|
2013
|
|
|
Burgundioen erregeak, Gundobadok, bi lege aldarrikatu zituen. Horietatik
|
lehenak
izen desberdinak hartu zituen: Lex Burgundionum, Lex Gundobada, Loi Gombete eta Konstituzioen liburua.
|
|
|
Era idatzian baino, ohiturazko moldean ari da euskara, foru izateari dagokion legez. Bide horretan, alabaina, berehala barruratzen ditu,
|
lehen
latinarekin egin zuen bezalaxe, hainbat hitz eta esamolde, hizkuntza erromantzeen aldetik hartuta, horrela erakutsiz horien harrera eta bertaratzea, mendez mendeko hizkuntzen eta zuzenbidearen arteko ukituaren bidez.
|
|
|
8 Hona, beraz, irakurle euskaldunari orain eskaintzen zaiona eta liburu honetan aurkituko duena: lehen
|
lehena
, euskaraz emanak, bere kultura juridikoaren osagai esanguratsuak, historian zehar zedarriztatu eta ondu direnak, horien ibilbidearen laburpen egokia emanez; bigarrena, horien egilea bera, Peter Stein, sona handiko idazlea. Esan gabe doa, horren ikuspegia erabilgarria dela legelari diren eta ez direnentzat.
|
|
|
Eskerrak emate aldera, bihoazkie horiek jatorrizko egileari eta argitaletxeari, testua euskaraz argitaratzeko eman duten erraztasunarengatik. Orobat Zuzenbidearen Euskal Akademia Academia Vasca de Derecho delakoari, liburu hau azkena baino,
|
lehena
izan dadin zerrenda luze baten hurrenkeran, Abeurrea bilduman sarrera izan dezakeena.
|
|
|
Konponbide horietatik gogorrena, beharbada, restitutio in integrum izenekoa zen.
|
Lehen
zuzenbide zibilaren arabera kontratua baliozkoa zen, baina, konponbidea aplikatuz, kontratu horren ondorio juridikoak ezeztatu egiten ziren, kontratua bidegabekoa zelako alderdi batentzat. Behin konponbidea emanda, alderdiek pretore akzio berezi batzuk baliatu ahal zituzten; akzio horiek eta transakzioa egin izan ez balitz alderdiek izango zituzkeenak antzekoak ziren.
|
|
|
Horra, bada, liburu honen
|
lehen
esanahia: historiari muzin egin gabe, modu dinamiko batez erakustea, hasiera hasieratik gaur arte, zuzenbide erromatarraren bilakaera eta zereginak.
|
|
|
XV. mendean, Italiako humanistek bazekiten euren esku zeuden Digestoaren testuak akastunak zirela. Glosagile eta iruzkingileentzat nahiko izan zen litera bononiensis deitutakoa, hots, Bolognan XI. mendean erabilitako testu tradizionala, Digestoaren
|
lehen
argitalpen inprimatuen oinarri izan zena. Humanistek, ordea, Florentziako Liburutegi Laurentinako (F) eskuizkribua zaharragoa zela eta jatorrizkoarekin antzekotasun handiagoak zituela baieztatu zuten; edonola ere, ez zen erraza hori kontsultatzea, baimena gutxitan lortzen zelako.
|
|
|
Ildo horri ekinez, «akzio» esamoldearen barruan pertsonaren edozein egintza sar zitekeen, baldin eta egintza horrek prozedura bazekarren. Beste hitz batzuez esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte pertsonen izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere,
|
lehen
gauzei buruzko atalera biltzen zirenak. Azken buruan, ondore juridikoak zituzten egintzek zekartzaten kontzeptu horiek guztiak.
|
|
|
«Indarreko zuzenbide osoa, modu sistematikoan aurkeztuta, lege juduarekin dituen antzekotasunak aztertuta eta taulekin osatuta».
|
Lehenik
eta behin, Althusiusek zuzenbidea eta egitateak bereizi zituen, eta, horretarako, pertsonen arteko akordioak erabili zituen, halakoek ondoreak zituztenean zuzenbideari begira. Connanen aburuz, erakundeen eskeman akzioak prozedurari buruzkoak ez ezik, gizakien egintzei buruzkoak ere baziren, eta ideia hori abiaburutzat hartuta, Althusiusek negotiumaren kontzeptua garatu zuen.
|
|
|
basailuak jaunari zor zizkion ohore eta begirunea, kasuan kasuan egin beharreko ordainketa kontuan hartu gabe. Dumoulin harreman feudalen zinezko izaera berreratzen saiatu zen, eta
|
lehen
begirada azkarrean iruzkingileengandik jasotako kontu hutsaltzat har zitekeena erabiltzeko gai izan zen. Baldok honetara bereizi zituen zor arruntak eta basailuak jaunari zor zizkionak:
|
|
|
Zuzenbide zibilak, bada, kontzeptuen esparrua eskaini zuen, hots, interpretazio printzipioen multzoa; halakoek zuzenbidearen nolabaiteko gramatika osatzen zuten, eta bertara jo zitekeen beharrezkoa zen guztietan. Tokiko auzitegiak edo auzitegi feudalak euren zuzenbidea aplikatzen saiatu ziren
|
lehenik
eta behin, baina horrek ez bazuen eskaintzen irtenbide egokirik konpondu beharreko arazoari begira, auzitegiok zuzenbide erkidera jotzen zuten gero eta maizago. Hariari segiz, ohiturazko zuzenbidea indartu behar izan zenean, zuzenbide erromatarraren akzioak hartu ziren, ohiturazko zuzenbidean oinarritutako demandak sendotzeko.
