|
2015
|
|
|
Galdetegian, Amaia Hennebutteren, Anjel Lertxundiren eta Maixa Zugastiren liburu kuttunenen berri
|
jaso
dezakezu. Irakurlearen atalean, Andoni Arantzegik… Amélie Nothomb en “Riquete el del Copete” liburua gomendatu du.
|
|
|
Eta entzun genituen Laboa, Xabier Lete eta Benito gure artean baleude bezala. Elkarrizketatu genituen hainbat lagun, eta, batez ere, esperientzia oso bat
|
jaso
genuen; ziurrenik, Euskal Herriaren irudia eta pertzepzioa aldatuko dizkiguna, eta euskal kulturaren ondarea zabaltzen lagunduko diguna.
|
|
|
“Inoiz ez dut etxean gordetzeko saiorik grabatu, ez naiz-eta batere gauzak gordezalea. Ez du zentzurik, ez behintzat niretzat, norbere etxean grabazioak
|
jasotzeak
eta pilatzeak. Hobeto da ondo gordeko dituzten eta denon eskura egongo den leku batean edukitzea, eta han eskatzea, ezer behar izanez gero.
|
|
|
Hori da gure ustez Xenpelar Dokumentazio Zentroak egun duen ezaugarri nagusienetakoa. Bizi bizirik dagoen kultur mugimendu oso bati buruz sortzen den informazioa dokumentatzea etengabeko lana da, eguneroko dinamiketan oinarritzen da gure jarduna, egun gertatu berri, gertatzen eta epe laburrean gertatuko diren saioei buruzko informazioa
|
jasotzen
dugu, zein bertsolari non arituko diren bertsotan, nork antolatzen duen, saioetako kartel nahiz iragarkiak biltzen ditugu, bertso saio horietatik lagin bat grabatzen dugu, ahal diren emanaldietan argazkiak ateratzen dira, aukeratutako bertsoen transkripzioak egiten dira, bertso doinu berrien identifikazioa egiten da, eguneroko nahiz aldizkako prentsan azaltzen den bertsolaritzari buruzko informaz...
|
|
|
Hori da gure ustez Xenpelar Dokumentazio Zentroak egun duen ezaugarri nagusienetakoa. ...gu, zein bertsolari non arituko diren bertsotan, nork antolatzen duen, saioetako kartel nahiz iragarkiak biltzen ditugu, bertso saio horietatik lagin bat grabatzen dugu, ahal diren emanaldietan argazkiak ateratzen dira, aukeratutako bertsoen transkripzioak egiten dira, bertso doinu berrien identifikazioa egiten da, eguneroko nahiz aldizkako prentsan azaltzen den bertsolaritzari buruzko informazioa
|
jasotzen
dugu, liburuak, aldizkariak… Egungo bertsolaritzaren jardunaren behatokia izan nahiko genuke, bizia, dinamikoa”, gaineratu du Aranburuk.
|
|
|
Sortzen ari denari lehentasuna eman arren, bertsolaritzaren ondare historikoa ere
|
jasotzen
da Xenpelarren. Hainbat norbanako eta elkarte gerturatu izan dira bertara etxe eta egoitzetan urtetan gordetako dokumentuak eramatera.
|
|
|
genuke bilketa ere guztiongandik
|
jasotzea
, irekia izatea, bertsozale, bertsolari, bertso eskola, ikerlari… Guztiok elikatzea guztiontzat erabilgarri izango dena. Guztion artean jasotako bilduma anitzagoa, osoagoa, aberatsagoa izango da, oparoagoa etorkizunean edonork kontsultatu ahal izateko, etorkizunean guztion eskura egon dadin sakabanatuta dagoen guztion altxorra”.
|
|
|
genuke bilketa ere guztiongandik jasotzea, irekia izatea, bertsozale, bertsolari, bertso eskola, ikerlari… Guztiok elikatzea guztiontzat erabilgarri izango dena. Guztion artean
|
jasotako
bilduma anitzagoa, osoagoa, aberatsagoa izango da, oparoagoa etorkizunean edonork kontsultatu ahal izateko, etorkizunean guztion eskura egon dadin sakabanatuta dagoen guztion altxorra”.
|
|
|
Teknologiaren bilakaerak izugarri baldintzatzen du dokumentazioaren bilketa, baita antolaketa eta gizarteratzea ere. “Orain gutxi arte bertso saioak iragartzeko kartelak ziren nagusi gure herriko kaleetan, beraz, guk paperean
|
jaso
eta artxibatzen genituen kartelak. Egun, saioen iragarpena fitxategi digitaletan bidez egiten da sare sozialetan hein haundi batean, beraz, egun, bilduma digitala osatzen dugu zuzenean”.
