|
2013
|
|
|
Aldaeren hedadura zehatza finkatzea zail gertatzen da, batik bat, aniztasun horren lekukotzak osatugabeak direlako, Egiptoren kasua alde batera utziz gero bederen. Egiptoko klima lehorra denez gero, horrek ahalbidetu du hainbat papiro iraunaraztea, eta papiro horietatik askok transakzio juridikoak
|
jasotzen
dituzte. Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden.
|
|
|
V. mendeko lehenengo garaietako abokatu lanpetuek nahiago izan zuten, ahal izanez gero, halako kontsultarik ez egitea. Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu eta lan horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan
|
jasota
zeukalako. Erakundeak izeneko lanaren ospea eta haren egilearena ere arras gehitu ziren denboraldi klasikoaren ostekoan.
|
|
|
Horrela, zuzenbideari izaera pertsonalista eratxiki zitzaion, germaniarrek euren zuzenbide propioa baitzuten; gainera, germaniarrek ez zuten inolako ahaleginik egiten euren zuzenbidea beste inori ezartzeko. Herri horiek bilakatu ahala, eurentzat beharrizana zen tribuen legeak idatziz
|
jasotzea
. Nabarmentzeko modukoa da ez zituztela lege horiek idatzi euren hizkuntza propioetan, baizik eta burokrazia eta zuzenbidearen hizkera horretan, latinez, alegia.
|
|
|
Teodorikoren ediktua, edukiaren aldetik zuzenbide erromatarra bazen ere, erromatarrei eta godoei aplikatu zitzaien. Ediktuaren iturriak zehaztuta ez badaude ere, iturri horietatik batzuk izan ziren, zalantzarik gabe, Teodosioren Kodea (Inperioaren legeria
|
jasotzen
zuena) eta horren bi aurrekariak (Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deiturikoak); Teodosioren osteko nobelak (novellae constitutiones); Pauloren sententziak (ziur asko, denboraldi klasikoaren ostean, maisuaren iritzi labur batzuk hautatu eta horiekin osatutako bilduma); eta, era berean, Gaioren Erakundeak.
|
|
|
Bukatzeko, bada bertan Papinianoren zati bat; bistan denez, zati hori tartekatu zen, jurista horren ospea aintzakotzat hartuta. Laburpenaren zati bakoitzean (Epitome Gai izenekoaren kasuan izan ezik) interpretationes deiturikoak daude
|
jasota
; horiek testuaren muina islatzen dute, latin zehatz eta biribila erabiliz. Iruzkin horien jatorri izan ziren, ziur asko, aurreko mendean Galiako eskola juridikoetan sortutako materialak.
|
|
|
Ibilbide luzeko estekadura hori, garai eta inguruabar desberdinetan ondu eta mamitu da. Azpimarratzekoa, nolanahi ere, euskara hizkuntzak
|
jaso
duen hiztegi juridikoa eta instituzionala: lege, errege, debekatu, jende, bake, borondate?, latinetik ekarria eta barneratua eta egun ere, euskaldun aho mihietan barra barra ari dena.
|
|
|
Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma Berri berriaz geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma Berri berriak; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek, besteak beste, toki foruek eta Foru Laburrak; bai eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik
|
jasotako
erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
VI. mendean, lege materialen bilduma osatu zen, Justiniano enperadore bizantziarraren aginduz, eta bilduma horretan du iturburua zuzenbide erromatar zaharretik ezagutzen dugun zatirik handienak. Bilduma hartan
|
jasotako
testuak mila urteko eta etenik gabeko garapen juridikoaren emaitzak dira; mila urte horietan zehar, zuzenbide erromatarrak zenbait bereizgarri bereganatu zituen, eta bereizgarri horiekin behin betiko identifikatuta geratu zen. Milurteko horretan, gutxi gorabehera, K. a. 500 urtetik K. o.
|
|
|
Herritar horiei dezenbiro deitu zitzaien. Euren ardura zen testu batean ohiturazko arauak idatziz
|
jasotzea
, Solonek Atenaseko lege ospetsuekin egin zuen bezalaxe. Dezenbiroek arauen bilduma idatzi zuten, eta bilduma hori. XII Taulak?
|
|
|
Ez dago argi hasieran zein hurrenkeratan zeuden bilduta zati horiek. XIX. mendeko ikertzaileen bertsioek, bilduma modernoetan
|
jaso
diren horiek, ziur asko gehiegikeriaz jokatzen dute legearen izaera sistematikoa azpimarratzerakoan. Ziurra da, ordea, prozesua hasten dela demandatua epatuz, eta bukatzen dela epaia betearaziz.
|
|
|
izeneko bildumak xehe xehe garatu zituen prozedurako arauak; horrela, herritarrek jakin zezaketen euren burua nola defendatu, auzitegietara jo gabe, eta zer egin behar zuten, hala zenean, auzitegietan prozedura eragiteko. Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi batzuen ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina
|
jaso
zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko. Kasu jakin batzuetan, nork bere burua defendatzea onartu egiten zen, erkidegoak oraindik ez zeukalako behar den besteko indarrik, hori uxatzeko.
|
|
|
Hala eta guztiz ere,. XII Taulak? izeneko bildumaren xedea da halako kasuak zehatz mehatz
|
jasotzea
eta euren muga hertsietan iraunaraztea.
|
|
|
Zuzenbidean ez zegoen akzio zibilik, giza hilketaren kasuak
|
jasotzeko
. Kasu horietan, magistratuak, erkidegoaren izenean, ofentsagilea pertsegitzeko ekimena bereganatzen zuen, eta, horrela, familia bengantzak zabaltzea eta odola isurtzea saihesten zuen.
