|
2000
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran ikusten zio handiak arrazoi politikoari
|
jarraitzeko
, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi hori ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi
|
jarraitzen
diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan.
|
|
|
Kode bat, osoena dela eman arren, amaitu berri gertatu eta laster ditu eskura magistratuak mila galdera ustebako. Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean
|
jarraitzen
dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik hartzen; beti lanean dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek modu desberdinean baldintzaturik, berez sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio berriren bat.
|
|
|
Hala ere, gai bakoitzean egon daitekeen testu zehatzaren gabezian, baldin eta bada antzinako,
|
jarraituko
eta ondo ezarritako erabilera edota antzeko ebatzien hari etengabe, iritzi edo aspaldiko goibururen bat, horiek betetzen dute legearen zeregina. Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie.
|
|
|
Nondik nahi begiratuta ere, ohitura egiaztatu eta norbanakoen arteko liskarrari aplikatzea epailearen ekintza da, eta ez legearena. Ekitate edo justizia banatzaile horren aplikazioak
|
jarraitu
behar dio, kasu bakoitzean, alderdi baten eta bestearen arteko hari meheari. Ezin legegilearena izan, legegilea baita justizia edo ekitate orokor horren ministraria.
|
|
|
Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren. Usteen oinarria, bada, Neurathen aburuz, metodo hauei
|
jarraituz
finkatzen da:
|
|
|
Zientzi eginkizunaren baldintza historiko, soziologiko, ideologiko eta linguistikoak azpimarratu zituen batik bat, eginkizun hura zerbait konplexua, ez lineala, kontingentea eta partziala bailitzan hartuz. Bere ustez, pentsatzeko moduen aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik
|
jarraitzen
, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste bezala. Neurri batean, beraz, geroago Kuhnek defendatuko zituen ideia batzuk ikustatzen ziren jadanik Neurathengan.
|
|
|
31 Euskarazko itzulpenari
|
jarraitzen
diot: Tractatus Logico Philosophicus, Bilbo, UPV/EHUko Argitalpen Zerbitzua, 1990.
|
|
|
Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera honek ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase. Batzuek Tractatus aren joerari
|
jarraitu
zioten, batik bat bere solipsismoari, baina inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik. Beste batzuek jarrera antierrealista arbuiatu zuten.
|
|
|
Ez zegoen ezagutza eta errealitatearen arteko loturaren nozioarekin apurtu beharrik. Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari
|
jarraitzen
zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena beren idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath zeukan aurrez aurre egiari buruzko gogoeta hauetan. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik.
|
|
|
Akats horrek logika pentsamenduari dagokion zientzia bat dela iriztera darama; hau da, edo pentsamenduaren eragiketa efektiboei edo pentsamenduak
|
jarraitu
behar dituen erregelei dagokiena. Baina, izatez, errealitatean jorratzen diren bezala, pentsamenduaren eragiketen ikerketa psikologiaren beraren eginkizuna da logikarekin zerikusirik ez duena.
|
|
|
Alta, laztasun hori, geroago, batez ere ezker alderdiaren iritziak —Carnap eta Neurath, batik bat— ikusita, bigundu egingo zen. Eskuin alderdiak, bestalde, postulatu berberekin
|
jarraitu
zuen —Schlick eta Waismann, batez ere—, kontserbadoreak betiko lez, egiaztagarritasun printzipioaren liberalizazio ororen aurka.
|
|
|
Hans Hahnen hitzetan, eta Ayerrekin bat etorriz," existitzen diren iturriak behin eta berriro, eta sakonago, aztertzen direnez gero, iturri berriak aurkitzen direnez gero, eta jazoera historikoen —hau da, pauta batzuk
|
jarraitzen
dituzten jazoeren— ibilbidearen legezkotasunaren ezagutza hobea lortzen denez gero, historialariek hipotesiak baiestear dituztela" 72 aurresan zezaketen. Iraganari buruz esan dezakeguna, argi dago, egun ditugun arrasto eta ondorioen menpe egongo da73:
|
|
|
Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. ...ismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka
|
jarraituko
lukete, zioen. Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten:
|
|
|
Ikerkuntza zientziaren espiritu honen arabera gidatuz gero, orduan giza aurrerakuntza posible izan zitekeen. Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa
|
jarraitu
zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik hizkuntza bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz. Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean.
|
|
|
Reichenbachek indukzioa ‘probabilitatearen frekuentzia erlatibo’ nozioaren arabera aldarrikatu zuen. Munduak urrats erregular batzuk
|
jarraitu
beharrik ez duela baiestean Humerekin ados, eta, horregatik hain zuzen, etorkizunari buruz zerbait esatea erraza ez dela baiestean, Reichenbachek hori egiteko modua indukzioan aurkitu zuen. Ez zehatz mehatz, baina bai modu probable eta pragmatikoan:
|
|
|
Hori dela eta, zalantzan jar genezake Schlickek mantendu zuena, filosofiaren biraketa erabakigarria izan zela, alegia. Baina hobeto litzateke kontu gehiago izatea, Alfred Ayer britainiar filosofoari
|
jarraituz
. Hona hemen nola ezaugarritu zuen Ayerrek Vienako Zirkuluaren filosofiaren eragina:
|
|
|
1) Razionaltasunaren eredu berria, zientzian oinarritua, Bacon, Galileo eta Descartesen ideien ildoari
|
jarraituz
.