|
|
|
Hedapenaren arloan ere laguntzen dute teknologia berriek. Xenpelar Dokumentazio Zentroaren lan tresna nagusia Bertsolaritzaren Datu Basea (BDB) da gaur egun. Hori elikatu ahala, edonork kontsulta dezake azkenekoz
|
jasotako
informazioa internet bidez bdb.bertsozale.eus atarian. BDBn ikus daiteke besteak beste bertsolaritzaren agenda, plazaz plazako bertso saioei buruzko informazioa, 3.000 bertsolari, bertso jartzaile, gai jartzaile, epaile, ikerlari, eragile nahiz erakunderen biografiak, nahiz 12.000 bat bateko bertsoaldi eta idatzizko sorta.
|
|
|
Egun Joanito bera dabil bertso doinu berriak biltzen, aztertzen, partiturak sortzen eta berarekin batera, lan-talde batek datu basea eguneratu eta datuak txukuntzen ditu. Hemeroteka atalaren bilduma bat ere sarean ikus daiteke,
|
jasotako
egunkari, aldizkari eta herri aldizkarien hustuketa egiten da datu basean. 2012tik aurrerakoak internetek kontsultatu daitezke eta 1991tik ordura artekoak Xenpelarreko egoitzan bertan.
|
|
|
2012tik aurrerakoak internetek kontsultatu daitezke eta 1991tik ordura artekoak Xenpelarreko egoitzan bertan. 37.000 dokumentu inguru daude
|
jasota
. “Liburutegi atala ez dago sarean oraingoz, baina egun gure lehentasunezko lana bada hori datu baseratzea.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez dauden bertso bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu Basea. Dagoeneko garatutako programa eta bertan bildutako datuei (biografiak, saioak, doinuak, eta abar) etekina atera eta ahalegin txikiagoarekin edozein lekutan eta edozein motatako bertsoak (bat batekoak edo idatziak, bertso-paper edo eskuizkribuak, audio formatutik edo idatzitik
|
jasotakoak
, …) bildu eta modu bateratuan aurkitzeko aukera emango du Bertsolaritzaren Datu Baseak. Horrez gain, beste euskal generoek bere dokumentazio egitasmoa landu eta gauzatu nahi izanez gero, lagungarri izan daitezkeen elkarlanetarako zabalik gaude”.
|
|
|
Alegia, etxeko hedabideak eta borondatezko biltzaile sarea dira hedapen eta geroratze asmoen bitarteko nagusiak. Saio bat grabatzen denean, borondatezko biltzaileek edo etxeko kazetariek grabatuta ere, beharrezkoa da saioaren fitxa ondo
|
jaso
eta baldintza duinetan grabazioa burutzea”.
|
|
|
Euskadi Irratiak, bestalde, artxibo zabala dauka bertsolaritzaren inguruan. “Lehen Nikolas Aldaik urte askotan mimo handiz
|
jasotakoak
eta orain nik egunero jasotzen ditudanak. Kontsultarako bertso eta datu interesgarriak dira”.
|
|
|
Euskadi Irratiak, bestalde, artxibo zabala dauka bertsolaritzaren inguruan. “Lehen Nikolas Aldaik urte askotan mimo handiz jasotakoak eta orain nik egunero
|
jasotzen
ditudanak. Kontsultarako bertso eta datu interesgarriak dira”.
|
|
|
Bilketan ere aritu izan da Sukia bera, baina gehienean Xenpelarretik hartzen ditu bere edukiak. “Ganbaran udan belar ondua
|
jasotzea
bezala da. Jaso baduzu, gero atera dezakezu.
|
|
|
“Ganbaran udan belar ondua jasotzea bezala da.
|
Jaso
baduzu, gero atera dezakezu. Jaso gabekorik ezin duzu atera.
|
|
|
Jaso baduzu, gero atera dezakezu.
|
Jaso
gabekorik ezin duzu atera. Horri esker idatz dezakegu bertsolaritzaren historia, eta hori kontuan izanda, inoiz botatako bertsorik onenak grabatu gabe daudela.
|
|
|
Ordutik herriko ekintzetan ez ezik herritik kanpoko hainbat ekintzatan izan da lan horretan. “Testigantza
|
jasotzea
garrantzitsua begitandu zitzaidan eta horrek bultzatuta hasi nintzen bilketa lanetan”. Besterik gabe, gordetzeko intentzioarekin hasi zena, ondoren bertso eskolan ere erabili izan dute, eta web orrian ere eskegi izan ditu hainbat bideo eta argazki.
|
|
2016
|
|
|
Nola
|
jasotzen
du hori guztia antzezlanak?
|
|
|
Aktoreek sei bat egonaldi egin dituzte, bakoitza astebete ingurukoa, Euskal Herriko hainbat antzokitan. Egoerak proposatu, egoera horien baitan inprobisatu eta inprobisazio horietatik
|
jasotakotik
idatzi dute Elortzak eta Iturriagak gidoia. «Horregatik jartzen du Unai Iturriaga eta Igor Elortzarekin idatzia, elkarlan bat izan delako», zehaztu dute bertsolariek.