|
|
|
–XII Taulak? deituriko bildumaren garaian, demandatzaileak ez bazuen hogeita hamar eguneko epean
|
jasotzen
iudex deiturikoak berari adjudikatu ziona, demandatzaile horrek demandatua mehatxa zezakeen, baita heriotzarekin ere. Demandatzaileak indarra erabil zezakeen demandatua magistratuaren aurrean ager zedin (eta, kasu horretan, ez zen beharrezkoa oso gizabidetsua izatea); eta, orduan ere, demandatuak ez bazuen ordaintzen edo ez bazuen ordainketa hori bermatzen, magistratuak baimena eman ahal zion demandatzaileari, horrek demandatua kateatu zezan hirurogei egunetan zehar.
|
|
|
Geroago aitortu zuten erromatarrek. XII Taulak? izeneko legeak zuzenbidearen balioak
|
jasotzen
zituela. Horixe aitortu zuten, batez ere, ulertu zutenean lege hori indarrean egon zela erkidego zehatz batean eta erkidego horretan funtzionario talde ahulak zuela legearen aginduak betearazteko zeregina.
|
|
|
–XII Taulak? izeneko legeak agindu zehatza
|
jaso
zuen, eta agindu horren helburua zen, agidanez, ahalmen horretaz abusa zedin saihestea. Agindu horren arabera, aitak hiru aldiz semea salduz gero, semea aske geratzen zen.
|
|
|
Dena den, juristarik kontserbadoreenak ere eroso zeuden honako ideia honekin: emantzipazioa bazegoen
|
jasota
, ez esanbidez, bai, ordea, isilbidez,. XII Taulak, izeneko lege horretan, eta, ondorenez, ez zen ulertu behar legea oso osorik eraldatzen zenik.
|
|
|
Hark barruratzen zuen, orobat, epaitutakoa betearazteko erabil zitezkeen bitartekoen arauketa. Eta, bukaeran, ediktuak interdiktu eta salbuespenei buruzko atala
|
jaso
zuen. Erraz atzeman daitekeen bezala, hurrenkera horrek oinarri hartu zuen. XII Taulak?
|
|
|
1984 urtean brontzezko taula batzuetan aurkitutako inskripzioa. Taula horiek Irniren udal legearen bi herenak
|
jasotzen
zituzten Espainian. Irniren Legea K. o.
|
|
|
I mendeko azken laurdenekoa da. Lege horren zati esanguratsu batzuek beste udal lege batzuen zatiak
|
jasotzen
zituzten, aspalditik ezagutzen zirenak. Identifikazio horrek argi erakusten du tokiko erkidegoek Erromako erakundeen eredua bereganatzeko asmoa zutela, inguruabarrek hori ahalbidetzen zuten neurrian.
|
|
|
Zuzenbide pribatuak gizabanakoen arteko harremanak arautzen zituen. Lehenengo enperadoreen aburuz, zuzenbide pribatuan eskua sartuz gero, abantaila urriak
|
jaso
zitezkeen; eta, ondorenez, politika ona izan zitekeen zuzenbide pribatua iraunarazi eta garatzea, alferreko aldaketak egin gabe.
|
|
|
Jurista horietatik batzuk enperadorearen zerbitzupean zeuden; beste batzuek, berriz, arlo pribatuan ziharduten. Juristek, klase gisa, enperadoreen mesedeak
|
jaso
zituzten. Arean ere, Augustok, orduko, jurista jakin batzuei ahalmena eman zien, inperio agintearekin iritziak emateko.
|
|
|
Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek. Norbaitek, forma egokiz, diru kopuru bat ordainduko ziola hitz ematen bazion beste bati, orduan betebeharpeko bihurtzen zen horri begira; norbaitek beste batengandik zerbait
|
jasotzen
bazuen, indarreko zorren bat ziurtatzeko, orduan haren betebeharra zen fidantza itzultzea, behin zorra ordaindu eta gero. Zenbait kasutan, pretoreak ulertzen zuen alderdiek elkarrekiko betebeharrak zituztela, bien artean egindako hitzarmenaren ondorioz.
|
|
|
Pretoreak, urteko agintaldia hastean, ediktua argitaratzen zuen, eta ediktu horretan ezartzen zuen zein inguruabarretan emango zuen formula; ediktuaren bukaeran, formula zehatzak jasotzen zituen. Ustezko auzilariek ediktua kontsulta zezaketen, eta bertan
|
jasotako
formuletatik edozein eskatu ahal zuten. Demandatuak demandatzailearen alegazioak eztabaidatzen zituenerako, aurretiaz formula eman izanak ez zuen arazoa erabakitzen; haatik, itxaron beharra zegoen, aurkariak epaileari bere alegazioak oinarridunak zirela erakutsi arte.
|
|
|
II. mendearen hastapenetan, Adriano enperadorearen agintaldian zehar, Juliano juristak iraunkortasunez itxura berria eman zion ediktuari. Ediktuaren hasieran, formuletako akzioentzat diseinatutako prozesua zegoen
|
jasota
; horrek bere barruan hartzen zuen demandatzaileak errekerimendua egiten zuenetik auzia pretorearen aurrean bukatu artekoa. Hark barruratzen zuen, orobat, epaitutakoa betearazteko erabil zitezkeen bitartekoen arauketa.
|
|
|
Justinianok konstituzioak aldarrikatzeari ekin zion, 565 urtean hil zen arte. Nobela horietako asko grezieraz idatzi ziren eta modu pribatuan bildu ostean, Corpus iuris civilis edo «Zuzenbide zibilaren Korpus» izena
|
jasoko
zuenaren beste hiru zatiei gehitu zitzaizkien; izen hori erabili zen, zuzenbide hori eta elizaren zuzenbide kanonikoa bereizteko. Lan horrek mila urteko garapen juridikoari eman zion buru.
