|
2000
|
|
|
Gerra lehertzean Bizkaian zegoen nonbait apaiz gaztea, eta gudarienkapilau joatea egokitu zitzaion. Hortaz,
|
lehen
gerra uneak abertzaleen ikuspuntutikbegiratzeko erraztasuna izan zuen.
|
|
2001
|
|
|
Baina postalen erakusgailuan geratuko zara. Gehienak Ernest Shackletonen espedizioko argazki ederrak izango dira, Europa
|
lehen
gerra handiko lubakietan odolusten zen artean Antarktikako izotzen artean harrapaturik geratu zen Endurance ontziaren bidaian ateratakoak.
|
|
2002
|
|
|
Gerraz edo borroka antiterroristaz beztitutako operazio hau sarraskia izan baita hasieratik.
|
Lehen
gerran mundu osoan zabaldu ziren Grozniko azokaren gain 200 heriotz baino gehiago eraginez jaurtikitako bonbaketaren argazkiak, hiriburuaren txikizioarenak... «Eskandalu handia eta emaitza kaskarrak» kalkulatu bide zuten Moskuko militarrek.
|
|
|
Fermin Muñoz Echabegurenek aztertuak zituen jadanik
|
lehen
Gerra Karlistan Donostiak eta bertan bizi zirenek igaro behar izan zituztenak. «Anales de la Segunda Guerra Carlista en San Sebastian.
|
|
|
Gizaki modernoaren konplexutasuna eta barne haustura islatzen saiatzen diren bi zatitan dago egituratuta. Bertan kontatzen diren gertakarien protagonistak Elizalde (karlistak) eta Ibargoien (liberalak) sendien bost belaunaldi dira, eta haien arteko gorrotoa
|
Lehen
Gerra Karlistatik Francoren garaia arte luzatzen da.
|
|
|
Urrunetik euskal historiaren mistifikazio politikoak errazagoak ziren, baina ikertzaile finak ere izan ziren. Aipatzekoada Ildefonso Gurrutxagaren lana, bereziki
|
lehen
gerra karlistari buruzkoa, bertanzuzenki kritikatzen zuelako Galindezek eta beste batzuk asmaturiko interpretazioa, non karlisten borroka euskal abertzaleena bihurtzen zen Galindezen artikuluetan.Argentinan beste saiakera garrantzitsu bat argitaratu zen Euskal Herriko gerra zibilei buruz, Ramon Aldasoro errepublikarrarena. Askatasunaren kontzeptuareninguruan artikulatu zuen bere diskurtsoa, azken bi mendeetan izandako bi gerrenazalpena egiteko orduan.
|
|
|
Lehen ekarpen modernoari buruz, komunikazioaren beraren ikerketaz alegia, esan dezagun ezen komunikazio publikoari eta industrializatuari buruzko lehen analisi sakon eta zientifiko serioek 1910 urtean ikusi zutela argia: hain zuzen ere, Chicago ko eskola enpirikoak komunikazioari betekizun soziologikoa aitortu zionean, mendearen hasiera hartatik Munduko
|
Lehen
Gerrara bitartean. Hurrengo urrats metodologiko serioa 20 30ko urteetan etorri zen, Bigarren Gerraren bezperetan, Harold D. Lasswell ek egina; autore horrek ondokoa zioen:
|
|
|
K.a. 235.ean antzeztu ziren bere lehenengo lanak eta gudari izan zen
|
lehen
gerra punikoan. Antzezlanetan kritika politikoa egiteagatik kartzelaratu zuten, eta beste lan batean atzera egin zuenean askatu.
|
|
|
Eskuaraz baizik ez zekiten haiei ere malkoz bete zitzaizkien begiak
|
Lehen
Gerra amaitzean, hildakoak gogoan —mo rts pour la patrie— eta malkoz berriro ere Hitlerrent ropak Parisen ikustean, eta berriro ere malkoz liberazio egunean, Bigarren Gerra, 30 urteko aldea, baina Paris beti sinbolo. Hutsaren sinbolo, edo guztiaren sinbolo.
|
|
|
– Santurtziko moiletan Ramon Sota zanaren andra zaharra ikusi neban, Lady Sota, ilobek inguraturik.
|
Lehen
gerra handia amaitu ostean, sir izendatu eben ha be. Andreari besterrira joan beste aukerearik ez jakon geratzen.
|
|
2003
|
|
|
|
Lehen
Gerra Karlistan sartzen bagara, 1837ko bizkaierazko bertso-paper karlista anonimo batean, zera irakur daiteke: –Ez ziran euskaldunak/ bein bere menpetu,/ Erroma bera ez zan/ eurakaz jaubetu? 62 Aurrekoaren ildo berean hau ere pertsona eskolaturen batek egindako bertsoa zen, euskal historiaren inguruko ohiko topiko bat herritarrei jakinarazten ziena, euskaldunen betiereko ausardia baieztatu eta egungo karlista euskaldunei kemena eman nahian.