|
|
|
Izan ere, beti irudikatu dugu Txirrita doinu jakin batzuekin bertsotan, baina, berez, hori ez da horrela, eta atzean dagoen lana aldarrikatzen du. “Grabaketa bat kenduta, Txirritaren bertso guztiak idatziz
|
jaso
ditugu; Antonio Zabalaren bitartez, adibidez. Gu gara Txirritari melodiak jartzen dizkiogunak, eta hori Xabier Lete eta Antton Valverderen lanaren eragina da; disko bat kaleratu zuten Txirritaren bertsoekin.
|
|
|
Hori gertatzen da gure folklorearekin. San Joan martxa duela 200 urte
|
jaso
zuen Iztuetak, eta ideiarik ere ez nork egin ote zuen; hori bada ‘herrikoia’ Baina Isil isilik dago ez da herrikoia, demonio! Fernando Goenaga eibartarrak egin zuen, eta ez duela 80 urte baino gehiago! ”.
|
|
|
Odei Barroso, Miren Artetxe, Maddalen Arzallus eta Odei Barrosok osatu zuten finaleko seikotea. Colinak finalean eginiko lana
|
jasotzen
dute orriok: hasierako agurretik, txapeldunaren agurrera.
|
|
|
Tradizionalki, gainera, entzulegoa klase ertain
|
jaso
batekoa izan da: poesian oso jantzia den jendea, galesaren arauak oso ondo ezagutzen dituena, Galesko historian aditua den jendea.
|
|
|
Kontundentziaz, amorru neurtuz eta irmotasunez mintzo da, bere baitara begira. Une batean, ordea, jakin minez geratu naiz, zer ote zen erantzunaren bukaeran, begirada
|
jaso
eta irribarre atsegin, auto ironiko horrekin esan duena…:
|
|
|
BECen, gainera, bertsoak itzulita
|
jaso
nituen eta ohartzen nintzen han bazirela eduki poetikoak, baina baita eduki ideologiko handiko bertsoak ere. Eta pentsatu nuen:
|
|
|
“justizia ezinezkoaren tokia”. Historiaren arrasto batzuk
|
jaso
ditzan jendeak. Bizi denak.
|
|
|
Beste alde batetik, adimen anitzek erakutsi digute garun guztiek ez dutela berdin funtzionatzen, eta bakoitza oso bide ezberdinetatik iristen dela ondorio beretara”, azaldu zuen Gonzalezek. Arizmendi ikastolan Konfiantzaren pedagogia garatu dute, eta, jakintza askotatik
|
jasota
garatu duten pedagogia horren baitan, “proiektuak ez dira ohiko proiektu: funtsa da nola begiratzen diogun gizakiari, eta begirada horren funtsa da gizakia programatuta dagoela eta gai dela baldintza egokietan bere prozesua egiteko subjektu eta subjektu komunitario bezala.
|
|
|
Gurasoengandik informazio, material eta tresna horiek
|
jasotakoan
, jasotako interesaren arabera, hasi ziren irakurketa idazketarako, matematikarako, musikarako, eskulanetarako, esperimentaziorako, pentsamendurako eta bestetarako tresnak sortzen. Gonbidatuen ekarpenek sustatu zituzten jolas eta esparru berriak ere:
|
|
|
Gurasoengandik informazio, material eta tresna horiek jasotakoan,
|
jasotako
interesaren arabera, hasi ziren irakurketa idazketarako, matematikarako, musikarako, eskulanetarako, esperimentaziorako, pentsamendurako eta bestetarako tresnak sortzen. Gonbidatuen ekarpenek sustatu zituzten jolas eta esparru berriak ere:
|
|
|
bertso beraren bertsio bat baino gehiago azaltzen dira zenbaitetan. Bertsoa bera batek baino gehiagok
|
jasoko
zuen, eta gero aldaketa txikiren batekin erreproduzitu.
|
|
|
Aberrigintzari zegozkion haiek neure kontuei aplikatuta, barkatuko ote dit Jonek, nolabaiteko masokismo honek (sosek ez dute ezer askotarako ematen), Amaren Su horrekin zerikusirik izan dezakeelakoan nago. Izan ere, aldizkariak aukera eman dit Erredakzio Batzordeko afari bileren bueltan Andoni Egaña, Joxerra Garzia, Koldo Tapia, Laxaro Azkune eta koadrillak jorratzen zituzten pasadizo, kotilleo eta burutazioak bertatik bertara entzuteko, edo Xalba Garmendia bezalako instituzio baten aholkuak
|
jasotzeko
. Aukera eman dit Xabier Lete, Josu Zabala, Ander Lipus, Pedro Migel Etxenike, Karlos Argiñano, Juan Mari Arzak, Antton Maiz, Unai Elorriaga, Antonio Zavala, Bixente Martinez, Fermin Muguruza, Juan Karlos Izagirre, Ramon Labaien edo Jesus Egiguren bezalako ilustreak elkarrizketatzeko.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, mezuak erantzunik ez duenean, iragarki bat lortzeko dozena bat ezezko jarraian
|
jaso
direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi dezake bakarrik ari dela borrokan bat.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, emailak erantzunik ez duenean, iragarki bat lortzeko dozena bat ezezko jarraian
|
jaso
direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi dezake bakarrik ari dela borrokan bat. Baina argitaraturikoei errepaso bat ematen hasi eta bat bi hiru lau… seko harrituta utzi gaitu urte hauetan guztietan aldizkarian parte hartu dutenen kopuruak:
|
|
|
Zer
|
jaso
du aldiz aldi?