|
|
|
Garai horretako jurista praktikoek, egia esan, ez zuten gaitasunik, ezta irizpide propiorik ere, kontsultatu beharreko lanak zein ziren esateko; eta ez zekiten zer egin kontsultatutako lanen artean desadostasunak zeudenean. Inperioak gida-lerroren bat ematea nahi zuten jurista horiek, eta halakoa
|
jaso
zuten, jaso ere, K. o. 426 urtean, Aipamenen Legeari esker.
|
|
|
Garai horretako jurista praktikoek, egia esan, ez zuten gaitasunik, ezta irizpide propiorik ere, kontsultatu beharreko lanak zein ziren esateko; eta ez zekiten zer egin kontsultatutako lanen artean desadostasunak zeudenean. Inperioak gida-lerroren bat ematea nahi zuten jurista horiek, eta halakoa jaso zuten,
|
jaso
ere, K. o. 426 urtean, Aipamenen Legeari esker.
|
|
|
Pretoreak, urteko agintaldia hastean, ediktua argitaratzen zuen, eta ediktu horretan ezartzen zuen zein inguruabarretan emango zuen formula; ediktuaren bukaeran, formula zehatzak
|
jasotzen
zituen. Ustezko auzilariek ediktua kontsulta zezaketen, eta bertan jasotako formuletatik edozein eskatu ahal zuten.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra
|
jasotzea
101
|
|
|
Alemanian
|
jasotzea
104
|
|
|
Kristok nahita sufritu duenean gizateriaren izenean, justizia asebete da. Azkenean, Satanen uziek
|
jaso
zuten.
|
|
|
Zäsi baino hogeita hamar urte gazteagoa izan arren, hiru liburu txiki argitaratu zituen, eta, horri esker, Zäsik eta biek urte berean erdietsi zuten ospea, 1518an. Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak lortu zuen entzute handiagoa(
|
jasotako
iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara). Alciato Milanen jaio zen eta Pavian ikasi zuen zuzenbidea, metodo bartolistaren azken maisuak ziren Maynoko Jason eta Filippus Deciusarekin batera; doktrina humanista erakargarriak ere harrapatu zuen jurista hori.
|
|
|
Zuzenbide jainkotiarra Jainkoari buruzkoa den bezala, zuzenbide publikoak arlo publikoa jorratzen du, eta zuzenbide pribatuak, ostera, subjektu pribatuen ingurukoa. Jurista erromatarrek zuzenbide zibila aipatzean, aldiz, batik bat zuzenbide pribatuari buruz ari ziren, hots, Digestoaren berrogeita bederatzi edo berrogeita hamar liburutan eta Kodearen hamabi liburuetatik bederatzitan
|
jasotako
gaiei buruz. Ildo berari segiz, Doneauk ulertu zuen berari zegokiola zuzenbidea aztertzea, alegia, subjektu pribatu bakoitzari egoera desberdinetan bere ius izenekoa esleitzen zion zuzenbidea aztertzea.
|
|
|
Frantziako zenbait ohitura idatziz
|
jaso
ziren, baina horien bilduma osorik ez zegoenez gero, erkidegoko herritarren oroitzapenetara jo behar izan zen; arean ere, ohitura zehatz bat ez bazen notoirea, alegia, herritar guztiek ezagutzen ez bazuten, enquéte par turbe zelakoa deitu behar zen, eta bertan, ohitura horri buruzko galderak egiten zitzaizkien erkidegoko kide zaharrenei. Zernahi gisaz, prozesu hori garestia bezain luzea zen, eta, horrexegatik, XV. mendearen erdiaz geroztik Frantziako erregeek erabaki zuten tokiko erkidegoei euren zuzenbidea idatziz biltzeko eskatzea.
|
|
|
basailuak jaunari zor zizkion ohore eta begirunea, kasuan kasuan egin beharreko ordainketa kontuan hartu gabe. Dumoulin harreman feudalen zinezko izaera berreratzen saiatu zen, eta lehen begirada azkarrean iruzkingileengandik
|
jasotako
kontu hutsaltzat har zitekeena erabiltzeko gai izan zen. Baldok honetara bereizi zituen zor arruntak eta basailuak jaunari zor zizkionak:
|
|
|
Zuzenbide erromatarra
|
jasotzea
|
|
|
Hori gorabehera, noizean behin bakarrik onartu zen zuzenbide zibil substantiboa, hain zuzen ere, ohiturazko zuzenbidea desegokia zenean euren beharrizanei begira, edota halakoa nekez aurki zitekeenean, idatziz bilduta ez zegoelako. Ulerbidez, Frantzian ohiturazko arauak gehienetan kodetu zirenez gero, auzitegietako praktikan zuzenbide erromatarra tantaka
|
jaso
zen; Alemanian, ostera, jasotze hori izugarrizko uholdea izan zen, ikusiko dugun bezala. Zenbaitetan errege legeriak ekarri zuen mugimendu hori.
|
|
|
Garai horretan gehien aplikatu zen zuzenbidea gobernatzen zutenen ohitura germaniarra izan zen, ordu arte ahoz zabaldutakoa baina une horretan batu eta idatziz
|
jaso
zena. Eurikoren Kodearekin gertatu bezala, agintariek jurista zein kopiatzaile galiar erromatarren laguntza behar izan zuten, eta, horrexegatik, testua latinez idatzi zen.
|
|
|
Italiaren kasua salbuespena zen, zuzenbide erromatarra barbaroen kodeetako zuzenbidean bakarrik
|
jasotzen
zela zioen erregelari zegokionez. 553 urtean, erreinu ostrogodoarekin gerra luze eta hondatzailea burutu ostean, Justinianoren jeneralek Bizantzioko agintearen mende jarri zuten Italia osoa, epealdi laburrerako izan arren; arean, hurrengo urtean, «aita santu Vigiliok hala eskatuta», Justinianok Sendespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, eta horren arabera, beraren bilduma Italiara ere zabaldu behar zen.
