|
2019
|
|
|
Errepaso horretatik ateradaitekeen ondorio nagusietako bat da mende hasieran euskal literaturak hiriarekiko jarrera herabe etaatzerakoia zuela oro har. Alde batetik,
|
lehen
euskal pizkundearen arrakastak sortutako nolabaitekoerosotasunak, poesian, bereziki, literatura tradizioak mundu ikuskera guztiz landatarra zuen gizartebatera erroturik jarrai zezala eragin zuen.
|
|
2020
|
|
|
Iztueta lehenengo, Xaho gero, Abbadia hurrena… Norbere nortasun kulturalarekiko autoestimua igotzen joan zen eta, Euskal Foruak galdu zirenean, erreakzio kulturalista handi bat loratu zen:
|
Lehen
Euskal Pizkundearen olatu foruzalea. Inspirazio erromantikoko euskal intelligentsia bat sortu zen, Campion, Manterola eta abar, lehen aldiz euskal kulturgintza moderno antolatu bati ekin ziona, eta kulturgintza horretan bertsolaritzaren garapen modernoa abiarazi zuten.
|
|
|
Esan bezala, Foruak galtzeak eragindako erreakzio gisa eman zen
|
Lehen
Euskal Pizkundea. Erakunde politikoen galerarekin herria bera, euskal herria, galtzeko arrisku bizian egon zitekeela konturatu ziren.
|
|
2021
|
|
|
Nagusitu zen jarrera, ordea, esan bezala, erreakzio kulturalarena izan zen,
|
Lehen
Euskal Pizkundea abiaraziko zelarik (Aizpuru, 2000: 61; Intxausti, 2014a, 135; Larrinaga, 2007b:
|
|
|
|
Lehen
Euskal Pizkundearen lehen olatuan, bestelako egiturarik ezean, euskararen aldeko elkarteak eta haiek sortutako aldizkariak izan ziren mugimenduaren artikulatzaile nagusiak (Aizpuru, 2001: 60; Intxausti, 2014a:
|
|
|
Eta Xahok Aitorren kondairan azpimarra jarri zuenetik ikur gisa sekulako indarra hartu zuela gaineratzen du. Herderrek esana zuen arima nazionalaren ispilua herri literatura zela, eta bertsolariarengan topatuko da, bada, ispilu hori
|
Lehen
Euskal Pizkundean:
|
|
|
|
Lehen
Euskal Pizkundea jarriko da martxan, eta mendetako bestekotzeari kontzientzia berria gailenduko zaio.
|
|
|
1851tik hasita Lore Jokoak antolatzeari ekin zion, sariak bere poltsikotik jarriz eta laster deitu zitzaion" euskal kulturaren patriarka". Funtsezko erreferentzia bihurtu zen
|
Lehen
Euskal Pizkundera bidean: " Entre otros D’Abbadie estimuló al príncipe Bonaparte, a Darrigol, Duvoisin, Arturo Campión, Pierre Loti, etc. y por supuesto, mantuvo relación con otros vasquistas a los que no hacía ninguna falta ser estimulados, como Chaho" (Madariaga, 2008:
|
|
|
Herritarren jarduera kulturalak baldintzatu zuen, bada,
|
Lehen
Euskal Pizkundearen lehen olatu hartako intelligentsiaren erabakia. Euskaraz ongi funtzionatzen zuen genero idatzi bakarra bertsopaperena zenez, bertso jarrien moldea hautatu behar izan zen euskarazko poesiagintza abiarazteko.
|
|
|
Ziklo honetako gailurraren izpiritua, foruen galeraren aurreko erreakzio kulturalista inork baino hobeto gorpuztuko zuen argitalpen horrek.
|
Lehen
Euskal Pizkundearen funtsezko elementu egituratzaile bat izan zen baita, eta bertsolaritzaren lehen bulkada modernizatzailean ere garrantzitsua suertatu zen, urte luzez Donostiako Lore Jokoen antolatzaile eta bozgorailu izanez eta bertso saioen kronikaren eredua ezarriz. Gaiaren inguruko sinadura esanguratsu gehienek hartu zuten parte bertan.