|
|
|
begiek
|
jaso
dute tarteka
|
|
|
Joxeanek erretiroa hartu zuen duela urte batzuk, baina dagoela lasai, eskatzen (ia) bera bezain artista den ondorengoa utzi baitu aldizkarian. Joxean erretiratuta Bertsolarirako lanetatik betiko libre ginelakoan nengoen, Antxokaren eskaera
|
jaso
nuenean, iazko azaro abenduan, oker ez banago. Aldizkariaren 25garren urtemuga ospatzeko ale berezia lantzen ari zirela, eta nire ekarpena ezinbestekoa zela hor noski…, eta horrelakoak esaten hasi zitzaidan.
|
|
|
Urteena omen da kargamenturik txarrena, baina gehitu horri birus suntsiezin batzuen kargamentua, eta hortik atera kontu, zer nolako aldartean nengoen ni, Antxokaren “proposamena”
|
jaso
nuenean: indarrez urri eta kemenez urriago.
|
|
2017
|
|
|
Bertsolaritzaren historia osatzen duten testuetan arakatuta ez da azalpen askorik ematen. Batean eta bestean
|
jasotako
oharrekin osatu daiteke nolabaiteko azalpen bat, ordea.
|
|
|
Beti bazen zerbait: epaile jardun beharra ez bazen, saioak irratiz edo telebistaz eman beharra… eta horrek izugarri distortsionatzen du bertsoa
|
jasotzeko
modua. 1960ko hamarkadakoetan artean gaztetxo nintzen, eta zeharkako erreferentziak baino ez ditut:
|
|
|
Abenduaren 8an izan zen, Bilbon, eta gaia honako hau: “Une honetan zuretzako telegrama hauxe
|
jaso
dugu. Honelaxe dio:
|
|
|
Xabierrek, aldiz, sei ordurekin aski du”. Elkarri zorrotz eta gordin, nor baino nor, eman eta
|
jaso
. Hitz jokoak eta sententziadun bukaerak, arrazoi eternalaren eta egia absolutuaren jabe bailiran.
|
|
|
Bertsolari aldizkaritik deia
|
jaso
ostean, zalantzan geratu nintzen. Entzule lez 2000 bitarteko txapelketa bat aukeratzea ia ezinezko egiten zitzaidan, eta, kostata, azkenean, bi aukeratzea erabaki dut… Zergatik hautatu ditudan bi horiek?
|
|
|
Txalometroari erreparatuta, Unairen dutxakoek ez zutela behar beste
|
jaso
begitandu zitzaidan. Arriskua hartu baitzuen biderik zailena hautatzean.
|
|
|
|
Jasotako
azalpenei jarraika, plazara heldu naiz. Ez da zaila izan txiringito ibiltaria topatzea:
|
|
|
Aurrez aipatutako kaxa sekretuari eta EHZ festibalaren alde abestu dute gehienbat. Izan ere, uztail hasieran, eguraldiaren erruz, bertan behera geratu zen urtez urte sona handiagoa hartzen ari den musika festibal hori, eta galera ekonomiko inportanteak jasan arren, ez da txikiagoa izan euskal herrietatik
|
jasotako
elkartasun uholdea. San Andres plazako lanekin amaitzeko, Rafak udazkenean aterako duen disko berritik aurrerapen bat eskaini digu, Nahikari izenekoa.
|
|
|
Globalizazioaren aro honetan, kontinenteak gero eta hurbilago dauden garaiotan, gero eta antzekoagoak dira herrialde ezberdinetatik iristen zaizkigun kultur joerak: gero eta zailagoa da ingelesez, frantsesez edo gazteleraz ari ez diren edukiak
|
jasotzea
. Alegia:
|
|
|
Eta dokumentalaren bidez hori ere ezagutu nahi genuen: hizkuntza gutxituetan ari diren kantu inprobisatuek hizkuntzen biziberritzean daukaten funtzioaren berri
|
jaso
nahi genuen, bertsolaritzaren ingurura beste diskurtso batzuk ere ekartze aldera.
