|
2008
|
|
|
Artalde> hitzean (eta, besterik esaten ez den artean, bere antzekoetan) art > lexema enbor hotsaldatu zaharra plus alde> elementua8 zatikatu behar da, ez ar (t) > batetik eta talde> bestetik. Labur bilduz, beste hain bat hitz elkartetako
|
lehen
osagaia du artalde> horrek: artetxe, > > artegi, > artile, > artantzu> eta abarretan ageri den bera.
|
|
2021
|
|
|
Mugatzaile bereziko izen elkartutzat hartzen dira Hitz Elkarketa/ 4 lanean elkarlan eta kontradantza; hau da, elkar eta kontra
|
lehen
osagai dituztenak. Egia da baditugula gaurko euskaran horrelako izenak.
|
|
|
Izenaren ezkerrean ageri zaizkigun tar horiek, ostera, ez lirateke adjektibo kategoriakoak izango, izen kategoriakoak baino. Beraz, ondarrutar neska [izen+ izen] egiturako izen elkartua genuke eta berdin aurreko puntuan irlandar
|
lehen
osagai zutela eman ditugun adibideak. Proposamen erakargarria da, batetik,* ondarrutar Simon modukoak zergatik ez diren gramatikalak (baina bai Simon ondarrutarra) esplikatuko lukeelako (izen bereziak ez dira izen elkartuko mugakizunak) eta, bestetik, corpusetatik atera ditugun ondorengo adibideok oso ondo koka ditzakegulako hitz elkartu mota batean edo bestean (dela mendekotasunezkoetan atzerritar multzo, irlandar talde, irlandar gudaroste, dela atributu eta koordinazio egiturako elkartuetan).
|
|
|
Horixe dute, hain zuzen ere, lehen ezaugarri morfologikoa, izen soila (determinatzailerik gabea) izatea ezkerreko osagaia. Meteorologiako gertakariak adierazten dituzten euria egin, elurra egin, izotza egin... aditzetan
|
lehen
osagaiak badu mugatzailea, baina hori da har dezaketen determinatzaile bakarra; ezin dute, adibidez, erakuslerik hartu(* elur hori egin,* izotz hau egin). Mugatzailerik hartzen ez duen lehen osagaia izateak berarekin dakar aditz hauek ez erreferentzialak izatea; hau da, erreferentzia jakina baino areago, erreferentzia generikoa dute (lan egin/ agindu dizuten lana egin).
|
|
|
Laugarren atalekoak" izen propio+ adjektibo" modukoak dira batzuetan (adjektiboa bahuvrihi moduko elkartua da ia beti, § 8.2.2), eta" izen propio+ izen" modukoak besteetan. Mari
|
lehen
osagai dutenak bereizi ditugu beste azpisail batean; esan bezala izen arrunt bihurtu dela esan daiteke (hala erakusten du Euskaltzaindiaren Hiztegiak ematen duen definizioak," zenbait izenen edo izenondoren aurrean ezarririk, emakumeak erdeinuz izendatzeko erabiltzen den hitza"). Horregatik idazten da letra xehez eta hitz elkartua bera oro har marraz loturik, edo bi osagaiak elkarturik (marizikin).
|
|
|
Azpiatal berezi batean bildu zituen Euskaltzaindiak Hitz Elkarketa/ 3 lanean (1991) aurre, azpi, gain, motako izena
|
lehen
osagai duten aditzak edo gora adberbioa mugatzaile dutenak. Azken batean, mendekotasunezko izen elkartuetan ikusi ditugun mugatzaile bereziak ditugu hemen ere, han esan bezala pre, sub, supra... erdal aurrizkien ordainak emateko baliatu ditugunak (§ 7.2.2.4a):
|
|
|
7.2.10c Azkenik, badira izenondo kategoriako
|
lehen
osagaia dutenak ere, eder ispilu, handiputz, harroputz... Orra gure eder ispillu (Etxaniz); Sinisten det andiputztxoa da ta (Urruzuno).
|
|
|
23.2.1.3.1b Meteorologiako gertakariak adierazten dituzten euria egin, elurra egin, izotza egin... aditzetan
|
lehen
osagaiak badu mugatzailea, baina hori da har dezaketen determinatzaile bakarra; ezin dute, adibidez, erakuslerik hartu(* elur hori egin,* izotz hau egin). Nolanahi ere, determinatzailerik gabeak ere badira:
|
|
|
buruak eman, bihotzekoak eman. Hemen sar daiteke aurreraxeago determinatzaile sintagma edo postposizio sintagma
|
lehen
osagai dutenen artean sartu dugun gogoak eman ere (§ 23.2.1.3.3).
|
|
|
Izan ere, determinatzaile sintagmak ez du aukerarik ematen plurala hartzeko (edo singularrean azaltzeko plurala bada), edo erakusle determinatzailea hartzeko(* begi horiek josi). Bide beretik, postposizio sintagma
|
lehen
osagai dutenetan ere, ez dago aukerarik beste postposizio atzizki bat hartzeko: kontuan hartu bai, baina* kontura hartu ez; burutik egin bai, baina* buruan egin ez, eta abar.
|