|
|
|
2.4
|
LEHEN
EUSKAL PIZKUNDEA ETA BERTSOLARITZA
|
|
|
2.4.1 Bi olatuko
|
lehen
euskal pizkundea
|
|
|
2.4.4 Bertsolaritzaren garrantzia
|
Lehen
Euskal Pizkundean
|
|
|
|
Lehen
Euskal Pizkundeak euskal kulturaren modernizazioari ekin zionean, euskara anartean Administrazioan inoiz erabili gabea zen, literaturan ia pausorik
|
|
|
ETA
|
LEHEN
EUSKAL PIZKUNDEAN
|
|
|
Laburbilduz errepika daiteke irudikapen klasikoak,
|
lehen
Euskal Pizkundetik jariatutako planteamendu erromantiko esentzialista eta kontserbadore batean oinarrituak, bertsogintza berezko dohain gisa ulertzen zuela. Berezkoa behar zuenez, eta ez ikasia, bertsolariak berez sortzen ziren kultur ekosistema aurremodernoan, nekazaritza mundu elebakarrean, bakarrik iraun zezakeen.
|
|
|
Modernitate prozesua euskararena bezalako ertzeko komunitate txiki batek eskura ez zituen bitartekoen bidez (estatua eta harengandik jariatzen ziren eskola eta abar) gauzatu zenez, euskal nortasunarentzako arrisku gisa identifikatu zuen, diskurtso mailan behintzat,
|
lehen
Euskal Pizkundeak. Iragana hobesten zen etorkizunaren aurrean eta kontserbatzea garapenaren aurrean.
|
|
|
2 KULTURA POPULARRA LEHEN MODERNITATEAN ETA
|
LEHEN
EUSKAL PIZKUNDEAN 33
|
|
|
2.4
|
LEHEN
EUSKAL PIZKUNDEA ETA BERTSOLARITZA 53
|
|
|
2.4.1 Bi olatuko
|
lehen
euskal pizkundea 53
|
|
|
2.4.4 Bertsolaritzaren garrantzia
|
Lehen
Euskal Pizkundean 58
|
|
|
Aurreko atalaren bukaeran azaldu da nola gerrak eta frankismoaren garaipenak
|
Lehen
Euskal Pizkundeak altxatako euskal kulturgintzaren eraispena ekarri zuen. Gerraondoko lehen urteetan Aberri bat, hizkuntza bakarra formulari jarraikiz, Espainiaren batasunaren izenean, euskararen erabateko jazarpena zertuko da:
|
|
|
Lehen hiru zikloetan
|
Lehen
Euskal Pizkundetik jariatzen zen ikuskera izan zen bertso munduko eragileen jardunaren baldintzatzaile nagusia, eta laugarrenean Bigarren Pizkundeak ekarritako ikuskera berriaren eragina nabaritu daiteke.
|
|
|
Berebat, pizkunde horiek testuinguru zabalago batean gertatutakoari erantzuten diote. Horrela,
|
Lehen
Euskal Pizkundeak Europako mugimendu erromantikoak XIX. mende bukaeran Lehen Modernitateari emandako erantzuna du inspirazio iturri, eta Bigarren Pizkundeak nazionalismo etnikoaren Europa mailako olatu berri batek Gizarte Mugimendu Berrien baitan txertaturik Beranduko Modernitateari emandako erantzuna.
|
|
|
Gaztelerak hartu zuen toki hori 1870eko hamarralditik aurrera, besteak beste Bilintx eta Iparragirreri buruzko testuekin. Eta euskara ez zen nagusituko XX. mendeko Aitzol eta enparauen
|
Lehen
Euskal Pizkundearen olatu Jeltzalea iritsi arte (1920ko eta 1930eko hamarkadak).
|
|
2023
|
|
|
1851tik hasita Lore Jokoak antolatzeari ekin zion, sariak bere poltsikotik jarriz, eta laster deitu zioten “euskal kulturaren patriarka”. Funtsezko erreferentzia bihurtu zen
|
Lehen
Euskal Pizkundera bidean.
|
|
|
Galera hori izan zen, ordea, protonazionalismo zantzuak zituen erreakzio kulturalista bere indar guztiz leherrarazi zuena.
|
Lehen
Euskal Pizkundea jarri zen martxan, eta mendetako bestekotzeari kontzientzia berria gailendu zitzaion.
|
|
|
1930eko hamarraldian jokatu ziren Bertso Guduek aurretiazko kanporaketak gehitu zituzten, baina gainerakoan, funtsean, Lore Jokoetan ezarri zen txapelketaren formatua. Labordek laburbiltzen du
|
Lehen
Euskal Pizkundearen bi olatu hauen artean bertsolaritzaren formatu berri honek izan zuen garapena, eta horren jarraitasuna:
|