|
2000
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta Euskara Departamentuaren laguntza
|
jaso
du
|
|
|
Izadiaren egintzak, sortzearen misterioaz, urraezinak dira; ezinezkoa litzaiguke beroriek ezkutatzen dizkigun oihal estalkia
|
jasotzea
; ezkontza publiko eta erazkorik gabe, seme alabatza kontu guztiak ezerezean geratuko lirateke; amatasuna, beti agerikoa; aitatasuna, aldiz, inoiz ere ez. Ba al dago ezkontzarik, behar den modukoa, legeak berretsia eta gizarteak aitortua?
|
|
|
Goiburutzat jarri dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako hau: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean; hau da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta
|
jasotako
gutunak; hitz batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan daitekeen behar beste aztarna.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna
|
jasotzeko
adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko.
|
|
|
Frantziarren Kode Zibila (Code Civil des Françaises) zuen izena, laster batean, Napoleonen Kodea (Code Napoleon) deituko zutena. Bonaparteren garaia agortu, eta, aldaketa batzuen ostean, Kode Zibil soilaren izentazioa
|
jaso
zuen hark. Hala ezagutu ohi da eta halaxe ezagutzen dugu guk ere, Frantziar Iraultzaren lege emaitza hori.
|
|
|
Labur zurrean
|
jasotako
horrek bidenabar erakusten ditu Kode Zibilaren ardatzak. Zehatz ditzagun, bada, lege berrikuntza horien arlo nagusiak.
|
|
|
Lurren banaketa zati berdinetan zen egina; halakoa zen helburua, alegia, zatiketa horri, ahal zen neurrian bederen, osotara eutsi. Hortik zetorren, etorri ere, kanpoko familietan ezkontzeko ziren alabek euren familietatik deus ere
|
jaso
ezina. Alaba bakarra ere ez zen oinordeko.
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu moduan. Egiatan, aldera al daitezke herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean
|
jaso
duen herri batekoekin. Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
|
|
Alderdiek euren artean dihardutenean lege positiboak zehaztu ez duen gai batez, lehendik
|
jasotako
usadioei edo ekitate unibertsalari men egiten die, ohituraren gabezian. Nondik nahi begiratuta ere, ohitura egiaztatu eta norbanakoen arteko liskarrari aplikatzea epailearen ekintza da, eta ez legearena.
|
|
|
Zientzi proposizio ororen izatea ezin genezake eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean. Eta hizkuntzak, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak
|
jasotzen
ditu:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren proiektuak
|
jasotako
kritikek —ikusmolde estandarrarenak, 1960ko hamarkadako historizistenak, etab.— hura neurri handi batean zapuztea lortu badute ere, ezin zaio nolanahi ere filosofiarentzat ekarri duen lorpen garrantzitsu baten meritua kendu, alegia: pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik sartzea, honek dakartza ondorio egoki guztiekin.
|
|
|
Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak
|
jaso
guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik. Baina hau patata zomorroari ere gerta dakioke.
|
|
|
Neurathek 1932an eta Carnapek, honek ere urte berean, Heideggerren lanak zentzugabekeri multzotzat jo zituzten. Heideggerren diskurtsoak —’deusak deusten du’ [Das Nichts selbst nichtet/ The nothing nothings/ La nada nadea] eta antzeko adierazpenez betea—, deskalifikazio gogorrak
|
jaso
zituen bere jite guztiz absurdua zela eta60 Carnap eta Heideggerren arteko eztabaidak, 1929ko martxoaren 6an Davosen (Suitza) lehenengo aldiz elkarrekin topo egin eta gero, denborarekin, anglosaxoniar filosofia analitiko eta zientziazalearen eta kontinenteko filosofia antizientifikoaren arteko muga ia gaindiezin bihurtu zuen. Izan ere, Carnap, Vienan egon arren, filosofia analitikoaren lehenengoetako zutabea izan zen61 Heideggerren eta heideggertarren aldetik emandako erantzunak aintzat hartu gabe, Vienako Zirkuluaren partaideek, Neurathek eta Carnapek, batik bat, beren erasoa metafisikoei zuzenduriko galdera probokatzaile batean laburbiltzen zutela esan genezake, alegia:
|
|
|
Egiaztagarritasun betekizuna, horrela, Zirkuluaren behar beharrezko zutabe bihurtu zen harrezkero. Printzipioak kritika andana
|
jaso
zuen, eta horien ondorioz hura birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita hura bertan behera uztea ere. Baina, dena den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Hortaz, Zirkuluak Watsonen jatorrizko konduktismoa onartu eta
|
jaso
zuen, eta behavioristika edo, geroago, neokonduktismo izenaz berrizendatu zuen, nahasketarik egon ez zedin. Alabaina, bazegoen beste modurik psikologia positibizatzeko, esaterako ezagutza psikologikoaren kontzeptualizazioaren bitartez —edo portaerarena, nahi baldin bada—, enuntziatu psikologikoak gizakien egoera neurologikoei buruzko enuntziatuetara murrizteko prozedura erabiliz.
|
|
|
Zientziaren filosofiaren tradizioan, ohiko tesia da Carnapek Neurathengandik
|
jaso
zuela munduaren ikusmolde zientifikoa. Eta tesia ez dabil oker.