|
|
|
batetik, filosofiak bere jardueran zientziari begiratu behar ziola baieztatuz, hau da, lan serioan, zehatzean, zorrotzean, etab. Bestalde, filosofiaren zeregina zientziaren kontzeptu eta kategoriak argitzea zela esanez. Machek berak nahiko lukeen bezala lortu ez bazuen ere, hurrengo filosofoek ildo horretatik
|
jarraitu
zuten. Lehendabiziko urratsa, dena den, filosofiaren beraren kontzeptuak argitzea litzateke.
|
|
|
Leibniz, De Morgan eta Boole22 matematikarien ideiei
|
jarraituz
, Fregek —baita Peanok eta Schroderrek ere— logika berri bat eraikitzeko lehen ahaleginari ekin zion. Lan hau Russellek eta Whiteheadek bukatu zuten aipaturiko Principia rekin.
|
|
|
Hauei esker, gainera, Vienako Zirkuluak sekula baino abiada handiagoa hartu zuen eta bere manifestu programatikoa argitaratu zuen orduan, ‘Munduaren ikusmolde zientifikoa. Vienako Zirkulua’ izenpean38 Berlineko Elkartea 1928an sortu zen, eta filosofia zientifikoarekiko zeukaten interesak Vienako Zirkuluaren antzeko ildoak
|
jarraitzen
zituen. Joera hau zela eta, handik gutxira ‘Filosofia Zientifikoaren Elkartea’ deitzera aldatu ziren.
|
|
|
Ziur nago filosofiaren behin betiko biraketa baten aurrean gaudela, baita sistemen arteko eztabaida antzuekin amaitzeko baimena dugulakoan objektiboki ere. Orainaldiak, diot, eztabaida horiek ez premiazko bilakatzen dituzten bitartekariak ditu jada(...) filosofo asko mendetako sasiarazo zaharrei buruz ari dira eztabaidatzen oraindik, baina jaramonik ez zaie egin behar, antzezle batzukune batez interpretatzen
|
jarrai
dezaketen modura, ikusleak isilik joan direla nabaritu gabe.
|
|
|
Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat zetorren. Emaitza hau lortzeko, dena den, bide luzea
|
jarraitu
behar izan zen, ikusi bezala; bide honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina: fisikan, teoria klasikotik erlatibitatearen teoria orokorrera ailegatu zen; filosofian, aldiz, ikusmolde kantiarrarekin hasi eta positibismoan bukatu21.
|
|
|
Schlicken ideiak, eta Carnap ere bat etorri zen berarekin, jite nominalista zuen: kontzeptuak zeinuak dira eta arau batzuei
|
jarraituz
erabili behar ditugu. Bestalde, Schlicken bigarren tesi garrantzitsuak kantiar judizio a priori sintetikoak errefusatzen zituen, ondoko ataletan ikusiko dugunez.
|
|
|
balio judizio erlatibo bakoitza gertakari enuntziatu hutsa da, eta, beraz, balio judizio baten itxura osoa galtzeko modu batean adieraz daiteke. Beraz," Grandchesterrerako bide zuzena hau da" esan beharrean," Ahalik eta denbora gutxien Grandchesterrera ailegatu nahi izanez gero,
|
jarraitu
beharreko bide zuzena hau da" esan zatekeen modu berean;" Gizon hau korrikalari ona da" esaldiak soilik esan nahi du minutu jakin batzuetan milia jakin batzuk korritzen dituela, eta abar. Baina, defenditu nahi dudana da, ezein gertakari enuntziatu ezin dela balio judizio erabatekoa izan (edo ezein gertakari enuntziatuk ezin duela balio judizio erabatekoa inplikatu), balio judizio erlatiboak gertakari enuntziatu hutsak direla froga daitekeen arren.
|
|
|
Esan dut gertakari eta proposizioei dagokienez balio erlatiboa baino ez dagoela, on eta txar erlatiboak bezalakoak, eta beste horrenbeste.
|
Jarraitu
baino lehen, utz iezadazue nahiko argia den adibide batekin agertzen. Errepide zuzena aurretik erabakitako helburu batera eramaten duen errepidea da; nahiko argi geratu zaigu ez duela zentzurik errepide zuzenaz mintzatzeak aurretik erabakitako helburu hau kenduz.
|
|
|
Ikus dezagun orain" erabat zuzena den errepide a" adierazpenarekin zer esan nahi dezakegun. Uste dut errepidea ikusitakoan edozeinek, beharrezkotasun logikoaz,
|
jarraitu
liokeela, edo ez jarraitzeagatik lotsatuta geratu. Eta halaber, erabateko ongia, deskriba daitekeen gauzen egoera izanez gero, edozeinek —bere gustuak eta joerak alde batera utzirik— halabeharrez egingo luke edo ez egiteagatik bere burua erruduntzat joko luke.
|
|
|
Ikus dezagun orain" erabat zuzena den errepide a" adierazpenarekin zer esan nahi dezakegun. Uste dut errepidea ikusitakoan edozeinek, beharrezkotasun logikoaz, jarraitu liokeela, edo ez
|
jarraitzeagatik
lotsatuta geratu. Eta halaber, erabateko ongia, deskriba daitekeen gauzen egoera izanez gero, edozeinek —bere gustuak eta joerak alde batera utzirik— halabeharrez egingo luke edo ez egiteagatik bere burua erruduntzat joko luke.
