten erdigune hori, baina hainbestekoa zen rockaren belaunaldiko bertsolaritzaren loraldia, bertsolaritza bere osotasunean aldatu zuela.
|
|
|
Eurentzat egunerokotasunean arrunta zena ez zen arrunta bertsolaritzan. Baina, pixkanaka, gero eta bertsolari gehiago ziren horrelakoak, gero eta publiko kopuru handiagoa zen horrelakoa, gero eta espazio gehiago doitzen ziren beren baldintzetara, gero eta garatuagoak zeuden beren bertsokerak, gero eta garatuagoak publiko berrien gustuak, eta, azkenerako, hainbesteko pisu kuantitatiboa eta kualitatiboa lortu zutenean, bertsolaritzaren erdigunean bete betean sartzea
|
lortu
zuten. Beste zenbait estilorekin partekatzen zuten erdigune hori, baina hainbestekoa zen rockaren belaunaldiko bertsolaritzaren loraldia, bertsolaritza bere osotasunean aldatu zuela.
|
|
|
Orain, generoarekiko ikuspegi berdinzale batek bertsolaritza zabaldu, sakondu eta aberastu egin dezake. Genero aldetik eman diren aurrerapausoek
|
lortu
dute, adibidez, bertsozale ez ziren hainbat bertsozaletzea.
|
|
|
Googlek doan eskaintzen ditu hainbat zerbitzu, eta jendeak doan ekoizten ditu milioika eduki Googlerentzat, esate baterako Youtuben. Jendea saretzen laguntzeari esker, Googlek
|
lortu
du jendea berarentzat doan lanean jartzea eta horrekin diru asko egitea.
|
|
|
Hub izatea
|
lortzen
duen enpresak/ mugimenduak/ fenomenoak bereganatu egiten du jendearen bizindarra, eta trukean zerbait ematen dio jende horri; batik bat, beste jende batengana iristeko lotune izatea, biografiak gurutzatzea, bestela biziko ez lituzkeen esperientziak bizitzeko aukera alegia. Ondorioz, jendearen jarduera mesedegarri bihurtzen da hub horrentzat.
|
|
|
Bertsolaritzak bere txikian ere
|
lortu
du batzuetan hub bihurtzea, adibidez bertsolaritza neoklasikoa eta rockaren belaunaldia artikulatu zirenean. Aurretik pentsaezinak ziren nahasketak ahalbidetu zituen horrek.
|
|
|
Azkenik, 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusiaren inguruan ere inkestak egin ziren. Lan luzea izan da, baina bertsolaritzaren inguruko hainbat geruzatara iristea
|
lortu
dugu, erantzunak ere ahalik eta osoenak izan daitezen.
|
|
|
Horretarako beharrezkoa zen non gauden jakitea, egoeraren diagnostiko xehe bat egitea. Hori
|
lortzeko
dauzkagun tresna guztiak aprobetxatu nahi izan genituen eta, noski, Azterketa Soziologikoa tresna bikaina zen horretarako. Azterketan ageri diren gaien hustuketa bat egiteaz gain, herrialdez herrialde aurkezpenak egin zituen Harkaitz Zubirik, ekarpenak jasotzeko.
|
|
|
Horrek guztiak leku bat behar du bertsolaritzan, ez egoteko soilik, eroso egoteko baizik. Hori
|
lortzen
ez badugu, bertsolaritzak, bere burua eraldatzeko aukera galtzeaz gain, zaleria handia galduko du, belaunaldi berri bat ere bai beharbada, eta orain hain osasuntsu ikusten dugun mugimendua ahul, gotortuta eta atzean geratuko litzateke.
|
|
|
Baina bertsolaritzak baditu kanonak orekatzeko tresnak ere: txapelketatik kanpoko saioak, ikerketak, bertso eskoletan egiten den lana… Uste dut azken urteotan plazara proposamen oso ezberdinak iritsi eta ikusgarri egitea
|
lortu
dela, bai Elkartearen bidez eta baita bertsolariek egindako lanari esker ere. Baina beti jarri dugu begia aniztasun horren zaintzan.
|
|
|
Jende asko biltzen du mugimenduak, bertsolaritzan kokatuta dauden lekuaren arabera, lehentasunen gaineko iritzi ezberdina izan dezaketenak. Nola
|
lortzen
da denen arteko kontsentsua horrelako gogoeta prozesu batean?
|
|
|
Baina aldi berean prozesuak azkartuz eta jendea, halako indar zentrifugo batekin, sistematik botaz. Eta hori arriskutsua izan daiteke, bai barruan dagoen jendea erre daitekeelako, bai zenbait prozesu heldutasun puntu hori
|
lortu gabe
amaitu daitezkeelako.