|
|
|
Eta aitortza horri loturik, protagonista politiko berri horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo eta halakoak aipatuz. Ohargarria da, hala ere, Álvarez Junco k mito historiko mobilizatzaile hauen erabilera soilik liberalengan seinalatzea; aldiz karlistek(
|
lehen
gerran behintzat) ez omen zuten gisa bereko historia nazionalik sustatu, nahiz herritar asko aldeko zituzten, karlistentzat protagonista politikoa ez baitzen herria edo nazioa, erregea baizik (Álvarez Junco, 2001: 363).
|
|
|
Irakiarrek gerra jasan dute edo laurogeiko hamarkadaren hasieratik izan dituzte ondorioak. Baldintza horietan, produktu freskoak arrazoizko preziotan lortzea oso lan neketsua da herrialde honetan, Golkoko
|
Lehen
Gerraren ondorioz nazioarteko blokeoa jasaten baitu eta inportazioa edo estraperra oinarrizko elikagaiak eskuratzeko bide nagusia baita. Irakeko urte bateko uztak ia ez du ematen irakiarrek ogia egiteko behar duten alearen laurdena.
|
|
|
1833ko urrian,
|
Lehen
Gerra Karlistak eztanda egin zuenean, misioak egiteari utzi zioten, baina berriz ekin zioten 1838 eta 1839an; bi urte horietan, Gipuzkoako eta Bizkaiko
|
|
2004
|
|
|
778an baskoien armadak Orreagan lehen aldiz frankoenari irabazi zion arte iristen da aurrenekoa. Nafarroa Europako erresuma izan zen garai osoa hartzen du bigarrenak,
|
lehen
gerra karlistarekin amaituz, eta Nafarroako Estatuaren ukapenaren urteak jasotzen ditu hirugarrenean, 1841ean erresuma izatetik probintzia bilakatu zutenetik hasita.
|
|
|
Bitxia da 1841.eko legeari eman dioten interpretazioa geroko nafar politiko gehienek, bai erregionalistek, bai tankera askotako karlistek, euskal nazionalistek zein sozialistek. " Lege Paktatua" ren kontzeptuari nola eutsi dioten ikusita, edonork erranen luke korronte politiko horiek ontzat eman dutela
|
Lehen
Gerra Karlista foruen aldeko eta nafar herriak galduriko gerra bat izan zela. Eta hondamendiaren erdian, hainbat nafarrek," borondate onekin" batzuen ustez, herriaren beldur bertze batzuen aburuz, foru etxea gorde edo erautsi, noren ustez den ezinean, altzariak gutxienez salbatzea lortu zutela.
|
|
|
Bereziki aipatuko nuke lehen eta bigarren gerra karlisten artean garatu zen Foralitate Berria izeneko epealdia, egitarauan ageri ez dena (eskema tradizionala mantentzen du egitarauak:
|
lehen
gerra, Bergarako besarkada, Nafarroako, hitzarturiko legea, eta segidan Bigarren gerra).
|
|
|
Bai ordura arte, behintzat. Ausardiaren Domina Golkoko
|
Lehen
Gerran (Norman Schwarzkopf jeneralak berak ezarria), Bihotz Purpura Afganistanen, 27 borroka mandatu 12 urtetan...
|
|
2007
|
|
|
Egipto, Yemen, Palestina, Irak edo Jordaniakoak. Baina Golkoko
|
lehen
gerraren ondotik, petrolio jabeek Asia urrunera jo zuten eskulan bila. Geroztik ugarituz joan dira India, Bangladesh, Pakistan, Sri Lanka eta Txinako etorkinak.
|
|
|
Rotaetche Portugaleteko zubiaren egilea izan zen. Dirua egin zuen lehergarriak saltzen, Munduko
|
Lehen
Gerraren garaian. Jauregia eraiki zuen Donibane Lohizunen; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
Munduko
|
Lehen
Gerra amaitu berri zegoen eta gerran ibilitako lankideek hainbat pentsaerakin itzuli ziren Euskal Herrira (nabarmenki gerlari ohien pentsaeraz, hau da, gerran parte hartu izanaren urguiluaz). Gazteok Adéma Eskualdunaren zuzendariarengandik urruntzeko nahia agertu zuten, Eskualdunan idazteari uko eginez eta aldizkari berri bat sortzeko guraria erakutsiz.
|
|
|
II. Mundu Gerra amaitu zenetik, Asia Ekialdea eta Hegoaldea zen gerra bortitz eta zabalenen esparrua: Txinako gerra zibila, Indonesiako independentzia gerra, India eta Pakistanen arteko
|
lehen
gerra, Koreakoa..., milioika heriotza eragin zituzten gatazka hauek. 1954ko maiatzean Dien Bien Phu n vietnamdarren garaipenarekin (eta frantziarren anabasarekin) Indotxinako Lehen Gerra amaitu zenean kitatu zen aro hura.
|
|
|
Txinako gerra zibila, Indonesiako independentzia gerra, India eta Pakistanen arteko lehen gerra, Koreakoa..., milioika heriotza eragin zituzten gatazka hauek. 1954ko maiatzean Dien Bien Phu n vietnamdarren garaipenarekin (eta frantziarren anabasarekin) Indotxinako
|
Lehen
Gerra amaitu zenean kitatu zen aro hura. Ordurako amaituta zegoen Koreako gerra (1950eko ekainetik 1953ko uztailera), Filipinetako Huk gerrilla komunista suntsituta zegoen eta Malaysiako matxinada bakarrik geratzen zen itzaltzear.