|
|
|
Baina orduan, zentzugabea da esaten
|
jarraitzea
ekintza hauen berezitasuna gauzen fisikari buruzko ikuspuntu faltsuetatik sortzean datzala. (Hori egiten du Frazerrek magia funtsean sasifisika dela esaterakoan, edo sasimedikuntza, sasiteknika, besteak beste.)
|
|
|
Liburu honetan, atal batean, magia eta erlijioaz mintzatzen da, Frazerren Urrezko abarra aipatuz. Frazerren antropologiari
|
jarraituz
, Ayerrek herri primitiboen erlijioa kritikatzen du, baita Wittgensteinen sineskortasuna ere. Ayerrek hizkuntz jokoak arbuiatzen ditu, gauzen eta ideien errealitatea egiaztatzeko irizpide positibista hartuz.
|
|
|
Frazer eta Freudi Wittgensteinek egin zizkien kritikak ulertzeko ez dago hau bezalakorik. Cioffiren berezitasuna dugu Frazerren lanak eta Freudenak elkartzea, erlijioaren sakrifizioak eta psikoanalisiaren antsietatea, barrea eta ametsak bat eginez, Wittgensteinen kritikei
|
jarraituz
. Denbora asko darama Cioffik Freud eta Frazer Wittgensteinen filosofian miatzen eta hori nabaritzen da testu honetan.
|
|
|
Biografia" ofiziala" izan arren, datuz beterik dagoenez, baliotsua da Tractatus aren ideia batzuen jatorria ikusteko, baita Wittgensteinen familia ezagutzeko ere. Hala izanik ere, Wittgenstein gaztea besterik ez dugu eta, dirudienez, ez dago asmorik biografiarekin
|
jarraitzeko
, Monkek berea idatzi zuenetik.
|
|
|
Aspalditik egin du lan Shankerrek Adimen Artifizialean Wittgensteini
|
jarraituz
. 1986an" The decline and fall of the mechanist metaphor" argitaratu zuen Rainer Born en Artificial Intelligence:
|
|
|
Martxari"
|
jarraituz
; Mark Francis-ek erbestean zeuden Austriako ekonomialarien (Kelsen, Schumpeter eta Hayek) berri ematen digu; Francisek berak eta Barrie Stacey k Ilustrazioaren eta Freuden arteko harremana lantzen dute; Heath Lees ek XX. mendeko musika austriarraren aurrerapena ematen digu; eta P.F.S. Falkenberg ek Vienako pentsaera eta mentalitatea aztertzen ditu Arthur Schnitzlerren literatura dela medio. Liburu argi honen bertutea eta originaltasuna Vienako aurrerapen kulturala Europako bigarren Ilustrazio gisa erakustea da.
|
|
|
Baina Vienako kulturari buruzko ikerketen artean, oso erraza da irakurtzeko eta bere 248 orrialdeak nahikoak dira Vienako hybris eta gainbehera aztertzeko. Paregabea da burgesia austriarraren jakin min kulturalera eta arinkeria tragikora hurbiltzeko (Kierkegaardi
|
jarraituz
, kapitulu baten izenburua" In Vino Veritas" da). Oso orekatua.
|
|
|
Azaroan italiarrek preso egin zuten. Russellek atomismo logikoaren filosofiari buruzko hitzaldi batzuk eman zituen, Wittgensteinen ideia batzuei
|
jarraituz
.
|
|
|
• 1928 Martxoan, Brouwerrek hizkuntza eta matematikaren oinarriei buruz emandako hitzaldietara joan zen Vienan. Berriro filosofian jardutea erabaki zuen (Tractatus aren ondoren, filosofian ez
|
jarraitzea
erabakita zeukan).
|
|
|
Baina orduan, zentzugabea da esaten
|
jarraitzea
ekintza hauen berezitasuna gauzen fisikari buruzko ikuspuntu faltsuetatik sortzean datzala. (Hori egiten du Frazerrek magia funtsean sasifisika dela esaterakoan, edo sasimedikuntza, sasiteknika, besteak beste.)
|
|
|
Antropologian garrantzitsuena ez da hipotesi ebolutiboa, baizik eta irudikapen argi batean(" ubersichtlichen Darstellung") material faktikoa biltzea —Spenglerri
|
jarraituz
, Wittgensteinek irudikapen hori" Weltanschauung" edo" mundu ikuskera" gisa pentsatu zuen— Orduan, erritoetan gakoa ez da aurrerapen teknozientifikoa, baizik eta irudikapen eta irudien indarra edota sentimena.
|
|
|
Ohar batzuk kanpoan utzirik, edizio elebiduna prestatu zuen eta 1979an liburu gisa argitaratu zuen. Beranduago edizio desberdinak atera ziren, modu bati edo besteari
|
jarraituz
. Hemen ahalik eta edizio osoena egiten saiatu da.
|
|
|
Edizio honen euskaratzailea Iñaki Iñurrieta da eta bere lana aparta izan da. Guk bere lanari
|
jarraitu
diogu, batzuetan aldaketa gutxi batzuk sartu arren.
