|
2022
|
|
|
Bakarrean zein izenez lagunduta, anitz zenbatzaile zehaztugabea da; askotan izen zenbakarriaz dator, beste batzuetan izen zenbakaitzaz. Kokapenari begira, izenaren aurrean ageri da gehienetan (anitz lore), baina ondoan ere
|
jar
li teke (esker anitz). Eta anitzen gramatika kategoriari buruz ari garela, kantitate adberbioa ere bada, Xalbadorren bertso hauetan bezala:
|
|
|
—Flipatu aditz berria da euskaraz, guztiz berria, baina modan
|
jarri
eta indarberritu den aditza. Zer dela eta?
|
|
|
Metro bira eseri behar gara.
|
Jarri
zaitez zu harago eta ni honago. Edo Iparraldeko erara:
|
|
|
—Orain artean idatzia oinarritzat gehiago hartu izan dugu, eta orain hitzez darabilgun euskarari arreta handiagoa
|
jartzen
hasiak al gara?
|
|
|
—Klima larrialdia da, mundu guztia lau dardan
|
jarri
duen egoera kezkagarria, batez ere belau naldi gazteentzat. Klima larrialdia, horrela esanda, ondo adierazita dago?
|
|
|
Bat, azken aldion arreta
|
jarri
diodana, Bilboko Atxuri auzoan, ama batek be re alaba hil izanaren epaiak ezarri duena, gaztelaniaz" prision permanente revi sable" deritzana. Euskaraz oraintsu arte gutxi entzun izan den hitz konplexu hirukoitza.
|
|
|
Gaurko katigarioa ez da 1823ko" Trienio Liberal" hartakoa bezalakoa. Baina haren bukaeran, hark deuseztaturiko Foru Diputazioak berriro
|
jarri
zi renean, Markinan apaizburu izan zen Juan Jose Mogelek, hau idatzi zuen: " Nosbait biar genduzan/ biotzak askatu,/ lengo illuntasunak/ pozagaz argitu.
|
|
|
arkara ekialdean, arkera erdi eta sartaldean. Egoera horretan
|
jartzen
denean, arkaratu egin dela esaten da.
|
|
|
Zehaztasun jakingarriak dira, M. Elexpuruk Bergara aldean artzain ofizio ko lekuko bati jasoriko esanak, ardiak arkara
|
jartzen
direnerako. Behin dio:
|
|
|
Behiena da, hiztunik gehienentzat, ezagunena baserritarren artean. Behia, edo biga –edo bigantxa– gaztea, susara dela, edo susara
|
jarri
dela, edo susaldu egin dela, edo susaratu. Hitz hau ganadu eremu zehatzagoan darabilgu, ez hitz orokor gisa.
|
|
|
· Altan izan, altan egon edo altan
|
jarri
aditz lokuzioak hainbat lekutan asto eta zaldien beroaldirako erabiltzen direnak ere, berez orokorragoak dira. Toribio Etxebarriak Eibarko hizkeran txakurrentzat aipatu zuen zehazki:
|
|
|
" La perra de la puerta está en celo"". " Altan
|
jarri
. ‘Entrar en período de celo’ Gure Argitxo, altan jarri da laugarren umegintzarako:
|
|
|
" Altan jarri. ‘Entrar en período de celo’ Gure Argitxo, altan
|
jarri
da laugarren umegintzarako: " Nuestra Argitxo ha entrado en celo para su cuarta criadera"".
|
|
|
Egan aldizkaritik harturiko esaldia: " Goizean goiz oe beroa utzirik, tapa tapa ibilian
|
jarri
zan" (Egan, 1958).
|
|
|
—Zalantza sortu zaigu gure lantaldean, Korrika abiatuko den herria aipatzera koan. Indarra non
|
jarri
behar dugun. Garés esatea gomendatu digute, bertakoek hala diotela-eta azpimarratuz, baina boteprontoan Gáres esateko joera ere sumatu dugu, natural natural irteten zaigu.
|
|
|
—Zein irizpidek finkatzen du zer silabatan
|
jarri
azentu indarra?
|
|
|
Azkartasun hori, argi eta garbi, okerra dela jabetzen garen arren, ariketa eginez
|
jarri
gara, zenbat –tasun alferrikako erabiltzen ote dugun: poztasunez, pozik beharrean, bizkortasunez, bizkor beharrean; lasaitasunez, lasai erabiltzea nahikoa denean...