|
|
2008
|
|
|
itsasontzi erraldoi bat dela. Bertatik antolatu dira 1991ko Golkoko
|
Lehen
Gerrako bonbaketetarako hegaldiak, berdin 2001etik aurrera Afganistan eraso zutenak, eta geroago Irakeko konkistan erabilitako asko.
|
|
|
Bake itxuraren azpian bizirik daudela dirudi 1997tik 2003ra arteko gerraren txingarrak. Lau milioi herritarren heriotza ekarri zuen hari Afrikako
|
Lehen
Gerra Handia deitu zioten. Orain Kivu aldean hiltzen da jendea, denen oharkabean.
|
|
|
MONUC bataiatutako indarra 1999an abiatu zen, orduan hasi eta 2003a bitartean milioika heriotza ekarri zituen gerra handiaren hasieran. Gerra hura benetan izan zen Afrika
|
Lehen
Gerra Handia bataiatzea merezi izan duena.
|
|
|
berrogeitik gora dauzkak, hirurogeikoa ere ematen duk heure burusoil horrekin, eta burutik hago ala?? Nazarioren aitak, baina, gogo gogoan zituen
|
lehen
gerran bizi izandakoak, eta haren haritik esan zien:
|
|
|
Azkue, jatorriz, tradizio karlistadun familia batean sortu zen. Bere aita, Eusebio Azkue,
|
lehen
gerra karlistan aritu zen 1836tik, legitimisten alde, teniente gradua lortuz5 Gerora ere, Azkueren aita ideia tradizionalisten aldekoa izan zen. Bere obra poetikoa aztertuz Jon Kortazarrek, zera esan izan du:
|
|
|
1948 Israel eta estatu arabiarren
|
lehen
gerra amaituta, Sinai eta Gaza Egiptoren menpe geratu ziren.
|
|
|
berrogeitik gora dauzkak, hirurogeikoa ere ematen duk heure burusoil horrekin, eta burutik hago ala...? Nazarioren aitak, baina, gogo gogoan zituen
|
lehen
gerran bizi izandakoak, eta haren haritik esan zien:
|
|
|
Lehen gauza batek hiltzen gintuen agerian eta orain haren kontrakoak ezkutuan; gaitz tamalgarriak lehen eta gauza onargarriak gero; kalteak berak lehen, hobe beharrez asmatutakoak orain; kutsuak atzo, garbitasunak gaur; guztion etsaiak lehen eta gizonaren lagunak orain; hildakoak berberak gara baina hiltzaileak ez:
|
lehen
gerrak eta pesteak hiltzen gintuzten eta orain bakeak eta pestizidak.
|
|
2009
|
|
|
Golkoko
|
Lehen
Gerran, AEB buru, nazioarteko koalizio militarrak Irak inbaditu zuenean, amerikarrek ospetsu egin zuten" Irak Erdi Arora itzularaziko dugu" esaldia. Txikizioaren tamainak egoera hori ekarri zuen neurri batean.
|
|
|
50 urteko kazetaria bahiketei, hilketei, torturei eta beste abusu batzuei buruzko informazioa biltzen aritu da Txetxeniako
|
lehen
gerra hasi zenetik. Nazioarteko erakundeak ikerketa horietaz baliatu dira.
|
|
|
|
Lehen
gerra karlista bertsoen argitan. Foruak eta erlijioa hiz neurtuetan()
|
|
|
1.700 urtetik hasita, badira zenbait liburu hemen. Hala ere, esan behar da Independentziaren gerran() agiri gehienak erre egin zirela eta
|
Lehen
Gerra Karlistan(), berriz, asko kanpora eraman zirela. Gaur egun oso gutxi espurgatzen da.
|
|
|
George Bush aitak Golkoko
|
Lehen
Gerra eta Gerra Hotzaren amaiera baliatu nahi izan zuen 1992ko kanpainan, baina Bill Clinton gailendu zitzaion azkenean, ekonomiaren gaia aterata. Orduan bota zuen esaldi ezagun hura:
|
|
|
Laguntza eskatzeko astia izan duela ere gaineratu dute iturri horiek. Hildako kazetarik 50 urte zituen eta Txetxeniako
|
lehen
gerra hasi zenetik tortura, bahiketa eta hilketa kasuen berri ematen jardun du urteetan.
|
|
|
Libanoko
|
lehen
gerran, 1982 urtean, girotu du zuzendari israeldarrak Lebanon pelikula. 24 ordutan garatzen da istorioa, eguna tanke baten barruan ematen duten soldadu gazteen bizipen eta sentipenak azaltzen baititu.
|
|
2010
|
|
|
Petain Lehen Mundu Gerrako garailea zen eta Espainiako Burgosko enbaxada utzita bueltatu zen Frantziara, militar gisa zer edo zer egiteko. Baina beranduegi izateaz gain,
|
lehen
gerran erabilitako defentsa taktikak bera bezain zaharkiturik zeuden; desegokiak eta eskasak ziren erabat, alemaniarren hegazkinerian eta panzer dibisioetan oinarritutako erasoei aurre egiteko. Mugetan eta barne aldean zeuden defentsa lerroak gainditu ostean, alemaniarrek azkar jo zuten Sedan, Abbeville eta Paris aldera.