|
|
|
Maialen Lujanbio. Eta kontaketako hari muturrak josteko beste lau adituren testigantzak
|
jaso
genituen: Ruth Finnegan antropologoak ahozkotasunak XXI mendeko gizakiarentzat dauzkan funtzioen berri eman zigun; bertsolaritzaren transmisioaz aritu zitzaigun Bertsozale Elkarteko transmisio eragile den Ixiar Eizagirre; glosak katalanaren biziberritzean daukan garrantziaz jardun zen Albert Casals eta ahozko ondarearen berreskurapenaren inguruko xehetasunak eman zizkigun UNESCO Etxean aritzen den Begoña Guzmanek.
|
|
|
Denetik banatu dute, bigarren eskuko azoka bat antolatzeko beste gauza: kamisetak, txanoak, sagardotegirako gonbidapenak, Bertso Egunerako sarrerak, mantalak, tazak, giltzarriak, kantinplorak… Azken urteetan bertso eskolaren logoa eta, batzuetan, koplatxo bat daramate oparitutako produktuek; eta parte hartzaile guztiek
|
jasotzen
dituzte, epaile eta gai jartzaileek barne.
|
|
|
Familiatik
|
jaso
du Gabottok payada, aitona Enrique Repetto umetatik entzuten baitzuen etxean inprobisatzen. Ama ere (Susana Repetto) payadore ezaguna da eta bere “lehen sehaska kanta payada bat izan zen, ziur”.
|
|
|
“Uste dut funtsezkoa dela hau ondorengoei transmititzea”. 2010ean hasi ziren irakasle moduan eta, egun, 5 gune ditu 400 ikasle baino gehiago
|
jaso
dituztenak; metodologia ere garatu du urteen poderioz. “Payadore jaio edo egin behar ote den eztabaida beti izan dugun arren, Guillermo Velázquez mexikarrak esango lukeen moduan, inprobisatzailea eginez jaiotzen da”.
|
|
|
“Payadoreak gure errimen maisuak dira” aitortzen du hitza aipatu orduko. Behin edo behin entzun bazituen ere, lehen harremana payada bateko epaile izateko gonbita
|
jasotzean
izan zuen. Bera da payadoreen epaile izan den lehen raperoa.
|
|
|
Nik Argentinan ikusten dut, duela 25 urte euskaraz Euskal Herritik etorriek zekitela, hona iristean galdu ez zuten apurrek. Orain, ordea, orduan baino jende gehiagok daki, ez ama hizkuntza duelako edo han
|
jaso
zuelako, baizik ikasi egin duelako. Pentsa zer den Euskal Herritik zuzenean iritsitako jendea zegoenean baino euskara gehiago egitea orain.
|
|
|
Euskarak nortasuna ematen dizu, berezia da. Gaztelerarekin niri ez zait hori gertatu, agian ama hizkuntza delako eta zuzenean
|
jaso
dudalako. Nik euskara aukeratu egin dut, eta Euskal Herrian nik bezalaxe jende askok egunero aukeratzen du zer hizkuntzatan egin nahi dituen harremanak eta bizitza; ez da edozein herritan gertatzen.
|
|
|
Bere liburuetan, Quosque tandem ezagunean batik bat, bertsolariaren figuraren gorespena egiten du, bertsolaritzak egun duen prestigiorik ez zuen garaietan. Esanguratsua da, esaterako, Jorge Oteizaren irudi bat izan zela zortzi txapelketatan zehar Euskal Herriko bertsolari txapeldunak
|
jasotzen
zuen saririk kuttunena. Xenpelar du izena irudiak.
|
|
|
Seguru asko. Garia jotzeko lekuan teila puska batekin egiten omen zituen arrastoak, eta haiei begira gogoratzen zituen bertsoak, ondoan Jose Aranburu Usurbilgo organistak eskuz paperean
|
jasotzen
zizkion bitartean. Arrasto horien moldeak erabili zituen Remigio Mendiburuk herrian eraiki zitzaion irudia hornitzeko.
|
|
|
Ohiko bertso saio batetik urrun dagoen emanaldia da, eta horrek bertsotan ari denari ere bertsolariaren figura tradizionaletik aldentzea ahalbidetzen dio –gorputz estatikoa, publikoari aurpegia emanda, eskuak poltsikoetan…– Ikusle oso bertsozaleek, beraz, sorpresaren bat edo beste
|
jasoko
dute. “Publiko aurrera irtendakoan ohartu naiz uste baino gehiago ari naizela apurtzen bertsolariaren irudi horrekin, emanaldian” –dio Labakak–, “eserita edo lepoa emanda kantatzerakoan, edo oholtza gainean hitz egiterakoan, kantatu ordez.