|
|
|
Taldea apurtu eta ‘ikusmolde estandarra’ deiturikoa finkatu eta gero, hasierako bertsio xinple eta zakar hau beste batek ordezkatu zuen, egiaztagarritasun irizpideak, hain zuzen. Azkenik, bigarren horrek ere kritika gaindiezinak
|
jaso
zituenez, Carnapen berrespenaren irizpide liberalagoa finkatu zen.
|
|
|
zientziaren enuntziatuak behagarriaren eremura murriztu ahal zitezen, egiaztagarritasun eta berronespenaren kontzeptuak behartu zituzten, eta baita, ondorioz, programa murriztailea jitoan erortzera behartu ere. Gainera, indukzioak eta dedukzioak93 Hanson, Kuhn edota Feyerabenden erreakzio historizistaren kolpea
|
jaso
zuten, hauek zientziaren izaeraren ikusmolde berri bat aurkeztu baitzuten, enpirista logikoek zientziari esleitzen zioten jite deduktiboa gutxietsiz. Jada, hura ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen.
|
|
|
Esperientzia kualitate baten inpresio estatiko gisa ulertzen zuten fenomenalistek, eta bere itxura, adibidez, ‘orain hemen gorria’ edo antzekoa izan zitekeen. Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa
|
jaso
zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait.
|
|
|
Vienarrek
|
jasotako
kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen.
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk erabiliz. Baina beste hitz hauek prozedura berbera
|
jaso
lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin. Hauek, azken finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta Euskara Departamentuaren laguntza
|
jaso
du
|
|
|
Vienako Zirkuluaren berrikuntzari eta filosofia tradizionalaren ikusmoldeekiko bere enpresa filosofikoak duen bateraezintasunari buruzko tesi hau ia aho batez onartu dute filosofo tradizionalek, batez ere Zirkuluaren enpirismo logikoak nonahi
|
jaso
duen harrera erabat negatiboa ikusi eta gero. Filosofo tradizionalek Zirkuluaren filosofia ‘filosofia eza’ edo ‘anti filosofia’ lez ikusi zuten, gauza ez zena ez diziplinaren funtsezko arazoak begiztatzeko eta are gutxiago horien ebazpenari buruz zerbait esateko ere.
|
|
|
Adibidez, maitasunagatik urduri dagoenak azalpen hipotetikoaren eskutik laguntza txikia
|
jasoko
luke. —Ez luke lasaituko.
|
|
|
Eta hurrengoak dira bere mugak: 1) gauzen begirada eternala bizitza zoriontsuaren sekretua da; 2) ez dago zoriontasunaren teoriarik; 3) zoriontasunerako bidea logikak seinalatzen du; 4) bide hori estetikak betetzen du; 5) etikak
|
jasotzen
du gizabanakoa bizitza zoriontsuraino; 6) erlijioak ahaleginak egiten ditu Jainkoa bizitza zoriontsutik jaisteko. Liburuaren berezitasuna zuzentasuna eta onestasuna dira (eta hori ez da gutxi gaurko kultur industrian).
|
|
|
3.1 Wittgensteini buruzko bibliografia
|
jasotzen
duten liburuak
|
|
|
• 1913 Bere aita hil zen. Honen ondorioz
|
jasotako
jaraunspen handia (100.000 koroa) bere anai arreben eta artista idazle austriar batzuen artean (Trakl, Lasker Schuler, Loos eta Rilke, besteak beste) banatuko zuen hurrengo hilabeteetan. Irailean Norvegiara joan zen Pinsentekin.
|
|
|
Halako ohitura bat ikustean, edo entzutean, ematen du gizon bat ikusten dudala eta berak beste batekin garrantzirik gabeko gai bati buruz gogor hitz egiten duela, baina haren ahots eta aurpegikeragatik sumatzen dudala gizon hau noiz edo noiz lazgarria izan daitekeela. Hemen
|
jaso
dudan hunkipena oso sakona eta serioa izan daiteke.
|
|
|
Emakume batek mutil bat semetzat hartu nahi duenean, bere arropen artetik atera edo bultzatuko du: harrezkero, haren benetako semetzat joko dute denek, eta gurasotzakoen ondasun guztiak
|
jasoko
ditu herentzian" (Urrezko abarra, I bol., 48 orr.).
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta Euskara Departamentuaren laguntza
|
jaso
du
|
|
|
lehenengoan, kasu, bere lagun mina David Pinsent ek —berari eskainita dago Tractatus Logico Philosophicus liburua— ingelesekin egin zuen gerra, eta Wittgensteinek Austria Hungariarekin: gerra bukatzear Pinsenten heriotzaren berri tragikoa
|
jaso
zuen. Bigarren Mundu Gerran, nazismotik ihes eginda, Wittgenstein Ingalaterran geratu zen, ospitale batean lan eginez erizain gisa, guda egiteke).
|
|
|
Recollections of Wittgenstein, 220 orr.): 1936an Urrezko abarra ren edizio laburra, liburu batez osatutakoa,
|
jaso
zuen Wittgensteinek. Beraz, bigarren zatia 1936tik aurrera sortu zen, 1948tik aurrera.