|
|
|
Zazpi zatitan banatu zenez gero,
|
lehen
so batean bazirudien lan horren esangura erlijiosoa izango zela, baina egitura hori Justinianok Digestoari emandakoaren ondoriozkoa ere izan zitekeen, lan horrek ere zazpi zati baitzituen. Alfontso X. bere tutoreak limurtu zuen, zuzenbide erromatarraren dohainen inguruan; tutore horrek Bolognan ikasi zuen, bildumarien taldea berak zuzenduta.
|
|
|
Aristokratek inork baino hobeto ezagutzen zituzten tradiziozko ohiturak, baina euren interpretazio ahalmenez abusatu zutenez gero, herri altxamenduak gertatu ziren ohiturak biltzerakoan; Mainek «antzinako kode» izena jarri zien bilduma horiei.
|
Lehen
kolpean ikus daiteke eskema hori erromatarra dela, baina beste gizarte batzuetan nekez identifika daiteke halakoa, batez ere Ingalaterran.
|
|
|
X. A. von Kreittmayr ek egindakoak. Lehen
|
lehenik
, Zigor Kodea eta Prozedura Zibilaren Kodea egin zituen, eta gerogarrenean, 1756an, Kode Zibila, Codex Maximilianeus Bavaricus civilis izenekoa. Kode hori praktikoa zen, aleman argian idatzita zegoen, eta bertan ez zen egiten zuzenbide naturalaren teoriari buruzko aipamen handirik.
|
|
|
Jatorrizko tituluei eutsi bazien ere, titulu bakoitzeko zati guztiak berrantolatu zituen hurrenkera logiko baten arabera, titulu bakoitzari bere sarrera gehituz; horrez gain, pasarte desberdinak lotu zituen, testuaren zatiak batuta.
|
Lehenik
eta behin, Pothierrek antzinaroko zuzenbide erromatarra aztertu zuen, testuak balio orokorreko printzipio arrazionalen azalpen gisa aurkeztuz. Erregela orokorrei buruzko azken tituluari heldu zionean, horien kopurua handitu zuen, Justinianoren 211 erregelen ordez, 960 jarrita; erregela horiek guztiak bost epigrafeetara bildu zituen:
|
|
|
Baina hor da beti.
|
Lehen
kolpean bazirudien, beraz, Antzinaroa ikertzen zuten adituek aztertutako gaia baino ez zela zuzenbide erromatarra, baina une zehatz horretan, indar berria erdietsi zuen bat batean.
|
|
|
Hortaz, bada, Vitoriak ez zuen onartu hurrengo argudioa, Erromako zuzenbidean oinarritutakoa: lurraldeok res nullius dira, hots, ez dira inorenak, eta
|
lehen
okupatzaileak hartu ahal ditu. Zuzenbide naturalari helduta, ordea, tokiko indiarrek euren lurraldeen gaineko jabetza osoa zuten, paganoak izan arren.
|
|
|
XVI. mendean garatze bidean zeuden estatu nazioek laster behar izan zuten nazioarteko zuzenbide publikoa (Ius inter gentes), Vitoriak proposatu bezala. Erreformak, alabaina, izugarrizko eragin zatitzailea izan zuen
|
lehen
kolpean kristau herrien erkidegoa zirudienaren gain, eta, horren ondorioz, zuzenbidea eta teologia bereizi behar izan ziren. Europako herri guztietan, juristak arduratu ziren diplomaziaz betidanik; juristok euren artean negoziatzen zuten, denek onartutako ideia juridiko jakin batzuetara jota.
|
|
|
Horren iritzirako, zuzenbide zibilaren arabera enbaxadoreek ukiezintasun kriminala zutenez gero, ezin zitzaien inolako kondenarik ezarri; Mendoza, bada, erbesteratu baino ez zuten egin. Handik gutxira, Gentilik nazioarteko zuzenbidearen gai zehatz bati buruzko
|
lehen
tratatu berezia argiratatu zuen, De legationibus deitutakoa. Lan horretan, Gentilik erromatarren garaietako eginera diplomatiko bat azaldu zuen; zehatzago esanda, nazioarteko harremanei buruzko zuzenbide erromatarrean agertzen zen eginera, Ius fetiale izenekoa.
|
|
|
Zuzenbide pribatuari dagokionez, Leydeneko beste irakasle batek, Johannes Voetek ezin hobeto laburtu zuen Holandako eskolak XVII. mendean eginiko lana Commentarius ad Pandectas deitutakoan; lan hori folioko bi liburukitan argitaratu zuen 1698an eta 1704an.
|
Lehenik
eta behin zuzenbide erromatarra azaltzen zen, eta gero, berriz, zuzenbide modernoa, izen ezagun guztiak aipatuta. Zuzenbide naturala, gehienbat Grotiusena, aipatzen zen, baina leku handirik eman gabe.
|
|
|
Shakespearek Jack Caderen matxinada deskribatu zuen Ingalaterran 1450 urtean, eta horrek ekarri zuen Caderen laguntzaile batek hauxe baieztatzea: «lehen
|
lehenik
abokatu guztiak hilko ditugu» (Enrique VI, 2, IV.2). Alemanian, aldiz, zuzenbide zibileko jurista goranahiek aditu ez zirenentzat praktika berri ulertezinak gauzatu ez ezik, soldata gizentsuak ere kobratzen zituzten eta uste zen lehengo eginerak euren erruz desagertu zirela.
|