|
|
|
Betaurrekoak eta buru berokiak dauzkate jantzita –etiketa bistan dutela eta errietan egitera doakizunaren keinua. Baina badu zerbait argazkiak, errieta
|
jasotzeko
gogoa pizten dizuna, ihes egitekoa baino gehiago. Moderazioa horren goraipatua den garaiotan, “erradikalak gara” diote Ane Labakak (Lasarte, 1992) eta Beatriz Egizabalek (Lasarte, 1971), “nahi eta behar baino gutxiago”, gainera.
|
|
|
Edozein borrokatan gertatzen da hori. Garaipen txikiak ere harriduraz
|
jasotzen
ditugu. Erakunde handi eta esperientziadun batean dihardut, ezkerreko ideia aurrerakoien alde borrokan, Erdialdeko Europan (www.politicalcritique.org).
|
|
|
Kuriosoa da, baina Polonian aktibismoa zerbait inozotzat edo naif tzat hartzen da. Arlo horretan, Euskal Herriak asko inspiratu nau eta ideia asko
|
jaso
ditut.
|
|
|
Bertsolaritzari buruzko bideo bat egitea zen nire helburua. Bai Poloniako eta bai Donostiako hiriburutzek kritika zorrotzak
|
jaso
dituzte, eta horri buruz idatzi izan dut nire blogean. Kultura sistema kapitalistaren mesedetan jartzea arriskutsua iruditzen zait.
|
|
|
Mundu post-moderno honetan, globalizazioaren zapalkuntza etengabearen ondorioz, gauza asko desagertzen ari dira. Dokumentalgileon betebeharra da agerpen hauek guztiak
|
jasotzea
. Euskal Herrian, berriz, logikoki desagertzera zihoazen agerpenak berreskuratu, garatu eta aurrera doazela ikusi ahal izan dut.
|
|
|
Elizari eta agintariei oro har gustatzen ez zitzaizkien gauza asko esaten zen leku horietan. Bertso horiek ez dira liburuetan
|
jasotzen
, mozkorren eta jende baldarraren jarduna zirelako”.
|
|
|
Jota horien edukiak hutsalak dira eta testuingururik gabeak. Azken urteotako jotak hartzen baditugu eta erreparatzen badiegu, berehala ohartuko gara ez dutela herrialdeko gertakari nagusien oihartzunik batere
|
jasotzen
. Horietan ez da hitz egiten Itoizko urtegiaz edo piperraren gerraz, bi adibide aipatzearren.
|
|
|
Tafalla euskalduna izan zen iraganean, eta ondoan, Baldorban eta Artaxonan, gerora arte iraun zuen euskarak. 1762an, esate baterako, Artaxonako gazte batzuek isuna
|
jaso
zuten emakume alargun bati euskaraz kopla iraingarriak kantatzen aritu zirelako. Txoriak ihes egin ote zion, azken unean buztanetik heldu ote zion eta horrelako kontuekin aritu zitzaizkion nonbait eta “Ai, ene txori gaixoa” bukatzen zituzten kopla horiek.
|
|
|
X.K.: Azkuek 1898ko Euskalzalea aldizkarian Bilbo ondoko Etxebarrin
|
jasotako
eskeko kopla sorta bat argitaratu zuen.
|
|
|
Bera izan zen Xalbadorri txistuak jo zitzaizkionean TVEk
|
jaso
zituen irudiak Madrilgo artxibategitik berreskuratu zituena. Hortik hasi gatzaizkio galderak egiten.
|
|
|
Iñaki Azkuneren laguntza izan dut eta Euskadi Irratiko Nikolas Aldairena ere bai. Eta, aldi berean, azken 25 urteotan Zestoan kantatu diren Santa eskeko koplak grabatu eta
|
jaso
ditut, 12.000 kopla inguru dira. Egunean 450 bat kopla kantatu ohi dira.
|
|
|
Juan de Arin Dorronsoro izeneko apaiza izan zen, Joxe Migel Barandiaranen adin bertsukoa eta etnografia lanetan ibili zena. Gerra aurrean bildu zituen sorta horiek, 60 urteko kantariei
|
jasota
. Alde guztietatik begiratuta, altxor bat dira.
|
|
|
Posible da gisa honetako koplak ez bildu izana. Egongo ziren seguru asko, baina ez ziren
|
jasoko
. Nik ez daukat ezer kopla lizunen aurka, baina literatura balioen aldetik Ataungo bildumako zenbait ikusgarriagoak iruditzen zaizkit.
|
|
|
Xabier Kaltzakortak esan digunez 400 urteko ondarea dago gure kantutegietan. Hain du historia luzea non bildumetan
|
jaso
diren eskeko kopla horietako askotan zaldunak, damak, urreak eta zilarrak agertzen diren, Erdi Aroko aztarnak alegia.
|
|
|
Bilbo zahar hari gerora gertatutakoak ederki
|
jaso
zituen Xabier Amurizak 1982an, Laurehun herri, mila bertso berri argitalpenean. Liburu hori izanik bertsobideen aitzindari nagusia, nola ez eman lehen pausoa hari omen eginez?
