|
2018
|
|
|
28 Beraz, nire ustez, Reguerok (2017, 578) berak ematen dituen datuen distribuzio geografikoa ez dator bat gero dakarren maparekin, 1750 aurreko egoera islatzen bide duen horrekin. beharrean gaude datuei so29 Bestalde,
|
joan
aditzaren erabilera iragankorra dugu, ‘eraman’ en zentzua duena. XVI. mendean Etxeparek modu horretan darabil, eta Sunbillan 1597an ere ageri zaigu (ConTAV, § 5.2.5).
|
|
2019
|
|
|
Konjugazio trinkoan benetako aginduak osatzeko NOR aditzekin indikatiboan erabiltzen diren 2 pertsonako adizkiak dira erabiltzen direnak: hator, zatoz adizkiak etorri aditza erabiltzen dugunean; hoa, zoaz adizkiak
|
joan
aditza erabiltzen dugunean. eta NOR NORK aditzekin?
|
|
|
konjugazio trinkoa duten NOR motako aditzak bospasei soilik izateaz gain, 2 pertsonetan adizki berberak izatea, bai indikatiboan, bai inperatiboan: hator eta zatoz, etorri aditzarekin; hago eta zaude, egon aditzarekin; hoa eta zoaz,
|
joan
aditzarekin; habil eta zabiltza, ibili aditzarekin... Hori ikusi eta gure buruari galdetu diogu:
|
|
|
Hor, ez beti, entzulearen barrutia izaten ahal da; haren inguruan dagoen eremua, mintzo denak, hor adberbioarekin aipatuko du; eta erakusleak erabili beharrean —erran dugu ez beti, litekeena baita gauza hori hiztunarengandik hurbilago egotea entzulearengandik baino—, hori eta horiek erabiliko ditu. Eta ondoan dagoen laguna pixka bat urruntzea eskatu nahi izanez gero,
|
joan
aditzarekin horra erabiliko du.
|
|
|
aginduak, nahitaez, hona adberbioa eskatzen du. Ez dugu erabiliko etor hara!... etor horra!...; horretarako aproposa da
|
joan
aditza. Eta hori hala izanik, euskaraz, doinua eta behatza erabiliz, lagunari maiz hona!
|
|
|
• Bigarren begiradan:
|
joan
aditzarekin eraman aditzarekin izan dugun sentsazio bera izan dugu. Joan aditza etorri aditza baino modernoagoa dela pentsatu eta iritziz aldatu dugu:
|
|
2020
|
|
|
Noraino Norantz Norengatik/ Zerengatik Egon eta
|
joan
aditzak forma trinkoan jokatzea
|
|
2021
|
|
|
Hortaz,
|
joan
aditza bezalako mugimenduzko aditz batekin, helburu datibo bat aurkitzea espero daitekeen arren, horrek ez du zertan horrela izan behar. Fernándezek eta Ortiz de Urbinak (2010) diotenez, datiboak adlatibo bizidunak berak baino askozaz ere eremu handiagoa hartzen du, eta, hortaz, txandakatzeaz hitz egitea kasurik onenean ez dirudi oso zuhurra.
|
|
|
Era berean,* elkar jango gara perpausa ez da zuzena. Izan ere, elkar, kasu markarik ez duenez, edo nahiago bada, absolutuaren kasu marka daramanez (Ø),
|
joan
aditzaren subjektu izango litzateke, aditz hau intrantsitiboa denez gero. Baina joango gara esaten dugunean, nahitaez subjektuak gu izan behar du.
|
|
|
Bi aditz perifrasi osatzen dituzte TZERA perpausek:
|
joan
aditzarekin lehena, eman aditzarekin bigarrena.
|
|
|
Ez da zalantza handirik izaten benetako gobernatzaile osagarri antolaera duen TZERA joan eta bestea, perifrasia, bereizteko. Lehen kasuan beregaintasuna dute zertara osagarriak eta
|
joan
aditzak, joskeraz eta esanahiz: Banoa.
|
|
|
Aldiz, tzera osagarrien kasuan predikatuak berak ematen dio esaldiari jomuga adierarako bidea. Hala, esate baterako,
|
joan
aditzaren esanahiak berarekin darama jomugaren noziorako aukera eta zertara osagarria agertzen bada, haren argumentu sarean integratua ageri da. Hondartzara joan da perpausari bainu bat hartzera eransten badiot, joan predikatuari bere argumentuen sareko osagarri bat erantsi diot; tzera osagarriak joan gisako predikatua ‘eskatzen’ du, eta joan predikatuak, bere aldetik, tzera osagarria du bere argumentuen sarearen barnean.
|
|
|
Etxera noa telebista ikustera [orokorra]/ Etxera noa telebista ikusten (bizk.). Baina hemen ere bietako bat aukeratuko du
|
joan
aditzak, hizkeraren arabera. Eta beste batzuetan, euskalkia gorabehera, formalki perpaus osagarri bat baino gehiago izan ditzake aukeran gobernatzaile batek:
|
|
|
Esanahiari dagokionez, berezko eduki lexikoa arindu, aldatu, eta laguntzaile moduko balioa hartzen dute orduan perifrasiko aditzek. Kantatzera noa bertso bat edo bi perpausean
|
joan
aditzak galdua du berezko esanahia, ez du adierazten mugimendu fisikoa (etxera joan/ zugana joan) edo irudizko gogomugimendua, perpaus osagarria hartzen duena (bizimodua ateratzera noa Parisera). Azken adibide honetan badago egiazko konplementazio harremana, asmoa aditzera ematen duena, ‘zertara’ joan.
|
|
|
Argi ikusten da hori, esaterako, datibo komunztaduraren marka zein elementuk hartzen duen ikusita. Goiko adibide horretan nori kantatu gehitzen badugu, Kantatzera noakizu bertso bat edo bi esaten dugu; hots,
|
joan
aditzak hartzen du kantaturi dagokion datiboaren marka. Horrek erakusten du hor joan aditzak laguntzailearen zeregina duela, dizut laguntzailearen parekoa (kantatuko dizut aditzean).
|
|
|
Goiko adibide horretan nori kantatu gehitzen badugu, Kantatzera noakizu bertso bat edo bi esaten dugu; hots, joan aditzak hartzen du kantaturi dagokion datiboaren marka. Horrek erakusten du hor
|
joan
aditzak laguntzailearen zeregina duela, dizut laguntzailearen parekoa (kantatuko dizut aditzean). Perifrasi ez denak, aldiz, perpaus osagarri bete betekoak, osagarrian adieraziko luke datiboa:
|
|
|
Moduzko perpausak baino gehiago aditz perifrasiak dira: molde honetan
|
joan
aditzak ez du adierazten puntu batetik besterako mugimendu fisikoa; hemen aspektu balioa adierazten da, eta partizipioko aditzak adierazten duen ekintzaren jarraikia eta ekintzaren mailako gehitzea azpimarratzen du egitura honek. Ikus ditzagun tradizioko adibide batzuk:
|
|
|
Batetik, Getxotik Lemoizerako kostalde osoan bezala,
|
joan
aditza uzkurtu eta jon ahoskatzen da. Hala esan zion Luisen aititek lantzera jon behar zutela, eta ez omen zen lan erraza!
|