|
|
|
Frankoen lege erripuarioak zioen bezala (61 (58) 1), «eliza zuzenbide erromatarrarekin bat etorriz bizi da». Gerogarrenean ere, elizak bere zuzenbidea sortu eta bildumetan
|
jaso
zuen. Elizak konpondu beharreko arazoak konplexuago bihurtu ahala, zuzenbide erromatarraren inguruko aipamenak areagotu ziren.
|
|
|
Jakin badakigu Tarsoko Teodoro Canterburyn sortutako eskolan hainbat gai irakasten zirela, zuzenbide erromatarra barne. Irakaskuntza horien garrantzia Teodororen Poenitentialean ikus daiteke; bertan, maisuak zenbait arazo juridikoei emandako erantzunak
|
jaso
ziren, alegia, ezkontzaren betekizunak, esklaboen estatutua edo lesioen ondoriozko konpentsazioak bezalako arazoei emandakoak. Hor ikus zitekeen zuzenbide erromatarra ezagutzen zutela eta berori aplikatzeko gai zirela.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, XI. mendearen amaieran elizaren juristarik garrantzitsuena zen San Ivo Chartreskoak hauxe argudiatu zuen: garai hartan zuzenbide kanoniko deitutakoaren bildumek arau erromatar zehatzak bakarrik
|
jaso
zituzten, eta horrek esan nahi zuen zuzenbide erromatarra aplika zitekeela elizak berori onartuz gero bakarrik.
|
|
|
Azkenean, aita santu Kalisto II.ak eta enperadore Henrike V.ak 1122.an sinatutako Wormseko Konkordatuari esker amaitu zen gatazka hori; horren oinarria izan zen aldez aurretik Ingalaterrako Henrike I.arekin hitzartutako akordioa. Konkordatuak bereizi zituen, batetik, artzainaren ofizio espirituala eta, bestetik, horren egoera, koroaren basailu feudal gisa; horrez landara, konkordatuak ezarri zuen artzainak gorazarre egin behar ziela enperadoreari eta horren ahal feudalei, gero aginte espiritualaren ikur ziren eraztuna nahiz makila
|
jaso
ahal izateko, elizaren lerrundegian beraren gainetik zegoenarengandik. Akordioa erdietsi bezain laster, hauxe idatzi zion aita santu Kalisto II.ak Henrike V.ari:
|
|
|
Erakundeak izenekoa testu-liburu laburra baino ez da. Kodeak elkarren arteko loturarik gabeko arau bereziak
|
jasotzen
ditu. Nobeletan, arau berezi horiek ez ezik, bestelakoak ere agertzen dira, baina estilo hotsandikoan eta arranditsuan idatzita daude, ahal bezain sakonak izan daitezen...
|
|
|
XI. mendean, elizaz kanpoko zuzenbide eskola handiena Pavian zegoen, Lonbardiako erreinuaren hiriburuan. Paviako juristek Lonbardiako zuzenbidea jorratu zuten buruen buruenik ere, Liber Papiensis izeneko bilduman
|
jaso
bezala; testu hori frankoen konkistaren aurreko errege lonbardiarrek emandako ediktuen eta kapitular frankoen bilduma zen. Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen ari ziren lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen.
|
|
|
Ekarpen berri hori Liber Papiensis Expositio deitutakoan agertzen da laburtuta, 1070 urtea aldera agertutakoan. Bertan, Italian luzaro kontsulta zitezkeen iturriei buruzko aipamenak
|
jaso
ziren, hots, Erakundeak, Kodea eta Epitome Juliani delakoei buruzkoak, baita Digestotik laburtutako bederatzi testu ere.
|
|
|
Eta erantzuna ezezkoa zen, ondokoagatik: «dena dago
|
jasota
Corpus iuris delakoan».
|
|
|
Glosagileen zeregina metatze lana zen: belaunaldi bakoitzak hurrengo belaunaldiari uzten zion aurrekoengandik
|
jasotako
geruzaren gaineko geruza berria.
|
|
|
Glosagileen irakaspenen helburuetako bat zen Corpus iuriseko printzipio orokor edo brokardoak aurkitzea. Batzuk Digestoaren azken tituluan
|
jaso
ziren, jokarauei buruzkoan. Beste batzuk euren jatorrizko testuingurutik atera ziren, edozein gairi buruzko argudioaren zati moduan erabiltzeko, printzipioa esanguratsua izan zitekeenean gai horri begira.
|
|
|
Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei eginiko ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru
|
jaso
zituen lan horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago, lan hori kopiatu ez ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Berehala onartu zen kanonistek jorratu beharreko gai moduan, eta horiek glosaren metodoaren bidez egin zuten euren exegesia bilduma horren gain. Zuzenbide zibilarekin gertatu aldera, alabaina, zuzenbide kanonikoaren testuak gero eta ugariagoak ziren, aita santuek emandako dekretal berriak ere bilduma berrietan
|
jaso
behar zirelako.
|
|
|
1 2, 8, 1 aipamena: zenbaitetan, jabe ez denak jabetza eskualdatu ahal duen bezala (ulerbidez, zordunak eman dion bermea saltzen duenean, zorra ordaindu ez delako), heretikoak ere berak
|
jaso
ez duen espiritu grazia eman dezake (ad De consecratione, D.4 c.23 v. Romanus).
|
|
|
Lehenengo bildumen amaieran lege jokarau orokorrak
|
jasotzen
zituen titulua agertzen zen, Justinianoren Digestora bildutako azken tituluaren antzera. Alabaina, Justinianok berrehun eta bi adibide aurkitu zituen bitartean, Liber extra delakoan bi bakarrik jaso ziren.