|
|
|
Markinan dago pilotaren unibertsitatea, eta Bilbon futbolaren katedrala. Hala zeritzon Bilboko Athletic klubaren lehenbiziko estadioari, eta oraingoarekin alderatuta hura ermita eta hau katedrala direla ikusita, normala da berriak
|
jasotzea
zaharraren deituraren herentzia. 2015ean Munduko Kirol Eraikin onenaren saria eskuratu zuen Singapurren, eta 2020an Eurokoparen egoitzetako bat izango da.
|
|
|
1942an hil zen Urretxindorra, eta ia 40 urte beranduago Karmel aldizkariak
|
jaso
zituen bertso hauek.
|
|
2018
|
|
|
Batek daki inork inoiz bilatu dituen, baina maiz aurkitu gaituzte. Kultura hegemoniaren zirkuituan ez dagoenak nekez lortzen du espazio horietara sarbidea, eta lortzen duenean, harrigarriki, kritika ugari
|
jasotzen
ditu, nekez uler daitezkeen arrazoibideetan. Baina gutxitan gertatzen da, eta, beraz, gutxiagotutako kultur sorkuntzak hobe du bere espazioak eraikitzen saiatzea.
|
|
|
Sinergiak sortzen direnean, bakarka ezinezkoa litzatekeena ahalbidetu daiteke. Nork pentsa zezakeen, lortu aurretik, egun batean hainbat herrialdetan osasun zerbitzuak
|
jasotzeko
aukera hainbeste zabalduko zenik, 40 orduko lan astea ezarriko zenik, eskolara joateko aukera bermatuta egongo zenik, emakumeek bozkatzeko eskubidea lortuko zutenik, Alemaniak zentral nuklearrak itxiko zituenik, gurean derrigorrezko soldaduska iraganeko kontua izango zenik… Bertsolaritzari BEC oso txiki geldituko zitzaionik. Gainera, kontuan hartuta Txapelketa Nagusira doan publikoa ez dela urte osoko publikoaren %10 baino.
|
|
|
Galdetegietan lagin txikiekin inferentziak egiten dira, populazio handiei buruzko ondorioak ateratzeko. Alta, datu hauetan lagin handiak erabili ahal izan ditugu, Xenpelar Dokumentazio Zentroan datu andana
|
jaso
dutelako urteetan zehar, genero galbaherik gabe jaso ere.
|
|
|
Galdetegietan lagin txikiekin inferentziak egiten dira, populazio handiei buruzko ondorioak ateratzeko. Alta, datu hauetan lagin handiak erabili ahal izan ditugu, Xenpelar Dokumentazio Zentroan datu andana jaso dutelako urteetan zehar, genero galbaherik gabe
|
jaso
ere.
|
|
|
Lehendabiziko fasean bertsolaritzaren inguruko 30 bat kideri elkarrizketa kualitatiboak egin zitzaizkien, bi ordu bueltakoak. Hortik erantzun batzuk
|
jaso
ditugu. Eta ikertzaileak horiek txukuntzen aritu dira.
|
|
|
Hori lortzeko dauzkagun tresna guztiak aprobetxatu nahi izan genituen eta, noski, Azterketa Soziologikoa tresna bikaina zen horretarako. Azterketan ageri diren gaien hustuketa bat egiteaz gain, herrialdez herrialde aurkezpenak egin zituen Harkaitz Zubirik, ekarpenak
|
jasotzeko
. Horrez gain, Bertsozale Elkarteko sailetatik ere ekarpenak jaso genituen, landu nahi zituzten gogoeta gaien inguruan.
|
|
|
Azterketan ageri diren gaien hustuketa bat egiteaz gain, herrialdez herrialde aurkezpenak egin zituen Harkaitz Zubirik, ekarpenak jasotzeko. Horrez gain, Bertsozale Elkarteko sailetatik ere ekarpenak
|
jaso
genituen, landu nahi zituzten gogoeta gaien inguruan. Jasotako gai proposamen guztiak bildu eta bertsolaritzan ari diren eragile, bertsozale eta sortzaileei bidali genizkien, gaietan lehentasunak markatu eta ekarpenak egin zitzaten.
|
|
|
Horrez gain, Bertsozale Elkarteko sailetatik ere ekarpenak jaso genituen, landu nahi zituzten gogoeta gaien inguruan.
|
Jasotako
gai proposamen guztiak bildu eta bertsolaritzan ari diren eragile, bertsozale eta sortzaileei bidali genizkien, gaietan lehentasunak markatu eta ekarpenak egin zitzaten. Horrela osatu genuen gogoetarako gaitegia.
|
|
|
Ustekaberik
|
jaso
duzue azterketako emaitzekin. Izan da bereziki poztu edo/ eta kezkatu zaituzten ezer?
|
|
|
bertsozalea da, baina ez bertsozalea bakarrik. Diziplina askotatik
|
jasotzen
du kultura.