|
|
|
Beharbada, kulturako beste arlo batzuek laguntza handiagoa behar dute. Bertsolaritzak, mugimendu gisa, bi gauza
|
lortu
ditu: iraupena ―oso garrantzitsua― eta eraberritzea.
|
|
|
Kontua izango da framing guztiak errelato berberean uztartzea. Hori
|
lortzen
bada ez dago arazorik.
|
|
|
Amaitu da euskararen defentsan aritzeko aroa, euskararen prozesu guztia garatzeko euskara bera erabiltzearena ―esanez, “es ke euskara…”― Nik uste dut hiztunaren garaia dela. Kontua da hiztunetatik abiatuta nola
|
lortu
mugimendu kolektibo bat. Zaila da, baina prozesu berbera dago gure gizartean puri purian.
|
|
|
Alde batetik influencer ak edo erreferentziazko pertsonak izan gaitezke, hiztun mordoa dago izugarrizko kapital kulturala daukana, kapital intelektuala, kapital politikoa, kapital soziala… Horrek guztiak hemen izan behar luke isla. Hori
|
lortuko
dugu. Gero eta zailagoa da, aitor dezagun.
|
|
|
Kanon ugari egotea eta denak indar eskasekoak, hori ere ez da ona. Hor oreka bat egon behar da, baina oreka hori
|
lor
daiteke. Ez dakit.
|
|
|
Bai, hor badaude hainbat zulo beltz, eta asko kostatuko da barrutik ere aldatzea, baina uste dut publikoak momentu batean oso erraz ulertuko lukeela finalean hiru lau emakume egotea, eta onartuko duela. Kontua da zenbat urte diren lehen parte hartze hartatik parte hartze kualitatiboak
|
lortzera
igarotzeko. Esaterako, %20 presentzia badu, %35era pasatzea, beharbada, izugarri kostako da.
|
|
|
Heriotza zigorraren egunean 06:55ean jaiki, lasai jantzi, zigarrotxo bat erre, kafe beltza ron ttanttaz bustia edan eta lasaiki idatzi zion emazteari. Aitortu, barkazioa
|
lortu
eta komunioa ere hartu ondoren, zigorra eman zioten. Ia bakarrik hil zuten, ordea, jendetza, bi mila pertsona inguru, beste leku batean bildurik baitzegoen, hau da Hegoaldeko hilerrian [42].
|
|
|
Cesare Beccaria Milango markes iluministak idatzitako Dei delitti e delle pene (1764) liburu ttipiak Europa osoan arrakasta handia
|
lortu
zuen, eta batez ere Frantzian ilustratu eta entziklopedisten artean. Heriotza zigorrak gizarte arazoak konpondu beharrean okertu egiten zituela, zioen.
|
|
|
Ia mende bat iragan zen Victor Hugok bere aldetik sorkuntza eta bestelako obretan lekukoa hartu arte, bereziki Kondenatu baten Azken Eguna eleberritxoan [2]. Parlamentuan ere saiatu zen hitz sutsuz politikariak bere ideietara erakartzen, baina, tamalez, frantses gizarteak kasu egin arte urte anitz igaro behar izan ziren, heriotza zigorraren deuseztatze osoa Robert Badinter en eskutik 1981eko urrilaren 9an
|
lortu
baitzen. Hiru urte lehenago Espainian onartu 1978ko Konstituzioak hamabosgarren artikuluan honakoa zioen:
|
|
|
Hala ere, bertsotako garairik oparoena, dudarik gabe, 60ko hamarkada izan zen. Nafarroako Bertso Txapelketako bigarren aroko final guztietan parte hartzea
|
lortu
zuen. Gainera, 1961ean txapela irabazi zuen aranztarrak.
|
|
|
La Voz de Guipúzcoa, El País Vasco eta Argia. Kronologia bat eraikitzea
|
lortu
zuten.
|
|
|
Zentzu horretan, bere poesia agian ez da ahozko kultura baizik, entzunezko kultura bateko parte.Galesko herritarrek etorkizunean gobernu independente batek hobeto zerbitzatuko lituzkeela erabakitzen badute, ez dut inolako dudarik poesiak funtsezko eginkizuna izango lukeela bere sorreran. Galesko historiaren zati handi batean, hain zuzen ere subiranotasun konstituzionalik egon ez denean, poesiak boterea eta agintea mantentzea
|
lortu
du, esparru politikoan maiz falta izan da eta.
|
|
|
Guk ez dakigun nonbait egonen da, edo inon ez: nahi gabe galdu da edo nahita espurgatu zuten (garai batean, agiriek balio berezirik ez zutela uste bazuten suntsitu egiten zituzten, paper orea
|
lortzeko
). Epaiketara bitarteko instrukzioko agirien artean egon behar zuten jatorrizko bertsoek.