|
|
2001
|
|
|
Gizarte orok sufrimendua sortzen du, gizartearen partaide guztiek egin behar diote uko zenbait desirari falta zaiena ordainean
|
jaso
eta elkarbizitza hobetzeko. Batzuetan galdutakoaren sentsazioa areagotu daiteke, bai gizartea premia kolektiboei erantzun ezinean dabilelako, bai zenbait taldek edo banakok gainerakoen gain gehiegizko presioa egiteagatik (ekonomikoki, sozialki edo izaera aldetik), edo baita banakoren bat gaizki integratzeagatik eta populazioaren batez bestekoaren gaindiko sufrimendua pairatzeagatik ere.
|
|
|
Literaturaren irakaskuntzaren helburu nagusia gaztearen heziketa morala da, hau da, bizitzarako baliagarriak izango zaizkion bizitza eta portaera ereduak eskaintzea. Horregatik, olerkariak kritika handiak
|
jasotzen
zituen baldin eta zuzentasun moralik gabe adierazi edota eredu moral desegokiak eskaintzen bazituen. Olerkaririk maitatu eta ezagunenak Hesiodo, Solon, Arkiloko eta fabulistika izan ziren.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta Euskara Departamentuaren laguntza
|
jaso
du
|
|
|
Baina aberastasunak alferkeria dakar berarekin; eta inolako altematibarik eskaini gabe bizimodu tradizionala deuseztatzen du, gainera. Pertsonaia handien semeek ez dute jada familiakoen heziketarik
|
jasotzen
, azken hauek familiaz kanpoko zereginetan jarduten baitira.
|
|
|
Orokorki, bizitzaren arlo guztietan mundu ikuskera aristokratikoaren eta berriaren arteko borroka eta, zenbaitetan, uztardura dagoela esan dezakegu. Sofisten jarrera (Gorgias, Protagoras...), esate baterako, honen adierazgarri da, beraien erlatibismo eta balio absolutuekiko eszeptizismoak atenastarren oinarri erlijioso eta etikoak zalantzan jartzera bultzatuko baititu,
|
jasotako
tradizio atenastar guztia desorekatuz. Hauen erlatibismoaren aurka, Platonek balore absolutu batzuk kontrajarriko ditu.
|
|
|
Ondorioz, inspirazio kate luzea sortzen da, Musarengandik (hasieratik) entzulearengana (bukaerara) doana. Olerkari bakoitzak Musa baten eragina duen moduan, lonek, Homerorengandik, eta ez beste olerkari batengandik,
|
jasotzen
du inspirazioa. Eta lon posesio honi esker (eta ez artez edo zientziaz) da gai Homero ulertu eta azaltzeko. lonek, ordea, ez du ondorio hau onartuko, bere ustez Homero errezitatzen duenean ez dagoelako jainkozko indar batek hartua, egoera irrazional batean, alegia.
|
|
|
Honela, bada, beharrezkoa da nik beraiei arreta handia eskaintzea. Honela, beraiei negarra eginarazten badiet, nik barre egingo dut dirua
|
jasoz
; beraiei barrea eginarazten badiet, ordea, negar egingo dut neure burua dirurik gabe ikusirik.
|
|
|
Jarduera hauetan aritzen diren pertsonak langileen gizarte talde edo klasea osatzen dute, gizarteko beherena. Beraien lanbidearen erregelak ikasteko beharrezkoa duten heziketa intelektual gutxia besterik ez dute
|
jasotzen
, eta arimaren alde begetatiboa da beraien baitan nagusi. Bigarren gizarte premia defentsarena da, bai kanpo defentsarena (hiria menpean hartu nahi duten etsai arrotzen aurka), bai barne defentsarena (artisauen arteko liskarrak ekidin, artisauek prestaturiko matxinadak aurreikusi, gizarte ordena egonkortu...
|
|
|
Hauek, curriculum intelektualaren ikasketa sakonarekin eta gimnasia ariketa guztiak lantzera ohiturik, haurtzarotik gorputz eta adimen prestakuntza bikaina izango dute; Platonek zaindariengan berak formulaturiko" mens sana in corpore sano" lema gorpuztua ikusiko du. Giza talde honetako emakumeek gizonezkoek
|
jasotako
hezkuntza eta trebatze prozesu bera pasatuko dute. Aberastasunak, emakumeak eta seme alabak denen artean banatuko dituzte, eta inork ez du jakingo haur bakoitzaren aita zein den; eta buruz zein gorputzez ahalik eta seme alaba garatuenak jaio daitezen, ugaltze prozesua hiriaren zaindari gorenen begirada zorrotz eta arduratsuen menpe egongo da.
|
|
|
• Sentsuen sentsazio orok maila bat du. Hauxe da sentsazio orotaz aitzina daitekeena sentsazioa
|
jaso aurretik
. Hautemapenaren maila zerotik edozein maila arte higi daiteke jarraikorki, baina une bakoitzean beti maila determinatu bat izango du.
|
|
|
Aldi berean existitzen diren gauzak elkarrekintza harremanean daude. Elkarrekintzan ez legokeena ez legoke aldi berean dela esaterik eta ezin da esperientziaren batasunaren barne
|
jaso
. Elkarrekintzaren ondorioa litzateke, era berean, espazio kaskal edo hustuen ezeztapena.