|
|
|
Gaztelauak ez ziren, beraz, Nafarroan odol eta gar sartu, XVI. mendean; XIX. mendeko karlistadak, beraz. Agosti Xahok,
|
lehen
gerraren lekuko zuzena izan zenak, argi eta garbi ikusi zuen hura ez zela errege baten aldeko gerra, euskal nazioaren aldekoa baizik, ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz, baina orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere?
|
|
|
Gaztelauak ez ziren, beraz, Nafarroan odol eta gar sartu, XVI. mendean; XIX. mendeko karlistadak, beraz —Agosti Xahok,
|
lehen
gerraren lekuko zuzena izan zenak, argi eta garbi ikusi zuen hura ez zela errege baten aldeko gerra, euskal nazioaren aldekoa baizik— ez ziren gertatu; gerra irabazita gero, garaileek beren legeria inposatu zuten, foruak eta hankaz gora jarriz, baina orduan ere ez zen inposiziorik izan; maisu erdaldunak ekarri zituzten, baita herririk euskaldunenetara ere... zigortu ere, zigortu zituzten eus... ez daude...!; nik, ordea, hemen ditut J. Filomendiren agiri batzuk, eraztunaren politika baiesten eta berresten dutenak; horietatik aspaldiko bat ezagutaraziko dizut, Aiakoa eta XVIII. mendekoa, non, maisuari egindako kontratuan, honako klausula azaltzen den:
|
|
2011
|
|
|
1956 Sudanek independen tzia lortu zuen Erresuma Batutik. Urte horretan bertan,
|
lehen
gerra zibilak egin zuen eztanda. Gobernuak ez zuen bete sistema federala eratzeko hegoaldeari egindako promesa.
|
|
|
Eginen hasi zen kazetaritzan. Golkoko
|
lehen
gerraz geroztik Irakek Kuwait inbaditu zuenean bere kasa dihardu. Egun, EITBrako lanean ari da eta konferentziak ematen ditu.
|
|
|
Salbatore Mitxelenak geroxeago argitaratu zuen Arantzazu: Euskal Sinismenaren poema izenekoaren hirugarren zati zen «Bizi nai»6 Francoren jazarraldiak zatitutako euskotarren batasuna aldarrikatzeko XIX. mendeko
|
lehen
gerra karlistara egiten zuen atzera, azkenean, batasun politikoa baino gehiago teologikoa proposatzeko. A.M. Labaienek Lurrikara antzerkian 1936ko gerraren jeltzaleen ikuspegia eman zuen7, eta, S. Altubek beste horrenbeste Laztantxu eta Betargi kontakizunean8, inperatibo morala ezarriz euskaldunei, hainbeste gizaki hobengabeko erail zituen erregimena onar ez zezaten, biktima errugabekoen omenetan.
|
|
|
George Borrow Biblia saltzaileak
|
Lehen
Gerra Karlistaren garaian idatzi zuen The Bible in Spain (1843) bidaia liburuan, euskaldunen literaturari ez dio balio handirik onartzen, eta, bere ustez, euskaldunak musikagintzan trebeak badira ere, olerkigintzan ez gauzak dira, garrantzirik gabeko gertaerak kontatzen baitituzte:
|
|
2012
|
|
|
Portutik gorako bideari ekin eta erdi bidera iritsita, esaterako, Ingelesen hilerria ikus daiteke. Britainia Handiko legio laguntzaileko ofizialak daude han hilobiraturik,
|
lehen
gerra karlistan hilak. Hainbat turistak begiratzen diete hilerriari buruzko azalpenei, eta alde batera eta bestera begiratzen dute gero, nondik joan erabaki ezinik.
|
|
|
Donostiako azokatik pasa ginen lehengo batetan, ea zenbat euskal liburu berri argitaratu ziren edo ikustera, eta jexus marria eta joxe, hura zen burrunba, hura zen aukera. Euskara etxean telebisioa ikusiz ikasteko metodoak, euskara ankaz gora lantzeko gramatikak, alfabetatzeko eta karatxoak sendatzeko belar sintaktiko eta perifrastikoak, Euskadiko
|
lehen
gerraren heroitasunaren berri, Euskadiko bigarren hirugarren eta laugarren gerraren hamaika batailen fotoak, Euskadiko historia iraultzailearen historia, eta abar. Kezka batekin irten ginen halere:
|
|
|
Hirugarren paradigma Xahok berak sumatu zuen
|
lehen
Gerra Karlistan.Nafarroara bidaia euskaldunen matxinada bitartean (1836) (Viaje a Navarra durantela insurreccion de los vascos) liburuan islatu zuen euskal munduan, Baskonian, Nafarroak zeukan nagusitasuna. Era berean, haren iritziz, Nafarroako Erresuma daEuskal Herriak inoiz eraiki duen egitura politiko gorena.
|
|
|
XVIII. mendearen bukaerako foru sistemaren aurkako aurrez aurreko erasozuzenaren aurrean, Euskal Herri osoa elkartu zen, batez ere
|
lehen
gerra karlistan.Hegoaldeko lurraldeek, mendebaldekoek zein ekialdekoek, Zumalakarregi buru, fronte bakarra osatu zuten Espainiako tropa isabeldarren aurrean. Iparraldekolurraldeak hornidurarako gune gisa erabili zituzten, militarren terminologianintendentziarako?, baita logistika laguntzarako ere.