|
|
|
• 1908 Maiatzean eskola utzi zuen. Urrian Manchesterreko Unibertsitatera joan zen ingeniaritzarekin
|
jarraituz
, aeronautikaren arloan, hain zuzen ere. Frege eta Russell irakurtzen hasi zen.
|
|
2001
|
|
|
Gizarte orok bizirauteko beharrezkoak zaizkion oinarrizko zenbait ardatzi
|
jarraitu
behar dio. Alde batetik, ardatz biologikoa dago:
|
|
|
Eta ahozko literaturak aldaketarako beta handia ematen du (nork ez ditu ezagutzen, adibidez, Boga boga abestiaren bertsio ezberdinak?). Hala ere, K.a. VII. mendean bertsio kanoniko bat ematen saiatu ziren, nahiz eta errezitatzaileek beraien aldaera propioak sartzen
|
jarraitu
—beste nonbaiten entzundakoak edota beraiek propioki asmatutakoak—, interesgarriagoak iruditzen zitzaizkielako. Gainera, inprobisazioak zirela-eta, inork ez zien rapsodei ezertxo ere aurpegiratzen:
|
|
|
Baina lonek, berak onartu bezala, Homeroz bakarrik daki, beste poetez ezer ez dakielarik. Honen aurrean, eta logikari
|
jarraituz
, Sokratesek frogatu egiten dio Homero ere ez duela ulertzen; singular bat, kasu honetan olerkaria, egia irizpideen unibertsaltasunetik abiatuta bakarrik uler baitaiteke.
|
|
|
Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari
|
jarraitzen
diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu. Munduaren ezintasun honek eta bestelako ahuldadeek mundua hauskor eta kontingente bihurtzen dute kristauaren begietan, eta kontingentzia horren azalpen bat bilatzen du, eta ahuldade eta ezintasunen gainetik munduak dituen existentzia, erregulartasuna eta nolabaiteko indarraren zergatia ere bilatzen ditu.
|
|
|
Platonek, Atenasi egiten dion kritika honetan, estrategia bikoitza
|
jarraitzen
du. Alde batetik gizartearen oinarriei ekiten die:
|
|
|
Sokratesek, ordea, berean
|
jarraitzen
du, eta eraso berri bati ekiten dio arazo beraren inguruan, arteen eta hauen ezagutzaren inguruan, hain zuzen. Nork jakingo du gehiago arrantzaz —dio Sokratesek—, rapsodak ala arrantzaleak?
|
|
|
Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa lortzen duenean azterketa metodoa berbera dela.
|
Jarrai
dezagun arrazoiketarekin; orduan, margolaritza teknika osoa al da, lon.
|
|
|
Horren guztiaren aurrean non koka dezakegu Platonen pentsamenduan ezagunenetakoa den teoria politikoa? Betidanik, pertsonaren inguruko teoriak filosofia guztiei arazoak sortu izan dizkie, eta aurrerantzean ere horrela izaten
|
jarraituko
du. Filosofia batzuek pertsona zeharo naturaz haraindiko izaki bihurtuz arazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zeharo berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala nola, bere izaera biologikoa.
|
|
|
Horrela, begiespenaren axiomak ez dira Matematikaren axiomak, baizik eta oinarri esakuneak zientziaren oinarri filosofikoen mailan daude, maila transzendentalean. Oinarri esakuneen aurkezpena, berezkoa denez, kategoriek eskaintzen duten gida hariari
|
jarraituz
egingo da: " Kategorien taulak oinarri esakuneen taularen berezko jarraibidea eskuratzen digu, oinarri esakuneak ez baitira kategorien erabilera objektiboaren erregelak baino" (A161/ B200 (E192)).
|
|
|
Kantek Natur Zientziaren hastapenen azterketa laukoitza egiten du kategorien eredua
|
jarraituz
. Lehenengoz foronomia eraikitzen du:
|
|
|
Materiaren ikuspuntu dinamiko honek ez zuen harrera onik lortu hasiera batean, nahiz eta geroago Oersted eta Faraday moduko zientzialarien gain eragin garrantzitsua izan zuen. Kantek bere garaiko zientziaren aurrerabidea zehazki
|
jarraitu
zuen; zahartzaroan, kimika eta elektromagnetismoaren arloen hastapenak lantzen zituzten liburuak irakurri zituen. Zientzia berri hauek bere ikuspuntu dinamista baieztatuko zutela pentsatzen zuen.
|
|
|
Silogismoak (arrazoiketak) sofisma bihurtzen badira, arrazoimenaren sofismak dira eta ez ahoskatzen dituen gizakiarenak, norbaitek arrazoimenaren erabilera okerra egitean sortzen direnak. Beraz, ez da begiak zorroztuz edo arrazoiketa arretaz
|
jarraituz
desagerrarazi dezakegun ilusioa. Makila uretan sartzean okertzen da, badakigu benetan ez dela horrela gertatzen, baina ezin dugu bestela ikusi.