|
|
|
Adigaien anfibologia da, eta adigaien erabileran sortzen diren arazoak aztertzen dituenez, Dialektikaren zati izateko itxurak ditu. Leibnizen sistema intelektualaren kritika
|
jasotzen
du atal honek, eta oro har razionalismoarena. Kritikaren muinak dio Leibnizek ez duela kontuan hartu sentimenak ere ezagutzan ezinbesteko parte hartzea duela.
|
|
|
Beste era batera esanda: adigai batekin orokorki bat datorrena edo adigaia kontraesaten duena era berean bat dator edo kontraesaten du adigaiaren barne jasoa dagoen oro; ezin da esan, ordea, adigai batean
|
jasotzen
ez dena adigaian barnebilduta dagoenean jasotzen ez denik. Gizakiek eskuak eta hankak dituzte eta, beraz, gizaki bakoitzak ere izango ditu arrunki; baina ezin da esan gizaki oro beltza ez delako, baten bat beltza ez denik.
|
|
|
Beste era batera esanda: adigai batekin orokorki bat datorrena edo adigaia kontraesaten duena era berean bat dator edo kontraesaten du adigaiaren barne jasoa dagoen oro; ezin da esan, ordea, adigai batean jasotzen ez dena adigaian barnebilduta dagoenean
|
jasotzen
ez denik. Gizakiek eskuak eta hankak dituzte eta, beraz, gizaki bakoitzak ere izango ditu arrunki; baina ezin da esan gizaki oro beltza ez delako, baten bat beltza ez denik.
|
|
|
Newtonengan eta Leibnizengan denbora espazioaren ondoan agertzen zen, arreta berezirik
|
jaso gabe
, baina bestela Kantengan. Espazioa kanpoko sentsua da, kanpoko hautemapenekin bakarrik du zerikusia; denborak barneko sentsu gisa hautemapen guztiekin du zerikusia, hautemapen denak dira azken finean denborazkoak.
|
|
|
Hala ere, denborazko hautemapenekin bakarrik ezin da objektibitatea eraiki, kanpoko sentsuaren emaitzak behar dira objektuekiko lotura zehazteko," idealismoaren errefusapenean" ikusten denez. Kantek alboratu egin zuen subjektu ezagutzaileak espazioaren bidez bere soinarekin duen lotura Kritika n, baina ondoren alderdi hori ere
|
jaso
zuen. Horrela, bada, Kantek bi sentsuen arteko lotura emankorra oinarritzen du, higidura eta ekintzaren baldintzak ezartzen ditu eta, horrenbestez, zientzia modernoaren alde esperimentalari erantzun egokia ematen dio.
|
|
|
Baina Godelek nabarmendu du Matematikaren logifikazio osoa ezinezkoa dela; eta ondoren Fregeren tradizio analitikotik datorren Hintikkak, adibidez, Matematikaren izaera sintetikoa defendatu du berriro, horretarako Kantengana joz. Horrela, positibismo logikoak hasierako jarrera utzi zuen eta azkenean pragmatismoaren ekarpenak
|
jaso
ditu. Kantek, bestalde, Matematikaren aplikazio konkretua du hasieratik buruan, Fisika matematikoaren jokaera baita Kantek argitu nahi duena, eta Matematika espazioan eta denboran egin beharreko eraiketa sintetikoetan oinarritzen denez, nabarmena bihurtzen da eraiketa horien aplikazioa ezagutza konkretuan.
|
|
|
Kantek berak bere lehen liburuan bestelako espazioen hipotesia onartzen zuen, dimentsio anitzeko geometria gorena ere aipatzen zuen, ez soilik idealki, baizik eta higiduraren legeak bestelakoak balira espazio fisikoa ere ezberdina izan litekeela onartzen zuen. Gero ideia hau ez zuen
|
jaso
, tamalgarria dena, zeren Fisika garaikideko ideiak aurreratzen baititu. Beraz, geroko Matematika ez euklidearren sorrerak ez du apurtzen Kantek sortu zuen Matematikaren funtsezko oinarritzapena.
|
|
|
Eta, beraz, ezagutzeko begiespenaz gain adimena ere behar dugu, bere adigaiekin. Begiespenak objektua pasiboki
|
jaso
eta adimenak aktiboki pentsatu egingo luke. Begiespenean afekzioa genuen bezala, adigaiak funtzioak dira.
|
|
|
Zuhaitzaren kolore eta forma soila ez dugu hautematen, ez dugu esaten ‘kolore hau’ eta ‘forma hau’, baizik eta kolore eta forma hori ‘zuhaitzarekin’ identifikatzen ditugu eta" hori zuhaitza da" judizioa egiten dugu inplizituki. Ezin gara hautemapen soilen enpirismoan geratu, baizik eta beti ere adigaiak bilatzen ditugu hautemapenean
|
jasotako
aniztasunari batasuna emateko eta esanahi orokorrak eratzeko. Adigaiak, hain zuzen, judizioetako batasunaren funtzioak dira.