|
|
|
Lehenengo bildumen amaieran lege jokarau orokorrak jasotzen zituen titulua agertzen zen, Justinianoren Digestora bildutako azken tituluaren antzera. Alabaina, Justinianok berrehun eta bi adibide aurkitu zituen bitartean, Liber extra delakoan bi bakarrik
|
jaso
ziren. XIII. mendean jokarau eta brokardoek erdietsitako entzutea hain handia izan zen, Liber sextusaren azken titulura laurogeita zortzi bildu zirela.
|
|
|
Dena dela, jurista zibilistek suminduta ikusi zuten elizak gai guztien gaineko jurisdikzioa hartzen zuela halabeharrez, beti zegoelako loturaren bat bekatuarekin. Liber extraren garaietatik, Justinianoren zuzenbidean
|
jasotako
hainbat gai bildu ziren zuzenbide kanonikora. Taxu horretan, zuzenbide kanonikoak, batetik, zigor zuzenbidearen zati esanguratsua barneratu zuen, adulterio nahiz zinaustetik hasi eta faltsukeria nahiz giza hilketarekin amaitzeko; eta, bestetik, zuzenbide pribatua jorratu zuen, alderdiak bekatuan erori ahal zirenean:
|
|
|
XII. mendearen hasieran argi zegoen Bolognako irakaskuntza sistema onartuta zegoela Europako hego mendebaldean, Alpeetatik harantz. Inguru horretara, Proventzara, Languedoc eta Dauphiné izenekoak ere bildu ziren Erdi Aroko eraketan, eta izatez, toki hori lur emankorra izan zen, halako eraginak
|
jasotzerakoan
. Eskualde horretako ohituretan beste toki batzuetakoetan baino osagai erromatar gehiago agertzen ziren, bisigodo eta burgundioek zuzenbide erromatarraren inguruan egindako bildumen ondorioz.
|
|
|
Bien bitartean, zuzenbide erromatar berriak bere ibilbideari ekin zion. Mendearen amaieran, gero kardinal bihurtuko zen Pedro Cardonakoak zuzenbide zibila ikasita erdietsi zuen bere jakituria, eta horretan, lehenengo katalan ezaguna izan zen; aldi berean, Kodean
|
jasotako
bi konstituzio greziar latinera itzultzeko gai ere izan zen (C.3, 10,1 eta 2). 1160 urtean, Erakundeen apparatus deitutakoa egin zen Reimsen; beharbada, Alberikok idatzi zuen hori, Bolognako glosagileen ordezkari hain garrantzitsu ez zen batek.
|
|
|
Lau liburutan, hurrengoak bezalako gaiak jorratu zituen Durantek: akzioan parte hartzen duten pertsonak, prozedura zibila, prozedura kriminala eta demanden formulario batzuk; azken zatian, eskrituren formularioak
|
jaso
ziren. Lan horrek ospe iraunkorra eman zion egileari, eta ezagutu ere «Espekulatzaile» goitizenez ezagutu zen.
|
|
|
Epaileak gaiaren atal garrantzitsuen inguruko galderak egingo zituela ziurtatzeko, demanda eta defentsa idazkiekin batera alderdiek galdera jakin batzuk egitea proposatzen zioten. Eginiko froga guztiak idatziz
|
jaso
behar ziren. Azken buruan, bada, prozedura osoro idatzia jaio zen, eta horren maila teknikoa gero eta hobea zenez gero, berori behar bezala garatu ahal izateko jurista profesionalen esku hartzea behar zen.
|
|
|
Federicok Bulgaro eta Martinori galdetu zien ea, ikuspegi juridikotik begiratuta, bera munduaren jabe ote zen (dominus mundi). Bulgarok erantzun zion jabetza pribatuari zegokionez, ezetz; Martinok, ordea, baietz esan zion, izatez munduaren jabe zela (Federicok bere zaldia oparitu zion Martinori, emandako iritzi horren truk; Bulgarok, aldiz, ez zuen saririk
|
jaso
). Henrike VI.ak antzeko galdera egin zien Bolognako bi doktoreei, Lotario eta Azzori, hain justu ere:
|
|
|
Alde batetik, Julianoren testua zegoen, Digestora bildutakoa (1, 3, 32), eta horren arabera, ohituraren eta zuzenbide idatziaren oinarria herriaren onarpena zen, eta, ondorenez, ohiturak indarrik gabe utzi ahal zuen aurreko legea. Beste alde batetik, Kodearen testua aipa zitekeen (8, 52, 2), eta bertan Konstantinoren araua
|
jaso
zen; horren ariora, ohituraren agintea ez da hedatzen arrazoiarekin edo Lex deitutakoarekin bat ez datorren kasuetara.
|
|
|
Martino, Bulgaroren aurkaria, ez zetorren bat iritzi horrekin. Beraren aburuz, ohiturak aurreko ohitura bakarrik alda zezakeen, baina ez zuen inolako ondorerik Corpus iurisean
|
jasotako
zuzenbide idatziaren gain. Bolognan Bulgaroren oinordekoa izan zen Giovanni Bassiano bere maisua baino ausartagoa izan zen.
|
|
|
XIII. mendean hainbat saiakera egin ziren Europako zenbait herritan toki zuzenbidea idatziz
|
jasotzeko
. Horrek ahalbidetu zuen zuzenbide zibilaren kategoria eta printzipioetara itzultzea begiak.
|
|
|
Beste zati batean uko egiteak jorratzen dira, hau da, alderdiak agirian sartzen dituen klausulak, orokorrean defentsa bide moduan erabil daitekeen araua alegatzeari uko egiteko. Horietatik batzuen jatorria erromatarra zen ezbairik gabe, hala nola, saldutakoaren balioaren erdia baino gutxiago
|
jaso
duen saltzaileak eginiko salaketarena (laesio enormis), eta halakoak, apika, demanda formularioetatik kopiatu ziren. Prozeduraren atalak gai horren inguruko lan erromatar kanonikoen eragina erakusten du; kontratuaren zatiari dagokionez, orobat, usu erabili ziren iturri erromatarrak, tokiko ohiturazko zuzenbidean alor hori ez baitzegoen oso landuta.