|
|
|
Gasteizko epaiketan, nire lankide batzuek euren maila profesionala onar ziezaieten
|
lortu
nahi zuten. Ni han nengoen egiatan egiten zuten lana zein zen argitzeko.
|
|
|
Hala ere, lagun ikertzaile batek idatzi zidan nazioarteko konferentzia bat zegoela esanez, Fifth International Conference on Analytical Approaches to World Musix (AAWM 2018) izenekoa. Hor, herri musika ikuspuntu analitikotik landuko da, lana aurkez nezakeen eta bertan azaltzeko aukera
|
lortu
. Eta hartu egin naute!
|
|
|
Egundokoak eta bi egin ditugu Bertsozale Elkarteak bere ekarpenak egin ahal izateko eta beste kultur genero batzuekin elkarlana sustatzeko eran proiektua bideratzen. Kantua, ipuina, antzerkia, bertsoa… elkarlanean jartzea
|
lortu
dugu azken hiruzpalau urteotan. Baita ikerketa proiektuak eta tesiak Laboa Katedrarekin elkarlanean abiarazteko modua egin ere, bertso munduko gazteak ikerketan eta euskaran entrenatuz… Baina ez da aski, nonbait, gure bidelagun ditugun erakunde zenbait eta Administrazioa asebetetzeko edo beste batzuen begietara interesgarri izan gaitezen.
|
|
|
Gai horri bezala besteei ere erantzun beharra sentitu dugu edo hartan saiatu gara: Xenpelar Dokumentazio Zentroaren topaketak eta sortzaile desberdinen arteko gogoetak, hausnarraldiak; Bertso Plaza, Hitzetik Hortzera, irratiekin bertsolaritza tratatzeko eta eragiteko dauzkagun hitzarmenak… Etxeko ekipo propio batek kudeatzea hobetsi eta
|
lortu
dugu. Geu gara bertsoa eta bertsolaritza ongien ezagutzen ditugunak, eta interesik gehien dugunak behar bezala maneiatzeko… Inoren esku uzteak hozkia ematen digu… Baina nire dena kontrolpean eduki behar honi, muin muineko eta aspaldikoagoa den ahotsak kontra egin dio, elkartekide gazte baten ahotik, zera erantsiz:
|
|
|
Kanpora begira idazten/ erretratatzen/ kantatzen dugun guztiak du besteari gustatzeko asmo bat, nork nahi ditu bueltan kritikak eta txalorik eza? Txioekin zein bertsoekin, konbentzituta bota duzun zerbait zalantzan jartzera eraman zaitzake publikoaren erantzun epelak, edo hasieran hain ona iruditzen ez zitzaizunaz “joder, ba zerbait izango du” pentsa dezakezu 40 bertxio edo ehunka txalo
|
lortu
baditu. Askotan zaila da bereizten zein den zure egiaren benetako alderdia ere.
|
|
|
Fusio bakoitzean eman behar da hori, glosa poesiarekin bezala; melodia eta metrika berrien esplorazio bakoitzarekin; formatu edo performance aldaketa bakoitzean; txertatzen diren elementu berri guztiak asimilagarriak izan behar dira gehiengoarentzat, zeren eta Miquel Sbert adituak dioen bezala, ardo gazteak gara zahagi zaharretan. Ardo gaztea, lehenik, “ondo sartu” behar da; baina ondoren, gradualki, kontsolidazio maila bat
|
lortzen
joan behar da, sozialki barneratutako kalitatezko produktu bilakatzeko.
|
|
|
Bestalde, ez da
|
lortu
glosa hezkuntza tresna gisa ikusaraztea. Eskoletan, urtetik urtera, glosa tailerrak biderkatzen doazen arren, funtsean ikasleek generoarekin azaleko kontaktu bat izateko besterik ez dute balio.
|
|
|
Pendulua kulunkan dabil; eta hori positiboa da. Bakoitzak glosaren inguruko bere ikusmoldea dauka, eta
|
lortu
behar dugu denek elkarrekin bizi ahal izatea. Teknika eta edukiaren arteko oreka aurkitzen saiatu behar gara.
|
|
|
Manifestazio herrikoi baten instituzionalizazioak arriskuak dakartzan arren, glosadoreak, pixkanaka, glosa funtzionalitateaz hornitzen joan ziren, eta ordu arte ezezagunak izan ziren gizarteko zenbait esparrutan sartzen. Glosadoreek irrati eta telebistetan presentzia handiena izan zuten urteak izan ziren, bat bateko kantuaren ezagutza eta zabalkundea hauspotzen zuten programekin, desiratutako kalitatea beti
|
lortzen
ez zen arren.