|
|
|
" Adigaiak, beraz, osotara aurki daitezke, baldin eta judizioetako batasunaren funtzioak konplituki aurkez badaitezke" (A69/ B94 (E111)). Horretarako, judizio mota guztiak
|
jasotzen
dituen taula bat ematen du. Taula hiru judizio motez osatutako lau taldek osatzen dute.
|
|
|
Judizioa agian egiazkoa da, edo benetan egiazkoa da, edo halabeharrez da egiazkoa. " Zuhaitza 200 urtez biziko da" judizioa problematikoa da;" Zuhaitza orain dela bost urte landatu nuen" judizioa asertorikoa da;" Zuhaitzak enbor bat du" judizioa apodiktikoa da, egiazkoa izateaz gain halabeharrezkotasuna ere
|
jasotzen
duela bere baitan.
|
|
|
Kategorien taldeen arteko garapen honek gainera zentzu historiko bat du. Kantitatearen kategoriek Descartesen Geometria analitikoan
|
jasotako
oinarriak biltzen dituzte; nolakotasunaren kategoriek Leibnizen monadologia kualitatiboa biltzen dute; eta erlazioan, argiki, Newtonen dinamika biltzen da. Beraz, garaiko zientziaren historiaren berreraiketa sistematiko oso bat jasotzen da Kanten sailkapenean.
|
|
|
Kantitatearen kategoriek Descartesen Geometria analitikoan jasotako oinarriak biltzen dituzte; nolakotasunaren kategoriek Leibnizen monadologia kualitatiboa biltzen dute; eta erlazioan, argiki, Newtonen dinamika biltzen da. Beraz, garaiko zientziaren historiaren berreraiketa sistematiko oso bat
|
jasotzen
da Kanten sailkapenean.
|
|
|
Kantek ez du inoiz printzipioren batetik abiatuz kategorien dedukzio logikoa egiteko asmorik. Idatzi zuen, bai," adigai hutsen taula osoa dela eta honek adimen hutsaren alor osoa erabat
|
jasotzen
duela" (A64/ B89 (E108)). Baina uzi hori ez du inoiz benetan frogatzen.
|
|
|
Gure ezagutza ez da soilik hautemapenez osatzen, hau da, begiespenean
|
jasotakoaren
kontzientzia soilez. Hautemapenek espazio eta denboran agertzen den aniztasun bat ematen digute; baina hori benetako objektu ezagugarri bihurtzeko sintesi erregelak erabili behar ditugu, aniztasun horretan batasuna sartuz benetako objektu bat osatzeko10 Esperientziak sintesi bat eskatzen du, hautemapenen elkarketa (sintesi) jarraikorra.
|
|
|
Hautemapenek espazio eta denboran agertzen den aniztasun bat ematen digute; baina hori benetako objektu ezagugarri bihurtzeko sintesi erregelak erabili behar ditugu, aniztasun horretan batasuna sartuz benetako objektu bat osatzeko10 Esperientziak sintesi bat eskatzen du, hautemapenen elkarketa (sintesi) jarraikorra. Gorputz bat
|
jasotzean
bere pisua sentitzen dudala esan dezaket, baina hori nire inpresio subjektibo soila da. Aitzitik, zera esaten badut," gorputza pisua da", orduan egia objektibo bat adierazi nahi dut.
|
|
|
Autokontzientziak hautemapenetan
|
jasotakoa
halabeharrez kategoriak erabiliz lotzen du; eta, horrela, ezagutzarako behar den batasuna sortzen du, elkarrekin batere harremanik ez duten errepresentazioekin ezin baita inolako ezagutzarik lortu, lukete ‘nireak’ izan:
|
|
|
Hori gainditzeko irudimena behar du, hautemapenen katean lotura sortzeko erreprodukzioa beharrezkoa delako. Igaro dena eta orain ez dagoena berriro presente egiteko, denboran aurrera egitean atzean utzi dena
|
jasotzeko
, hautemapenen arteko elkarketa sortzeko, beraz, erreprodukzioa behar da. Jarraian, hautemapenen arteko elkarketa hori sortu ondoren, gero gainera irudimen produktiboak irudi batu bat osatuko du, sintesia egingo du eta bere emaitza objektua izango da.
|
|
|
eskema denboraren determinazio transzendentala da. Horrela, denborazkotasunaren aldetik sentimenarekin lotura
|
jasotzen
du (sentimenaren datu orok denborarekin lotura du), eta determinazio transzendentala izatearen aldetik (a priori denez) adimenarekin lotura. Kategoriak, beraz, denborarekin lotu behar dira nolabait haiek aplikatu ahal izateko.
|
|
|
Esku artean duzun liburu hau, beraz, zailtasun hauek gainditzen saiatzen da eta, neurri horretan, Kritika bera irakurtzeko gidaliburua da. Hala ere, gaiari dagozkion Kanten beste lanen ekarpenak ere
|
jasotzen
dira.
|
|
|
Lehen galderak arrazoimenaren interes espekulatiboa
|
jasotzen
du (Metafisika), bigarrenak interes praktikoa (Morala) eta hirugarrenak, benetan eremu berririk irekitzen ez badu ere, aurreko bi interesak biltzen ditu (Erlijioa, edo Historia). Kritika n ez bezala, ideia hau bera errepikatzen duen beste bi unetan laugarren galdera bat gehitzen du:
|
|
|
Esakune hauek printzipioz bi modukoak izan daitezke, analitikoak ala sintetikoak. Subjektuan jadanik predikatua
|
jasotzen
duten esakuneak analitikoak dira: " Gorputz oro hedatua da".