|
|
|
Moses Mendelssohn zuen Kantek buruan zati hau idaztean, batez ere, Phadon oder die Unsterblichkeit der Seele (1767) liburua. Hemen, Platonengandik zetorren kate razionalista
|
jarraituz
, arimaren hilezkortasuna oinarritzen saiatzen zen. Baina funtsean Descartesen urrats faltsu bera ematen zuen:
|
|
|
Frogak honela dio: suposa dezagun ez dagoela osagai bakunik; orduan, edozein gauzak zati batzuk izango ditu, baina zati horiek ere zati daitezke, eta horrela
|
jarrai
dezakegu; baina azkenean ez zaigu gauza horren ezein osagairik geratzen. Eta hori ezinezkoa denez, azken osagai bakun batzuk izan ditu.
|
|
|
Gure ekimenaren espazioa euklidearra da. Eta gaur egun ere, erlatibitatearen teorian eta Fisikan oro har bestelako espazioak erabiltzen badira ere, horietaz esperientziak egiterakoan espazio euklidearrean
|
jarraitzen
dugu eta tresna guztiak espazio euklidearraren ezaugarrien arabera eraikita daude. Beraz, zientziaren oinarriak jartzeko espazio euklidearraren ereduarekin nahikoa zuen.
|
|
|
Hitzaurre berrian zientziaren ibilbide segurua aurkezten du eredu gisa. Kant bere lehen lanetan Natur Zientziaz interesatu zen gehienbat, eta zahartzaroan ere zientzien garapena arretaz
|
jarraitu
zuen. Zientzia modernoak oinarri seguruekin aurrerantz era emankorrean garatzeko zuen gaitasun hori bera zen harrigarria beretzat.
|
|
|
Baina txori bakar bat ere ez da" txori" adigaia, honek ez du hegan egiten, ez ditu lumak. Espazioa, ordea, ez da adigaia, bere zatiak ez baitira espazioaren egikaritzapen bat, baizik eta espazioaren zatiak besterik ez, eta zati bakoitza beti espazioa da ere berean eta horrela mugarik gabe
|
jarrai
dezakegu. Emaitza orokorra:
|
|
|
Antitesia ere oker dabil, ezer ez baitago inoiz infinitu zatietan banatua. Edozer gauza beti ere zati kopuru mugatu batean bana dezakegu, nahiz eta banaketa hori gero mugarik gabe aurrera
|
jarraitzeko
aukera dugun. Zatiak denak han daude, baina ez zatituta, baizik eta ‘in potentia’; zatiketa osoa ez dago inoiz osatua.
|
|
|
Kanten arabera gizakiek arrunki erabiltzen dutena da, eta erabiltzen
|
jarraituko
dutena, dituen arazoak asko badira ere (arrazoimenak bere gaitasun dialektiko denak erabili omen ditu froga honetan). Honela dio laburki:
|
|
|
esperientzian dena baldintzatua dago aurretik doan beste zerbaitengatik; horrek, azkenean, baldintzarik ez lukeen beharrezko izaki baldintzatugabe bat eskatuko luke argibide gisa. Kanten arabera froga honek froga ontologikoa suposatzen du, zeren esperientzia erabiltzen du halabeharrezko izakira ailegatzeko, baina gero frogak adigai soilen bidez
|
jarraitzen
du: halabeharrez existitzen denak errealitate forma garaiena du.
|
|
|
Kasu honetan generotik abiatzen gara eta bere barne jasotzen denari ahal den hedapen orokorrena bilatzen saiatzen da, eta ezin da, beraz, azken espezie bat onartu. Latinarekin
|
jarraitzearren
," entium varietates non temere esse minuendas".
|
|
|
Lehena ‘ignava ratio’ da, arrazoimen alferra. Esperientziaren bide amaigabean lanean
|
jarraitu
beharrean izadiaren ikerketa punturen batean bukatutzat emango luke. Edo nitik hilezkortasunera jotzen du subjektuari buruzko esperientziaren jarraipena ukatuz.
|
|
|
Baina hauetaz espekulatiboki aritzea oso zaila izatea ez ezik, apenas du interesik, gero emaitzak inmanenteki ezin baitira erabili. Hala ere, arrazoimenak ideia hauen atzetik
|
jarraitzen
badu, hauen alde praktikoagatik izango da, hau da, askatasunarekin zerikusia duen guztiagatik. Arlo praktikoan zuhurtasunaren erregelak ditugu batetik, gertatzen denari buruzko jarrera pragmatikoa, eta, bestetik, benetako askatasuna (arbitrium liberum), inperatiboak ezartzeko gai dena gertatu behar duena adieraziz, hau inoiz gertatzen ez bada ere.
|
|
|
Sistema, berriz, ezagutza ezberdinak ideia baten menpean bateratzea da. Bateratze teknikoa lortzen da esperientziari
|
jarraitzen
bazaio eta arkitektonikoa ideia bati jarraitzen bazaio. Egitatean, ordea, bigarrena lehenaren gainean eraikitzen da.
|
|
|
Sistema, berriz, ezagutza ezberdinak ideia baten menpean bateratzea da. Bateratze teknikoa lortzen da esperientziari jarraitzen bazaio eta arkitektonikoa ideia bati
|
jarraitzen
bazaio. Egitatean, ordea, bigarrena lehenaren gainean eraikitzen da.
|
|
|
Metodoari dagokionez, filosofoek naturalista edo zientifikoa
|
jarraitu
dute. Naturalistak arrazoimen komunean du konfiantza, eta zientzia alde batera baztertzen du.