|
|
|
2
|
Lehen
Gerra Karlistaren belaunaldia, berez, lehen gerra zibila: Lege bitartez, lehen aldiz sartu zen foru sistema Espainiar konstituzioaren baitan edo tartean, eta, horren ondorioz, hainbat proiektu juridiko bideratu ziren.
|
|
|
2 Lehen Gerra Karlistaren belaunaldia, berez,
|
lehen
gerra zibila: Lege bitartez, lehen aldiz sartu zen foru sistema Espainiar konstituzioaren baitan edo tartean, eta, horren ondorioz, hainbat proiektu juridiko bideratu ziren.
|
|
|
Adibidez, el pueblo vascongado subjektu politiko gisa agertzen zen, herri berezi eta bateratu gisa eta lurralde jakin bati lotutakoa. Aldi berean, bortxa edo indarkeria erabilera erabat gaitzesten zuen,
|
lehen
gerra karlistaren esperientzia oraindik ere bizi bizirik baitzegoen. Aurrerantzean, PaÃs vascongado lurraldea bihurtuko da gizarte eta kultura baten gordeleku.
|
|
|
Beraz, Foru legedia eta konstituzioa indarrean egon arren,
|
lehen
gerra zibil karlista piztu orduko, nabaria zen zatiketa soziala euskal gizartean. Etorkizuneko erakundetze publikoaz edo egituratze ekonomiko soziala edo juridikoa antolatzeko unean, joera desberdinak ageri ziren.
|
|
|
Erregearen boterea Gorteen bidez mugatzearen aldekoa zen. Valentziara desterratu zuten
|
Lehen
gerra zibil karlistaren hasieran, seguru asko, karlismoaren aldekoa zelakoan.
|
|
2013
|
|
|
Une honetan ez dago garbi Iraneko programa nuklearra zein fasetan den arma nuklearraren lorpenarekiko, baina Israelen Siriako eraso hauek, badirudi lotura handiagoa dutela lasterketa nuklear horrekin eta bere petrolioarekin Hezbolarekin baino, eta hau, behar den aitzakia besterik ez dela. 1991n ere Irakeko
|
lehen
gerra hasi zenean, Sadam Huseinek kosk egin zuen Kuwaiteko inbasioan eta NBEk Irak erasotzea baimendu zuen. AEBen arabera, Irakeko petrolioa ez zegoen erasoen arrazoien artean, baina oraintsu publiko egin diren dokumentuek (www.monde) oso bestelako ikuspegia erakusten dute.
|
|
|
Izatez, Lehen mundu gerra «Eskualduna» astekarian da bere lanaren goiburua eta doktorego tesiaren mamia. Edukiz, hor daude, xehe xehe aztertuta, mundu mailako
|
lehen
gerra hartan euskaldunek euskaraz jaso zuten informazioaren nondik norakoak. Informazioa ez ezik, informazio horren zirrikitu guztiak eskaintzen zaizkio irakurleari eta, orobat, gaia bera baliatzen da euskal kazetaritzan eredu izan zen Eskualduna kazetaren egileak nor eta nolakoak ziren azaltzeko.
|
|
2014
|
|
|
Irakeko biztanleriaren egoera oso larria da 1990eko Golkoko
|
lehen
gerraz geroztik, eta etorkizuna agian bakarrik baretuko da bere desagerpena eta hiru estatu berrien sorrerarekin, baina hori ere gehiegi aurreratzea izan liteke gaur egun. Argi dagoena zera da, AEBen eta mendebaldeko indarren parte hartze militarrak, bideratu baino egoera okertu besterik ez dute egiten. Ezer gutxi esatea da, baina edozelako konponbideren hasiera, AEBen erabateko erretiratzea eta NBEren egiazko bake parte hartzearekin hasten da.
|
|
|
Eta goitik zetozen aginduak ere ez ziren lagungarri; Gerra Hotzean sobietarren aurka garatutako estrategiek ez zuten balio Vietnamgo oihanean. "
|
Lehen
gerra zen zu haien kontra. Orain eseri eta zain geratzen zara, haiek noiz eztanda egingo edo zuk noiz eztanda egingo" esan zuen Indar Berezietako kide batek.
|
|
|
Mutila marmarrean hasia zen. Lehen marmarrarekin batera, neskak erabaki zuen hura unibertsitateko ikasle bat baizik ez zela; Edithek hogeita bi urte zituen, eta, nolanahi ere, dantzaldi hark, halakoetan
|
lehena
gerraz geroztik, beste zerbait ekarri zion gogora, ideia elkarketen erritmo bizi harekin: beste dantzaldi bat eta beste gizon bat, nahiz gizon harenganako sentimendua begirada betiluneko ameskeria nerabe bat baino gehiago ez zen izan.
|
|
2015
|
|
|
Herbestean jaio eta ia istripuz karlistak diren lagun batzuen kronika da. Arbasoak galtzaileak izan ziren
|
Lehen
Gerra Karlistan eta herbestera joan behar izan zuten. Orduan ezer gutxi zekiten egiten tiroak botatzeaz aparte.