|
|
|
" Gorputz oro hedatua da". Adigaiaren analisi hutsez, kontraesanaren printzipioaren arabera, beraz, ikus daiteke jadanik gorputzaren adigaiak bere baitan
|
jasotzen
duela hedaduraren adigaia, gorputz oro definizioz hedatua baita. Sintetikoak dira, berriz, predikatua subjektuan jasotzen ez duten esakuneak eta, honenbestez, subjektuaren edukia zabaltzen dutenak:
|
|
|
Adigaiaren analisi hutsez, kontraesanaren printzipioaren arabera, beraz, ikus daiteke jadanik gorputzaren adigaiak bere baitan jasotzen duela hedaduraren adigaia, gorputz oro definizioz hedatua baita. Sintetikoak dira, berriz, predikatua subjektuan
|
jasotzen
ez duten esakuneak eta, honenbestez, subjektuaren edukia zabaltzen dutenak: " Gorputz batzuk pisuak dira".
|
|
|
" Gorputz batzuk pisuak dira". Pisua izatea ez dago gorputzaren adigaian
|
jasota
, ezaugarri gehigarria da, nolabait esateko, pisuak ez diren gorputzak ere pentsa baitaitezke; ondorioz, esakune hauek subjektuari zerbait berria gehitzen diote, ezagutza zabaltzen dute.
|
|
|
Begiespen hutsa sentsazioari dagokion osagai oro alde batera uzten duen begiespena da. Gorputz bati adimenak substantzia, indarra eta halako adigaiak egotz diezazkioke eta sentsazioaren mailan kolorea, gogortasuna etab. gainera ditzakegu; baina, gainera, bera objektu gisa
|
jasotzeko
forma soilari dagozkion hedadura eta forma geratuko lirateke begiespen hutsaren aldetik.
|
|
|
Sentimenean objektuarekin harremana berehalakoa izateaz gain, objektuaren banakotasuna da bertan
|
jasotzen
dena. Hemen aurrean dudan liburu honen azaleko gorria ikusten dugu eta gorria espazioan hedatua dagoela ikusten dugu; bestalde, gorria substantziaren bati dagokion nolakotasun bat dela aditzen dugu eta horrela ‘gorri honetatik’
|
|
|
1 Ezin da ezein objektu irudikatu forma hauek aitzinatu gabe; forma hauek bai, ordea, objekturik
|
jaso gabe
ere;
|
|
|
1768ko artikulu batean, 1770eko Dissertatio deitzen zaion lanean eta geroago 1783ko Prolegomenoak idazkian (E72) agertzen den beste argumentua badago. Espazioa ezin da adigaia izan, zeren objektuen arteko ezberdintasunak ezin dira adimenak
|
jaso
ditzakeen ezaugarrien bidez argitu. Ezintasun hori argitzeko triangelu esferikoen adibide matematikoa ematen du; hala ere, ideia hau errazago ulertuko da berak aipatzen dituen beste adibide sinpleago batzuen bidez:
|
|
|
Denbora barneko sentsua da, beraren bidez gogamenaren barne egoera begiesten da. Eta denbora espazioa baino orokorragoa da, zeren egia baita subjektuak kanpokoa den guztia espazioaren bidez eta barnekoa denboraren bidez
|
jasotzen
duela, baina baita ere kanpokoa den orok azkenean barne sentsura etorri duela subjektuak jaso behar badu.
|
|
|
Denbora barneko sentsua da, beraren bidez gogamenaren barne egoera begiesten da. Eta denbora espazioa baino orokorragoa da, zeren egia baita subjektuak kanpokoa den guztia espazioaren bidez eta barnekoa denboraren bidez jasotzen duela, baina baita ere kanpokoa den orok azkenean barne sentsura etorri duela subjektuak
|
jaso
behar badu.
|
|
|
Gauzak aldi berean edo bat bestearen ondoren gertatzen direla ikusten badut, aurretik denboraren baldintza nire baitan ezarria dudalako da. Eta inori ezin zaio argitu denbora zer den" lehenago" eta" ondoren" gisako hitzak erabiliz, zeren horiek ere denboraren ideia
|
jasotzen
baitute. Honek eragiten du denbora ezin definitzea, zeren definizio orok beti ere denbora barne hartzen duen ideiak izango baititu, hala nola, aldaketa, segida, etab. Gainera, gertaerak denboran daude, eta, beraz, denbora bera ez da gertaera edo prozesu bat, baizik eta hauen aurrebaldintza.
|
|
|
denborak dimentsio bakarra du; denbora ezberdinak ez dira aldi berean, segidan baizik. Ideia hauek ezin dira esperientziatik
|
jaso
, baizik eta esperientzia orotarako aurrebaldintzak dira. Horretarako beharrezkoa da denbora begiespen gisa ulertzea.