|
|
|
Horren eraginari esker, zuzenbide zibilaren azterketa ez zen izan lehen bezain akademikoa, eguneroko arazo juridikoei erreparatzen zitzaielako gehiago. Bartolok eta horren jarraitzaileek eurek
|
jaso
bezala azaldu zituzten testuak, beraien helburu bakarra testuok zeuden zeudenean ulertaraztea baitzen. Ildo berari segiz, Erdi Aroko azken gizartean baliozkoak izan zitezkeen erregelak aurkitu nahi zituzten testu horietan, oraindik inperioko zuzenbidearen agintea zeramaten erregelak, alegia.
|
|
|
Bolognako Unibertsitatea ez zen sortu nahita gauzatutako egintza baten ondorioz. Kontrara, zuzenbideko ikasleen beharrizan baten ondorioz agertu zen; egin eginean ere, ikasleok euren artean antolatu behar ziren, irakaskuntzarik onena
|
jasotzen
zutela eta aintzatetsitako titulua ematen zitzaiela ziurtatzeko. Irakasleek sortu eta zuzendu zituzten Paris eta Oxford, XII. mendeko beste unibertsitateak; Bologna, ordea, ikasleek zuzendutako unibertsitatearen eredu bihurtu zen, ikasleok kontratatzen baitzituzten euren irakasleak.
|
|
|
Hainbat eta hainbat ikasle etorri zirenez gero, arazo larriak sortu ziren herritarrentzat, baina, aldi berean, herritarrok ez zituzten galdu nahi etorrera horrek ekarritako etekin ekonomikoak. Federico Bizargorri enperadore gaztea 1155 urtean Erromarantz zihoala koroa
|
jasotzeko
, Bolognan gelditu zen, batetik, zuzenbideko doktore ospetsuak ezagutzeko, eta, bestetik, laguntza izateko, aldarrikatu nahi zituen lege batzuk justifikatzerakoan. Doktoreen babesa lortu zuenean, Constitutio habita deitutakoa aldarrikatu zuen; bertan, «ikasketen erromes» moduan deskribatu ziren Bolognara zuzenbidea ikasten zihoazenak, eta halakoei zenbait pribilegio eman zitzaizkien.
|
|
|
BGBk Erakundeen hurrenkerari eutsi beharrean, aurreko hurrenkera batzuen eragina
|
jaso
zuen, kristau sistema geometrikoena, batik bat; hortaz, Pufendorf eta Domaten eskemetara itzuli zen, orokortasunetik berezitasunera jota. Hasieran, Zati Orokorra agertzen zen; bertan transakzio juridiko orori aplikatzeko moduko arau erkideak azaltzen ziren, pertsonari buruzko zuzenbidea barneratu eta gaitasun juridikoa jorratuz.
|
|
|
Eskola horretako kideen iritzirako testuaren hitzak argiak eta ulergarriak zirenez gero, euren kezkarik handiena zen hitzok zehatz interpretatzea. Mendearen bigarren erdian, eskola horrek pandektistikaren ideien eragina
|
jaso
zuen, hots, kontzeptu juridiko orokorren eragina. Napoleonen garaian Code civila Rhineko lurralde alemaniarrean aplikatu zen, eta bertan indarrean iraun zuen XIX. mende osoan zehar.
|
|
|
XVI. mendeko humanistek hasitako lana indar berriekin hartu zen une horretan; horrenbestez, munduko bi gerren arteko epealdian «interpolazioen harrapaketa» nagusitu zen. Testuen aldaketak identifika zitezkeen bai formaren aldetik, latinezko adierazmolde zehatzak erabiltzen zirenean, eta esaten zen halakoak Bizantziokoak zirela eta ez klasikoak, bai edukiaren aldetik, testuan
|
jasotako
doktrinaren arabera eduki hori klasizismotik kanpo zegoela zirudienean. Arazoa zen irizpide bakoitzak bere printzipioak behar zituela.
|
|
|
Onartu zen, bildumariek Digestoko testuetan eginiko aldaketa asko testuok laburtzeko egin zirela, eta ez edukia aldatzeko. Kasurik gehienetan, bada, aintzatetsi zen testuek doktrina klasikoa
|
jasotzen
zutela.
|
|
|
Frisian azuleju margotuak egiteko tradizioa zegoen, eta XVII. mendeko laurogeiko hamarkadan Sybrant Feytemak azuleju serie bat ekoiztu zuen, Digestoaren zenbait titulu erakutsiz; azuleju bakoitzean kasuan kasuko tituluaren zenbakia modu nabarian margotu zen. Bunoren grabatuetan gertatu bezala, azulejuetan ez ziren
|
jaso
arau juridikoak euren jatorrizko testuinguru erromatarrean; aitzitik, arau horiek XVII. mende berantiarreko zinezko munduan kokatu ziren, eta protagonisten jantziak, armak nahiz etxeak Europako iparraldekoak ziren, ezbairik gabe.
|
|
|
1653 urtean, Arthur Duck zibilista ingelesaren liburua agertu zen (De usu authoritate iuris civilis Romanorum in dominiis principium Christianorum); bertan aztertzen zen kristau printzeen erreinuetan zuzenbide zibilak zer nolako erabilera eta agintea zituen. Datu zehatz horietatik abiatuta, zibilista horrek azaldu zuen zenbateraino
|
jaso
zen zuzenbide zibila Europako herri desberdinetan. Herri horietan baziren ideia erkide batzuk zuzenbidearen izaerari buruz, eta Duckek ideia horiek plazaratu nahi zituen.