|
|
|
Kanon bakarrarena txapelketari lotuagoa dagoelakoan nago: baliteke bertsozaleak txapelketako une gorenean
|
jasotzen
duen hori eskatzea ondoren ere, eta une horrek daukan hedapenak eta oihartzunak kanon artistiko bat ikusgarriago egitea. Azterketak ez du zalantzan jartzen txapelketaren beharra.
|
|
|
Oraindik Hitzetik Hortzera erreferentziala da bertsozale batzuentzat, eta, hala den bitartean, denboraldiz denboraldi hobetzen jarraitu dugu telebistari egiten diogun eskaintza. 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusian Aulki Jokoa ere egin genuen, bagenekielako oraindik badagoela jende bat bertsoa telebistatik
|
jasotzen
duena.
|
|
|
Gero eta ohituago gaude Interneten eskaintza pertsonalizatua
|
jasotzera
. Bertsolaritzan, oraindik, Bertsoa.eusekin erantzuten diogu Interneten erronkari, baina gero eta ikuspegi zabalagoarekin begiratzen diogu.
|
|
|
Azken urteotan sekulako jauzia eman du Bertsozale Elkarteak bertsolaritzaren azpiegitura indartzeko 2003 urtean sortutako Lanku Kultur Zerbitzuak enpresak. Bertsolariek, orain, aholkularitza zerbitzua
|
jasotzen
dute, kontratuak zaintzen dizkien erakunde bat daukate… Hor pausoak eman dira urteotan. Garai batean, bertsolaria bakarrik joaten zen plazara, berak kudeatu behar izaten zituen kontratu eta bestelakoak.
|
|
|
kulturgileek orokorrean jasaten duten prekarietateak; euskal kulturgileek, behar besteko babesik ez duen hizkuntza batean ari diren neurrian, jasaten dutenak eta bertsolariek, Gizarte Segurantzak eta ogasunak arte bezala ere sailkatu ez duten diziplina batean ari diren sortzaileek, jasaten dutenak. Euskal artistak lan handia egiten ari dira azken hilabete eta urteotan gai honen inguruan, eta guk ere hor egon behar dugu, lehendabizi gure izaera eta gure garrantzia aitortu daitezen, eta izaera eta garrantzi horren neurriko ordaina eta babesa
|
jaso
ditzagun.
|
|
|
Zeren, gu beti egongo gara fase kritikoan. Zeren, herri ez normal batek dauka historia ez normal bat, kultura ez normal bat, gizaki ez normalak… Eta politikak bereziki adierazi behar du errespetua adierazpen kulturalekiko, baita kulturatik kritikak
|
jasotzen
dituzten alderdi politikoek ere. Kultura oso adierazpen garrantzitsua da.
|
|
|
Ez zarete datuak
|
jasotzera
mugatu. Ebidentziak jaso eta ebidentzia horien gaineko hausnarketa egitea izan da zuen helburua.
|
|
|
Ez zarete datuak jasotzera mugatu. Ebidentziak
|
jaso
eta ebidentzia horien gaineko hausnarketa egitea izan da zuen helburua.
|
|
|
Honelaxeko ordainak ematen dizkigu André Tournier eta Pierre Lafitteren artean burutu frantses euskara hiztegiak [3]. Orotariko Euskal Hiztegiak ez dakarren arren konplainta hitza
|
jasorik
, aurkezten dugun koplariak, alegia, Jean Etcheparek 1873an jadanik badarabilenez, ez dugu baztertuko.
|
|
|
Azken horietan arreta pixka bat paratuz ohartuko gara jada XI. mendean Codex Calixtinus ean aipatzen zaigula Urkatuaren Miraria, zeina XIII. mendean Alfonso X.a jakitunak bere Cantigas a Nuestra Señora liburu ospetsuan jadanik
|
jasotzen
duen. XV. mendeko bukaeran moldatu zituela François Villon poetak bere epitaphe edo ballade des pendus ospetsuak eta XVI. mendean, 1587an hain zuzen, Maria Stuart hil zutenean, historialariak dioenez Parise beterik zegoela gertakizun triste hari buruzko bertso-paperez, pasquils [complaints], placcards, tombeaux et discours sur cette morte violent voloient…
|
|
|
Horiek prototipo bat osatu dute literaturan Tormesko Lazarilloaz geroztik. XVIII. mendean Madrileko Itsuen Anaitasunak bazeukan pribilegio bat, zeinaren arabera heriotza zigorra pairatu behar zutenen istorio labur bat
|
jasotzen
zuten Justizia Jauregitik, zeina beren elkartekoen artean banatzen zuten, hauek gogoko bazuten beren erromantzeak sor eta sal zitzaten.
|
|
|
esker onik ez dela
|
jasotzen
|
|
|
nondik
|
jaso
maitasuna?
|