|
|
|
Orain arte aipatutakoa Kritika ren lehen atal zabalak
|
jasotzen
du, osagaien irakaspenak, eta gero bigarren zati laburrago bat ere badator, metodoaren irakaspena. Horrela osatua, arrazoimen hutsaren kritika arrazoimen hutsaren sistemarako propedeutika edo sarbidea da.
|
|
|
Estetikan, berriz, sentsu hauen guztien oinarri transzendentala aztertzen da, hau da, hauek ahalbidetzen dituzten baldintzak. Kantek espazioan eta denboran aurkitzen ditu baldintza hauek, intuizioaren edo begiespenaren forma huts diren heinean, espazioa eta denbora baitira oro har subjektuak objektuak
|
jaso
ahal izateko behar diren baldintzak. Beraz, subjektu hartzaileak ezagutzaren prozesuan duen zeregina aztertzen du Estetikak; aldi berean, harmen horrek espazioarekin eta denborarekin duen harremana dela eta, Matematikan apriorizko esakune sintetikoak egin ahal izateko baldintzak aztertuko ditu.
|
|
|
Agerpen orotan sentsazioari dagokiona bere materia izango da, bere edukia, baina gainera bere forma ere badago. Lehena a posteriori ematen bada ere, bigarrena a priori izango da, zeren begiespen hutsa sentsazioak
|
jaso aurretik
hauek elkartu eta hauei batasuna emateko gaitasuna baita. Begiespen hutsa sentsazioari dagokion osagai oro alde batera uzten duen begiespena da.
|
|
|
Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta Euskara Departamentuaren laguntza
|
jaso
du
|
|
|
Itsuak edo ezjakinak ez daki zer den argia edo jakintza, inoiz ez baitu horrelakorik ikusi. Predikatu batek existitzen dena
|
jasotzen
du eta besteak horren ukapena. Ondorioz, gauza bati zenbat eta predikatu negatibo gutxiago aplikatu, orduan eta errealitate gehiago izango du gauza horrek.
|
|
|
Ondorioz, gauza bati zenbat eta predikatu negatibo gutxiago aplikatu, orduan eta errealitate gehiago izango du gauza horrek. Eta hortik predikatu positibo guztiak biltzen dituen gauzaren ideia lor dezakegu, osorik determinatua dagoena, ‘omnitudo realitatis’, ideal transzendentala, positibotasun oro
|
jasotzen
duen ideala. Izaki errealena litzateke, perfektuena, eta beraz, jainkoa.
|
|
|
Izaki errealena litzateke, perfektuena, eta beraz, jainkoa. Ezaugarri positibo denak
|
jasotzen
ditu eta beste guztiarentzako arketipoa da. Ideal honen bidez, ordea, esperientziaren batasun distributiboa, pixkana lortzen dena, batasun kolektibo bihurtzen da, esperientziaren osotasuna jasotzen duena.
|
|
|
Ezaugarri positibo denak jasotzen ditu eta beste guztiarentzako arketipoa da. Ideal honen bidez, ordea, esperientziaren batasun distributiboa, pixkana lortzen dena, batasun kolektibo bihurtzen da, esperientziaren osotasuna
|
jasotzen
duena.
|
|
|
Jainkoaren izatearen froga erabat seguruaren bila," Proslogion" izeneko idazki laburrean aurkeztu zuen halakoa omen zena: perfekzio guztiak
|
jasotzen
dituen izakiak (‘ens realissimum’) halabeharrez izan behar du, zeren bestela ez lituzke perfekzio guztiak jasoko, hau da, existentzia kanpoan geratuko litzateke; eta, beraz, bera baino perfektuagoa litzatekeen izaki bat legoke, perfekzio denak lituzkeena, existentzia barne; ondorioz, izaki perfektuenak halabeharrez izan behar du. Geroago, Filosofia modernoan ere askotan agertzen da froga.
|
|
|
Jainkoaren izatearen froga erabat seguruaren bila," Proslogion" izeneko idazki laburrean aurkeztu zuen halakoa omen zena: perfekzio guztiak jasotzen dituen izakiak (‘ens realissimum’) halabeharrez izan behar du, zeren bestela ez lituzke perfekzio guztiak
|
jasoko
, hau da, existentzia kanpoan geratuko litzateke; eta, beraz, bera baino perfektuagoa litzatekeen izaki bat legoke, perfekzio denak lituzkeena, existentzia barne; ondorioz, izaki perfektuenak halabeharrez izan behar du. Geroago, Filosofia modernoan ere askotan agertzen da froga.
|
|
|
Antzera, Jainkoa badela uka dezaket, zeren kasu honetan subjektuaren beraren izatea eskatzen dugu eta hori ezerk ez du eskatzen; beraz, kontraesanik gabe esan daiteke jainkoa ez dela. Existentziari buruzko judizioak denak dira sintetikoak, ez analitikoak, eta ondorioz ukapenak inoiz du kontraesanik
|
jaso
. Existentzia ez da subjektu bati egoz diezaiokegun predikatu bat, adigai bat, baizik eta subjektu horren posizio absolutua espazioan eta denboran.
|
|
|
Espezie, genero eta klaseak adigaien aniztasunean batasuna sortzeko egitura osatzen dute. Erdi Aroko ideia zahar bat
|
jasotzen
da horrela: " entia praeter necessitatem non esse multiplicanda".