|
|
|
Gerra etorri bezala joango zela pentsatu zuten hasieran, baina, denen ernegurako, izain zurrupari bat bezala itsatsi zitzaien. Horrela kontatzen du gure amandre Martiñak Nazionalak herrira sartu eta hurrengo egunean gertatutako
|
lehen
gerra ekintza.
|
|
2016
|
|
|
Joseba Agirreazkuenaga historia katedradunak esana da gerra zibil bakoitzaren amaieran zerga aginteak autogobernuaren eztabaida piztu izan duela.
|
Lehen
Gerra Karlistaren ondoren, 1841ean, Nafarroak hitzarmena sinatu zuen beherapenetan onartutako akordio batekin. Semiak soldadu ta preso gurasuak/ ezin pagaturikan kontribuziyuak... diote oso ezagun egin ziren Muñagorriren bertsoek.
|
|
|
Gezurrezko izaera berezi horrek eta hitzarmena zein kontzertua une historiko desberdinetan sortu izanak balio izan dio beste hiru lurraldeetatik distantzia hartzeko eta arrazonamendu historizista diferentea eraikitzeko. Azken finean, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak
|
lehen
gerra karlistan ez zuten Nafarroaren bidea hartu, euren foruak berreskuratuko zituztela uste zutelako. Alta, ez zen halakorik gertatu eta 1876an, hirugarren gerla karlista galdu eta gero, Espainiako Gobernuak manu militari Nafarroaren antzeko sistema ezarri zien hiru probintziei, kontzertu edo itun ekonomiko bat.
|
|
|
Garai hartako Nafarroako intelektual nabarmenenak baskistak ziren?. Denboran gertu zegoen
|
lehen
gerra karlistaren porrota (1839) eta hark eragindako subiranotasun galera handiaren sugarrak piztuta ziren. –Nik beti esan ohi dut:
|
|
|
|
Lehen
gerra karlistan kokatzen da. Bertan, kontatzen da nola ibili zen Bereterretxe San
|
|
|
|
Lehen
Gerra Karlistaren
|
|
|
Indoeuroparrek duela bost mila urte asmatu zuten inperioak eraikitzeko, bortizkeriaren profesionalak bihurtu ez ezik, mintzabide politiko egoki bat behar zela:
|
Lehenik
gerra ankerrean indarra eta gupidarik eza erakutsi, baina ondoren, borrokariak berdinduta geratu direneko itxurak egin, ustiagai bihurtutakoen herri izena gorde hura ohoratuz (nahiz garaileak bere hizkuntza ezarri), eta galtzaileei boterean parte hartzeko aukera eman, hori bai, garaileak ezarritako lege eta ordenaren barruan. Erromak hainbat herri eta jende erauzi zituen bere lurraldeetatik Hiriko ustiagai izan zitezen, baina erromatar bihurtzeko aukera emanez eta inoiz inori esan gabe, bere jatorria zela eta, besteak baino gutxiago zela eta izango zela betiko.
|
|
2017
|
|
|
Beren artean euskaraz hitz egiten zuten beti, amak bi semeekin ere bai, baina aitak frantsesa erabiltzen zuen. Euskara galdu egin zuen, baina
|
Lehen
Gerra zela-eta, ia hiru urte eman zituen Zuberoan, Larraine eta Ligiren arteko mugan zegoen baserri batean, Andoze ibarrean, eta han berreskuratu zuen euskara. Zazpi urterekin joan zen Zuberoara eta ia hamarrekin itzuli zen Parisera.
|
|
|
turismoak.
|
Lehen
Gerra Karlistan herrian agertu ziren soldadu britainiar haiek hasi zuten: bainatzen ziren eta eguzkia hartzen zuten Portuko hareatzetan, herritarrengan harridura eragin, itsasoko bainuak osasunarentzat kaltegarriak zirela uste baitzen garai hartan.
|
|
|
Zergak arautzeko eta biltzeko ahalmena du, eta Madrilen eta Iruñearen arteko diru publikoen joan etorria arautzen du.Zenbat Hitzarmen izan ditu. Nafarroak bost hitzarmen ekonomiko izan ditu. Lehenengoa XIX. mendekoa da, eta
|
lehen
gerra karlista galdu ondorengo 1841eko legean du jatorria. Azkenekoa, berriz, 1990ekoa da.
|
|
|
Gerra laburra izan zen, baina gerraostea ez da amaitu oraindik. 1991n golkoko
|
lehen
gerraren ondoren inposatutako zigor ekonomikoek irakiarrak ito zituzten, eta AEBek arma kimikoen zurrumurruak zabaldu ondoren jaurtitako golkoko bigarren gerrak eman zion errematea herrialde arabiarrari. Laster argi gelditu zen Saddamek ez zuela legez kanpoko armarik; eta gerra justifikatzeko asmatutako gezurra izan zela.
|
|
|
Ikaragarria. Bakarrik Saddam Husseinek bonbardatu zuen Tel Aviv 1991n, golkoko
|
lehen
gerran... Eta azken erasoaldia tunelen erasoaldia izan da.