|
|
|
Gehien irakurri zen jurista germaniarren artean Gottlieb Heineccius aipa daiteke(). Azken autore erromatar holandarren eragina
|
jaso
zuen erromanista horrek bazter utzi zituen laburpen teknikak eta zuzenbide erromatarrari bete betean hurbiltzearen alde egin zuen. Horren Antiquitatum Romanarum syntagma izeneko lana 1719an argitaratu zen lehenengoz, eta gero hogei argitalpen egin ziren.
|
|
|
1679an Luis XIV.ak Frantziako zuzenbidearen «errege irakasleak» izendatu zituen unibertsitateetan, horiek herri hizkuntzan irakasteko, eta ez latinez. Irakasle horien joera izan zen zuzenbide orokorra azaltzea, oinarri moduan eskualdean errotuen zeuden ohiturak hartuta; horrez landara, zuzenbide erromatarraren zenbait atal ere jorratu zituzten, eskualdeetako parlamentuek
|
jasotako
atalak, hain justu ere. Betebeharren zuzenbidean ikus zitekeen, bereziki, osagai erromatar horien eragina.
|
|
|
Lehenengo kategoriara biltzen ziren hala kontratuzko betebeharrak, nola gozamenek eta lur zortasunek eratorritakoak. Bigarren kategoriak, berriz, delituaren ondoriozko betebeharrak
|
jasotzen
zituen. Jurista horien aburuz, zuzenbide erromatarrean agertzen ziren delitu guztiak hurrengo printzipio orokorrean laburbildu zitezkeen:
|
|
|
Zorionez, Frantziako kodearen idazleek material zeharo baliotsua izan zuten eskura, hain zuzen ere, Robert Joseph Pothier magistratuaren lana(); antzinako erregimenaren alde eta iraultzaren aurka zegoen magistratu argitsu horrek Orleanseko eragin nabaria
|
jaso
zuen. Kode zibila prestatzeko, aldez aurretik lan xehea burutu behar zen, eta ataza hori Pothierrek aurreratu zuen, gaztaroan zuzenbide erromatarra eta ohiturazkoa ordena arrazional eta erabilgarri bihurtzeko xedea jarri zionean bere buruari.
|
|
|
Artikulu horien hizkera, berriz, argia eta zehatza zen, kaleko gizakiak ulertzeko modukoa, alegia. Artikuluok neurri desberdineko hiru liburutan
|
jaso
dira: lehenengoa, pertsonari buruzkoa da, eta bigarrena, aldiz, gauzaren, jabetzaren eta horren aldarazpenen ingurukoa.
|
|
|
lehenengoa, pertsonari buruzkoa da, eta bigarrena, aldiz, gauzaren, jabetzaren eta horren aldarazpenen ingurukoa. 2281 artikulu horietatik 1500 hirugarren liburuak barneratu ditu, eta bertan jabetza eskuratzeko modu desberdinak aztertzen dira, lehenengo bi liburuetara bildu ezin diren arau guztiak
|
jasota
. Xehetasunez eraldatu bada ere, Frantziako Kodeak indarrean dirau.
|
|
|
Savignyren asmoa ez zen bilakaera juridikoari buruzko eskemak gizarte guztietan aplikatzea, «nazio nobleenetan» baizik; beraren ustez, kategoria horretan sartzen ziren bai erromatarrak, baita alemaniarrak ere. Zailtasunak izan zituen, hala ere, garapenaren eskema hori Alemaniako historia juridikoari aplikatzeko, zuzenbide erromatarra
|
jasotzean
gertatutako hausturaren ondorioz. Savignyren begietarako, hori beharrizan baten emaitza zen.
|
|
|
Savignyren begietarako, hori beharrizan baten emaitza zen. XVI. mendean alemaniarren aukera bakarra izan zen zuzenbide erromatarra
|
jasotzea
. Nazio zuzenbidea ez ezik, nazioz gaindiko zuzenbidea ere bazen zuzenbide erromatarra, eta horrexegatik, adierazi zuen Savignyk, zuzenbide hori ezin da ikusi nazioaren edukitza huts moduan, erlijioa edo literatura ikusten diren bezala.
|
|
|
Haren jarraitzaileek herri espirituaren kontzeptua (Volkgeist) ekarri zuten hizpidera, eta horren kutsu mistikoak gizarte bateko lege espirituaren ideia arrazionalarekin zerikusi handirik izan ez arren, bat zetorren XIX. mendearen hasierako Erromantizismoarekin. Savignyren azalpenak gorabehera, Alemaniako ikertzaile batzuk ez zeuden ados zuzenbide erromatarra
|
jasotzearekin
. Alemaniako nazionalismoaren eraginez, ikertzaileok uste zuten gemeines Recht izenekoa, alegia, Ius communeren bertsioa, Prusian eta Austrian izan ezik Alemaniako estaturik gehienetan aplikatzen zena, atzerriko zuzenbidea zela.
|
|
|
Alemanian
|
jasotzea
|
|
|
Frantzian goiz
|
jaso
zen prozedura erromatar kanonikoa eta kodetutako ohituretara Erromako adierazmolde eta kategoriak bildu ziren; horren ondorioz, zuzenbide erromatarra emeki emeki sartu zen Frantziako zuzenbidean. Alemania, ordea, eragin horretatik at egon zen luzaroan.
|
|
|
Berriro aipatu zuten idatzita ez zegoen ohitura frogatu behar zela, eta hori zentzugabea izanez gero, bazter utz zitekeela. Aipagarria da Sajonian zuzenbide erromatarren eragina beste toki batzuetan baino txikiagoa izatea, herri horretan ohiturazko zuzenbidea idatziz
|
jaso
baitzen, salbuespenez. Zernahi gisaz, eraginik handiena betebeharren zuzenbidearen esparruan gertatu zen, bereziki kontratuei buruzko zuzenbidean, ohiturazko zuzenbideak gaingiroki jorratu zuelako arlo hori.