|
|
|
Lurretik begiratuta, badirudi planetek batzuetan atzeraka egiten dutela, bestetan gelditu, bestetan aurreratu. Baina ikuspuntua eguzkira eramaten badugu, arrazoimenak bakarrik egin dezakeena, hipotesi kopernikarraren arabera beren bide erregularra
|
jarraitzen
dutela ikusten dugu.18
|
|
|
Gurasoen gurasoek osatzen duten katea litzateke beste adibidea, zeren hor osotasuna ez dago emana eta inoiz ez da lortuko. Ilararen beste kide bat ematea beti ere gerta daiteke eta, beraz, hauek bilatzen
|
jarraituko
dugu halabeharrez. Batean osagaien ilara amaigabea objektuan bertan dago, bestean osagaiak bilatu egin behar dira.
|
|
|
Kanten gizakiaren eta bere arrazoimenaren arteko bereizketari
|
jarraituz
, arrazoimena maitagogoaren fakultate bat balitz, asma liteke nolabait arrazoimenaz abstrakzioa egin, eta gizakiaren arrazoimenak edo adimenak izan zezakeen ezagumenaz jardutea azterketan. Hau da, bere giza ziurtasun naturalaz70 behin behineko abstrakzioa egin eta arrazoimenaren ezagutza ahalmenei buruzko azterketari ekitea.
|
|
|
Gizakiaren jardunari buruz, orokorrean, San Agustini
|
jarraituz
(dilige et quod vis fac), zera esango genuke: " Zeure benetan gogokoa bete egizu, eta ongia egingo duzu".
|
|
|
Berezko joerei eta gurariei buruz, Kanten ildoari
|
jarraitzen
dio Erich Frommek, gurari fisiologikoen asetzea ez dela ez ongia eta ez gaizkia baietsiz: " Gurabetetzea —tentsio fisiologiko baten arintzea izanik— ez da ez on eta ez txar" 100 Zera ahazten dute, gizakiaren gura fisiologikoak maitagogoaren gogo bihurtzen direla berez berehala, askotan.
|
|
|
Kartzela barruko harremanetan ere maita ala ez maita dago. Eta nahiz eta bizinahirik ez izatera heldu, bere nahimenari bizibidean kementsu
|
jarraitzeko
agintzen dio gogoak, bizitzeko behar direnak nahiaraziz. Bizitzari eusteko erabakia gogoarena da, nahimenaren jaunarena.
|
|
|
Edo auzoko andrea nahi izatea, atsegina zaidalako, nahiz eta ni beste batekin hitzemanda egon. Edo bizitzen
|
jarraitzeko
nahia galtzen denean.
|
|
|
Beraz, Akinotarraren adierazpenean, hauek daude: ‘anima’, ‘potentia animae’24 (adimena= arrazoimena) eta ‘actus potentiae’ Kontzientzia ere adimenaren egite edo aktotzat hartzen du25 Horregatik dio, Aristotelesen ildoari
|
jarraituz
, adimena dela gizakia gizaki egiten duena, nik onartzen ez dudana.
|
|
|
Hau da, nahiz eta atsekabeak izan eta bekatuak egin. Baina halakoei ere eta halakoetan ere, eta behin eta berriz, bere maitasunezko soka eskura ematen
|
jarraitzen
digu, bere taldeko eskalatzaile/ eskaladakide berregiten gaitu. Jesukristoren maitasun betea azaltzen da.
|
|
|
Beraz, adibidez, galdetzen badugu zer zen big bang aurretik, zientziak ezin du beste erantzunik eman fenomeno fisikoei dagokiena baino. Hau da, edozein fenomenoren argibidetzat zientziak eragile fisikoen bila jardun behar du, amaitu ezinezko datuen sokari
|
jarraituz
(ez amaierarik gabeko sokari, in indefinitum den sokari baino, Kantek zuzen zehazten duenez bere Arrazoimen hutsaren kritika liburuan). Zientziatik begiratuz, zientziagaien ate osteetan, zirrikituetan, ez daude adigai zientifikoak besterik.
|
|
|
Adibidez, nire adimenak ikus ditzake gizaki batzuk bizidun baten geneak aldatzen, ikusgai dagoen ekintza horren programa zehatz bati
|
jarraituz
tresna askoren bitartez, helburu batzuen bila. Horiek denak fisikoki —datu gisa— bereganatzen ditu gizaki behatzailearen adimenak:
|
|
|
Eta, orokorrean, gizakiak gizaki denez egiten dituenak. Gizakiaren adimenak ezin ditu, bere logika hutsez, gizaki horien ekintzak ulertu, transmaterialak direlako, ez daudelako inongo legeen menpe, ez diotelako
|
jarraitzen
inongo adimenezko logikari. Beste izen bat erabiliz, hautamenez eginak direlako, gogoaren esanera, adimenaren jaunaren esanera.
|
|
|
Beste izen bat erabiliz, hautamenez eginak direlako, gogoaren esanera, adimenaren jaunaren esanera. Kanti
|
jarraituz
," giza arteak sortzen duena, natura behartuz ez berezko (naturaren) joeraz jardutera, baizik gureetara makurtuta" (etxe, itsasontzi, erlojuak) 115 Hauek dira datu fisiko transmaterialak, datu fisikoak izanik ere, legearen menpe ez daudenak. Beste datuak —lurra eguzkiaren jirabiran, adibidez— datu fisiko arruntak deituko ditugu.