|
|
|
|
Lehen
gerra karlistan kokatzen da. Bertan, kontatzen da nola ibili zen Bereterretxe San Martzialgo guduan borrokan, Tomas Zumalakarregirekin batera.
|
|
|
Zer gertatu zen Nafarroan
|
Lehen
Gerra Karlistaren ondorioz?
|
|
|
Bataila batzuk ere egon ziren zonaldean,
|
Lehen
Gerra Karlistan batez ere. “Oso borroka luzea eta garrantzitsua izan zen hura”, ziurtatu du idazleak, “Guda Zibilean baino askoz hildako gehiago egon ziren”.
|
|
|
Baina, behin urrun probatu eta ondo aterakoa, bertako borroketan ere laster hasiko zen erabiltzen.
|
Lehen
Gerra Handian bonbak Europan hasi ziren jausten 1914 eta 1919 bitartean, alemanek, frantsesek, ingelesek eta italiarrek jaurtiak bata bestearen kontra.
|
|
|
|
Lehen
Gerra Handia hastean, britainiarrek bonbardatzeko gauza ziren 100 aireplano zituzten eta, gerra amaitzean, 23.000 Imajinatu zenbat bider multiplikatuko zen suntsidura. Sobratu zitzaizkienekin zer egin zuten?
|
|
2018
|
|
|
66) Esan genezake, horrela elikatu dela elebakartasunaren paradigma, mendebaldeko sistema soziokulturaletan bederen. Hainbat egilek dioten bezala, hizkuntza nazionalismoaren diskurtsoaren muina Europan hedatu zen Munduko
|
Lehen
Gerraren garaian eta iraun du XX. mendean zehar (Laakso et al., 2016: 2).
|
|
|
Amen batean igaro da. Trumpen aroko
|
lehen
gerra komertziala hasi baino lehen amaitu da. AEBek eta Txinak «akordio esparrua» iragarri dute joan den asteburuan.
|
|
|
Beharbada emakume aske bat nintzelako izango zela pentsatu nuen. Perrin jaunak kontatu zidan gerrak, Munduko
|
Lehen
Gerrak alegia, Europa birrinduta utzi zuela, baina bizirik gelditu zirenek inoiz baino grina gehiago zutela bizitzeko, eta aberatsek bereziki mendeku gisako bat hartu zutela eta lau urte horietan edan gabe utzitako xanpain guztia ari zirela edaten, emakumeek soineko zaharrak alde batera utzi eta askoz ere motzagoak,, zurearen antzekoak, gorputza agerian uzten dutenak, zeramatzatela soinean, eta gauak dantzan igarotzen zituztela, mundua berriro bukatu baino lehen.
|
|
|
|
Lehen
gerra karlista
|
|
|
Hargatik, Espainiako sektore anitzen proiektu politikoa zen, Frantziako ereduari jarraiki, estatu moderno batu bat sortzea eta Euskal Herri penintsularraren askatasunak (foruak, muga edota armada) kentzea. Kezka haiek zeuden garai berean lehertu zen Espainian,
|
lehen
gerra karlista. Karlos errege izatea nahi zutenek" oportunismoz" 230 hartu zuten Nafarroako foruen aldeko postura (liberalak estatu batuaren alde zeuden).
|
|
|
|
Lehen
gerra karlista denboran, nafar batzuk borrokatu ziren Nafarroaren independentziaren alde, 1837ko abuztuaren 26an eta 27an, eta beste batzuk 1838an. Huts egin zuten, eta Espainiako gerla kontseiluak haietako batzuk fusilatu zituen232 XIX. mende bukaeran agertu zen nafar zuzenbidea berreskuratzearen aldeko mugimendu bat, Euskara elkartearen inguruan.
|
|
|
|
Lehen
Gerra Karlista ez zen nahi bezala bukatu Euskal Herriarentzat. Hala ere, euskaldunek ez zuten etsi.
|
|
|
Xabier Zabaltzaren ustez, XIX. mendean izan ziren gerlek eragina izan zuten" Laurak bat" etik" Zazpiak bat" erako jauzian. Izan ere, Frantziako iraultzaren garaian Euskal Herri kontinentaleko jende anitz joan zen babes bila mendiz bestaldera; eta 20 urte geroago Euskal Herri penintsularrekoek zeharkatu zuten mendia
|
Lehen
Gerra Karlista garaian; 20 urte geroago berriz, Bigarren
|
|
|
Euskal Herri kontinentalean anitzez ahulagoa zen euskal kontzientzia nazionala, baina bazegoen zerbait. Iparragirrek
|
Lehen
Gerra Karlistaren ondotik idatzi zuen" Gernikako Arbola" bertso sorta zabaldu zen baita Euskal Herri kontinentalera ere.
|
|
|
Gainbeheraren kausatzat bi arrazoi apuntatzen zituen Andersonek: bata etikoa,
|
Lehen
Gerra Handiaz geroztiko gerraren heroismo eskasa, eta beste arrazoia estetikoa, modernismo abangoardistak pertzepzioa lehenetsi izana, erretrospekzio orohartzaileak gutietsiz. Jacques Louis David ordez Pablo Picasso hobetsiko zen, eta Benito Perez Galdosen ordez James Joyce.