|
|
|
XVI eta XVII. mendeetako garai nahasiak kontuan izanda, toki auzitegietako epaileek begi onez ikusi zuten kasu batzuetan euren ordez beste norbait agertzea, gustukoak ez ziren erabaki horien gaineko erantzukizuna bereganatuz. Zigor esparruan eginera horrek inperioko lege baten bultzada ofiziala
|
jaso
zuen. Enperadore Karlos V.ak 1532an aldarrikatutako lege horri Carolina izena jarri zioten.
|
|
|
Miresgarria zen XVI. mendearen hasieran Alemanian zein arin eta erraz
|
jaso
zen zuzenbide erromatarra. Jasotze azkar hori arrazoi praktikoak zirela bide gertatu zen batik bat, baina giro intelektuala ere aproposa zen.
|
|
|
Berpizkundearen garaian Antzinaro klasikoak utzitako jarauntsian jarri zen arreta; Berpizkunde hori Alemanian loratu zen eta Alemaniako humanistek hurbil hurbiletik ekin zioten zuzenbidearen praktikari, Frantziakoek bezala. Edonondik begira dakiola ere,
|
jasotako
zuzenbidea, praktikan, auzitegiek onartzeko modukoa izan behar zen halabeharrez; ondorenez, neurri handiagoan jaso zen mos italicus deitutakoa mos gallicus izenekoa baino.
|
|
|
Berpizkundearen garaian Antzinaro klasikoak utzitako jarauntsian jarri zen arreta; Berpizkunde hori Alemanian loratu zen eta Alemaniako humanistek hurbil hurbiletik ekin zioten zuzenbidearen praktikari, Frantziakoek bezala. Edonondik begira dakiola ere, jasotako zuzenbidea, praktikan, auzitegiek onartzeko modukoa izan behar zen halabeharrez; ondorenez, neurri handiagoan
|
jaso
zen mos italicus deitutakoa mos gallicus izenekoa baino.
|
|
|
Jasotze horretan Erromako Inperio Santuak etengabe emandako bultzadak ere izan zuen bere eragina. Inperioko zuzenbidea, Corpus iurisera bildutakoa, Ius commune bihurtu zen Europako hainbat eta hainbat tokitan, eta enperadoreek aintzatetsi zuten zuzenbide hori orokorrean
|
jasotzea
, lurralde desberdinak batzeko modua izan zitekeela. Horregatik, translatio imperiiaren ideia indartu zuten, alegia, antzinako Erromaren inperioa Alemaniara eskualdatzea.
|
|
|
Auzitegiak Erromako prozesu kanonikoari ekin zion; beraz, erabakiak hartu behar ziren «inperioko zuzenbide erkidearen arabera, eta lege zein ohitura zuzenak nahiz onartuak kontuan izanda». Praktikan, ez zen erraza tokiko ohitura idatzigabea frogatzea eta auzitegiak bere erabakietan oinarritutako ohitura judiziala eratu arte, izugarrizko presioa zegoen zuzenbide erromatarra inperio osoko lus commune edo gemeines Recht gisa
|
jasotzeko
.
|
|
|
Alemanian, aldiz, zuzenbide zibileko jurista goranahiek aditu ez zirenentzat praktika berri ulertezinak gauzatu ez ezik, soldata gizentsuak ere kobratzen zituzten eta uste zen lehengo eginerak euren erruz desagertu zirela. Denboran barrena prozesuaren eraldaketak eta Erreformaren hasiera batera etorri zirenez gero, ulertu zen Erromatik
|
jasotako
zuzenbide zibila eta kanonikoa Jainkoaren Legetik hartutako inportazioak zirela, Eskritura Santuan adierazitako Legetik hartutakoak, alegia.
|
|
|
Lurralde bakoitzeko auzitegi gorenak bakarrik esan zezakeen behar besteko agintearekin lurralde horretan zer
|
jaso
zen zuzenbide erromatarretik eta zer ez. Lan batzuetan, bildumak horretarako erabili ziren, eta horren adibide esanguratsua dugu Philibert de Bugnyonen lana, Legum abrogatarum et inusitatarum in omnibus curiis terris iurisdictionibus et dominiis regni Franciae izenekoa (1563); lan horretan eskualdez eskualde zehaztu zituen zeintzuk ziren onartu gabeko zuzenbide zibileko testuak.
|
|
|
Bronchorstek azpimarratu zuen zuzenbideko ikaslearentzat hagitz garrantzitsua zela hasieran zuzenbidearen oinarrizko printzipioak ikastea, Digestoaren eta Erakundeak izeneko lanaren azken tituluan
|
jasotako
printzipioak, alegia. Horren iritzirako Digesto 50,17ko regulaeak zuzenbidearen hastapenak ziren, hots, dialektikoen jokarau, geometrikoen problemata edota medikuen aforismoen baliobestekoak.
|
|
|
Alemaniako erromanistek ez zuten miatu nahi iruzkingileek edo Holandako eskolako autoreek nola egokitu zuten zuzenbide erromatarra, garai hartako beharrizanei erantzuteko. Kontrara, humanismo berri baten espirituak bultzatuta, testuetan isilbidez
|
jasotako
egitura juridikoa erakutsi nahi zuten. Savignyren eredua zen XVI. mendearen amaierako Hugo Doneaurena.
|
|
|
Jurista erromatar holandarren artean berritzailerik handiena, beharbada, Ulrich Huber izan zen; arean ere, Huber Frisiakoa zen, eta ez Holandakoa, eta probintzia horretan beste batzuetan baino askoz gehiago
|
jaso
zen zuzenbide erromatarra. 1672 urtean argitaratu zuen De iure civitas III. lib. lanean estatuaren zuzenbidea sorrarazi zuen, gai erromatarretatik abiatuta buruen buruenik ere; zuzenbide horri «Zuzenbide publiko unibertsalaren jakintzagai berria» deitu zion.
|
|
|
|
Jasotzea
, 101
|