|
|
|
Zigotoan zetzan gizaginkode burutzera heldu den eboluzioa da benetako arazo sakona, gizaki burutzera heldu den eboluzioa baino askoz zuzenago aurkezten duena aztergaia; gizabanakoaren sorrera ulertezina denez bere gizaginkode zehatza burutua izan gabe. Bide horri
|
jarraituz
zera onartuko genuke guk ere: hasieran kosmoseko lege fisiko kimiko guztien lege bilduma zegoela suposatzen den bezala, baita ere kode guztien eta, batez ere, gizaginkodearen eraketaren kode orokorra bazela, eta osatu egin dela kodeen kode hori, gizakiaren kode burutzeraino helduz.
|
|
|
Lehenbizi, etika jakinduriaren zailtasuna aipatu behar da, etika arazo askoz oinarrizkoagoa baita filosofia (adimenaren azterketa) baino. Gorago esandakoari
|
jarraituz
, egite bat ongia ala gaizkia izan den, zuzena ala okerra, aldeko ala kontrakoa, kriterio galdera erraz honek erakusten edo argitzen digu: maitatzea izan da, bai ala ez?
|
|
2002
|
|
|
Egongo dira, jakina, batere interesik eduki gabe, ohore hutsak bultzatuta eta ongizate publikoaren mesedetan lan egiteko prest dauden administratzaileak; hala ere, egindako lanagatik soldata bat jasotzen duenak baino lan hobea egin balezate ere, ez litzateke lan hori inoiz enpresaburu batek egin dezakeenaren mailara iritsiko. Lanpostu batek ematen duen botere eta autoritatea atsegin izatea ez baita beti izaten lanpostu horrek dakartzan neke eta deserosotasunak atsegin izatearen pareko; ez da gauza bera, halaber, lanpostu bat atsegin izatea berritasunaren xarma gordetzen duen bitartean eta berritasun hori agorturik, lanean
|
jarraitu
beharra dagoenean. Horrez gain, zuhurtziarik eta interesik ez dagoenean, erraza da lanaren zeregin egunerokoak alde batera uztea.
|
|
|
Zergatik gertatu da, baina, hori? Kontura gaitezen araudiak egite hutsak ez dakarrela berez zorionik, den denak alferrikakoak direla, ez badute aurkitzen bai presoen eta bai gobernarien interes eta premia baterakoak uztartzeko modurik; gure plana
|
jarraituz
eraikitako espetxe batean enpresa da interes guztiak uztartu eta iritziak bateratzeko eredurik egokiena.
|
|
|
Gizakien bizimodua seguruago bihurtzea
|
jarraitzen
duten egitasmoak ederrak dira oso; are ederragoak, ordea, gizaki bakarraren interesak askorenekin uztartzea lortzen duten egitasmoak.
|
|
|
Bistakoa da, beraz, espetxeetan arrunt bihurtu diren zarata, jendetza, joan etorri, eta, oro har, jendea ikustera ohitu den ikuskizun tamalgarriak ezinezko egiten dutela egoitzon martxa ona eta, are okerragoa dena, presoei beren lanarekin
|
jarraitzea
galarazten diela.
|
|
|
Erakunde erantsien printzipioarekin, presoa kartzelatik ateratzerakoan kontrolpean
|
jarraitzeko
modua bilatzen da eta honek ere garapen handia jaso duela esan dezakegu. Erakunde erantsi hauek batzuetan administrazioak berak eskaintzen dituen etxeak dira, baldintzapeko askatasunak irauten duen garairako egokituak direnak (parole edo probation houses), nahiz eta beste hainbatetan presoekin lanean diharduten gobernuz kanpoko erakundeek kudeatzen dituzten, kasu hauetan, erakunde hauek kontrolerako mekanismo baino presoaren integrazio sozialerako bitarteko diren arren.
|
|
|
Errusian zen bitartean, Jeremy Benthamek hogeita bat" Gutun Panoptikoen" bilduma idatzi zuen, ideia landuz, eta horiek Ingalaterrara bidali zituen. Jeremy Bentham 1788an itzuli zen Londresera, eta Samuelek 1790ean
|
jarraitu
zion. Atzera Londresen zeudenean, urte asko pasatu zuten elkarrekin eskemari buruz lan egiten.
|
|
|
Bi anaiek makina horien modeloak eraikitzeko lantegi bihurtu zuten beren etxearen zati bat. Eraikuntza Panoptikoa testuinguru industrialari lotuta asmatu bazen ere, Jeremy Benthamek horrek espetxe gisan zuen indarrean jartzen
|
jarraitu
zuen arreta, eta britainiar gobernua honen diseinuan interesatzeko kanpaina luzea izango zenari ekin zion. 1796an Samuel Benthamek Itsas Lanen Goi Ikuskari postua hartu zuen eta, horrenbestez, denbora gutxiago zuen eskema
|
|
|
Panoptikoari eskaintzeko; hala eta guztiz ere, Jeremy Benthamek luzaz
|
jarraitu
zuen proiektuan lan egiten. Azken buruan eskemak porrot egingo zuen, eta Londresen Panoptiko bat eraiki eta zuzentzeko proposamena ukatu ziotenean Jeremy Benthamek gobernuaren ordaina jaso bazuen ere, honenbeste denbora eta lan eskatu zion proiektu garatu eta idiosinkratikoaren porrotak etsipen handia sortu zion.