|
|
|
Txapelketa bururatu ondoan egiten ditu azterketak taldeak; eta eztabaidak sortu dituzten bertsoaldiak aztertzen dira xeheki. Eztabaidatzen da ausarki; gutxitan
|
lortzen
da adostasuna. Hori ere bada bertsoa:
|
|
|
Finaleko atean gelditu den belaunaldi horrek eskaini dizkigu perlak, nahiz eta finalak
|
lortzen
duen oihartzun sozial eta mediatikoak itzal egiten dien finalaurrekoei eta kanporaketei. Azpimarratu behar da bertso bikainak entzun direla finalaz aparteko beste faseetan ere.
|
|
|
Pilotariak jauzi ikusgarria egin dezake, ia erortzeraino:
|
lortuz gero
, kintze gogoangarria; baina huts eginez gero, tantoa bestearentzat da. Hautatutako bidea edo gaia baino gehiago, emaitza da neurtzen dena.
|
|
|
Zailagoa zatekeen sakontasunetik jotzea, gaia ongi ezagutu bailitzateke.
|
Lortuz gero
, beharbada umorearen bidetik baino bertso bikainagoak botako zituzten; huts eginez gero, txarragoak.
|
|
|
Finalera iristea bertsotan ondo egin izanaren ondorio dela jakinda, atzean geratutako bertsokideen maila ezagututa. Ondo, baina lehertu gabe, bertso eskolan landutako bideak oholtzan guztiz erakustea
|
lortu gabe
, urduritasunaren korapiloak askatzea lortu gabe. “Baina, ondo”.
|
|
|
Finalera iristea bertsotan ondo egin izanaren ondorio dela jakinda, atzean geratutako bertsokideen maila ezagututa. Ondo, baina lehertu gabe, bertso eskolan landutako bideak oholtzan guztiz erakustea lortu gabe, urduritasunaren korapiloak askatzea
|
lortu gabe
. “Baina, ondo”.
|
|
|
Hamarreko txikian, seme alaben gelara sartu nintzen Aitor Mendiluzerekin. Lehenengoz
|
lortu
nuen esaten ari nintzena gorputzera ekartzea, gaian sartu eta logela ikustea.
|
|
|
Baina, ni… Tira, gezur txikiak esateko garaia zen: beti
|
lortzen
nuela kartzelako lanean goraxeago etortzea, finala hasi besterik ez zela egin… Duela lau urteko finalean ahitu egin nintzen, gorputzak pott egin zidan eguna bukatzerako. Horren jakitun, jateko aprobetxatu nuen kartzelako egonaldia; elkarri adarra jo eta tentsioa askatzeko, esnatzeko, gorputza berotzeko.
|
|
|
Baina aretora sartzen hasi nintzenean isildu egin nintzen, gelditu egin zitzaizkidan ahots kordak eta nire gorputzetik joan egin nintzen. Gerora jakin nuen Unai Agirrek Puigdemonten paperetik osatu zuela ariketa, eta BEC lehertu egin zuen (abenduaren 17 hartan behin baino gehiagotan
|
lortu
zuen). Baina leherketa olatu bilakatu zen, eta ni oholtzara igotzen ari nintzela eztanda horrekin egin nuen topo.
|
|
|
Gero, beste helduleku bat ere etorri zitzaidan, baina horrek ere ez ninduen konbentzitu. Eta, azkenean, gelakideek baztertutako haurrarena hartu nuen, presaka xamar, eta haurra eta ikasgela ikusterik
|
lortu gabe
. Ahalik eta azkarren bota eta bazkaltzera.
|
|
|
Buruz burukorako izenak esan zituztenean lasaitu egin nintzen; bakarkakoarekin aseta geratu ez arren, istorioa ikustea behintzat
|
lortu
nuelako. Eta hortik aurrera, BECeko luxuzko entzule bat izan nintzen nire aulkian eserita.
|
|
|
Bere hitzetan, bertsoak ez dauka Miren edo Maiteren egunerokotasunean daukan adinako pisua, neurri batean, herri erdaldun batean bizi delako.
|
Lortu
du inguru euskaldun bat topatzea, baina bertsozalea oraindik ez. Dena den, baditu lagun bertsozaleak eta intentsitate handiz bizi du bertsoa, bereziki Txapelketa garaian.
|
|
|
Egia da niri kostatu egin zaidala lehenengo saioetara joatea. Lagunekin osatu dut taldea eta joan izan naiz, baina ez dut guztiz deskonektatzea
|
lortzen
, saio guztiak direlako zure lana.
|
|
|
Nor da, ordea, bectar izateko ohore ahaztezina
|
lortzen
duen pertsona moldea. Nondik dator?
|