|
|
|
Lehen printzipioa buru espekulatiboena bazen, dena batu nahi dutenena, bigarrena buru enpirikoena da, beti ezberdintasunak aurkitzen dituztenena. Kasu honetan generotik abiatzen gara eta bere barne
|
jasotzen
denari ahal den hedapen orokorrena bilatzen saiatzen da, eta ezin da, beraz, azken espezie bat onartu. Latinarekin jarraitzearren," entium varietates non temere esse minuendas".
|
|
|
Kanten Kritika bi zati nagusiez osatzen da. Orain arteko guztia osagaien irakaspen transzendentalean
|
jasotzen
zen. Bertan, Kantek berak dioenez, ezagutzaren eraikuntzaren baldintzak argitu dira; baina filosofiaren eraikuntza sendoa osatzeko, gainera, egitasmo bat behar da, ditugun osagaiekin ongi bat etorriko den egitasmoa.
|
|
|
Iritziak badaki ez dela egiaren oinarri nahikoa ez subjektiboki ezta objektiboki ere. Sinesmenak nahikotasun subjektiboa soilik
|
jasotzen
du; ez, ordea, objektiboa. Jakintzak soilik lortzen du nahikotasun osoa, subjektiboa nahiz objektiboa.
|
|
|
Hala ere, horrek ez du oraindik ezagutza argitzen; oraingoz subjektua hartzaile gisa aurkeztu da. Orain errealitateak eskaintzen dion aniztasuna
|
jaso
dezake aniztasun gisa, eta bere zeregina aniztasun hori funtzioen bidez forma konkretuetan bihurtzea izango da, objektuetan bihurtzea, alegia. Horretarako, subjektuak espazioan eta denboran jasotzen dituen puntu anitz horiek zeharkatu eta bildu behar ditu jarraikorki.
|
|
|
Orain errealitateak eskaintzen dion aniztasuna jaso dezake aniztasun gisa, eta bere zeregina aniztasun hori funtzioen bidez forma konkretuetan bihurtzea izango da, objektuetan bihurtzea, alegia. Horretarako, subjektuak espazioan eta denboran
|
jasotzen
dituen puntu anitz horiek zeharkatu eta bildu behar ditu jarraikorki. Ezagutza datu enpirikoaren gaindipena da, eta garbi dago, beraz, datu enpirikoaren gaindipena subjektuaren higikortasunarekin lotua dagoela.
|
|
|
Giza arrazoimenaren lege emateak (Filosofia) bi objektu ditu, izadia eta askatasuna, eta, beraz, bai izadiaren legea eta baita ohituren legea ere
|
jasotzen
ditu, hasieran bi sistema berezietan, azkenean ordea sistema filosofiko bakarrean.20
|
|
|
17 Akinoko Tomasek ere Erdi Aroan oso larria zen eta erantzun argirik
|
jaso
ez zuen arazoa planteatu zuen: ea munduak hasierarik zuen denboran ala ez; eta biak onargarri zirela esan zuen filosofiaren aldetik, erlijioak gero erantzun bat ematen bazion ere.
|
|
|
... gure hasierako bertako eraikuntzatik daukagu maita indarra eta ahalmena eta honen baiestea ez da atera behar kanpoko argumentuetatik, bakoitzak bere kabuz
|
jaso
besterik... 48
|
|
|
Eta maitatzen duen une orotan, maitagogotzen (maitaleagotzen) ari da, maitagogo beteago egiten. Hori da gizakiaren handitasuna, izen asko
|
jaso
izan duena, duintasuna adibidez: maitagogo (maitamendun, ezagumendun eta hautamendun) izan eta ondorioz beragan edukitzea onaren, egiaren, ederraren neurria.
|
|
|
Bestalde, Kanten galdera nagusia niretzat ere arazo funtsezko izan da: ezagumenari buruzko galdera, nire tesian nire erantzun bereizia
|
jaso
duena.
|
|
|
Ezta ere filosofian adimenez egindako azterketetatik. Filosofiaren eremura atera aurretik
|
jasotzen
dugu gogoan bertan, nahitaez, gogo bistan dagoena. Hau da, arestian esan dugun bezala, ‘pentsatzen ari naiz’ en kontzientzia filosofikora iritsi baino lehen, ‘ari naiz' edo ‘dihardut’ en oinarrizko kontzientzia gizatiarra nabari dugula beti gugan.
|
|
|
Gizakiaren ordez ‘izaki arrazoimendun oro’ idatziz ez du arazoa argitzen. Bere idealismoaren saihestu ezinezko ondorioetara helduz gero, gizaki bakoitza bakan, bakar, bere ‘arrazoimenean’ betiko espetxeratuta bizi dela baietsi luke, beste gizakien berri ez lukeelako ezer benetakoa
|
jasoko
, bere baitako zentzumenetan azaltzen diren fenomeno hutsen intuizioak baino. Gugandik kanpo dagoena ezin badugu jakin beragan denez(" nur als Erscheinung, nicht aber nach dem, was es an sich selbst ist" 75), ezin dugu jakin beste gizakiengan zer dagoen edo zer diren.
|