|
|
2020
|
|
|
Gipuzkoako Batzar Nagusietan, 1830ean, lehenbiziko aldiz goi agintari batek euskararen gainbeheraren kezka azaldu zuen eta Sustapen batzorde bat sorturik hizkuntza plan bat idazteko enkargua eman zitzaion, eta lantegi horretarako zein aukeratuko eta Agustin Iturriaga aukeratu zen aditu gisa. Hark 1831n aurkeztu zion Batzarrari euskara suspertzeko plana, eta onartua izan zen, baina dirurik ez zuten jarri aurrera eramateko, eta handik laster sutu zen
|
lehen
gerra karlistarekin betiko asmo hutsean gelditu zen.
|
|
|
1872tik 1875era, hirugarren gerra karlistaren kontura. 1834tik 1838ra,
|
lehen
gerra karlistaren karietara. 1821etik 1823ra, hirurteko liberaleko liskarrak zirela kausa.
|
|
|
Lusitania, itsasontzi britainiarra, submarino alemaniar batek jaurtitako torpedoak hondoratu zuen
|
Lehen
Gerra Handiaren hasieran, mila eta berrehun pertsonaren heriotza eraginez; Lovainako unibertsitatea, katolizismoaren gune nagusietakoa, soldadu alemaniarrek erre zuten sasoi berean. Beraz, haiei zuzenduta zegoen mezua:
|
|
|
Etxeberria eta Sole, 2019). 2000 urtean, Priaranza del Bierzo-n (Leon) metodologia zientifikoen bidez
|
lehen
gerrako hobi komuna zabaldu zenetik, errepresaliatuen bilaketa, berreskurapena eta identifikazioa lan kolektibo eta diziplina anitzeko gisa ulertua izan da. 1936ko gerraren errealitatea jada ez da historialarion barruti itxia eta iragana esparru irekia bilakatu da profesional mota ezberdinentzat.
|
|
|
" Frantses herriaren izenean, Pariseko Gobernu Militarraren
|
lehen
gerra kontseiluak epai hau eman du.
|
|
|
Gaur, 1894ko abenduak 22, Parisko
|
lehen
gerra kontseilu iraunkorrak, gobernuko komisarioaren eskaerak eta ondorioak entzun ondoren, Dreyfus Alfred izenekoa, 14 artilleria
|
|
|
"
|
Lehen
gerra kontseilua akusatzen dut Zuzenbidea urratu izanagatik akusatu bat isilpean gorde zuen froga batekin kondenatzean eta bigarren gerra kontseilua akusatzen dut ilegaltasun hori ezkutatu izanagatik, errudun bat jakinaren gainean absolbitzearen delitua eginez.
|
|
|
Golkoko
|
Lehen
Gerraren ondoren George H.W. Bush garaiezina zela garaitu genezakeela uste nuen.
|
|
2021
|
|
|
Ugo Bardi kimikari eta energia krisian aditua, ARGIAren Larrun baten egilea dena, jada 1980an hidrogenoaren ikerketa lanetan ari zen Kalifornian, Berkeleyko laborategi batean, teknologia berriaren muina den erregai pila garatzeko lantaldean Jeremy Rifkinek bere The Hydrogen Economy liburua publikatu baino hogei urte lehenago. Bardik 1980tik gaurdaino ikusi du hidrogenoa dantzan petrolio krisi ezberdinen musikan lehen petrolio shock arekin, gero Arabiar Golkoko
|
lehen
gerraren ostean, 2001ean New Yorkeko Dorre Bikien erasoa gertatu zenean..., eta aldi bakoitzean hidrogenoaren lilura pizten zen eta urre beltza berriro Mendebaldera merke iritsi ahala prentsatik desagertzen. Alabaina, urte luzez hidrogenoaren teknologian lan egin ostean etsi egin du Bardik ere, eta azaltzen du duela 40 urte konpondu gabe zeuden arazo tekniko nagusiek zintzilik jarraitzen dutela hidrogenoarentzako.
|
|
|
Handik aurrera, errusiar mendi bat izan zen gure artekoa, gorakoak gero eta motelagoak, beherakoak bertigozko azkartasunez. Nire
|
lehen
gerra, eta hartan bai, bion garaipena, elkar berriro ez ikustea erabakitzea izan zen. Bake ituna.
|
|
|
Ez dut ikusten neure bizitza erdizka bada ere konpontzeko aukerarik, hori ez bada konpontzen.
|
Lehen
gerra kontzeptu abstraktua zen. Match bat.
|
|
2022
|
|
|
Lehen eta Bigarren Mundu Gerrak testu-liburuetan ikasi nituen nik, baina Balkanetakoa egunkari eta telebistan ikusiko nuen. Neurri baten, nire belaunaldiko gazte europarrontzat
|
lehen
gerra izan zen hori, munduan beste asko zirela jakinda ere, auzoan eta eguneroko albistegietan jarraitzeko aukera genuen lehena izan baitzen. Eta, bitxia bada ere, aldi berean azken gerra handia ere izango zela uste nuen nik, horrelakorik sekula berriro ez genuela ikusiko.
|
|
|
Gatazkak erabateko protagonismoa hartu du azken asteetan:
|
lehenik
gerrak berak eta bigarrenik inbasioak erosteko ahalmenean eragin dituen ondorioak.
|