|
|
|
Baliotan
|
jarri
esamodua
|
|
|
Ale manak libreago egokitu du: " Wert legen", hau da, ‘balioa
|
jarri
, balioa ipini, balioa eman’.
|
|
|
Zerbaiti, ekintza, jarduera, ideia edo asmo bati, aparteko arreta edo ardura
|
jarri
behar zaiola, bere ontasunak goratu, agerian edo nabarmen jarri –baina modurik positiboenean, jarri ere–, edo aupatu egin behar dela, baina halako erreibindikatze puntu batekin; horixe da esapide horrekin adierazi nahi dena. Hezkuntza, esaterako.
|
|
|
Zerbaiti, ekintza, jarduera, ideia edo asmo bati, aparteko arreta edo ardura jarri behar zaiola, bere ontasunak goratu, agerian edo nabarmen
|
jarri
–baina modurik positiboenean, jarri ere–, edo aupatu egin behar dela, baina halako erreibindikatze puntu batekin; horixe da esapide horrekin adierazi nahi dena. Hezkuntza, esaterako.
|
|
|
Zerbaiti, ekintza, jarduera, ideia edo asmo bati, aparteko arreta edo ardura jarri behar zaiola, bere ontasunak goratu, agerian edo nabarmen jarri –baina modurik positiboenean,
|
jarri
ere–, edo aupatu egin behar dela, baina halako erreibindikatze puntu batekin; horixe da esapide horrekin adierazi nahi dena. Hezkuntza, esaterako.
|
|
|
Irrati esatarien hizkuntza senaz bat nator, eta baliotan
|
jarri
edo balioan jarri edo balioan ipini formulei kalko estuegiak derizkiet neuk ere.
|
|
|
Irrati esatarien hizkuntza senaz bat nator, eta baliotan jarri edo balioan
|
jarri
edo balioan ipini formulei kalko estuegiak derizkiet neuk ere.
|
|
|
—Hitzaren jatorriari begira, esamolde hau sortu zuten, gaixotasun kutsakor baten hedapena saihesteko
|
jartzen
zen hesia adierazteko. Berrogeialdia ere sinonimo bezala erabili izan da horretarako.
|
|
|
—Lokarri hitzak lotura edo elkartzea egiteaz du zerikusi handiagoa, baina hemen justu kontrakoa adierazi nahi da: banatu, bereizi, isolatu egingo duen lerro bat, itxutura bat, murru bat
|
jartzea
.
|
|
|
—Kontrako ideologien sarrera galarazteko osasun hesia
|
jartzea
dela-eta, Euskal He rrian, eta euskara tartean dela ere, gertatu da hori. Hiriart Urruty idazleak idatzi zuen hor nonbaiten, Elizak Iparraldean euskara erabili eta bultzatu zuela, besteak beste, frantsesaren bidez Paris aldetik zetozen pen tsae ra ezkertiarrak galgatzeko.
|
|
|
[5] Baliotan
|
jarri
esamodua.................................... 11 or.
|
|
|
Halaxe egin du oraingoan Adolfo Arejita euskaltzain oso eta Euskaltzaindiaren idazkariak. Idazle lanetan
|
jarri
eta, aldian aldiko, astero eman izan dizkigun ohar eta irizpideak guztion eskura ekarri dizkigu, EUSKALTZAINDIAren eta EUSkadi Irratiaren bidez. Bihoazkie bi bioi eskerrik bizienak!
|
|
|
Baina irudizko balioaz ere bilduta dakar 2 adieran, honako adibideekin: " Nolabaiteko hesiak
|
jarri
dizkiogu gure hiztegiari". " Itsasoaren hesi han dia".
|
|
|
" Itsasoaren hesi han dia". " Go rrot ozko hesi bat
|
jarri
dute euren artean". " Bihotzeko gurari gaiztoei hesia ipintzeko".
|
|
|
Baina kausa edo arrazoi zentzua, zentzu zaharra ere gordetzen du oraindik, batez ere hizkera batzuetan, AGATIK horrek aditz partizipioarekin: " Asta keriaren bat esanagatik, etzaitez
|
jarri
hasarre" (Jose Insausti 321 Oiartzun. Aus poa).
|
|
|
Baina entzule fin horrek zuzentzat ez daukana ez da puntu hori. Zalantzan
|
jartzen
duena da, izanagatik ipini behar ote dugun aditz partizipioaren on doren: hau da, itzuli izanagatik, ekarri izanagatik erabili behar ote dugun, gaztelaniaz par tizipioaren aurrean darabilgun" por haber..." egitura hori euskaraz zehatzago eman beharrez.
|