|
|
|
Berorrek eta Batzar Nazionalak ere berdin pentsatzen badute, utziko didate, beharbada, nire ametsa aurrera eramaten. Hala ere, besteren bati emango baliote proiektua burutzeko ardura, liburuan aurkituko ditu, Jauna, hark
|
jarraitu
beharreko argibide eta agindu guztiak.
|
|
|
Eta ekimen honen harira, filosofia garaikidean eztabaidagai zentral bihurtu den testu klasiko hau argitara emateko beharra eta aukera ikusi genuen. Liburua editatzeko orduan, zuzenbidearen soziologiaren ikuspegitik eta Larraitz Ugarteren eskutik, Panoptikoak utzitako itzalaren aztarnak
|
jarraitu
nahi izan ditugu, idazlanari sarrera emateaz gain kartzelaz gehiago jakin nahi duenari zenbait argibide emanez. Testuaren itzulpena egiteko originalaren bila genbiltzala, hitzaurrean Bentham Project eko kide den Catherine Pease Watkin ek azaltzen duen autore nahasketarekin egin genuen topo.
|
|
|
1789an, Frantziako Iraultza gertatzeaz bat, Benthamek Introduction to the Principles of Morals and Legislation obran formulatuko du utilitarismoaren lehenengo definizioa: utilitarismoa" teoria moral bat da zeinaren arabera ekintza bat zuzena izango baita baldin eta bakarrik baldin utilitate printzipioari
|
jarraitzen
badio". Honekin jarraituz, ekintza batek utilitate printzipioa betetzen du baldin eta bakarrik baldin hura aurrera eramateak, beste edozein alternatibaren aurrean, zoriontasun edo plazer gehiago sortzen badu, ala zoriontasun eza edo mina uxatzen baditu.
|
|
|
utilitarismoa" teoria moral bat da zeinaren arabera ekintza bat zuzena izango baita baldin eta bakarrik baldin utilitate printzipioari jarraitzen badio". Honekin
|
jarraituz
, ekintza batek utilitate printzipioa betetzen du baldin eta bakarrik baldin hura aurrera eramateak, beste edozein alternatibaren aurrean, zoriontasun edo plazer gehiago sortzen badu, ala zoriontasun eza edo mina uxatzen baditu. Plazerra eta zoriontasunaren ordez ongizatea era onar daiteke.
|
|
|
Hemen aurkeztutakoak presoen erreforma erdiesteko
|
jarraitu
beharreko printzipio, eginbide eta baliabide nagusiak biltzen ditu. Oro har, ikuskaritza orokorraren eta kontratuzko administrazioaren komenientziaz hitz egin dugu, horrek eragiten baitu espetxeetako segurtasuna areagotzea eta, bide batez, ekonomia halako bat erdiestea ere.
|
|
2003
|
|
|
Horren guztiaren ondorioz, Platonen estiloa magikoa da egoera eta pertsonaien arabera aldatzen baita, aske eta guztiz naturala, maila askotan mugitzen dena eta benetako elkarrizketen garapen naturala estuki
|
jarraitzen
duena, errepikapen eta anakolutoak (esaldi moztuak) sartzeraino. Baina hizkeraren naturaltasun hau ez da oztopo pentsaeraren egia abstraktuenak adierazteko.
|
|
|
—
|
Jarrai
iezadazu, orduan, esaera zaharra aldrebestuta honda dezagun" (Agat) onen sinposioetara onak beren kabuz doazela" esanez, alegia. Homerok ez baitu bakarrik ia hondatzen esaera zaharra, horretaz trufatzen da ere, Agamemnon gerra kontuetan guztiz ausarta eta Menelao" lantzari eskasa" egin eta c gero, Agamemnonek eskaintza bat egin eta otordua eskainirik, Menelao gonbidapenik gabe joanarazi baitzuen afarira, txarragoa zena hobearen afarira alegia.
|
|
|
Bidean barrena Sokrates, gogoa beregan bilduta, atzeratuz zihoan eta berak itxoiten zionean aurrera
|
jarraitzeko
esaten zion, eta Agatonen etxera heldu e zenean, atea irekita topatu eta bertan zerbait barregarria gertatu omen zitzaion, segituan zerbitzari bat barrutik agertu eta besteak etzanda zeuden tokira eraman baitzuen, jada afaltzen hasteko prest harrapatu zituela. Eta Agatonek ikusi orduko esan omen zion:
|
|
|
Zaharrena izanik, onura handienen sorburu da guretzat, nik behintzat ezin baitut gaztetasunera heldu berriarentzat maitale ona baino onura handiagorik aipatu, ezta maitalearentzat maitea baino. Ederki bizi nahi duten gizakiek
|
jarraitu
behar duten araua ezin baitu ez sendiak, ez ohoreek, ez aberastasunak, ez beste ezerk maitasunak bezain ederki irakatsi. Eta zer da diodan hori?
|